Σκοπός και σημασία της πνευματικής πατρότητας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ 
ΠΑΤΡΟΤΗΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Οἱ πρῶτοι Χριστιανοί, βίωναν τή σχέση τοῦ Θεοῦ μέ τόν κόσμο ὡς σχέση πατρότητας καί υἱότητας, οὐσιαστικά βίωναν τήν ἐκχεομένη στήν κτίση διά τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν Ἀγάπη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ὁ θεσμός τῆς πνευματικῆς πατρότητας, ἐμφανίζεται ἀπό τούς πρώτους χρόνους τοῦ Χριστιανισμοῦ. Εἶναι ἀλήθεια πώς «ὁλόκληρη ἡ χριστιανική ζωή ἀποτελεῖ μιά μυσταγωγία στήν ἐπίγνωση τοῦ οὐρανίου Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐνῶ ὁ μυσταγωγός γίνεται πνευματικός πατήρ τοῦ τέκου, τό ὁποῖο μυσταγωγεῖ στά μυστήρια τῆς Ἀγίας Τριάδος, στήν ἐν Χριστῷ ζωή. Δέν πρόκειται ὅμως γιά μιά ἁπλῶς θεωρητική μυσταγωγία· ὁ πνευματικός πατήρ καθοδηγεῖ διότι ἀγαπᾶ τό τέκνο του καί παίρνει ἐπάνω του τους πόνους καί τίς ἀνάγκες τοῦ τέκνου. Ὅποιος δέν ἀγαπᾶ τόν ἄλλο, δέν θά ἔχει ποτέ τή δύναμη νά τόν θεραπεύσει. Τό νά ἀγαπᾶς τό συνάνθρωπό σου σημαίνει νά πονᾶς μαζί του καί γι᾿ αὐτόν».23 

Ἐπίσης εἶναι σημαντικό νά ὑπογραμμιστεῖ ὅτι μέσῳ δύο ὁδῶν πραγματοποιεῖται μέσα στήν Ἐκκλησία ἡ «ἄνωθεν» ἀναγέννηση τῶν πιστῶν. Ὑπάρχουν δύο διαστάσεις τῆς πνευματικῆς πατρότητας, ἡ μία γενική καί ἡ ἄλλη εἰδική. Μέ τή γενική ἔννοια, ὅλοι οἱ κληρικοί τῆς Ἐκκλησίας, ἐπίσκοποι καί ἱερεῖς, πού ἔχουν τήν ἐξουσία «τοῦ δεσμεῖν τε καί λύειν», εἶναι καί ὀνομάζονται πνευματικοί πατέρες σύμφωνα μέ τό λειτούργημά τους. Αὐτοί βαπτίζουν, χρίουν, κοινωνοῦν τούς πιστούς, μεταδίδουν τον ἁγιασμό μέσῳ τῶν μυστηρίων, διά τῶν ὁποίων ἀναγεννῶνται καί ὁδηγοῦνται στήν κοινωνία καί ἕνωσή τους μέ τόν Θεό, χαρισματικῶς. Ἡ ἄλλη ὁδός διά τῆς ὁποίας πραγματοποεῖται ἡ ἄνωθεν ἀναγέννηση μέσα στό πλαίσιο τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι τό εἰδικό χάρισμα τῆς πνευματικῆς πατρότητος, τό ὁποῖο ἀρχικά εἶχαν μόνο οἱ ἐπίσκοποι, ἀλλά ἐξαιτίας τῆς αὔξησης καί διεύρυνσης τοῦ Χριστιανισμοῦ παραχωρήθηκε στούς πρεσβυτέρους, οἱ ὁποῖοι τό ἀσκοῦν μέ τήν ἄδεια – «εὐλογία» τοῦ ἐπισκόπου καί μέ μία εἰδική ἐκκλησιασική ἀκολουθία ἤ τάξη, τή λεγόμενη «χειροθεσία». Ἡ ἔννοια, βεβαίως, τῆς πνευματικῆς πατρότητος ἄρχισε νά διαμορφώνεται στήν Ἐκκλησία ἀπό τόν Δ΄ αἰῶνα, λόγῳ τῆς ἐκκοσμικεύσεως πού εἰσῆλθε στήν ἐκκλησιαστική ζωή τῶν Χριστιανῶν, μετά ἀπό τούς πρώτους, μεγάλους διωγμούς. Νά σημειώσουμε ὅτι ὁ Μέγας Βασίλειος συνέβαλε στή διαμόρφωση τῆς πνευματικῆς πατρότητος μέσα στήν Ἐκκλησία, καθώς καί γιά τήν ἐνσωμάτωση μέσα σ᾿ αὐτήν, τοῦ ὀρθοδόξου Μοναχισμοῦ. Εἶναι γεγονός, ὅτι κατά τήν ἐποχή ἐκείνη, ἡ Ἐκκλησία εἶχε νά παρουσιάσει σεπτές καί σεβάσμιες μορφές ἁγίων πατέρων καί ἀσκητῶν, οἱ ὁποῖοι πραγματικά ἀναγεννοῦσαν ἐν Πνεύματι τούς πιστούς μέ τήν ὑψηλή πολιτεία τους καί τή θεοφώτιστη διδαχή τους. Τότε, ὑπῆρχαν πνευματικοί (ἀνεξαρτήτως τοῦ χαρίσματος τῆς ἱερωσύνης) μέ τήν ὑψηλή καί φιλοκαλική ἔννοια τοῦ ὅρου, δηλαδή ἄνθρωποι ὄντως Πνευματοφόροι, φορεῖς τῆς Χάριτος τοῦ Παρακλήτου, ἀναγεννημένοι «ἄνωθεν», θεόπται καί θεούμενοι. Αὐτοί καθοδηγοῦσαν, νουθετοῦσαν μετέδιδαν τήν ἁγιοπνευματική τους ἐμπειρία σέ ὅσους ζητοῦσαν τη βοήθειά τους. Ἔπειτα συνεδέθη ὁ ὅρος «πνευματικός» μέ τή μυστηριακή μετάνοια - ἐξομολόγηση.

Τό ἱερό λειτούργημα τῆς πνευματικῆς πατρότητας εἶναι πολύ ἀπαραίτητο στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, διότι αὐτό συντελεῖ στήν ἐπί τό βέλτιον «μετακόσμιση» τοῦ ἀνθρώπου, στήν ἀνάπλαση καί ἀναδημιουργία του, σέ ὅτι λέγεται εὐαγγελικά «καινή κτίσις»24. Αὐτό συνδέει, μᾶλλον ἐπανασυνδέει τό νεκρό ἀπό τήν ἁμαρτία ἄνθρωπο μέ τήν πηγή τῆς Ζωῆς, τόν Θεάνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό. Ἡ πνευματική πατρότητα στοχεύει στό νά ἐπαναφέρει τόν ἄνθρωπο στήν κοινωνία καί ἕνωσή του μέ τόν Θεό, ἀφοῦ μέ τήν ἁμαρτία ἔχουμε διατάραξη ἤ διάσπαση αὐτῆς τῆς κοινωνίας! Εἶναι πίστη τῆς Ἐκκλησίας μας ὅτι ἡ ἔνταξή μας σ᾿ αὐτήν μέ τό ἅγιο Βάπτισμα, τό εἰσαγωγικό λεγόμενο μυστήριο, μᾶς παρέχει τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν, ὅπως ἐπίσης καί τή δυνατότητα μετοχῆς στά χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί στήν κοινή ἐκκλησιαστική ζωή. Κέντρο ὅμως τῆς ὅλης ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς εἶναι ἡ θεία Εὐχαριστία. Καί ἄν ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ὁρίζεται, ἀποκαλύπτεται, φανερώνεται καί πραγματώνεται μέσα στά μυστήριά της (κατά τόν Νικόλαο Καβάσιλα «ἡ Ἐκκλησία σημαίνεται ἐν τοῖς μυστηρίοις»25), τότε, ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι τό κεντρικότατο μυστήριο, ἡ τροφή μας καί ἡ συντήρησή μας στήν πνευματική ζωή, «τό μεῖζον πάντων θεοποιό μυστήριο καί τό τελειωτικό δώρημα τῆς χριστιανικῆς μυήσεως»26. Ἡ Θ. Εὐχαριστία, πού ἐνώνει κατά Χάριν τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό, ἐπενεργεῖ στόν μετέχοντα, ἀνάλογα μέ τήν ὑπάρχουσα ἐσωτερική κατάστασή του, καθαρίζει, φωτίζει, θεώνει, ὅπως βλέπουμε καί στίς εὐχές τῆς Θ. Μεταλήψεως, ἀλλά ὅμως «καίει» τούς ἀναξίους («ἄνθραξ γάρ ἐστι τούς ἀναξίους φλέγων»), αὐτούς πού προσέρχονται χωρίς τή σχετική προετοιμασία (κάθαρση, Μετάνοια), χωρίς τίς διαγραφόμενες ἀπό τήν Ἐκκλησία μας προϋποθέσεις. Κατά τόν αὐτόν πατέρα, Ν. Καβάσιλα,«φῶς μέν ἐστι τοῖς ἤδη κεκαθαρμένοις, καθάρσιον δέ τοῖς ἔτι καθαιρομένοις, ἀλείπτης δέ κατά τοῦ πονηροῦ καί τῶν παθῶν ἁγωνιζομένοις».27 Ὅμως, ὁ ἄνθρωπος, ὡς κτιστός καί ἄρα τρεπτός καί εὐόλισθος κατά τήν φύση του, περιπίπτει σέ διάφορες ἁμαρτίες, πού ἐμποδίζουν τή μετοχή του στή Θ. Εὐχαριστία. Δέν μπορεῖ νά κοινωνεῖ τοῦ Σώματος καί Αἵματος τοῦ Κυρίου ὅποιος διά τῆς ἁμαρτίας ἔχει νεκρωθεῖ καί ἀλλοτριωθεῖ ἀπό τόν Θεό καί ἔχει «ἀπορραγεῖ» ἀπό τήν κοινωνία τῶν Ἁγίων, διότι, κατά τόν σοφό ἱεράρχη τῆς Νύσσης Γρηγόριο, «ἁμαρτία ἐστιν ἡ τοῦ Θεοῦ ἀλλοτρίωσις, ὅς ἐστίν ἡ ἀληθινή τε καί μόνη ζωή»28. Ἑπομένως, ὁ μόνος τρόπος ζωοποιήσεώς μας, ἐπανασυνδέσεως μέ τήν πηγή τῆς ζωῆς, ἐνώσεως μέ τόν Χριστό καί τούς ἀδελφούς μας στό κυριακό Σῶμα, εἶναι ἡ Μετάνοια, ἀρχή τῆς ὁποίας ἀποτελεῖ ἡ ἐξαγόρευση τῶν ἁμαρτιῶν - ἐξομολόγηση. Αὐτό τό μεγάλο μυστήριο πού συνδέει τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό, διακονεῖ ἡ ὀρθόδοξη ποιμανική μέσα στο πλαίσιο τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ ἀκριβῶς ἀποσκοπεῖ ἡ πνευματική πατρότητα, ὅπως ὑπάρχει καί λειτουργεῖ φυσιολογικά, ἐντός τῶν διαγεγραμμένων πλαισίων, μέσα στήν Ἐκκλησία μας. Ὁ «πεσών ἑωσφόρος», τό πνεῦμα τῆς πονηρίας, προσπαθεῖ διαρκῶς διά μέσου τῆς ἁμαρτίας νά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο στήν ἀπώλεια, στήν ἀπό τοῦ Θεοῦ ἀλλοτρίωση, στήν «εἰς τό μή ὄν ἀπογέννεσιν», ὅπως θά γράψει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής29. Καί ἡ Ἐκκλησία, διά τῆς ὀρθοδόξου ποιμαντικῆς τήν ὁποία ἀσκοῦν οἱ πνευματικοί πατέρες, ἀποσκοπεῖ εἰς τό «πτερῶσαι ψυχήν, ἁρπᾶσαι κόσμου, καί δοῦναι Θεῶ .... εἰσοικίσαι τε τόν Χριστόν ἐν ταῖς καρδίαις διά τοῦ Πνεύματος καί τό κεφάλαιον Θεόν ποιῆσαι, καί τῆς ἄνω μακαριότητος, τόν τῆς ἄνω συντάξεως».30

Ἡ ἐξομολόγηση, στά πλαίσια αὐτά, εἶναι ἀπαραίτητη! «Κἄν μυριάκις ἁμαρτάνεις, μυριάκις ἐξομολόγησαι», συμβουλεύει ὁ ἱερός Χρυσόστομος.31 Ὅμως, καί οἱ πνευματικοί πατέρες, ο πρεσβύτεροι καί ἐπίσκοποι θα πρέπει νά ἐξομολογοῦνται, διότι καί αὐτοί ἁμαρτάνουν! Καί μάλιστα αὐτοί περισσότερο καί μέ μεγαλύτερη σπουδή θά πρέπει νά μετανοοῦν.

«ΠΟΙΜΑΙΝΕ ΤΑ ΠΡΟΒΑΤΑ ΜΟΥ» (Ἰω. 21, 16).

Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.

π. Νικηφόρου Νάσσου Ἱερομονάχου

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: