Τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

 - Τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς

Νὰ ἑτοιμασθοῦμε γιὰ τὴν ἄλλη ζωὴ

Γέροντα, ἕνας νέος ἐξαφανίσθηκε, ἀφοῦ ἄφησε σημείωμα στοὺς γονεῖς του ὅτι θὰ αὐτοκτονήση, γιατὶ δὲν εἶναι ὄμορφος καὶ ὅτι γι᾿ αὐτὸ φταῖνε ἐκεῖνοι.

–  Δὲν  ἔχουν  συλλάβει  τὸ  βαθύτερο  νόημα  τῆς  ζωῆς  οἱ  ἄνθρωποι.  Δὲν πιστεύουν στὴν ἄλλη ζωή. Ὅλο τὸ βάσανο ἀπὸ ἐκεῖ ξεκινάει. «Εἶμαι ἀδικημένος, σοῦ λέει· οἱ ἄλλοι χαίρονται, ἐγὼ δὲν χαίρομαι». Δὲν εἶναι εὐχαριστημένοι μὲ ὅ,τι ἔχουν, μπαίνει καὶ ὁ ἐγωισμός, καὶ βασανίζονται. Ὁ Θεὸς ὅλο τὸν κόσμο τὸν ἀγαπάει. Στὸν κάθε ἄνθρωπο ἔδωσε αὐτὰ ποὺ τὸν ὠφελοῦν, εἴτε τὸ μπόι εἴτε τὴν λεβεντιὰ εἴτε τὴν ὀμορφιὰ κ.λπ., ὅ,τι  θὰ τὸν  βοηθήση,  ἂν  τὸ  ἀξιοποιήση,  νὰ σωθῆ.  Ἀλλὰ ὁ  κόσμος βασανίζεται. «Γιατί ἐγὼ νὰ εἶμαι ἔτσι, ἐνῶ ἐκεῖνος ἔτσι;». Μὰ ἐσὺ ἔχεις αὐτά, ἐκεῖνος ἔχει ἄλλα. Ἕνας διὰ Χριστὸν σαλὸς Ρουμάνος ποὺ ἀσκητεύει στὸ Ἅγιον Ὄρος εἶπε σὲ κάποιον  ποὺ  εἶχε  τέτοιους  λογισμούς:  «Ἕνας  βάτραχος  εἶδε  τὸ  βουβάλι  καὶ  εἶπε: "Θέλω  νὰ  γίνω  καὶ  ἐγὼ  βουβάλι".  Φούσκωσε,  φούσκωσε  ὁ  βάτραχος,  καὶ  τελικὰ ἔσκασε. Ὁ Θεὸς αὐτὸν τὸν ἔκανε βάτραχο, ἐκεῖνο βουβάλι. Πῆγε ὁ βάτραχος νὰ γίνη βουβάλι καὶ ἔσκασε!». Ὁ καθένας νὰ χαίρεται, ὅπως ὁ Δημιουργὸς τὸν ἔφτιαξε.

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος βοηθηθῆ νὰ πιστέψη στὸν Θεὸ καὶ στὴν μέλλουσα ζωή, τὴν αἰώνια, – συλλάβη δηλαδὴ τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς – καὶ μετανοήση, ἀλλάξη ζωή, ἔρχεται ἀμέσως ἡ θεία παρηγοριὰ μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία τὸν ἀλλοιώνει, διώχνοντας καὶ ὅλα τὰ κληρονομικά του ἐλαττώματα. Πολλοὶ ἄνθρωποι ποὺ μετανόησαν, ἀγωνίσθηκαν μὲ φιλότιμο ταπεινά, χαριτώθηκαν, ἔγιναν καὶ Ἅγιοι, καὶ τοὺς προσκυνᾶμε τώρα μὲ εὐλάβεια καὶ ζητᾶμε καὶ τὶς πρεσβεῖες τους, ἐνῶ προηγουμένως εἶχαν πολλὰ πάθη καὶ κληρονομικά. Ὁ Ὅσιος Μωυσῆς ὁ Αἰθίοψ λ.χ., ἐνῶ ἦταν ὁ πιὸ αἱμοβόρος ληστής, μὲ κληρονομικὴ κακία, μόλις πίστεψε στὸν Θεό, μετανόησε, ἀσκήθηκε, ἔφυγαν ὅλα τὰ πάθη, τὸν ἐπισκέφθηκε ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀξιώθηκε νὰ λάβη καὶ τὸ προφητικὸ χάρισμα. Πέρασε στὴν εὐαισθησία ἀκόμη καὶ τὸν Μέγα Ἀρσένιο388, ὁ ὁποῖος ἦταν ἀπὸ τὴν μεγαλύτερη ἀρχοντικὴ οἰκογένεια τῆς Ρώμης, μὲ κληρονομικὲς ἀρετὲς καὶ μὲ μεγάλη ἐπιστημονικὴ μόρφωση.

– Γέροντα, δηλαδὴ ποιό εἶναι ἀκριβῶς τὸ νόημα αὐτῆς τῆς ζωῆς;

–  Ποιό  εἶναι;  Νὰ  ἑτοιμασθοῦμε  γιὰ  τὴν  Πατρίδα  μας,  τὸν  Οὐρανό,  τὸν  Παράδεισο. Τὸ πᾶν εἶναι νὰ συλλάβη ὁ ἄνθρωπος αὐτὸ τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς, ποὺ εἶναι ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος πιστεύη στὸν Θεὸ καὶ στὴν μέλλουσα ζωή, τότε καταλαβαίνει ὅτι αὐτὴ ἡ ζωὴ εἶναι μάταιη καὶ ἑτοιμάζει τὸ διαβατήριό του γιὰ τὴν ἄλλη ζωή. Ξεχνοῦμε ὅτι ὅλοι θὰ φύγουμε. Δὲν θὰ βγάλουμε ρίζες ἐδῶ. Αὐτὴ ἡ ζωὴ δὲν εἶναι γιὰ νὰ καλοπεράσουμε. Εἶναι νὰ δίνουμε ἐξετάσεις, γιὰ  νὰ  περάσουμε  στὴν  ἄλλη  ζωή.  Γι'  αὐτὸ  ὁ  σκοπός  μας  πρέπει  νὰ  εἶναι  νὰ ἑτοιμασθοῦμε, ὥστε νὰ φύγουμε μὲ ἀναπαυμένη συνείδηση, ὅταν μᾶς καλέση ὁ Θεός,

καὶ  νὰ  πετάξουμε  κοντά  Του.  Ὅταν  ὁ  Χριστὸς  εὐλόγησε  τοὺς  πέντε  ἄρτους  καὶ

χόρτασε τόσες χιλιάδες ἀνθρώπους, ὁ κόσμος ἕνα κι ἕνα εἶπε: «Εἶναι ὅ,τι πρέπει γιὰ βασιλιάς!». Ἔφαγαν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τὰ δυὸ ψάρια καὶ ἐνθουσιάσθηκαν. Ὁ Χριστὸς ὅμως τοὺς εἶπε νὰ μὴν ἐνδιαφέρωνται γι᾿ αὐτὴν τὴν τροφή, γιατὶ δὲν θὰ μείνουμε ἐδῶ389. Σ᾿ αὐτὴν τὴν ζωὴ δοκιμάζεται ὁ καθένας, ἂν ἀνταποκρίνεται σὲ ὅσα ζητάει ὁ Θεός.

– Γέροντα, τί πρέπει νὰ ἔχη κανεὶς πάντα στὸν νοῦ του, γιὰ νὰ κάνη τὸ θέλημα

τοῦ Θεοῦ;

– Νὰ ἔχη τὸν νοῦ του στὸν Θεό. Νὰ σκέφτεται γιατί ἤρθαμε σ᾿ αὐτὴν τὴν ζωή.

Ἐδῶ δὲν ἤρθαμε γιὰ νὰ κάνουμε τὰ πάντα καὶ νὰ βολευτοῦμε. Ἤρθαμε γιὰ νὰ ἑτοιμασθοῦμε γιὰ τὴν ἄλλη ζωή. Ὁ νοῦς μας λοιπὸν πρέπει νὰ εἶναι διαρκῶς ἐκεῖ καὶ σὲ ὅ,τι θὰ μᾶς βοηθήση νὰ πᾶμε ἐκεῖ. Μὲ τὴν φιλότιμη ἀντιμετώπιση, μὲ τὸν ταπεινὸ καὶ φιλότιμο ἀγώνα καταλαβαίνει κανεὶς τὸ νόημα τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ἡ πνευματικὴ ζωὴ εἶναι λεβεντιά, γλέντι πνευματικό. Ξέρετε τί θὰ πῆ γλέντι! Νὰ πιάσετε τὸ βαθύτερο νόημα τοῦ Μοναχισμοῦ, τὴν πνευματικὴ ἀρχοντιά, τὴν εὐαισθησία τὴν πατερική. Τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς – ὄχι τοῦ Μοναχισμοῦ ἀλλὰ τῆς ζωῆς – ἔχουν ὑποχρέωση ὅλοι οἱ ἄνθρωποι νὰ τὸ συλλάβουν. Ἂν τὸ ἔκαναν αὐτό, δὲν θὰ εἶχαν καθόλου μικροπρέπειες, γκρίνιες κ.λπ. Ἀφοῦ ὑπάρχει θεία ἀνταπόδοση, νὰ κοιτάξουμε πῶς θὰ βγάλουμε κανένα φράγκο γιὰ ᾿κεῖ, καὶ ὄχι πῶς θὰ ἔχουμε ἐδῶ τὴν ἀξιοπρέπειά μας καὶ πῶς θὰ ἀπολαμβάνουμε ἀνθρώπινες τιμές.

Ὅταν  ὁ  ἄνθρωπος  τοποθετῆ  τὸν  ἑαυτό  του  στὴν  πραγματικὴ  ζωή,  ὅλα  τὰ

χαίρεται. Χαίρεται ποὺ ζῆ, χαίρεται ποὺ θὰ πεθάνη. Ὄχι γιατὶ βαρέθηκε τὴν ζωή του, ἀλλὰ χαίρεται ποὺ θὰ πεθάνη καὶ θὰ πάη κοντὰ στὸν Χριστό.

– Χαίρεται, Γέροντα, γιατὶ δὲν ἀντιδρᾶ σ᾿ αὐτὸ ποὺ ὁ Θεὸς ἐπιτρέπει;

– Χαίρεται, γιατὶ βλέπει ὅτι αὐτὴ ἡ ζωὴ εἶναι πρόσκαιρη, ἐνῶ ἡ ἄλλη αἰώνια.

Δὲν βαρέθηκε τὴν ζωή, ἀλλὰ σκέφτεται «τί θὰ κάνουμε, δὲν θὰ φύγουμε;» καὶ ἑτοιμάζεται γιὰ ᾿κεῖ, γιατὶ καταλαβαίνει ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ προορισμός του, τὸ νόημα τῆς ζωῆς.

Νά,   οἱ   κοινωνικοὶ   λειτουργοὶ   ἔχουν   καλωσύνη,   οἱ   καημένες,   τρέχουν,

σκοτώνονται γιὰ τοὺς ἄλλους. Σπουδάζουν ψυχολογία, ἀλλὰ μὲ τὸν τρόπο ποὺ πηγαίνουν νὰ βοηθήσουν, σὲ κάποιες περιπτώσεις σταματοῦν. Πάει λ.χ. μία νὰ παρηγορήση ἕναν ποὺ ἔχει ἕνα πόδι καὶ αὐτὸς τῆς λέει: «Ἐσὺ μοῦ λὲς "καλημέρα" μὲ δυὸ πόδια, ἀλλὰ ἐγὼ μὲ ἕνα». Τί νὰ τοῦ ἀπαντήση; Πῶς νὰ τὸν βοηθήση μὲ τὴν ψυχολογία; Ἂν δὲν βοηθηθῆ αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος νὰ συλλάβη τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς, δὲν μπορεῖ νὰ βοηθηθῆ μὲ τίποτε. Νὰ καταλάβη ὅτι γι' αὐτὴν τὴν ἀναπηρία ποὺ ἐπέτρεψε ὁ Θεός, ἂν δὲν γογγύζη, θὰ ἔχη νὰ λάβη στὴν ἄλλη ζωὴ ἀποταμιευμένο οὐράνιο  μισθὸ  καὶ  νὰ  χαίρεται.  Καὶ  ἂν  ἀκόμη οἱ  ἄλλοι  περπατοῦσαν  μὲ τέσσερα πόδια, νὰ ἔλεγε: «Σὲ εὐχαριστῶ, Θεέ μου, ποὺ περπατῶ μὲ ἕνα πόδι». Ἀλλὰ ὅσες δὲν ἔχουν τὴν πνευματικὴ ἀντιμετώπιση, πᾶνε νὰ παρηγορήσουν τοὺς ἀρρώστους καὶ δὲν ξέρουν τί νὰ τοὺς ποῦν. Πάει ἡ κοινωνικὴ λειτουργὸς νὰ παρηγορήση λ.χ. μιὰ γυναίκα τριάντα πέντε χρονῶν μὲ καρκίνο, ποὺ ἔχει καὶ τρία παιδάκια. Τί νὰ τῆς πῆ; Ἂν δὲν βοηθηθῆ αὐτὴ ἡ μητέρα νὰ συλλάβη τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς, ἀπελπίζεται, γιατὶ σκέφτεται τί θὰ γίνουν τὰ παιδιά. Τὴν ἴδια ἀπελπισία ποὺ ἔχει ἡ μητέρα ἔχει καὶ ἡ κοινωνικὴ   λειτουργός,   ἂν   δὲν   ἔχη   καταλάβει   κάτι   τὸ   ἀνώτερο,   τὸ   βαθύτερα

πνευματικό. Ἂν δὲν ὑπάρχη κατ' ἀρχὰς βαθύτερη τοποθέτηση στὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό της, δὲν μπορεῖ νὰ βοηθήση σωστά, γιὰ νὰ ἔρθη ἡ θεία παρηγοριὰ στὸν ἄλλον. Ἔτσι οἱ καημένες κουράζονται καὶ σωματικά, ἀλλὰ καὶ στενοχωροῦνται, γιατὶ δὲν μποροῦν νὰ βοηθήσουν θετικά. Κουράζονται δηλαδὴ διπλά.

Νὰ αἰσθανθοῦμε τὸ καλὸ ὡς ἀνάγκη

Πρέπει ὁ ἄνθρωπος νὰ αἰσθανθῆ τὸ καλὸ ὡς ἀνάγκη, γιατὶ διαφορετικὰ θὰ εἶναι βασανισμένος. Καὶ δὲν εἶναι νὰ πῆ κανεὶς ὅτι μερικοὶ δὲν μποροῦν νὰ καταλάβουν τὸ καλὸ ὡς ἀνάγκη. Ἐγὼ δὲν μπορῶ νὰ τὸ δικαιολογήσω αὐτό. Ἀκόμη καὶ ἕνα μικρὸ παιδάκι πέντε χρονῶν μπορεῖ νὰ αἰσθανθῆ τὸ καλὸ ὡς ἀνάγκη. Ἂς ποῦμε ὅτι ἕνα παιδάκι ἔχει πυρετό. Φέρνουν οἱ γονεῖς τὸν γιατρὸ καὶ ἐκεῖνος τοὺς λέει

«κρατῆστε τὸ παιδὶ γερὰ» καὶ τὰκ–τὰκ τοῦ κάνει τὴν ἔνεση. Μετὰ τὸ παιδί, μόλις ξαναδῆ  τὸν  γιατρό,  βάζει  τὰ  κλάματα  καὶ  φεύγει.  Ἂν  ὅμως  ἐξ  ἀρχῆς  τοῦ  ποῦν

«κοίταξε, εἶσαι ἄρρωστο, ἔχεις πυρετὸ καὶ δὲν θὰ μπορῆς οὔτε στὸ σχολεῖο νὰ πᾶς οὔτε νὰ παίξης, ἐνῶ τὰ ἄλλα παιδιὰ παίζουν, ἂν ὅμως ἀφήσης τὸν γιατρὸ λίγο νὰ σὲ τσιμπήση, θὰ πέση ὁ πυρετὸς καὶ μετὰ θὰ μπορῆς κι ἐσὺ νὰ πᾶς νὰ παίξης», τὸ παιδάκι ἀμέσως θὰ κλείση τὰ ματάκια του καὶ θὰ τεντώση μόνο του τὸ χεράκι. Θέλω νὰ πῶ ὅτι, ἂν τὸ παιδάκι μπορῆ νὰ αἰσθανθῆ τὸ καλὸ ὡς ἀνάγκη, πόσο μᾶλλον ὁ μεγάλος.

Ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ ὁ ἄνθρωπος καταλάβη τὸ σωστό, τελείωσε. Νὰ ποῦμε ὅτι σᾶς λέω: «Θὰ σᾶς πετάξω κάτω ἀπὸ τὸ παράθυρο». Καταλαβαίνετε τί θὰ πῆ αὐτό. Καὶ ἕνας λειψὸς στὸ μυαλὸ καταλαβαίνει ὅτι, ἂν πέση ψηλὰ ἀπὸ τὸ παράθυρο, θὰ σπάση τὰ πόδια του. Καταλαβαίνει ποιός εἶναι ὁ γκρεμὸς καὶ ποιό τὸ ἴσωμα· ποιό εἶναι τὸ καλὸ καὶ ποιό τὸ ἄσχημο. Ἕνας μεγάλος ποὺ ἔχει διαβάσει Πατερικά, Εὐαγγέλιο, ξέρει ποιό εἶναι τὸ σωστό. Ἀπὸ ᾿κεῖ καὶ πέρα θέλει τὸ κουμπὶ γύρισμα. Ἀλλὰ πολλὲς φορὲς λὲς σὲ μερικὲς ψυχὲς «γιατί τὸ κάνεις αὐτό; δὲν καταλαβαίνεις ὅτι δὲν εἶναι σωστό;», καὶ ἀρχίζουν: «Νά, δυστυχῶς ἐγὼ ἔτσι εἶμαι, γιατί νὰ εἶμαι ἔτσι, ἔτσι ἤμουν καὶ  πρῶτα».  «Ἄσε  τί  ἤσουν  πρῶτα.  Τώρα  ποὺ  σοῦ  τὸ  λέω,  τί  κάνεις,  γιὰ  νὰ διορθωθῆς;». Ἄλλο ἂν δὲν τὶς κόβη. Ἀλλὰ μόνον τὸ μωρὸ παιδάκι θὰ πιάση τὸ κάρβουνο ἀντὶ γιὰ καραμέλλα, γιατὶ δὲν τοῦ κόβει.

– Γέροντα, πῶς ἡ μητέρα σας ποὺ ἦταν τόσο εὐαίσθητη καὶ σᾶς ἀγαποῦσε, σᾶς

ἔδωσε ἀπὸ τὰ πρῶτα παιδικὰ χρόνια αὐστηρὴ ἀγωγή;

– Ἀπὸ μικρὸς μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ βοηθηθῆ, γιὰ νὰ συλλάβη τὸ βαθύτερο

νόημα τῆς ζωῆς καὶ νὰ χαίρεται σωστά. Ὅταν ἤμουν μικρός, τὰ περνοῦσα τὰ παιδιὰ στὸ τρέξιμο. Ἐκεῖνα δὲν μὲ ἄφηναν νὰ τρέξω, μὲ ἔδιωχναν. «Προσφυγόπουλο» μὲ ἔλεγαν. Πήγαινα μετὰ στὴν μάνα μου μὲ κλάματα. «Τί ἔχεις καὶ κλαῖς;», μοῦ ἔλεγε ἐκείνη. «Δὲν μ' ἀφήνουν τὰ παιδιὰ νὰ τρέξω», τῆς ἔλεγα. «Θέλεις νὰ τρέξης; Νά αὐλή, τρέξε.  Γιατί  θέλεις  νὰ  τρέχης  ἐκεῖ,  γιὰ  νὰ  σὲ  βλέπουν  οἱ  ἄλλοι  καὶ  νὰ  σοῦ  λένε μπράβο; Αὐτὸ ἔχει ὑπερηφάνεια». Ἄλλη φορὰ ἤθελα νὰ παίξω μὲ τὸ τόπι καὶ δὲν μὲ ἄφηναν τὰ παιδιά. Πήγαινα πάλι στὴν μάνα μου κλαίγοντας. «Τί ἔγινε, γιατί κλαῖς πάλι;», μὲ ρωτοῦσε. «Δὲν μ' ἀφήνουν τὰ παιδιὰ νὰ παίξω μὲ τὸ τόπι!», τῆς ἔλεγα. «Αὐλὴ μεγάλη ἔχουμε, τόπι ἔχεις, παῖξε ἐδῶ. Τί θέλεις νὰ σὲ βλέπουν οἱ ἄλλοι, γιὰ νὰ  σὲ καμαρώνουν; Αὐτὸ ἔχει ὑπερηφάνεια». Τότε σκέφθηκα: «Δίκαιο ἔχει ἡ μητέρα».

Ἔτσι σιγὰ-σιγὰ δὲν ἤθελα οὔτε νὰ τρέχω οὔτε νὰ παίζω τὸ τόπι μπροστὰ στὸν κόσμο,

γιατὶ κατάλαβα ὅτι αὐτὸ εἶχε μέσα ὑπερηφάνεια καὶ ἔλεγα: «Πράγματι, τί χαμένα πράγματα! Δίκαιο ἔχει». Ὕστερα τόσο πολὺ δὲν μὲ πείραζε, πού, ὅταν ἔβλεπα τὰ ἄλλα παιδιὰ νὰ τρέχουν, νὰ χτυποῦν τὸ τόπι καὶ νὰ καμαρώνουν, γελοῦσα καὶ ἔλεγα «τί  κάνουν;»,  καὶ  ἤμουν  μικρὸ  παιδί·  τρίτη  Δημοτικοῦ  πήγαινα.  Μετὰ  ζοῦσα  μιὰ φυσιολογικὴ ζωή. Ἔτσι τώρα, ἂν μοῦ ποῦν «τί προτιμᾶς, νὰ ἀνεβῆς Αὔγουστο μήνα ξυπόλυτος στὸν Ἄθωνα μέσα στὰ πουρναρόφυλλα ἢ νὰ πᾶς σὲ μιὰ τελετὴ ποὺ θὰ σοῦ φορέσουν μανδύα κ.λπ.;», θὰ πῶ ὅτι προτιμῶ νὰ πάω ξυπόλυτος στὸν Ἄθωνα. Ὄχι ἀπὸ ταπείνωση, ἀλλὰ γιατὶ αὐτὸ μὲ ἀναπαύει.

Οἱ ἄνθρωποι ποὺ ἔχουν ὑπερηφάνεια δὲν βοηθήθηκαν μικροὶ ἀπὸ τὸ σπίτι. Τὸ κοσμικὸ φρόνημα  βασανίζει τὸν ἄνθρωπο. Καὶ ἂν δὲν προσεχθῆ αὐτὸ καὶ οἱ γονεῖς δὲν βοηθήσουν τὰ παιδιά, ὅταν εἶναι μικρά, γίνεται μετὰ κατάσταση αὐτό. Ἄλλο εἶναι ἕνα παιδὶ νὰ τὸ ἐπαινέσης λίγο, γιὰ νὰ μὴν ἀπογοητευθῆ, καὶ ἄλλο νὰ τοῦ φουσκώνης τὸν ἐγωισμό. Π.χ. εἶπε ἕνα ποίημα καὶ δὲν τὸ εἶπε καλὰ καὶ ἀπογοητεύεται. Τότε θὰ τοῦ πῆ ἡ μάνα: «Ἔ, καλὰ τὸ εἶπες». Ἂν τὸ πῆ ὅμως καλὰ τὸ ποίημα καὶ ἀρχίση ἡ μάνα μπροστὰ στοὺς ἄλλους «μπράβο, ἐσὺ τὸ εἶπες ἀπὸ ὅλα τὰ παιδιὰ καλύτερα! τὸ δικό μου  παιδὶ  εἶναι  τὸ  καλύτερο!»,  ἐκεῖνο  εἶναι  κακό.  Καὶ  ἔτσι  οἱ  γονεῖς καλλιεργοῦν πολλὲς φορὲς στὰ παιδιὰ τὴν ὑπερηφάνεια. Ἢ κάνει λ.χ. τὸ παιδὶ μιὰ ἀταξία στὸ σχολεῖο καὶ ὁ δάσκαλος τὸ μαλώνει. Πάει μετὰ τὸ παιδὶ στὸ σπίτι καὶ λέει στοὺς γονεῖς του: «Ὁ δάσκαλος μὲ μάλωσε ἄδικα». Ὅταν ὁ πατέρας ἢ ἡ μάνα ὑποστηρίζη τὸ παιδὶ καὶ λέη μάλιστα μπροστά του «θὰ τοῦ δείξω ἐγώ, τὸ παιδὶ τὸ δικό μου εἶναι...», μετὰ ἐκεῖνο θεωρεῖ καλὸ αὐτὸ ποὺ ἔκανε, καὶ τελικὰ βασανίζεται ἀπὸ χαμένα πράγματα. Ὅλη ἡ βάση εἶναι νὰ καταλάβη τὸ παιδὶ μερικὰ πράγματα ἀπὸ τὸ σπίτι του. Ἂν ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ μικρὸς συλλάβη τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς, ὕστερα πᾶνε ὅλα κανονικά. Ἀλλιῶς εὐχαριστιέται μὲ τὰ γήινα, μὲ τοὺς ἐπαίνους τῶν ἀνθρώπων – ποὺ στὴν πραγματικότητα δὲν ἀναπαύουν – καὶ παραμένει γήινος ἄνθρωπος.

Νὰ βοηθοῦμε τὸν κόσμο στὴν μετάνοια

– Γέροντα, τί μπορεῖ νὰ βοηθήση σήμερα περισσότερο τὸν κόσμο;

– Σήμερα, ἂν διδασκόταν ἡ μετάνοια στὸν κόσμο, μόνον αὐτὴ θὰ μποροῦσε νὰ

βοηθήση. Νὰ διαβάζουμε, ὅσο μποροῦμε, βίους Ἁγίων ποὺ τονίζουν τὴν μετάνοια, γιὰ νὰ βοηθηθοῦμε. Τὸ νὰ ζητοῦμε μετάνοια ἀπὸ τὸν Θεὸ σημαίνει ὅτι ζητοῦμε φωτισμό. Ὅταν ζητοῦμε μετάνοια καὶ μετανοήσουμε περισσότερο, φυσικὰ θὰ ταπεινωθοῦμε περισσότερο καὶ ὑποχρεωτικὰ τότε θὰ ἔρθη περισσότερο ἡ θεία Χάρις, ὁ θεῖος φωτισμός. Ὅταν βρίσκεται ὁ ἄνθρωπος ἐν μετανοίᾳ, διατηρεῖ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Πάντως ὁ κόσμος εἶναι καλός. Βλέπεις, οἱ περισσότεροι οὔτε ἐξομολογοῦνται οὔτε ἐκκλησιάζονται,  ἔχουν  ἄγνοια  μεγάλη,  καὶ  ἀπὸ  τὸ  ἄλλο  μέρος  ἔρχονται  καὶ  μοῦ ζητοῦν βοήθεια. Αὐτὸ κάτι ἔχει μέσα.

– Μήπως οἱ δοκιμασίες, Γέροντα, γίνονται ἀφορμὴ νὰ πλησιάσουν οἱ ἄνθρωποι στὸν Θεό;

– Ὅσοι ἔχουν καλὴ διάθεση βοηθιοῦνται ἀπὸ τὶς δοκιμασίες· ὅσοι δὲν ἔχουν, τὰ βάζουν μὲ τὸν Θεό, βρίζουν κ.λπ. Τὸ κακὸ εἶναι ὅτι δὲν λένε «ἥμαρτον», ἀλλὰ βασανίζονται.  Μεγάλη  ἐξουσία  ἔχει  ὁ  διάβολος  στὸν  κόσμο.  Τοῦ  δώσαμε  πολλὰ  δικαιώματα. Πῶς ἔγινε ὁ σημερινὸς ἄνθρωπος! Τὸ κακὸ εἶναι ὅτι ἐμποδίζει τὴν θεία ἐπέμβαση,  γιατὶ  δὲν  ἔχει  μετάνοια.  Ἂν  ὑπῆρχε  μετάνοια,  τὰ  πράγματα  θὰ  εἶχαν

τακτοποιηθῆ. Μπόρες, μπόρες θὰ περνοῦμε! Ὁ Θεὸς νὰ βάλη τὸ χέρι Του! Νὰ ζητοῦμε μετάνοια γιὰ ὅλον τὸν κόσμο καὶ γιὰ ὅσους ἐν ψυχρῷ κάνουν κακὸ στὴν Ἐκκλησία καὶ δὲν ἔχουν σκοπὸ νὰ διορθωθοῦν, νὰ τοὺς δίνη ὁ Θεὸς μετάνοια καὶ ἔπειτα νὰ τοὺς παίρνη.

Νὰ βοηθοῦμε, ὅσο μποροῦμε, τὸν κόσμο στὴν μετάνοια, γιὰ νὰ δεχθοῦμε τὶς εὐλογίες  τοῦ  Θεοῦ.  Μετάνοια  καὶ  ἐξομολόγηση,  αὐτὸ  χρειάζεται  σήμερα.  Ἐγὼ συνέχεια συνιστῶ μετάνοια καὶ ἐξομολόγηση, γιὰ νὰ χάση τὰ δικαιώματα ὁ διάβολος, νὰ κοποῦν οἱ ἐξωτερικὲς δαιμονικὲς ἐπιδράσεις. Θέλουν τράνταγμα οἱ ἄνθρωποι, νὰ καταλάβουν,  νὰ μετανοήσουν.  Π.χ.  κάποιος ἐξομολογεῖται  ὅτι  ἔκανε μοιχεία.  Τοῦ δίνει   ὁ   Πνευματικὸς   ἄφεση,   τοῦ   δίνει   καὶ   ἕναν   κανόνα   καὶ   δὲν   προχωράει περισσότερο. Πρέπει ὁ Πνευματικὸς νὰ τὸν βοηθήση νὰ καταλάβη ὅτι τὸ κακὸ δὲν ἦταν μόνον ἡ μοιχεία· ὅτι μὲ αὐτὸ ποὺ ἔκανε, ἔκανε ἐγκλήματα, διέλυσε δύο οἰκογένειες.   Ἀλλὰ   μερικοὶ   Πνευματικοὶ   οὔτε   κἂν   ἐρευνοῦν   παραπέρα   οὔτε

προβληματίζουν τοὺς ἀνθρώπους.

– Γέροντα, ὑπάρχουν ἄνθρωποι ποὺ εἶναι καλοί, ὅμως δὲν ἐκκλησιάζονται συχνά, δὲν ἔχουν τακτικὴ μυστηριακὴ ζωή.

– Μπορεῖ καμμιὰ φορὰ κάποιος νὰ μὴν ἐκκλησιάζεται συχνά, ἀλλὰ νὰ ὑπάρχη μέσα του εὐλάβεια, καλωσύνη, καὶ ἔτσι βρίσκει τόπο καὶ κατοικεῖ ὁ Θεός. Αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι, ἂν εἶχαν καὶ μυστηριακὴ ζωή, θὰ προχωροῦσαν πολὺ στὴν πνευματικὴ ζωή. Καὶ βλέπεις, ὑπάρχουν ἄλλοι ποὺ ἐκκλησιάζονται, ἐξομολογοῦνται, κοινωνοῦν, τὰ κάνουν ὅλα, καὶ ὅμως ὁ Θεὸς δὲν βρίσκει τόπο νὰ κατοικήση μέσα τους, γιατὶ δὲν ὑπάρχει ταπείνωση, καλωσύνη, μετάνοια πραγματική. Δὲν ἀρκεῖ μόνον ἡ ἐξομολόγηση στὸν Πνευματικό, γιὰ νὰ τακτοποιηθῆ κανείς· χρειάζεται καὶ μετάνοια. Καὶ κάθε προσευχὴ ποὺ κάνει κανεὶς πρέπει νὰ ἀρχίζη μὲ ἐξομολόγηση στὸν Θεό. Ὄχι ὅμως νὰ κλαίη καὶ νὰ λέη «εἶμαι τέτοιος, τέτοιος, τέτοιος», καὶ μετὰ νὰ κάνη πάλι τὰ ἴδια. Αὐτὸ δὲν εἶναι συναίσθηση. Ὅταν ὑπάρχη συναίσθηση, ὑπάρχει καὶ λίγη βελτίωση.

Εἴδατε  οἱ  Ἰσραηλίτες  μὲ  τί  ἁπλότητα  προσευχήθηκαν;  «Ἐξεγέρθητι,  ἱνατί ὑπνοῖς, Κύριε;»390, εἶπαν. Δηλαδή, «ξύπνα, Κύριε, γιατί κοιμᾶσαι;». Καὶ ὕστερα ὁ Κύριος «ἐξηγέρθη ὡς δυνατός, κεκραιπαληκὼς ἐξ οἴνου καὶ ἐπάταξε...»391. Μὲ τί ἁπλότητα καὶ τί ταπείνωση, ἀλλὰ καὶ μὲ τί παρρησία εἶπαν: «Τί θὰ ποῦμε τώρα, Κύριε, στὰ ἔθνη; Μᾶς ἔσωσες ἀπὸ τὴν Ἐρυθρὰ Θάλασσα καὶ τώρα νὰ πεθάνουμε στὴν ἔρημο ἢ νὰ μᾶς σφάξουν οἱ ἀλλόφυλοι; Νὰ μὴ γίνουμε ρεζίλι»392. Μὴν ποῦμε καὶ ἐμεῖς καμμιὰ κουβέντα, «γιατί κοιμᾶσαι, Θεέ, καὶ δὲν βλέπεις;», γιατὶ θὰ μᾶς δώση σκαμπίλι ἐμᾶς. Εἶναι ἀναίδεια. Ἐκεῖνοι μὲ ταπείνωση καὶ ἁπλότητα τὸ εἶπαν. Δὲν ἔδιναν εὐθύνες στὸν Θεό, νὰ ποῦν «γιατί τὰ ἔκανες ἔτσι;», ἀλλὰ ἔλεγαν «ἐμᾶς μᾶς χρειάζονταν πολὺ μεγαλύτερα κακά, ἀλλὰ τώρα τί θὰ ποῦμε στὰ ἔθνη;». Καὶ εἴδατε; Ἕνα καὶ ἕνα ἔκαμψαν τὸν Θεό. Καταλάβατε; Ὑπῆρχε ἀναγνώριση τοῦ σφάλματος, μετάνοια, καὶ ἐπενέβη ὁ Θεὸς καὶ «ἐπάταξε...». Ἂν βρεθοῦμε καὶ ἐμεῖς σὲ δυσκολία καὶ δὲν τὴν ἀντιμετωπίσουμε  πνευματικά,  τότε  θὰ  ποῦν  οἱ  κοσμικοὶ    γιὰ  μᾶς:  «Ποῦ  εἶναι  ἡ προσευχή σας; Λέτε ὅτι προσεύχεσθε, ἀλλὰ τί κάνετε;». Γινόμαστε ρεζίλι.

Ἡ μετάνοια βοηθάει νὰ ἐξαφανισθῆ τὸ κακὸ

Ὅταν ζητοῦμε μετάνοια ἀπὸ τὸν Θεὸ γιὰ τὸν κόσμο, νὰ βάζουμε καὶ τὸν ἑαυτό μας μέσα σ' αὐτοὺς ποὺ ἔχουν φταίξει καὶ νὰ μὴ λέμε: «Βοήθησε τὸν κόσμο ποὺ εἶναι ἁμαρτωλός». Οἱ Τρεῖς Παῖδες γεννήθηκαν στὴν αἰχμαλωσία, καὶ ὅμως δὲν εἶπαν «τί φταῖμε ἐμεῖς;», ἀλλὰ εἶπαν: «Δικαίως πάθαμε, ἔπρεπε καὶ περισσότερα νὰ πάθουμε». Μιλοῦσαν σὰν νὰ ἦταν ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ παρέβησαν τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ πρὶν ἀπὸ τὴν Βαβυλώνια αἰχμαλωσία, σὰν νὰ ἦταν καὶ αὐτοὶ συμμέτοχοι στὴν ἁμαρτία, ἐνῶ ἦταν ἀμέτοχοι, ἀφοῦ δὲν εἶχαν ἀκόμη γεννηθῆ. Πόσο μὲ συγκινεῖ ἡ προσευχὴ ποὺ ἔκαναν, ὅταν βρίσκονταν μέσα στὸ καμίνι! «Δίκαιος εἶ, Κύριε, ἐπὶ πᾶσιν οἷς ἐποίησας ἡμῖν... Ὅτι ἡμάρτομεν καὶ ἠνομήσαμεν... Καὶ νῦν οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἀνοῖξαι τὸ στόμα ἡμῶν. Μὴ δὴ παραδῴης ἡμᾶς εἰς τέλος... καὶ μὴ ἀποστήσῃς τὸ ἔλεός σου ἀφ᾿ ἡμῶν διὰ Ἀβραὰμ τὸν ἠγαπημένον ὑπὸ σοῦ». Δηλαδή, «δίκαια μᾶς τιμωρεῖς, Κύριε, γιατὶ ἁμαρτήσαμε, ἀλλὰ μόνο  γιὰ χατίρι  τοῦ Ἀβραὰμ  ποὺ τὸν  ἀγαπᾶς, γιατὶ  δὲν  ἁμάρτησε,  μὴ μᾶς ἐγκαταλείπης». Ἔβαζαν καὶ τὸν ἑαυτό τους μέσα στοὺς ἁμαρτωλούς, καὶ τὸ πίστευαν, γι' αὐτὸ ἔγινε τὸ καμίνι δροσιά. Ἐνῶ τὸν εἰδωλολάτρη ποὺ πῆγε νὰ δῆ τὸ καμίνι, τὸν πῆραν οἱ φλόγες393.

Ὁ ἄνθρωπος, ἂν δὲν δουλεύη ἔτσι, ἀρχίζει συνέχεια νὰ δικαιολογῆται. «Ὁ διάβολος μὲ ἔβαλε καὶ ἁμάρτησα» ἢ «ὁ Ἀδὰμ φταίει, ἡ Εὔα φταίει· δὲν φταίω ἐγώ». Ἕνας  θεολόγος  μοῦ  εἶπε  μιὰ  φορά:  «Καὶ  τί  χρωστᾶμε  ἐμεῖς  τώρα  νὰ ταλαιπωρούμαστε ἐξ αἰτίας τῆς Εὔας;». «Εὐλογημένε ἄνθρωπε, τοῦ λέω, σὲ πειράζει αὐτὸ  γιὰ  νὰ σωθῆς;».  Τί  φταίει  ὁ  Ἀδὰμ  ὁ  καημένος  ἢ ἡ  Εὔα  ἡ  φουκαριάρα;  Ἕνα σφάλμα ἔκαναν καὶ πόσους αἰῶνες ἦταν στὸν Ἅδη, ἐνῶ ἐμᾶς ἦρθε ὁ Χριστὸς καὶ μᾶς λύτρωσε. «Ἑβδομηκοντάκις ἑπτὰ φορὲς ἂν ἁμαρτήσετε καὶ μετανοήσετε, εἶπε, σᾶς συγχωράω!»394. Χιλιάδες φορὲς ἁμαρτάνουμε καὶ ὁ Χριστὸς μᾶς συγχωράει – ἀρκεῖ νὰ μετανοοῦμε εἰλικρινά –, καὶ νὰ λέμε ὅτι φταίει ὁ Ἀδὰμ καὶ ἡ Εὔα; Καὶ νὰ δῆτε δὲν βάζουν τὸ ὄνομα Εὔα – νὰ δώσουμε τὸ ὄνομα Εὔα σὲ μιὰ ἀδελφή, ἢ τοὐλάχιστον Ζωή, ἂν εἶναι δύσκολο Εὔα! Μὰ εἶναι πολὺ ἀδικημένη! Αὐτὴ εἶναι ἡ μάνα μας, ἡ μητέρα ὅλου τοῦ κόσμου, καὶ οὔτε κἂν τὸ ὄνομά της δὲν θέλουμε νὰ ἀκούσουμε. Καὶ τὴν κατάρα, στὴν οὐσία, στὸν διάβολο τὴν ἔδωσε ὁ Θεός. «Καὶ ὁ ὄφις ἦταν φρόνιμος»395. Μπῆκε ὁ διάβολος στὸ φίδι, γιὰ νὰ ξεγελάση τὸν ἄνθρωπο. Καὶ  βλέπεις, ὅλοι τὰ βάζουν μὲ τὴν Εὔα, ὅτι αὐτὴ μᾶς χαντάκωσε, ἐνῶ θὰ ἤμασταν μιὰ χαρὰ στὸν Παράδεισο, ἂν δὲν γινόταν ἡ παράβαση! Ἂν καὶ ἐμᾶς μᾶς ἔλεγε ὁ Χριστός, «ἀφοῦ σφάλατε μία φορά, θὰ πᾶτε τόσους αἰῶνες στὸν Ἅδη», ἔ, τότε νὰ ἔλεγε κανεὶς κάτι!... Τί ἀχάριστος κόσμος!

Πάντως ἡ μετάνοια εἶναι μεγάλη ὑπόθεση. Δὲν ἔχουμε καταλάβει ὅτι ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴν μετάνοια μπορεῖ νὰ ἀλλάξη τὴν ἀπόφαση τοῦ Θεοῦ. Δὲν εἶναι μικρὸ πράγμα αὐτό, νὰ ἔχη τέτοια δύναμη ὁ ἄνθρωπος. Κάνεις κακό; Ὁ Θεὸς σοῦ δίνει σκαμπιλάκι.   Λὲς   «ἥμαρτον»;   Σταματᾶ   καὶ   σοῦ   δίνει   εὐλογίες.   Ὅταν   δηλαδὴ συνέρχεται  τὸ  ἄτακτο  παιδί,  μετανοῆ  καὶ  δέρεται  ἀπὸ  τὴν  συνείδησή  του,  τότε  ὁ Πατέρας του τὸ χαϊδεύει μὲ ἀγάπη καὶ τὸ παρηγορεῖ. Οἱ Ἰσραηλίτες, ἐπειδὴ εἶχαν ξεφύγει ἀπὸ τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, ἔζησαν στὴν αἰχμαλωσία ἑβδομῆντα πέντε χρόνια. Καὶ τελικά, ὅταν μετανόησαν, παρουσιάζεται ὁ βασιλιὰς Κύρος, ποὺ τολμᾶ νὰ πῆ κανεὶς ὅτι φάνηκε καλύτερος ἀπὸ τοὺς υἱοὺς τοῦ Ἰσραήλ, οἱ ὁποῖοι εἶχαν μολύνει τὰ ἱερὰ ποὺ εἶχαν γιὰ τὶς θυσίες. Τοῦ ἄλλαξε τὸ μυαλὸ ὁ Θεὸς καὶ τὸν ἔκανε νὰ πιστεύη στὸν  Θεὸ  τοῦ  Οὐρανοῦ.  Ἔτσι  ἄφησε  τοὺς  Ἰσραηλίτες  ἐλεύθερους,  τοὺς  ἔδωσε χρήματα,  ξυλεία  γιὰ  τὸν  Ναό,  τοὺς  ἔφτιαξε  τὸ  τεῖχος  τῆς  Ἱερουσαλὴμ  καὶ  ἔδειξε τέτοια καλωσύνη καὶ τέτοια εὐλάβεια, ποὺ δὲν ἔδειξαν κατὰ κάποιον τρόπο οὔτε οἱ Ἰσραηλίτες396. Καὶ ὅλα αὐτά, γιατὶ μετανόησε καὶ ἄλλαξε ὁ λαός397. Πόσο βοηθάει ἡ μετάνοια, γιὰ νὰ ἐξαφανισθῆ τὸ κακό!

Τὰ  βιβλία  τῶν  Μακκαβαίων  νὰ  τὰ  διαβάσετε  ὅλα.  Εἶναι  πολὺ  δυνατά.  Τί διαταγὴ εἶχε δώσει ὁ βασιλιάς! Νὰ καταπατήσουν οἱ ἐλέφαντες τοὺς Ἰσραηλίτες! Πῆγαν οἱ ἄλλοι, ἑτοίμασαν τὴν τελετή, πότισαν πεντακόσιους ἐλέφαντες μὲ δυνατὸ κρασὶ καὶ λιβανωτό, γιὰ νὰ τοὺς ἐξαγριώσουν, καὶ περίμεναν τὸν βασιλιὰ νὰ παρουσιασθῆ, γιὰ νὰ ἀρχίσουν τὴν τελετή. Ἀλλὰ ὁ βασιλιὰς εἶχε ξεχάσει τὴν διαταγὴ ποὺ ἔδωσε. Πηγαίνει ὁ ἐλεφαντάρχης νὰ εἰδοποιήση τὸν βασιλιά, γιατὶ δὲν εἶχε παρουσιασθῆ ἀκόμη. «Βασιλιά, τοῦ λέει, σὲ περιμένουμε. Ὅλα τὰ ἔχουμε ἕτοιμα· τοὺς ἐλέφαντες, τοὺς Ἰουδαίους, οἱ προσκαλεσμένοι περιμένουν». «Ποιός σᾶς εἶπε νὰ κάνετε τέτοιο πράγμα;», τοῦ λέει! Φωνές, ἀπειλές... Καὶ αὐτὸ δὲν ἔγινε μιὰ φορὰ ἀλλὰ τρεῖς398. Μικρὸ πράγμα ἦταν νὰ ξεχάση ὁ βασιλιὰς τὴν ἐντολὴ ποὺ εἶχε δώσει ὁ ἴδιος; Καὶ ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ τελικὰ ἄλλαξε ὅλη τὴν στάση του πρὸς τοὺς Ἰουδαίους. Ὅλη ἡ βάση ἐκεῖ εἶναι: Νὰ μετανοήση ὁ κόσμος.

– Γέροντα, οἱ σύλλογοι εἰρήνης ποὺ ἱδρύονται ἀπὸ διάφορα κράτη βοηθοῦν γιὰ τὴν εἰρήνη στὸν κόσμο;

–  Ἐξαρτᾶται.  Εἶναι  καὶ  μερικοὶ  ποὺ ξεκινοῦν  μὲ  καλὴ  διάθεση.  Ἀλλά,  ὅταν μαζεύωνται τί μάγοι, τί πυρολάτρες, τί Προτεστάντες, ἕνα σωρὸ – ἄκρη δὲν βρίσκεις –, γιὰ νὰ φέρουν τὴν εἰρήνη στὸν κόσμο, πῶς νὰ βοηθήσουν; Ὁ Θεὸς νὰ μὲ συγχωρέση, αὐτὰ εἶναι κουρελοῦδες τοῦ διαβόλου. Γίνεται εἰρήνη μὲ ἁμαρτωλὸ συνεταιρισμό; Πῶς μπορεῖ νὰ ἔρθη ἡ εἰρήνη, ὅταν οἱ ἄνθρωποι δὲν συμφιλιωθοῦν μὲ τὸν Θεό; Μόνον ὅταν  συμφιλιωθῆ ὁ  ἄνθρωπος μὲ  τὸν  Θεό,  ἔρχεται  καὶ  ἡ ἐσωτερικὴ εἰρήνη καὶ  ἡ ἐξωτερική.  Γιὰ νὰ συμφιλιωθῆ ὅμως ὁ  ἄνθρωπος μὲ  τὸν  Θεό,  πρέπει  νὰ ἔρθη σὲ συναίσθηση, νὰ μετανοήση, νὰ ζῆ σύμφωνα μὲ τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, καὶ τότε ἔρχεται ἡ Χάρις καὶ ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ μέσα του, ὁπότε μπορεῖ νὰ βοηθήση καὶ γιὰ τὴν εἰρήνη γύρω του.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

388  Ὁ Ἀββᾶς Ἀρσένιος ὁ Μέγας (354-447) καταγόταν ἀπὸ τὴν Ρώμη. Ἦταν μέγας κατὰ τὴν σοφία καὶ τὴν ἀρετή. Ὀνομαζόταν «πατὴρ Βασιλέων», γιατὶ ὁ αὐτοκράτορας Θεοδόσιος τοῦ ἀνέθεσε τὴν μόρφωση τῶν δύο παιδιῶν του. Τὸ 394 μετὰ ἀπὸ θεία πληροφορία ἀναχωρεῖ γιὰ τὴν ἔρημο τῆς Αἰγύπτου. Ἂν καὶ εἶχε ζήσει στὰ ἀνάκτορα, διακρίθηκε ὡς μοναχὸς γιὰ τὴν μεγάλη αὐστηρότητα καὶ τὴν σκληραγωγία του.

389 Βλ. Ἰω. 6, 5 κ.ἑ.

390 Ψαλμ. 43, 24.

391 Βλ. Ψαλμ. 77, 65-66.

392 Βλ. Ἔξ. 32, 12· Δευτ. 9, 28 καὶ Ψαλμ. 78, 10.

393 Βλ. Δαν. 3-11, Προσευχὴ Ἀζαρίου καὶ Ὕμνος τῶν Τριῶν Παίδων.

394 Βλ. Ματθ. 18, 22.

395 Βλ. Γέν. 3, 1.

396 Βλ. Β´ Ἔσδρ. 1, 1 κ.ἑ.

397 Βλ. Α´ Ἔσδρ. 8, 88-92.

398 Βλ. Γ´ Μακ. 5, 1-35.

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ - ΙΙ. Ἐννοιῶν, πραγμάτων καὶ ὀνομάτων

Ἀγαθὸ βλ. καλὸ ἀγαθὰ 287

– οὐράνια 245

– ὑλικὰ 245, 251-254, 259, 260, 280,

284

ἀγαθῶν ὑλικῶν ἀφθονία 259

– στέρηση 284

ἀγαλλίαση πνευματικὴ 47, 210, 273,

309

ἀγανάκτηση θεία 51, 52, 229 ἀγάπη 56, 59, 75, 78, 119, 120, 122,

124, 127, 130, 160, 171, 194, 197,

202, 205, 207, 208, 210, 218, 238,

239, 254, 285, 301, 307, 310, 311,

319, 320

– Ἁγίων 68

– ἀνιδιοτελὴς 211

– Θεοῦ 22, 47, 68, 257, 258, 291, 308,

343

– μητρικὴ 128-130, 238

– πρὸς Ἁγίους 134

– πρὸς ζῶα καὶ φυτὰ 33

– πρὸς Θεὸν 30, 33, 81, 150, 234, 235,

237, 238, 240, 241, 266, 319

– πρὸς πλησίον 34

ἀγάπης ἔλλειψη 36, 60, 129

– κριτήριο 156-158

ἀγγαρεία 30

ἄγγελος φωτὸς 75 βλ. καὶ διάβολος

Ἁγία Γραφὴ βλ. Π. Διαθήκη καὶ

Εὐαγγελίου βίωση

ἁγιασμὸς 189

– ἐνδυμάτων 137

– τροφῆς 138

– ὕδατος 139

– ψυχῆς 239, 314

Ἅγιος 39, 94, 238, 268, 300, 303, 344

Ἁγίων βίος βλ. Συναξάρι

Ἅγιον Ὄρος 323

Ἅγιοι Τόποι 104, 106 ἁγιότητα 214, 225, 322 ἁγιότητας ἀπόκτηση 288

Ἀγλαΐδα Ὁσία 236 κ.ἑ.

ἄγνοια 40-42, 190, 286

ἁγνότητα 62, 92

ἀγορὰ 181, 182, 186, 187, 192

Ἀγορὰ Κοινὴ 176 ἀγρυπνία 306 ἄγχος 270 κ.ἑ., 312

ἄγχους ἀπαλλαγὴ 322

ἀγωγὴ βλ. παιδιῶν ἀγωγὴ

ἀγώνας 19, 39, 50, 71, 91-97, 109, 110,

115, 119, 209, 219, 226, 258, 287,

288, 332, 333 βλ. καὶ μάχη πνευ–

ματικὴ

– ἀρχαρίων 289-291

– μὲ ταπείνωση 257

– μὲ ὑπερηφάνεια 95, 288

– μὲ φιλότιμο 96, 107, 251, 273 ἀγωνία 271, 316, 333

ἀδελφοσύνη 119-123, 210, 220, 227

ἀδιαφορία 17, 22-23, 26, 29-32, 36,

47, 122, 190, 195, 274, 313

ἀδιέξοδο 188, 280

ἀδικία 127, 187, 286

ἀδικίας ἀντιμετώπιση 51, 52, 345

ἀδυναμία 287

ἀδυναμίες βλ. ἐλαττώματα

ἀθανασία 208 ἀθεΐα 34, 276-280 ἄθεο καθεστὼς 30 ἀθωότητα 269

αἱρετικῶν ἀντιμετώπιση 46 αἰσθήσεων φύλαξη 58, 91 αἰσθητήριο πνευματικὸ 83 αἰχμαλωσία Βαβυλώνια 353, 354 αἰχμαλώτων ἀντιμετώπιση 214 αἰωνιότητα 208, 219, 240 βλ. καὶ ζωὴ μέλλουσα

ἀκακία 326

ἀκηδία 341

Ἀκολουθία 147, 307

Ἀκολουθίας Ἁγίου συγγραφὴ 134 ἀκτίνες ἡλίου 181

– λέιζερ 181, 186 ἀλήθεια 77

ἀλήθειας γνώση 42, 191

– σεβασμὸς 54

ἀλληλεγγύη 120

ἀλλοίωση ἐσωτερικὴ 328

– πνευματικὴ 75, 196, 263, 273, 327

ἁμάρτημα προπατορικὸ 353 κ.ἑ. ἁμαρτία 62, 77, 286

– θανάσιμη 328

ἁμαρτίας ἀφορμῶν ἀποφυγὴ 91

– συναίσθηση 257, 258, 314, 351, 353,

356

ἀμέλεια 111

ἄμυνα πνευματικὴ 18

ἀναγέννηση πνευματικὴ 323-326

ἀνάγκη πνευματικὴ 331

– ὑλικὴ 250

ἀναίδεια 54 κ.ἑ., 132, 276, 352

ἀναισθησία 111-113, 133, 239, 260,

312–314

ἀνάπαυση ἐσωτερικὴ-πνευματικὴ

102, 195-201, 210, 328, 330

– σωματικὴ 195 κ.ἑ. ἀναπηρία 346 ἀνδραγάθημα 213 ἀνδρικὴ φύση 132 ἀνδρισμὸς 214, 326 ἀνδρισμοῦ ἀπόκτηση 218 ἀνεξιθρησκία 185

ἄνεση 154, 259

ἀνευλάβεια 133, 137-140, 142

ἀνέχεια 154

ἀνησυχία καλὴ 19, 22, 40, 98, 170,

192

ἀνησυχίας καλῆς ἔλλειψη 97 ἀνθρωπαρέσκεια 80, 81, 167, 324 ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς 268, 285, 294

– διεστραμμένος 21

– ἐξωτερικὸς 328

– κοσμικὸς 327

– παλαιὸς 72, 84, 156, 269

– πνευματικὸς 46, 47, 59-63, 107, 274,

280

– σαρκικὸς 61

ἀνθρώπου πτώση βλ. ἁμάρτημα προ–

πατορικὸ

ἀνιδιοτέλεια 82, 202, 210

ἀνοχὴ 75, 129

– Θεοῦ 50-51, 60, 150, 179

ἀνταπόδοση θεία 64, 158, 204, 235,

288, 311 κ.ἑ., 313, 345, 346

ἀντίδραση Χριστιανῶν 36-37

ἀντίδωρο 138

ἀντιμετώπιση καλὴ-πνευματικὴ 73,

311, 312

– κοσμικὴ 73

– φιλότιμη 263, 345

Ἀντίχριστος 175-177, 189, 192

Ἀντιχρίστου κατοχὴ 188

– σκλαβιὰ 192

ἀξιῶν χαλάρωση 29, 31

ἀπελπισία καλὴ 274 ἀπερισκεψία 219

ἀπιστία 45, 261, 274, 277-280, 293,

297

ἀπιστίας συνέπειες 216 ἁπλοποίηση ζωῆς 271 ἁπλότητα 78, 269, 327, 352

Ἀποκάλυψη 175, 189, 190

ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὸν Θεὸ 21 ἀπομόνωση 202 ἀποπροσανατολισμὸς 18, 21, 278 ἀποστασία 175

Ἀπόστολοι 84, 127 ἀπροσεξία 64, 72, 126 ἀρετὴ 50, 58, 71, 287 ἀρετῆς ἐπίδραση 124 ἀρρώστια 50, 293

– πνευματικὴ 18

ἀρρώστιας αἴτια 312

– ἀντίδοτο 138

– ἀντιμετώπιση 194

– πνευματικῆς θεραπεία 239

Ἀρσένιος Καππαδόκης Ἅγιος 105

Ἀρσένιος Μέγας Ὅσιος 344

ἄρχοντας ἐκκλησιαστικὸς 87

– πολιτικὸς 17, 43, 49, 87, 298, 299,

301

ἀρχοντιὰ 50, 128, 195, 236

– Θεοῦ 50, 285

ἀσθένεια βλ. ἀρρώστια

ἄσκηση 47, 198, 240–241

– καὶ ὑπερηφάνεια 277

ἀσκητισμὸς 241–242

ἀσπλαγχνία 77, 294 ἀσυνεσία 67

ἀσφάλεια πνευματικὴ 331 ἀσφάλειας ἔλλειψη 270 ἀταξία 76

– ἠθικὴ 44

«ἀταξία» πνευματικὴ 242 ἀταξίας διόρθωση 69, 75 ἀτύχημα 248, 303

αὐταπάρνηση 171, 194, 205, 206, 210,

211, 229

αὐτεξούσιο 285

αὐτεξουσίου σεβασμὸς 315 κ.ἑ.

– στέρηση 40

αὐτοθυσία 206-208, 212, 223, 230 αὐτοκριτικὴ 98, 99 βλ. καὶ παρακο– λούθηση ἑαυτοῦ

αὐτοκτονία 321, 343

αὐτοπεποίθηση 271, 274-276, 283,

286, 292

ἀφορισμὸς 35

ἀχαριστία 239, 260, 267, 273

Βάπτισμα Ἅγιο 85, 178, 189-190,

268, 293

βαρβαρότητα 226

Βασιλεία Θεοῦ-Οὐρανῶν 245 βεβήλωση ἱερῶν πραγμάτων 137-140

Βεδουΐνοι 246 βία 290

βλασφημία 43, 56, 141

– Ἁγίου Πνεύματος 53-54

βλασφημίας ἀντιμετώπιση 35, 37,

53-54, 56-58, 229

βοήθεια 283

– Ἀγγέλων 91

– Ἁγίων 91, 271, 279, 281, 284

– Θεοῦ 19, 20, 22, 91, 94-97, 119, 175,

182, 187 κ.ἑ., 197, 202, 212, 226,

248, 270, 271, 275, 281-285, 298,

303-305, 317, 332, 334

– Παναγίας 91

– πνευματικὴ 23, 45, 49, 50, 71, 72,

102, 301, 310, 314, 316, 317, 319

– πρὸς τὴν Ἐκκλησία 71

βοήθειας Θεοῦ αἴσθηση 303

– ἐπίκληση 217, 255

Βονιφάτιος Ἅγιος 236 κ.ἑ. Βορειοηπειρῶτες 154 βουλὴ Θεοῦ 26

Βυζάντιο 37

Γεγονὸς θεῖο 135, 256, 261, 269, 277

Γεδεὼν Καρακαλληνὸς Ἅγιος 237 γενιὰ νέα 34 βλ. καὶ νέος γενναιότητα 205

Γερο-Πέτρος Ἁγιορείτης 255

γνώση 99, 101, 261

Γνωστικοὶ 189, 191

Γόμορρα 96

γονεῖς 248 κ.ἑ., 284, 289, 290

γυναικεία φύση 132, 217

Δαίμονας βλ. διάβολος

δαιμονικὴ ἐπίδραση 111, 123, 276,

351

δαιμονισμένος 337

δαιμονισμὸς 111, 138, 139, 275 κ.ἑ. δαιμονισμοῦ αἴτια 139

δειλία 210, 213, 214, 218, 226 δειλὸς 220

δημιουργία κόσμου 291 δημιουργίας ζῆλος 30 δημοσιοποίηση ἁμαρτημάτων 67-70

– παραπτωμάτων ἠθικῶν 67-68

διαβολὴ 67

διάβολος 20, 21, 54, 63, 67, 75, 109-

116, 157, 176, 177, 247, 285, 292,

293, 294, 317, 333, 354

διαβόλου δικαίωμα 315, 350

– ἐνέργεια 283

– ἐξουσία 85

– ἔργο 60, 63, 121

– κακία-μίσος 121

– πόλεμος 95

– τέχνασμα 316 διάθεση 222-223

– γιὰ θυσία 227

– κακὴ 21, 130

– καλὴ 40, 47, 91, 95, 107, 151, 163-

165, 176, 234 κ.ἑ., 237, 247, 257,

287, 288, 293-294, 303, 304

– ταπεινὴ 235, 289

– ὑπερήφανη 235

διακονία βλ. μοναχοῦ διακονία διάκριση 75, 77, 79

διακρίσεως ἔλλειψη 77 διαμαρτυρία Χριστιανῶν 185, 297 δικαιολογία 129, 353

– παθῶν 191

– τοῦ πλησίον 130 δικαιοσύνη ἀνθρώπινη 159

– θεία 204, 311 κ.ἑ.

δικαίου ὑπεράσπιση 51-53

δικαίωμα 196 δικαίωση 54

δικτατορία διαβόλου 182

– παγκόσμια 183

διοίκηση 221 διωγμὸς 187

– Χριστιανῶν 176, 184 δόγμα 277

δόγματος ἀλλοίωση 134

δοκιμασίες 94, 176, 293, 312, 313, 350

δοκιμασιῶν ὠφέλεια 93 δοξολογία Θεοῦ 151, 193, 247, 250,

259, 260, 266, 272, 303, 307 δουλειὰ βλ. ἐργασία δοῦλος Θεοῦ 123

δράση ἐξωτερικὴ 71

– ἐσωτερικὴ 71 δύναμη 275

– θεία 124, 206-208, 226, 234, 250,

259, 270, 276, 291-292, 316

– πνευματικὴ 124

δυσκολιῶν ἀντιμετώπιση 229

δυστύχημα βλ. ἀτύχημα δυστυχία 154

– πνευματικὴ 274

Δυτικοὶ βλ. Ρωμαιοκαθολικοὶ

δωρεὲς Θεοῦ 258

Ἑβραῖοι 141, 177-179, 180

ἐγκατάλειψη Θεοῦ 290, 332

– στὴν θεία πρόνοια 253-254

ἐγκληματικότητα 214 ἐγρήγορση 80, 179, 315

ἐγωισμὸς 51, 52, 61, 73, 75, 76, 79,

81, 178, 234, 274, 275, 282, 283,

314, 343 βλ. καὶ ὑπερηφάνεια

Ἐζεκίας βασιλιὰς 283

ἔθνος ἑλληνικὸ 19, 45 εἰδωλολατρία 274

εἰκόνας ἀσπασμὸς 146-148

– κατασκευὴ 142

– κήρυγμα 148

– τιμὴ 80, 144-148

– χρήση 139

εἰκονομαχία 34, 37, 80, 233

εἰκονοστάσι 139 εἰλικρίνεια κοσμικὴ 77

– πνευματικὴ 77, 78 εἰρήνη ἐσωτερικὴ 94, 330

– παγκόσμια 188 εἰρήνης σύλλογοι 355

Ἐκκλησία 21, 22, 43, 67, 68, 79, 86, 183 ἐκκλησιασμὸς 350, 351

ἐκλεκτὸς 187, 298

ἐκλεκτῶν ἀποπλάνηση 192

ἐλατήρια ἁγνὰ 75, 210 ἐλαττώματα 130, 332 ἔλεγχος 75, 172

– ἐμπαθὴς 79

ἐλεημοσύνη 19, 153-172, 236

– μὲ διάκριση 171

ἐλεημοσύνης ἀποδοχὴ 144, 155 ἔλεος Θεοῦ 284

ἐλευθερία 285

– πιστῶν 184

ἐλευθερίας σεβασμὸς 118, 286

– στέρηση 40

Ἑλλάδα 37, 176, 185

Ἕλληνες 34, 220, 222

ἐλπίδα 259, 273, 311

ἐμπειρία θεία  βλ. γεγονὸς θεῖο

ἐμπιστοσύνη στὸν Θεὸ 94, 213-215,

219, 226, 250, 253, 257, 258-260,

270-272, 282, 292, 311

– στὸν λογισμὸ 222

ἐνδιαφέρον 33

ἐνέργεια 281-282, 298, 308, 316

– ἐγωιστικὴ 79

– συνετὴ 271

ἐνέργειας ἐξαγνισμὸς 76, 81

ἐνθουσιασμὸς 171 ἐνοχὴ 226

ἐντολὲς Θεοῦ 19

ἐντολῶν Θεοῦ τήρηση 22, 107, 356

ἐξαγνισμὸς 75, 92, 93 βλ. καὶ καθα–

ρότητα

ἑξακόσια ἑξῆντα ἕξι (666) 179-183,

186, 190, 192

Ἑξαπτέρυγα 84

Ἑξάψαλμος 141 κ.ἑ.

ἐξετάσεις πνευματικὲς 157, 202, 290,

345

ἐξομολόγηση 67 κ.ἑ., 110, 350, 351 ἐξουσίας χαλάρωση 31, 35, 186 ἐξυπηρέτηση 120

ἐξυπνάδα 73

ἐπάγγελμα βλ. ἐργασία ἔπαινος 349

ἐπέμβαση Θεοῦ 17, 19, 20, 74, 184,

275, 285 κ.ἑ., 297, 304, 316, 334, 350

– Χριστοῦ 187, 280, 315

ἐπήρεια δαιμονικὴ βλ. δαιμονικὴ ἐπί–

δραση

ἐπίγνωση βλ. ἁμαρτίας συναίσθηση

ἐπίδραση 125, 130

ἐπικοινωνία ἁμαρτωλὴ 124

– κοσμικὴ 324

– μὲ τὸν Θεὸ 305, 318, 320

– πνευματικὴ 124, 151 ἐπιπολαιότητα 73, 128, 130 ἐπιτίμιο 351

ἐργασία 30, 120, 121, 195, 254, 301 κ.ἑ.

– πνευματικὴ 61, 71-72, 84, 92-93,

94, 110, 240, 268, 275, 290, 313, 316,

325, 332, 335, 341 ἔργο 287 ἐργόχειρο 136

– καὶ προσευχὴ 246

ἔρις 82, 127

ἔριδος αἴτια 86

ἔρως θεῖος 60, 105, 134, 238, 241

ἑτεροδόξων συμπροσευχὴ 355 ἑτοιμασία πνευματικὴ 179, 207, 239,

332, 333, 344, 345, 346

ἑτοιμότητα 215, 224-226, 231-232

Εὐαγγελίου βίωση 322

– κήρυξη 188, 322

– μελέτη 97, 264 εὐαισθησία 111, 171, 197

– πνευματικὴ 131, 140 εὐαρέστηση Θεοῦ 80-82, 97, 108

– πλησίον 82

εὐγένεια κοσμικὴ 128

εὐγνωμοσύνη 150, 151, 240, 250, 257,

258-260, 307

εὐγνωμοσύνης ἔκφραση 150 εὐεργεσία Θεοῦ 151, 253, 257-258

Εὐεργετινὸς 101 εὐθύνη 20, 25, 31, 34-38 εὐθύτητα 78

εὐλάβεια 79, 103, 106, 111, 131-136,

141-144, 227, 351

– ἐξωτερικὴ 136-137

εὐλάβειας ἀπόκτηση 134

– μετάδοση 133

εὐλαβοῦς συμπεριφορὰ 131, 133, 137,

143

εὐλογία Θεοῦ 47, 149, 161, 163, 195,

202, 249-253, 260, 354

Εὐρώπη 185 εὐσέβεια 132 εὐφροσύνη 160

Εὐχέλαιο 138

εὐχὴ καρδιακὴ 303 βλ. καὶ προσευχὴ

– μὲ κομποσχοίνι 306

ἐφησυχασμὸς 45-47, 191

ἐχεμύθεια 207 κ.ἑ.

ἐχθρὸς Ἐκκλησίας 23, 43, 68, 350

Ζήλεια 343

ζήλειας ἀντιμετώπιση 127

ζῆλος 209

– μωρὸς 35, 64, 78-79, 100

ζωὴ ἀγγελικὴ 272

– κοσμικὴ 92, 294

– μέλλουσα 292, 344

– μοναχικὴ βλ. Μοναχισμὸς

– μυστηριακὴ 351

– ὀρθόδοξη-σωστὴ 47, 48-50

– πνευματικὴ 17, 63, 81, 119, 122,

123, 142, 191, 196, 211, 215, 226,

227, 245, 267, 286, 289, 291 κ.ἑ.,

333, 345

– χριστιανικὴ 50

ζωικὸ βασίλειο 267 κ.ἑ.

Ἠρεμία 46

ἡρωισμὸς 35, 205, 208, 211, 214

Θάνατος 206, 208, 218-219, 227, 229-

232, 292, 294, 346

– αἰφνίδιος 207

– ἁμαρτωλῶν 50

θανάτου ἀντιμετώπιση 229, 232

– μνήμη 45 κ.ἑ., 217, 218, 344

– φόβος 240

θάρρος 219-221, 227

θαῦμα 195, 264 κ.ἑ., 275 κ.ἑ., 303 κ.ἑ.,

314, 316

θέλημα Θεοῦ 82, 184, 271, 317, 345

θελήματος ἐκκοπὴ 83, 211 θέληση 94, 116-118

θέματα ἐκκλησιαστικὰ 86, 129

– κοινωνικὰ 86, 297

Θεολογία 269

Θεὸς ἀγαθὸς 116

– Δημιουργὸς 248, 267, 344

– Παντοδύναμος 20, 91, 291-292, 308

– τέλειος 134

Θεοῦ ἀπομάκρυνση 290, 291

– παρουσίας αἴσθηση 80 κ.ἑ. θεὸς κατὰ χάριν 276

θηρίο 192 θλίψη 311 θρήσκευμα 185 θυμίαμα 149, 151 θυμίαση 151 θυμὸς 54, 75

– δικαιότατος 51-53

θυσία 26, 30, 119, 157, 193-196, 213,

236, 273, 274, 301, 311

Ἰγνάτιος Ἅγιος 238 ἰδανικὰ 194

Ἰδιόρρυθμο 166

ἰδιοτέλεια 23, 26, 36, 37, 75, 82, 274,

288

ἱεραποστολὴ 72 ἱερωσύνη 327

Ἰεχωβάδες 146, 176

Ἰούδας 96, 127, 171

Ἰσαὰκ Ἀββᾶς 101 ἰσραηλιτικὸς λαὸς 354

Ἰταλοὶ 204 κ.ἑ.

Ἰωάννης Εὐαγγελιστὴς 180, 188, 190

Ἰωάννης Κουκουζέλης Ἅγιος 136

Καθαρότητα 60, 61, 62 βλ. καὶ ἐξα–

γνισμὸς

καθῆκον 23

καθήκοντα πνευματικὰ 209

Καθολικοὶ βλ. Ρωμαιοκαθολικοὶ κακία 21, 75, 124, 130, 214

κακὸς 213, 214, 226 κακὸ 175, 256 κ.ἑ.

κακοῦ ἀντιμετώπιση 225

– ἀξιοποίηση 20

– διόρθωση 68

– ἔλεγχος 43

– καταπολέμηση 298, 352

– καταστολὴ 298

– μίμηση 69

κακὰ (ὡς δεινὰ) βλ. δοκιμασίες

κακομοιριὰ 193, 230

καλὸ 32, 72-74, 196, 254, 256 κ.ἑ., 266,

286, 347-350

καλοῦ ἀναγκαιότητα 347-350

– ἀξία 195 καλογερικὴ 198 καλόγερος βλ. μοναχὸς

καλυμμάτων ἱερῶν κέντημα 136

καλωσύνη 128, 213, 236, 259, 293,

294, 351

καλωσύνης ἀποτελέσματα 168, 170, 172

– καλλιέργεια 160

κανδήλι 138

κανδηλιοῦ λάδι 138, 150 κανονάρχης (μτφ.) 62 καρδιὰ 94, 196, 209, 213, 214

– εὐαίσθητη 212, 258

– μητρικὴ 129

– σκληρὴ 111, 129, 294

καρδιᾶς εὐαισθητοποίηση 247

– εὐρύτητα 129, 155, 160

– καθαρότητα 234 καρνάβαλος 297

κάρτα πιστωτικὴ 180, 186, 192 κατάκριση 126

κατάσταση λανθασμένη 210, 288

– πνευματικὴ 71, 179, 226, 227, 327,

332-334

Κατουνάκια 255

κεκοιμημένοι 126, 151, 300, 301 κεκοιμημένων βοήθεια 165-166 κενοδοξία 73

κερὶ 148-152

κήρυγμα 47-49

Κήρυκος Ἅγιος 227

κινδύνων ἀντιμετώπιση 224 κληρονομιὰ πνευματικὴ 339-342 κληρονομικότητα 344

κλήρου μόρφωση 49

Κοινωνία Θεία 135, 138, 293, 310

Κοινωνίας Θείας συχνότητα 53

κόλαση 153

– (μτφ.) 161

κολάσεως φόβος 107 κομπιοῦτερ 182, 186, 192

Κονδύλης 211

Κοσμᾶς Αἰτωλὸς Ἅγιος 339

κόσμος (σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἔρημο)

122

κόσμου κατάσταση 77, 91 κούραση 195 κ.ἑ., 311 κρίματα Θεοῦ 294

κρίση 166 βλ. καὶ κατάκριση

Κρίση μέλλουσα 20, 143, 188, 273

Κρυπτοχριστιανὸς 179, 233 κ.ἑ.

Κύριλλος Ἱεροσολύμων Ἅγιος 191

Κωνσταντῖνος Μέγας 23, 241

Λαὸς 21

λατρεία θεία 149 βλ. καὶ Λειτουργία

Θεία

λεβεντιὰ 34, 203, 214, 237-239

– πνευματικὴ 50, 194

Λειτουργία Θεία 101, 114, 135, 149

λειτουργὸς κοινωνικὸς 346 κ.ἑ. Λείψανα ἅγια 236

λήθη 133

Λιτανεία 306

λιτότητα 163, 187, 335 βλ. καὶ ἁπλό–

τητα

Λογγῖνος Ἅγιος 237 λόγια 77

– ἀδιάκριτα 78

λογικὴ 84, 172, 265, 271, 316

– κοσμικὴ 143, 156, 338 λογισμὸς 126, 201, 287

– ἁμαρτωλὸς 113

– ἀπιστίας 261-265

– ἀριστερὸς 130, 266

– κακὸς 60

– καλὸς-δεξιὸς 266

– σαρκικὸς 21

– ταπεινὸς 108

– ὑπερήφανος 108, 287, 293

– φιλότιμος 263

λογισμοῦ ἐπανάπαυση 306

λύπη βλ. θλίψη

Λὼτ 96

Μαγεία 177, 265

Μακκαβαῖοι 355

Μακρυγιάννης 205

μαμωνᾶς 181

μάνα 129, 193, 216, 238, 324

μάννα 246

Μαρξισμὸς 278, 280

Μάρτυρας 39, 236, 237, 241, 279 μαρτυρία βλ. ὁμολογία μαρτύριο 19, 227-229, 234-237 ματαιότητα 107, 344

μάχη πνευματικὴ 333 βλ. καὶ ἀγώνας

μελέτη πνευματικὴ 97-101, 119, 355

μέριμνα 99, 245

μέσα ἐνημερώσεως (τηλεόραση) 182

Μεσσίας 176, 178, 179

– Ἑβραίων 44, 176 μετανάστης 285

μετάνοια 50, 54, 108, 240, 344, 350-

356

μετάφραση Πατέρων Ἐκκλησίας 100-

101

μητέρα βλ. μάνα

– πνευματικὴ 324

Μικρὰ 'Ασία 83

μισθὸς βλ. ἀνταπόδοση θεία

μολυσμὸς 138

μοναστήρι 319-342 βλ. καὶ Μοναχι–

σμὸς μοναχὴ 326

μοναχικὸ πνεῦμα 330

Μοναχισμὸς 21, 38, 209, 327

– καὶ ἀσφάλεια Ο.Γ.Α. 38

– καὶ ἔθνος Ἑλληνικὸ 340

– καὶ ἐμπορικὸ πνεῦμα 330 κ.ἑ.

– καὶ ἰατρικὴ βοήθεια 282 κ.ἑ.

– καὶ ἱεραποστολὴ 282, 320

– καὶ κοσμικὸ πνεῦμα 329 κ.ἑ., 336-

339, 340

– καὶ κόσμος 256, 317, 319, 321, 323-

326, 327, 329-334, 336 κ.ἑ.

– καὶ μέσα σύγχρονα 330, 338

– καὶ προσευχὴ 307

– καὶ χρόνοι δύσκολοι 332-336, 340

– παλαιὸς 337, 338

– στὸ μέλλον 340-341

– σύγχρονος 337, 338, 339

Μοναχισμοῦ ἀλλοίωση 328, 329 κ.ἑ.,

336-339

– κατήγοροι 282, 322

– νόημα 345 μοναχὸς 319-326

– καὶ ἁπλότητα 337

– καὶ εὐλάβεια 336

– καὶ θυσία 208-212

– καὶ κήρυγμα 321-322

– καὶ μαρτύριο 239-242

– καὶ ὁμολογία 334, 335

– καὶ προσευχὴ 312-318, 319, 320, 323,

329, 331, 334, 335

– καὶ σωτηρία κόσμου 329

– καὶ ὡριμότητα πνευματικὴ 324-

326

– μεγαλόσχημος 328

– σωστὸς 335

μοναχοῦ ἀγάπη 329

– ἀγωγὴ 326

– ἀποταγὴ 119, 240, 253, 312, 320,

321, 322, 323, 324, 326, 329, 335,

337, 338-339, 340-341

– αὐταπάρνηση 210

– διακονία 160, 166, 324, 330

– ἔργο 316, 319-320, 323, 327, 329-

331, 335, 339

– ἐργόχειρο 246, 331

– παράδειγμα 322, 323

– προσευχὴ 301

– ὑπόσχεση 112, 339

– φιλανθρωπία 246, 319

– φιλοξενία 323

Μονὴ Ἰβήρων 19

– Στομίου 253, 254, 256 μόρφωση θεοκεντρικὴ 99

– καὶ ὑπερηφάνεια 277 μουσικὴ βυζαντινὴ 135

Μπαλουκλῆ 231, 232

μυαλοῦ χρήση 83, 325

Μυροφόρες 226

Μυστήρια Θεοῦ 269

Μωυσῆς 51

Μωυσῆς Αἰθίοψ Ὅσιος 344

Ναὸς 101, 134, 135, 136

– Ἁγίας Σοφίας Κων/πόλεως 231

Ναὸς Ἁγίου Πνεύματος 102, 131, 147

Ναοῦ βεβήλωση 140

– χωνευτήρι 138

νεκροὶ βλ. κεκοιμημένοι νέος 248, 262, 276, 278 νηστεία 47, 240 κ.ἑ. νόημα ζωῆς 322, 343-350

νοημάτων θείων μελέτη 135

νόμισμα 183

νομισμάτων χρήση 187

νόμου γράμμα 78-80

νόμοι πνευματικοὶ 168, 354

– πολιτικοὶ 22, 39, 43

– φυσικοὶ 269

νουθεσία βλ. συμβουλὴ νοῦς 302

νοῦ συγκέντρωση 135

Νῶε 23, 282

Νῶε κατακλυσμὸς 23

– κιβωτὸς 282

Οἰκογένεια 31, 59, 193, 248-249

οἰκονομία 162, 259

– Θεοῦ 257, 275, 284

– παγκόσμια 181

Οἰκονομία θεία 263

Οἰκουμενισμὸς 176, 230, 355 ὀκνηρία 282

ὁμολογητὴς 46, 208, 279 ὁμολογία 55

– πίστεως 36, 39, 43-44, 228 κ.ἑ.

– Χριστιανῶν 37

ὀμορφιὰ 327

– πνευματικὴ 136, 327

ὀργὴ Θεοῦ 185

Ὀρθοδοξία 37, 39, 45, 183

ὀρθολογισμὸς 232 βλ. καὶ λογικὴ ὀρφανὸ 154

Πάθη 124, 286, 288 παθῶν ἐκκοπὴ 93 παιδιὰ 289

παιδιῶν ἀγωγὴ 284, 290 κ.ἑ., 347,

348, 349

– ἀνατροφὴ 193

Παΐσιος Β´ Ἐπίσκοπος 230-232

Παΐσιος Μέγας Ὅσιος 133

Παλαιὰ Διαθήκη 177 κ.ἑ., 180, 190,

263. Βλ. καὶ εὑρετήριο ἁγιογρα–

φικῶν χωρίων.

Παλαιᾶς Διαθήκης μελέτη 97 παλαμοσκόπηση 182 παλληκαριὰ 94, 204-206, 211, 213-

216, 220, 223, 230

– πνευματικὴ 225

πανικὸς 219-222

Παπα-Τύχων Ἁγιορείτης 148, 250 κ.ἑ.

παράδειγμα 47-50

Παράδεισος 273, 291, 344

– (μτφ.) 76 παράδοση 143

Παράκληση Παναγίας 147

Παράκλητος βλ. Πνεῦμα Ἅγιο

παρακοὴ 282

παρακολούθηση ἑαυτοῦ 64, 93, 94,

290, 291, 324

παρηγοριὰ ἀνθρώπινη 241, 272, 284,

330

– θεία 47, 102, 148, 153, 192, 196, 229,

241, 272, 285, 310–312, 344, 347, 354

Παρουσία Δευτέρα 188

παρρησία στὸν Θεὸ 225

Πατέρες Ἅγιοι 238

Πατέρων Ἁγίων κείμενα 100, 101 πατρίδα 31

πατρίδας ἀγάπη 31

– ὑπεράσπιση 36

πατριωτισμὸς 32, 34

Παῦλος Ἀπόστολος 264

πειθαρχία 221-222

πεῖρα πνευματικὴ 92

πειρασμὸς 114, 115, 157, 283 βλ. καὶ διάβολος

πειρασμοῦ ἀντιμετώπιση 306 πειρασμοὶ 63, 81, 109, 157

Πεντηκοστὴ 84, 85 περιβάλλον 96 περιέργεια 92

περισπασμὸς 114, 115, 313

περισπασμοῦ ἀντιμετώπιση 99

Πέτρος Ἀπόστολος 189, 265

πίστη 22, 23, 30, 136, 137, 144, 191, 201,

245, 246, 253, 257, 261-280, 344

– καὶ ἀγάπη 273-274

– καὶ ταπείνωση 269

πίστεως ἄρνηση 188-190, 191, 216,

227, 229 κ.ἑ., 232-234, 333

– αὔξηση 266

– γκρέμισμα 20

– δύναμη 268-270

– ἔλλειψη 292 πιστὸς 123, 205, 227 πλανεμένος 337 πλάνη 176, 293 κ.ἑ. πλάνης αἴτια 61, 134 πλεονεξία 161 πλησίον 157

πλοῦτος 165

Πνεῦμα Ἅγιο 82, 85, 96, 190

Πνεύματος Ἁγίου ἀπόκτηση 85

πνεῦμα ἀγωνιστικὸ βλ. ἀγώνας

– ἀντίχριστο 175

– εὐρωπαϊκὸ 81

– θυσίας βλ. θυσία

– κοσμικὸ 137, 326, 330

– μαθητείας 79

– χαλαρὸ 29, 39, 46, 215

Πνευματικὸς 110, 122, 351

Πνευματικοῦ συμβουλὴ 126, 183 ποιμαντικὴ 68-70, 351

– ἀρρώστου 346

– διαζευγμένων 41

– διαφωνούντων 65-67, 127

– μέθυσου 172

– μεμψίμοιρου 129 ποιμὴν 121 κ.ἑ. ποιμένος ἀγάπη 95 ποίμνη 121 κ.ἑ.

πόλεμος 38, 122, 202, 203, 206, 208, 209,

213, 216, 219, 220, 298 κ.ἑ., 333

– πνευματικὸς 25, 112, 122 πολιτεία 22

πονηρία 62 πόνος 307

– καρδιακὸς 47, 157, 285, 305-307,

310, 311, 313, 315 κ.ἑ., 335

– πνευματικὸς 26, 75, 94, 301 πραότητα 46

προαίρεση βλ. διάθεση

προβλημάτων ἀντιμετώπιση 72, 73-74

προβολὴ ἑαυτοῦ 81 προδοσία 205, 220, 225

προετοιμασία πνευματικὴ 45, 191 κ.ἑ.

πρόνοια θεία 182, 217, 245-260

πρόοδος πνευματικὴ 91, 94-97, 117-

118, 130, 275, 290

προόδου πνευματικῆς κριτήρια 158

προορισμὸς 320, 346

προπαγάνδα 280

προσευχὴ 18, 19, 24, 32, 33, 43, 50, 58,

59, 73, 74, 102, 128, 134, 135, 138,

151, 184, 209 κ.ἑ., 226, 246 κ.ἑ.,

250, 254, 255, 262, 266, 270, 271,

272, 283, 284, 285-287, 292, 294,

297-318, 352

– ἀδιάλειπτη 305

– δικαίου 302 κ.ἑ.

– εὐπρόσδεκτη 289, 307, 313

– καὶ ἄσκηση 305

– καὶ ἐπιμονὴ 307-308

– καὶ ἐργασία 301

– καὶ κόπος 47

– καὶ πίστη 270, 308

– καὶ πόνος καρδιακὸς 302, 306, 309-

310

– καὶ συγκέντρωση 307

– καὶ ταπείνωση 289, 313, 314

– καὶ ὑπερηφάνεια 288, 314

– καὶ Ψαλτήρι 317

– καρδιακὴ 165, 306 κ.ἑ., 309, 310,

313, 317

προσευχῆς αἰτήματα 151, 299-302

– ἀποτελέσματα 169, 302-305

– δύναμη 304 κ.ἑ.

– ἐκπλήρωση 308, 309

– ποιότητα 305-307

– ποσότητα 307

– προϋποθέσεις 308 προσκλαίοντες 232 προσκυνήματα 101-106, 162 προσοχὴ 93, 118, 135 προσπάθεια 317

προσφορὰ 153-156, 159-160 βλ. καὶ

ἐλεημοσύνη Προτεστάντης 154 κ.ἑ. προφητεία 177

προφητειῶν ἐκπλήρωση 177, 179,

180, 190, 263, 279, 298

– ἑρμηνεία 178, 190-192

Προφήτης 263

Πρωτόπλαστοι 353 κ.ἑ. πτώση 184

πτώσεως ἀξιοποίηση 92

– δικαιολογία 54 κ.ἑ., 63

πυρκαγιὰ 281

πώληση 181, 182, 186, 187, 192

Ραββίνοι 178 κ.ἑ. Ρωμαιοκαθολικοὶ 222, 320

Σαλὸς διὰ Χριστὸν 337 σατανᾶς 110 βλ. καὶ διάβολος σατανιστὴς 177

σατανολατρία 177

σεβασμὸς 276

Σεβαστιανὸς Ἅγιος 233

σημεῖα καιρῶν 175-177

Σινᾶ 246, 259

Σιωνισμὸς 230 σιωνιστὴς 176, 177 σκάνδαλα 110

σκανδάλων ἀντιμετώπιση 63, 64, 128

σκανδαλισμὸς 44, 59 κ.ἑ., 65-67

– πιστῶν 43

σκανδαλισμοῦ ἀποφυγὴ 63-65

σκέψη 73, 292, 297

σκέψεως ὡρίμανση 73

Σόδομα 96

Σολομονὴ Ἁγία 237

Σολομῶντος ναὸς 177, 354

Σούλι 220 κ.ἑ. σοφία Θεοῦ 267 σπατάλη 162

Σταυροῦ δύναμη 189, 268 κ.ἑ.

σταυροῦ σημεῖο 141, 271 στενοχώρια 45, 312

– πνευματικὴ 312

στενοχώριας ἀντιμετώπιση 102

στέρηση 333

στρατὸς 29, 31, 57-58, 214, 220, 290

συγγένεια μὲ Θεὸ 82, 307, 351

– πνευματικὴ 123-125

συγχώρηση 353, 354

συζήτηση πνευματικὴ 126

συμβουλὴ 128 βλ. καὶ Πνευματικοῦ

συμβουλὴ συμμορίτης 340 συμπεριφορὰ 76

– μὲ ἀκρότητες 79

– μὲ διάκριση 74-76 συμφέρον βλ. ἰδιοτέλεια συμφορῶν αἴτια 139 συναναστροφὴ 125-128

– καλὴ 119-123

– μὲ εὐλαβεῖς 133

συναναστροφῆς ἐπίδραση 127

Συναξάρι 101, 134, 227, 262, 350

συνέδρια 302

συνειδήσεως ἔλεγχος 172, 197

συνεννοήσεως ἔλλειψη 17, 82, 86 συνεργασία 121, 126

σύνεση 24, 67, 71-76, 93, 297

συνήθειας κακῆς ἀποκοπὴ 92, 116

– δικαιολογία 116 συντριβὴ 293

σύστημα Ἀντιχρίστου 181, 187, 188

– οἰκονομικὸ 181

συστολὴ 131, 136, 326-328 σφάλμα βλ. ἁμαρτία σφάλματος ἀναγνώριση 352

σφράγισμα 176, 179-183, 185-190, 192

Σφράγισμα Ἅγιο 189, 190

– Ἀρνίου 268

σφραγίσματος συνέπειες 181

Σχῆμα Μέγα – Ἀγγελικὸ 328

σωτηρία 258, 291, 294

– ψυχῆς 93, 107-108, 126

Ταγκαλάκι 62, 63 βλ. καὶ διάβολος ταπείνωση 61, 76, 79, 81, 152, 234-

237, 287-289, 290, 298, 307, 327,

350, 352

ταυτότητα νέα 183-185, 189

τεκνογονία 248 τέμενος Ὀμὰρ 177 τεχνολογία 154

τηλεόραση βλ. μέσα ἐνημερώσεως

τιμῆς ἀπόδοση 157

τοποθέτηση πνευματικὴ 347

Τοῦρκοι 222

Τρεῖς Παῖδες 352 τσιγγουνιὰ βλ. φιλαργυρία

Ὕβρεως ἀντιμετώπιση 44, 55 ὑγεία 272

– πνευματικὴ 93, 314

ὑγείας πνευματικῆς ἀπόκτηση 239 υἱοθεσία θεία 59, 123

υἱὸς ἀπωλείας 175 ὑλισμὸς 280 ὑπακοὴ 211, 336

– στὸ θεῖο θέλημα 184

ὑπερηφάνεια 73, 75, 108, 168, 235, 288,

293, 348, 349 βλ. καὶ ἐγωισμὸς

ὑπομονὴ 19, 50, 129 ὑπομονῆς ἔλλειψη 284 ὑποταγὴ βλ. ὑπακοὴ

Φακέλωμα 185 φανατισμὸς 178

Φαρασιῶτες 56, 143 φαρισαϊκὸ πνεῦμα 166 φθόνος 67

φιλανθρωπία 306, 319  βλ. καὶ ἐλε–

ημοσύνη φιλαργυρία 160-163 φιλαργυρίας συνέπειες 171 φιλαρέσκεια 349

φιλαρχία 222

φιλαυτία 32-34, 81, 153, 154, 194, 195,

196, 202, 203, 207, 210, 211, 230,

313, 314

φιλία 202

φιλοξενία 162 βλ. καὶ μοναχοῦ φι–

λοξενία

φιλότιμο 29, 34, 38, 40, 94, 111, 202,

207, 258, 273, 282, 291 φιλοχρηματία 258 κ.ἑ. Φινεὲς 51

φλυαρία 126

φόβος 175, 177, 191, 192, 213, 216-

218, 220, 240, 333

– Θεοῦ 80, 87, 131, 133, 226

φόβου αἴτια 216 κ.ἑ.

– ἀντιμετώπιση 218

– ἀπομάκρυνση 218 φορολογία 180

φρόνημα κοσμικὸ βλ. πνεῦμα κο–

σμικὸ

– ταπεινὸ 289 φτώχεια 154 φυγοπονία 35, 203, 232 φυλακισμένος 299 φυτικὸ βασίλειο 267 φῶς ἅγιο 103

φωτισμὸς θεῖος 75, 76, 83, 84-88, 176,

266, 299, 327, 350

Χαρὰ 119, 196, 238, 241, 248, 273, 346

– ἀνθρώπινη 159

– θεϊκὴ 157, 158-160

– θυσίας 193-204

– κοσμικὴ 45, 46, 129

– οὐράνια 341

– παραδεισένια 195, 219, 272

– πνευματικὴ 46, 47, 333, 341

– προσφορᾶς 161, 169

– σαρκικὴ 341

χάραγμα 181, 182, 189, 192

– προϊόντων 182

Χάρις θεία 19, 72, 84, 123, 190, 276,

277, 289

– καὶ ταπείνωση 287-289

Χάριτος θείας ἀπόκτηση 132, 212,

287-289, 328, 350

– ἀπομάκρυνση 54, 84, 85, 138, 140,

143, 152, 234, 286, 289

– ἐπίδραση 124

– μετάδοση 124

– φανέρωση 56 χαρίσματα 91, 124, 343

Χατζῆδες 105 χρίσμα 189, 268, 293

Χριστιανισμὸς 261

Χριστιανισμοῦ ἐπικράτηση 23

Χριστιανὸς 18, 49, 235, 272, 334

Χριστιανοῦ διαμαρτυρία 43-44

Χριστιανοὶ πρῶτοι 37, 46, 67

Χριστὸς Κριτὴς 188

Χριστοῦ Ἅγια Πάθη 239

– Σταύρωση 37, 84, 85, 239, 260, 263,

268

χρόνοι Ἀποκαλύψεως 298

– ἀποστασίας 177

– δύσκολοι 17, 19, 21 κ.ἑ., 38, 83, 96,

119, 122, 175, 176, 179, 186, 188,

203, 207, 227, 315, 331, 333

Ψαλμωδία 135, 209

– κατανυκτικὴ 135

Ψαλτήρι 317 ψευδαίσθηση 277 ψυχῆς ἀξία 107, 333 ψυχολογία 346 ψυχραιμία 225

Ὡραιότητα βλ. ὀμορφιὰ

ὡριμότητα πνευματικὴ 290, 331, 332

Εισαγωγή στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο απο το Βιβλίο :

ΛΟΓΟΙ Β΄ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΦΥΠΝΙΣΗ

ΓΕΡΟΝΤΟΣ  ΠΑΪΣΙΟΥ  ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

ΙΕΡΟΝ  ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ

«ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ  ΙΩΑΝΝΗΣ  Ο  ΘΕΟΛΟΓΟΣ»

ΣΟΥΡΩΤΗ  ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1998

© Ἱερὸν Ἡσυχαστήριον Μοναζουσῶν

«Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης ὁ Θεολόγος»

Η ηλεκτρονική επεξεργασία  μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

 http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: