Συμπεράσματα

Αγιος Θεόδωρος Στουδίτης
Συμπεράσματα

1. Ὁ ἅγιος Θεόδωρος Στουδίτης ζοῦσε στὸν ὑψηλότερο βαθμό, στὸ βαθύτερο σημεῖο, στὸ τελειότερο ἐπίπεδο, κάθε πτυχὴ τῆς ζωῆς, ἀκολουθώντας τὸν ἐνάρετο βίο ἀπὸ παιδί. Ἔπειτα ἀφιερώνεται ὁλοκληρωτικὰ στὸν Κύριο καὶ ἐνδύεται τὸ μοναχικὸ σχῆμα. Ἀξιώνεται τῆς χάριτος τῆς ἱερωσύνης καὶ ὁρίζεται διάδοχος καὶ ἡγούμενος τῆς μονῆς τῶν Στουδίου ἀπὸ τὸν πνευματικὸ πατέρα του ἅγιο Πλάτωνα. Σὲ ὁλόκληρη τὴ ζωή του, κυριολεκτικὰ ὑπῆρξε μία θυσία, ἕνα ἀσταμάτητο δόσιμο στὴν Ἐκκλησία. Γι’ αὐτὴν ἀγωνίζεται, ὁμολογεῖ καὶ μαρτυρεῖ μὲ τὸν λόγο, τὴν γραφίδα καὶ τὴν πολύπαθη ζωή του. Πάσχει, βιώνει καὶ κηρύττει τὴν ἀλήθεια τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τὴν λυτρωτικὴ μυστηριακὴ μετοχὴ στὴ ζωή της. Δὲν εἶναι λίγες οἱ φορὲς ποὺ ἀρχίζει τὸν καλὸ ἀγώνα μόνος καὶ ἄλλοτε συμπαρατάσσεται μὲ ἄλλους, τοὺς ὁποίους προσπερνᾶ καὶ πρωτοστατεῖ προσπαθώντας νὰ ἀφυπνίσει ὁλόκληρο τὸ ἐκκλησιαστικὸ σῶμα. Συχνὰ στὰ δύσκολα ἀπομένει μόνος, ὡς ἀσάλευτη καὶ σταθερὴ συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας εἶναι Διδάσκαλος καὶ μέγας “λειτουργιολόγος” Πατέρας, σύμφωνα καὶ μὲ τὴν προσπάθεια τῆς παρούσας ἐργασίας.

2. Κατὰ τὸν ἅγιο Θεόδωρο, δὲν μπορεῖ κανένα μυστήριο νὰ ἀποξενωθεῖ, νὰ ἀποκοπεῖ ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα, οὔτε καὶ νὰ καταργηθεῖ, γιατὶ αὐτὸ θὰ ἰσοδυναμοῦσε μὲ τὴν κατάργηση καὶ ὅλων τῶν ὑπολοίπων μυστηρίων. Ὁ ἅγιος ἀναφερόταν σὲ ἕξι μυστήρια, ὅμως μέσα ἀπὸ τὰ κείμενά του, ἐκφράζει τὴν συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία βιώνει ὡς πραγματικὰ μυστήρια καὶ αὐτὸ τοῦ θανάτου, καθὼς καὶ τοῦ Μοναχικοῦ Σχήματος καὶ τοῦ Γάμου, μαζὶ μὲ τὰ ὑπόλοιπα ποὺ ἀναφέρονται σταθερὰ ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ μέχρι καὶ σήμερα, δηλαδὴ τοῦ Βαπτίσματος, τοῦ Χρίσματος, τῆς Θ. Εὐχαριστίας, τῆς Ἱερωσύνης καὶ τῆς Μετανοίας-Ἐξομολογήσεως. Μὲ ἐνθουσιασμὸ ἀναφέρεται στὸ μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος, ὡς μυστήριο, υἱοθεσίας καὶ χριστοποίησης τῶν πιστῶν, ὡς τὸ ἀπαραίτητο ἀνακαινιστικὸ μυστήριο, τὸ ὁποῖο δίνει τὸν διαρκὴ φωτισμὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν. Ἰδιαιτέρως τονίζει τὴν ἀναγκαιότητα τῆς συχνῆς ἐξομολογήσεως μέσα ἀπὸ τὴν εἰλικρινὴ μετάνοια, καθὼς καὶ τὴν ἰδιαίτερη συνάφειά της μὲ τὴν ἀρετὴ

τῆς ὑπακοῆς. Μὲ ἔντονη ἀνησυχία καὶ φροντίδα, ἀναφέρεται στὸ μυστήριο τοῦ Μοναχικοῦ Σχήματος, ἐκφράζοντας τὴν τελειότητα τῆς μοναχικῆς ὁδοῦ, ἀφοῦ ἑρμηνεύει τὰ σημαντικότερα σημεῖα τῆς τελετουργίας τῆς μοναχικῆς κουρᾶς, μέσα ἀπὸ τὴν πράξη τῆς καθημερινῆς σταυρικῆς μοναχικῆς ζωῆς. Σημαντικὴ εἶναι ἡ ἑρμηνεία του ὅσον ἀφορᾶ τὸ μυστήριο τοῦ Γάμου, ἀφοῦ ἐξ ἀνάγκης πραγματεύεται σχετικά μὲ αὐτὸν ζητήματα, μὲ τὴν θεολογική του ἐγκυρότητα, ἐξ αἰτίας τῆς μοιχείας τῶν παράνομων γάμων τοῦ αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου τοῦ ΣΤ’. Τὸ μυστήριο τοῦ Γάμου, ὅπως κάθε μυστήριο μέσα στὴν Ἐκκλησία, ἔχει, κατὰ τὸν ἅγιο, πραγματικὴ καὶ ἁγιαστικὴ ἐνέργεια γιὰ τοὺς μετέχοντες σὲ αὐτό, γιατὶ ὑπάρχει ἡ θέληση καὶ ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ καὶ κατ΄ ἐπέκτασιν ἡ χάρη, ὁ ἀνακαινισμὸς καὶ ἡ μεταμόρφωση. Εὐθὺς καὶ τολμηρὸς ἐκφραστὴς τῆς ἀλήθειας, ἐκφράζει τὴν ἀναγκαιότητα τῆς συχνῆς θείας μεταλήψεως, σύμφωνα μὲ πολλὰ παραδείγματα μέσα ἀπὸ τὶς ἐπιστολὲς καὶ τὶς κατηχήσεις του, παράλληλα μὲ τὴν συνειδητὴ προετοιμασία γιὰ τὴν μετοχὴ σὲ αὐτό.

3. Οἱ ἀκολουθίες τοῦ Νυχθημέρου ἀποτελοῦν τὴν κοινὴ προσευχὴ τῆς Ἐκκλησίας, κάτι τὸ ὁποῖο βιώνει βαθειὰ ὁ ἅγιος γι’ αὐτὸ καὶ θέτει, ὡς πυρήνα τῆς κοινοβιακῆς μοναχικῆς ζωῆς, τὴν λατρεία. Προτρέπει καὶ ἀπαιτεῖ τὴν παρουσία ὅλων στὶς ἀκολουθίες, ἐμπνέει τὴν τέλεση τῶν ἀκολουθιῶν μὲ φόβο Θεοῦ καὶ συναίσθηση ὅτι ἡ προσευχητικὴ σύναξη ἐκφράζει τὴν λογικὴ λατρεία στὸν ἀληθινὸ Θεό. Οἱ μοναχοί της ἀδελφότητας καλοῦνται νὰ προσεύχονται, νὰ μετέχουν ἐνεργὰ, καὶ νὰ παρίστανται στὸν ναὸ τὴν ὥρα τῆς ἀκολουθίας ποιοῦντες ἔργο πνευματικὸ καὶ δημιουργικό. Ὅλα ἐπηρεάζονται καὶ διαμορφώνονται ἀνάλογα μὲ τὸ πρόγραμμα τῶν ἀκολουθιῶν καὶ κάθε ἄλλη ἐργασία καὶ πράξη, ἐξαγιάζεται καὶ ὠφελεῖ κάθε ψυχὴ ποὺ ζεῖ στὸν λατρευτικὸ παράδεισο τοῦ μοναστηριοῦ.

4. Ὁ ἅγιος Θεόδωρος ἀγωνίζεται γιὰ τὴν πνευματικὴ ἀσφάλεια τῶν μελῶν τῆς ἀδελφότητας, περιορίζοντας τὸν χῶρο καὶ τὸν χρόνο, μέσα στὸν ὁποῖο μπορεῖ νὰ εἰσβάλει ἡ φιλοπειρασμικὴ ραθυμία, ἀλλὰ καὶ ἡ μήτηρ πάσης κακίας, ἡ ἀργία. Αὐτὸ τὸ ἐπιτυγχάνει, ὁ φωτισμένος ἡγούμενος, αὐξάνοντας καὶ ὀργανώνοντας τὴν κοινωφελὴ ἐργασία καὶ τὴν συνειδητοποιημένη ἐπιτέλεση τῶν διακονημάτων. Θεωρεῖ ὅτι ἔχουν μεγάλη ἀξία ὅλα τὰ διακονήματα, ἀφοῦ, γι’ αὐτόν, κάθε κόπος εἶναι ἱερὸς καὶ προσφέρεται πρῶτα στὸν ἴδιο τὸν Θεό. Ἰδιαίτερη σημασία ὅμως δίνει στὰ διακονήματα ποὺ ἔχουν ἄμεση καὶ ἔμμεση σχέση μὲ τὴν λατρεία, ὅπως γιὰ παράδειγμα οἱ ἱερουργοῦντες καὶ διακονοῦντες στὶς ἀκολουθίες, οἱ ψάλλοντες, οἱ στιχολογοῦντες καὶ οἱ κανοναρχοῦντες, καθὼς καὶ οἱ ἀναγνῶστες, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἐπηρεάζεται ὅλη ἡ τάξη καὶ ἡ εὐπρέπεια, ἡ κατάνυξη καὶ ἡ λειτουργικὴ ἀποτελεσματικότητα τῶν προσευχητικῶν συνάξεων. Ἀξιοπρόσεκτη εἶναι ἡ εὐαισθησία του γιὰ τὸ θέμα τῆς παρουσίας ὅλων στὴν κοινὴ καθημερινὴ λατρεία, γι’ αὐτὸ ὁρίζει τὰ διακονήματα τῶν ἀφυπνιστῶν, τῶν ταξιαρχῶν καὶ τῶν ἐπιτηρητῶν, καὶ τὰ ἐπαινεῖ ὡς βαρυσήμαντα ἂν καὶ κοπιαστικά, καθοριστικὰ δὲ ὡς ἔχοντα τὴν ἰδιαιτερότητα τῆς παρέμβασης στὴν λατρευτικὴ καὶ καθημερινὴ ζωὴ τοῦ κοινοβίου.

5. Ἑορτὴ καὶ πανήγυρις, γιὰ τὸν ἅγιο Θεόδωρο Στουδίτη, εἶναι δύο στοιχεῖα λατρείας, τὰ ὁποῖα δὲν ἀποτελοῦν ἐπιφανειακὰ καὶ κοσμικὰ δρώμενα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ ἀφορμὲς ἀναγωγῆς στὸν πνευματικὸ τόπο τῶν ἐπουρανίων καὶ τὴν ἀληθὴ βίωση τῆς αἰωνίου Βασιλείας, κατὰ τὸ μέτρο καὶ τὴν καρδιακὴ ἐπιθυμία τῶν μετεχόντων σὲ αὐτές. Ὁ ἅγιος προβάλλει τὴν ἐνεπίγνωστη λειτουργικὴ βίωση τὴν ἱερᾶς μνήμης τοῦ ἑκάστοτε ἑορταζόμενου, στὸν ἁγιαζόμενο χῶρο τῆς λατρευτικῆς σύναξης τῶν ἀδελφῶν. Εἶναι θαυμάσιος ὁ τρόπος τοῦ ἁγίου, μὲ τὸν ὁποῖο συμπαρασύρει ὅλη τὴν ἀδελφότητα πρὸς τὴν βίωση μίας δεσποτικῆς ἢ θεομητορικῆς ἑορτῆς ἢ ἱερᾶς μνήμης ἁγίων, καθὼς καὶ μνείας διαφόρων γεγονότων, ὅπως γιὰ παράδειγμα τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὴν Κυριακὴ τῆς Ἀπόκρεω. Ἀποδίδει, ἔτσι, στὴν κάθε μία ἑορτὴ καὶ μνήμη, μεγίστη σημασία, πράγμα τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ τελεία ἔκφραση κοινῆς λατρευτικῆς στάσης κάθε ψυχῆς, μπροστὰ στὸ μυστήριο τῆς παρουσίας καὶ ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ.

6. Ὁ μυσταγωγὸς καὶ θεοφόρος ὁμολογητὴς τῆς μονῆς τῶν Στουδίου καὶ τῆς οἰκουμενικῆς Ὀρθοδοξίας Θεόδωρος νουθετεῖ θεολογώντας τὰ θεῖα, συγγράφει βιώνοντας τὰ γραφόμενα, ἑρμηνεύει ἀφήνοντας παρακαταθήκη θησαυρὸ ἀληθείας καὶ σωτηρίας. Κάθε τί ποὺ λέει καὶ πράττει ἔχει ἀντίκτυπο στὴν θεόπνευστη παράδοση τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, εὐθυγραμμίζοντας μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο τὴν ἀδελφότητα καὶ τὴν εὐρύτερη χριστιανικὴ κοινωνία, μὲ τὶς ὑποθῆκες του, κυρίως γιὰ τὴν μοναχικὴ ζωὴ ἀλλὰ καὶ τὴν ὀρθοπραξία ποὺ ὁδηγεῖ στὴν τελειότητα τοῦ πνευματικοῦ βίου. Δείχνει πὼς τὰ γεγονότα τῆς σωτηρίας εἶναι θέμα ὀντολογικῆς βίωσης στὸ παρὸν τῆς κοινῆς ἐν συνάξει προσευχῆς. Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, προτρέπει καὶ παρακινεῖ ὅλους νὰ ζοῦν τὴν χάρη τῆς κοινοβιακῆς ζωῆς, μέσα ἀπὸ τὴν λατρευτικὴ κοινὴ προσευχὴ καὶ διδάσκει τρόπους κατὰ μόνας προσευχῆς, πρὸς ἀγαπητικὴ συνάντηση μὲ τὸν ζῶντα ἐν Τριάδι Θεό.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ

Διάκονος Ηλίας Κακουσιάς.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΣΤΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ Α.Π.Θ.

Σύμβουλος Καθηγητής: Αρχιμ. Νικόδημος Σκρέττας.

Θεσσαλονίκη 2015