Θεοποήσθαι τε και Θεοπείν

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

«ΘΕΟΠΟΙΗΣΘΑΙ ΤΕ ΚΑΙ ΘΕΟΠΟΙΕΙΝ». ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΠΑΤΡΟΣ

«Ἐκτενῶς τόν Θεόν παρακάλεσον, ὅπως δείξῃ σοι ἄνθρωπον, τόν καλῶς ποιμάναι σε δυνάμενον».72 Ὁ πνευματικός πατέρας, πέραν αὐτῶν πού ἀκροθιγῶς τονίστηκαν ὡς πρός τίς γνώσεις τίς ὁποῖες θά πρέπει νά διαθέτει, γιά νά καταστεῖ ἱκανός δύτης τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς, θά πρέπει νά εἶναι, ὅσο τό δυνατόν, ἄνθρωπος ἀρετῆς, ἄνθρωπος προσευχῆς καί ἀγάπης, Μετανοίας, ταπεινοφροσύνης καί ὑπομονῆς. Κυρίως, νά διαθέτει ἀγάπη, τήν κατά Χριστόν, νά εἶναι «θεματοφύλακας τῆς θείας φιλανθρωπίας», ὅπως γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ἄν δέν κοσμεῖται ἀπό τά ἀνωτέρω, ἔστω καί σέ μικρό βαθμό, πῶς θά τά ἐμπνεύσει στά πνευματικά του παιδιά; Πῶς θά τά ἀναγεννήσει ἐν Χριστῷ; Πῶς θά μεταδώσει τήν ἀληθινή γνώση τοῦ Θεοῦ πού ἔχει νά κάνει μέ ἐμπειρία ἐσωτερική - ὑπαρξιακή καί ὄχι μέ κατάκτηση διανοητική, ἄν ὁ ἴδιος δέν μετέχει σέ ὅσα διδάσκει καί ἐπαγγέλεται; Πῶς θά θεραπεύσει ἄλλους ὅταν ὁ ἴδιος νοσεῖ βαρύτατα καί ἔχει ἀνάγκη θεραπείας; Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἐν προκειμένῳ λέγει ὅτι στήν πνευματική ἰατρεία τῶν ψυχῶν ἀπαιτεῖται ἡ ὑγεία τοῦ θεραπευτοῦ, κάτι πού δέν ἰσχύει στήν ἐνασκηση τῆς θεραπείας τῶν σωμάτων. 

Μέ ἄλλα λόγια, μπορεῖ ἔνας ἰατρός νά θεραπεύσει κάποιον ἀσθενῆ, ὄντας ὁ ἴδιος ὁ ἰατρός ἀσθενῆς καί αὐτό δέν ἐμποδίζει τή θεραπεία τῶν ἄλλων ἀσθενῶν. Στήν θεραπεία, ὅμως, τῶν ψυχῶν δέν πρέπει αὐτό νά συμβαίνει, ἀλλά θά πρέπει ὁ ἰατρός –πνευματικός πατήρ – νά εἶναι ὑγιής πνευματικά, νά ἔχει θεραπευθεῖ -κατά τό δυνατόν - ἀπό τή νόσο τῆς ἁμαρτίας, ἤ τουλάχιστον νά ἀγωνίζεται ἐντατικά γιά τήν πνευματική πρόοδό του, ὥστε νά μπορεῖ ἐπιτυχῶς νά ὁδηγεῖ ἄλλους στήν ἴαση καί τήν ἐν Χριστῷ σωτηρίᾳ, μέσῳ τῆς πνευματικῆς ζωῆς καί τῶν Ἁγίων Μυστηρίων. Ὁ προειρημένος μεγάλος Θεολόγος τῆς Ἐκκλησίας μας καί Διδάσκαλος, ἅγιος Γρηγόριος, παρουσιάζοντας τόν βίο τοῦ Μ. Ἀθανασίου, ἐξαίρει μεταξύ ἄλλων καί τίς ποιμαντικές ἱκανότητες καί τά χαρίσματα τοῦ ἁγίου Ἱεράρχου καί «Στύλου τῆς Ὀρθοδοξίας». Αὐτός ὁ ὄντως Μέγας, ἐνεργώντας διακριτικά καί πεφωτισμένα, μέσα στά πλαίσια τῆς πατρικῆς του ἐπιμελείας γιά τούς ὑπ᾿ αὐτόν ποιμενομένους, «ἄλλους ἐπαινοῦσε, ἄλλους ἐπιτιμοῦσε μετρημένα, μερικῶν προσπαθοῦσε νά ταράξει τή νωθρότητα, ἄλλων νά καταστείλει τήν ὁρμητικότητα. Φρόντιζε γι᾿ αυτούς μήπως κάνουν σφάλμα, γιά ἐκείνους πού ἔσφαλαν εὕρισκε τρόπους νά διορθωθοῦν. Ἦταν ἁπλός στούς τρόπους, πολυμήχανος στήν κυβέρνηση (τῶν ψυχῶν), σοφός στούς λόγους, σοφώτερος στίς σκέψεις, προσγειωμένος μέ τούς πιό ταπεινούς, πνευματικώτερος μέ τούς πιό καλλιεργημένους, φιλόξενος, παρακλητικός, διώκτης τοῦ κακοῦ».73Ἔτσι, μᾶς παρουσίασε τόν «τύπον», τό ὑπόδειγμα τοῦ ἀληθινοῦ ποιμένος καί πνευματικοῦ πατρός, τοῦ διακριτικοῦ καί σοφοῦ καθοδηγοῦ. Ὁ πνευματικός θά πρέπει, πάντοτε μέ ἀπέραντη πατρική ἀγάπη, νά ἀναζητεῖ τή μέση ὁδό στό ἔργο τῆς διδασκαλίας καί καθοδηγίας τῶν ψυχῶν. Θά πρέπει, ἐπίσης, νά ἐλίσσεται μεταξύ τῆς στηλιτεύσεως τῆς ἁμαρτίας καί τῆς ἐμπνεύσεως τῆς πνευματικῆς ζωῆς.74 Τό ἔργο τοῦ πνευματικοῦ πατρός, εἶναι νά καταστεῖ ἕνας καλός ζωγράφος τῆς ἀρετῆς καί τῆς φθαρμένης εἰκόνος καί ἕνας ἰατρός πού θά θεραπεύει, χωρίς ὁ ἴδιος νά νοσεῖ, ὅπως καί πάλι ὑπογραμμίζει ὁ Θεολόγος Γρηγόριος. «Νά μήν παρουσιαζόμεθα κακοί ζωγράφοι τῆς θαυμασίας ἀρετῆς –γράφει -, ἤ νά μήν ἀπομακρυνόμεθα ἀπό τήν γνωστήν παροιμίαν, ἐπιχειροῦντες νά θεραπεύσωμεν ἄλλους, ἐνῶ ἐμεῖς εἴμεθα γεμᾶτοι ἀπό πληγές».75

Ὡστόσο, ἡ λιπαρά μελέτη τῶν Γραφῶν καί τῶν Κανόνων καί ἡ κατά τό δυνατόν θεολογική γνώση τοῦ πνευματικοῦ πατρός, εἶναι ἀπαραίτητη πρός τόν πνευματικό ἐξοπλισμό του, προκειμένου νά ἐπιτύχει στό μεγάλο ἔργο τῆς διαποιμάνσεως καί τῆς σωτηρίας ψυχῶν πού θά ἀναλάβει. Στήν ἐποχή μας δέ, πρέπει νά εἶναι καταρτισμένος ὅσο γίνεται ὁ πνευματικός πατέρας, ἐκτός ἀπό θεολογικά, καί ἐγκυκλοπαιδικά, κοινωνικά καί παιδαγωγικά, ὥστε νά μπορεῖ νά ἀντιμετωπίσει ποιμαντικά καί θεραπευτικά τόν δύσκολο καί «ἐν πολλοῖς περιπεπλεγμένον» σημερινό ἄνθρωπο, νά καθοδηγήσει τό παιδί καί τόν ἔφηβο σύμφωνα (καί) μέ τίς γνώσεις τῶν συγχρόνων παιδαγωγικῶν μεθόδων κλπ. Ὀρθά ἔχει λεχθεῖ ὅτι «καί ὁ ἁγιώτερος στίς προθέσεις του πνευματικός, εἶναι δυνατόν νά ἀποβεῖ ἄκαρπος, ἄν δέν ἔχει ἀποκτήσει γνώσεις ὅσο τό δυνατόν τέλειες γιά τό τί εἶναι ἄνθρωπος, τί εἶναι ψυχή, σῶμα, ποία ἡ σχέση σώματος καί ψυχῆς, ποία ἡ ψυχολογία τοῦ παιδιοῦ καί τοῦ γέρου, ποία τοῦ ἀνδρός καί ποία τῆς γυναικός, ποία τοῦ ἐγγάμου καί ποία τοῦ ἀγάμου, ποία τοῦ ἐφήβου και ποία τοῦ ὡρίμου –μεσήλικος, τί εἶναι ὁ λόγος, ἡ συνομιλία, ὁ ὕπνος, τό φαινόμενο τῆς θρέψεως, ἡ σιωπή, ὁ κόπος, ὁ πόνος, τό δάκρυ, ἡ χαρά, ἡ μοναξιά, ἡ συμβίωσις, τί σημαίνει ἀνατρέφομαι σέ οἰκογένεια, ἤ σέ μοναστῆρι,…..πῶς δημιουργοῦται τά αἰσθήματα μειονεκτοκότητος καί οἱ τάσεις ὑπεροχῆς, τί εἶναι ὁ ἔρως, ὁ γάμος…κτλ»76.

Ἑπομένως, θά μπορούσαμε νά ἰσχυριστοῦμε μετά βεβαιότητος, ὅτι ὁ συνδιασμός ἀρετῆς καί γνώσεως στό πρόσωπο τοῦ πνευματικοῦ πατρός - Γέροντος, εἶναι πολύ σημαντικός καί συμβάλλει ἄριστα στήν καλή διεξαγωγή τοῦ ἱεροῦ ἔργου τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν. Χάρις, φωτισμός, ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο, παιδαγωγική ἱκανότητα καί γνώση, εἶναι αὐτά πού πρέπει νά κοσμοῦν τόν πνευματικό πατέρα, προκειμένου νά ἐπιτύχει στή δύσκολη ἀποστολή του. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἀγιορείτης, μέ αὐτά τά λόγια συμβουλεύει τούς ἀνθρώπους πού πρόκειται νά καταστοῦν πνευματικοί πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, μέσα στό σπουδαιότατο «Ἐξομολογητάριόν» του:«Πρέπει ἐσύ ὁ μέλλων γενέσθαι Πνευματικός, νά ἔχης μίαν διαφορετικήν ἀπό τούς ἄλλους γνῶσιν καί ἐμπειρίαν εἰς τήν παλαιάν καί νέαν Γραφήν· εἰς τά δόγματα τῆς πίστεως, τά περιεχόμενα εἰς τό Πιστεύω· μάλιστα δέ καί ἐξαιρέτως, εἰς ὅλους τούς ἀποστολικούς, συνοδικούς καί πατρικούς Κανόνας, τούς περιεχομένους εἰς τήν Βίβλον, (τό Πηδάλιον) ὁποῦ πρό ὁλίγων χρόνων ἐξεδόθη εἰς τύπον· εἰς τῶν ὁποίων τήν μελέτην πρέπει νά καταγίνεσαι νύκτα καί ἡμέρα, εἰς τρόπον ὥστε νά τούς ἠξεύρης ἀπό στόματος· ἐπάνω εἰς αὐτούς νά κοιμᾶσαι, ὡς ὁ Ἀλέξανδρος εἰς τοῦ Ὁμήρου τήν Ἰλιάδα, καί τούτους νά ἀναπνέης κάθε ὥραν καί στιγμήν. Ἐπειδή καί σύ ἔχεις νά γένης ὁ κυβερνήτης τοῦ καραβιοῦ τῆς Ἁγίας Ἐκκλησίας, καί σύ ἐξαιρέτως μέλλεις νά κρατῆς εἰς χεῖρας σου τούς κανόνας αὐτούς, οἱ ὁποῖοι εἶναι ὡσάν ἕνα τιμόνι τῆς Ἐκκλησίας. Ὅθεν ἔχεις χρέος νά ἦσαι γυμνασμένος προτήτερα, πώς πρέπει νά τό γυρίζης, καί νά τό στρέφης ἐπιστημονικῶς, ἵνα ἐν καιρῷ τῷ προσήκοντι, ὅταν δηλαδή γένης Πνευματικός, διά ταύτης τῆς ἐμπείρου σου κυβερνήσεως, ἐλευθερώσης ἀπό τήν φουρτούναν τῆς ἁμαρτίας τούς ταλαίπωρους ἁμαρτωλούς».77 Ὀρθά ἐπισημαίνει ὁ Ὅσιος Νικόδημος, ὁ σοφός Διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Γένους μας, ὅτι ἡ ἐνάσκηση τοῦ λειτουργήματος τῆς πνευματικῆς πατρότητας κατά τήν ἐξομολόγηση, ἀπαιτεῖ λιπαρή γνώση τῶν ἱερῶν Κανόνων τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι ὑπάρχουν στό «Πηδάλιο», πού ἀποτελεῖ δικό του ἔργο.

Ὁ πνευματικός ἰατρός, θά πρέπει, κατά τόν ρβ΄ ἱερό Κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆ Συνόδου, νά προσφέρει στήν ἀθένεια τήν κατάλληλη θεραπεία, «κατάλληλον τήν θεραπείαν προσάγειν τῷ ἀρρωστήματι».78 Καί τοῦτο διότι, κατά τόν αὐτόν ἱερό Κανόνα, δέν εἶναι ἁπλή ἡ ἀρρώστια τῆς ἁμαρτίας, ἀλλά πολύμορφη καί πολλῶν εἰδῶν καί γιατί βγάζει πολλές παραφυάδες βλάβης, ἀπό τίς ὁποῖες σκορπίζεται σέ μεγάλη ἔκταση τό κακό καί προχωρεῖ μπροστά, ὥστε νά σταματήσει μέ τή δύναμη αὐτοῦ πού τό θεραπεύει. «Οὐ γάρ ἁπλή τῆς ἁμαρτίας ἡ νόσος, ἀλλά ποικίλη καί πολυειδής, καί πολλάς τῆς βλάβης τάς παραφυάδας βλαστάνουσα, ἐξ ὧν τό κακόν ἐπί πολύ διαχεῖται, καί πρόσω βαίνει, μέχρις ἄν σταίη τῇ δυνάμει τοῦ θεραπεύοντος».79 Ἀλλά καί ὁ προμνημονευθείς Ὅσιος καί δεινός ἑρμηνευτής τῶν ἱερῶν Κανόνων, Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, συμβουλεύει τόν πνευματικό πατέρα πῶς νά ἐξομολογεῖ σωστά, ἀξιολογώντας ὅλες τίς περιστάσεις τῆς ἁμαρτίας, τά εἴδη, τά στάδια καί τούς βαθμούς τῆς ἁμαρτίας (δώδεκα εἶναι κατά τόν ἅγιο Νικόδημο80), πῶς νά ἀντιμετωπίζει τά συγγνωστά, τά θανάσιμα καί τά ἐλλειπτικά ἁμαρτήματα, πῶς νά «ἰατρεύει» τούς λογισμούς κ.ἄ. Ἐπίσης, ὁ σοφός Διδάσκαλος καί ἔμπειρος ψυχοανατόμος τῆς ἐποχῆς του, παραινεῖ μέσα στό περίφημο «Ἐξομολογητάριό» του τούς πνευματικούς πατέρες πού ἀσκοῦν τήν «ἰατρικήν ἐν Πνεύματι ἐπιστήμην81», πῶς νά ἀσκοῦν τήν ἐπιμέλεια τῶν ψυχῶν, πῶς νά «οἰκονομοῦν» ποικίλες περιπτώσεις ἁμαρτιῶν, πότε καί πῶς πρέπει νά ἐλέγχουν τούς ἁμαρτάνοντες, πῶς νά συμπεριφέρονται σέ ἰδιάζουσες περιστάσεις, πῶς νά ἀντιμετωπίζουν ἁμαρτάνοντες ἱερωμένους ἤ μοναχούς, πῶς νά ἐπιβάλουν τά λεγόμενα ἐπιτίμια (Κανόνες) μέσα στά πλαίσια τῆς οἰκονομίας ἀλλά καί τῆς ἀκριβείας ὅταν χρειασθεῖ κλπ. Ὡστόσο, ἔχουμε καί τήν ἐπί τοῦ θέματος συμβολή τοῦ μεγάλου Ἁγίου τῶν ἐσχάτων χρόνων, τοῦ θαυματουργοῦ Νεκταρίου Αἰγίνης, ὁ ὁποῖος, στήν Ποιμαντική του παρουσιάζει τήν ἐπιείκεια πού θά πρέπει νά κοσμεῖ τόν πνευματικό πατέρα καί γενικῶς τόν ἐκκλησιαστικό ποιμένα ὡς ἑξῆς: «Ὁ ἐπιεικής πνευματικός ποιμήν ἀνέχεται πάντοτε ἐν μακροθυμίᾳ και πραότητι τά τε ἐλαττώματα τῶν ἀνθρώπων, τάς τε ἐλλείψεις καί τήν σκληράν ἔτι αὐτῶν ἐν τῇ κακίᾳ ἐμμονήν…οὔτε λίαν αὐστηρός δικαστής γίνεται, συνῳδά τῷ τῆς ἐπιεικείας νόμῳ, οὔτε πικρός ἐλεγκτής καί κατήγορος τῶν πράξεων τῶν παρ᾿ αὐτοῦ ποιμενομένων· ἀλλ᾿ ἔστι καί φαίνεται τοῖς πᾶσιν ἐξ ἴσου ἱλαρός, μειλίχιος καί πλήρης πραότητος καί ἀγαθότητος, ἵνα μηδείς χωρίζηται ἀπ᾿ αὐτοῦ κατηφής καί τεθλιμμένος».82

Βεβαίως, ὅταν κάνουμε λόγο για ἐπιείκεια, δέν θά πρέπει νά παραβλέπουμε τίς περιπτώσεις ἐκεῖνες κατά τίς ὁποῖες ὁ πνευματικός πατήρ - ἐξ ἀγάπης καί πάλι -, θά χρησιμοποιήσει καί τόν αὐστηρό, ἐπιτιμητικό λόγο (ὅπως μᾶς συμβουλεύει ἡ Γραφή καί οἱ Πατέρες83) προκειμένου νά ἀφυπνίσει, νά «ταρακουνήσει» κατά τό κοινῶς λεγόμενο κάποιο πνευματικό του παιδί, ὅταν αὐτό διακινδυνεύει νά ἀπωλεσεθεῖ, πράγμα τό ὁποῖον πράττουν καί οἱ γονεῖς καί οἱ διδάσκαλοι, μέσα στά πλαίσια τῆς παιδαγωγίας.

Αὐτά καί ἄλλα πολλά προσόντα καί χαρίσματα πρέπει νά κοσμοῦν τόν πνευματικό πατέρα, ὥστε νά ἀσκήσει μιά ἐπιτυχημένη ἀγωγή ἐπί τῶν ψυχῶν, συνεργούσης πάντοτε τῆς θείας Χάριτος. Πάλι ὁ ἅγιος Νικόδημος, ἀπευθυνόμενος συμβουλευτικῶς πρός τόν πνευματικό πατέρα θά κάνει αὐτή τή σπουδαιότατη ἐπισήμανση: «Ὁ Παράδεισος καί ἡ Κόλασις, ἡ ζωή καί ὁ θάνατος, ἡ σωτηρία καί ἡ ἀπώλεια τῶν ψυχῶν εἰς χεῖρας σου στέκεται». Καί ἕνας σοφός γέροντας, πολύ παλαιά, ἔλεγε: Ὁ πνευματικός, παιδιά μου, - ἄν μποροῦμε νά χρησιμοποιήσουμε μιά εἰκόνα -, ὅταν ἐξομολογεῖ, ἔχει τό ἕνα πόδι μέσα στόν Παράδεισο καί τό ἄλλο μέσα στήν Κόλαση. Τό ἔργο του εἶναι νά βγάζει ψυχές ἀπό τήν Κόλαση καί νά τίς «μπάζει» στόν Παράδεισο. Ἄν δέν προσέξει, θά κάνει τό ἀκριβῶς ἀντίθετο! Ἀλλά ἄς δοῦμε πῶς περιγράφει τόν κεντρικό στόχο τῆς Ἁγίας ἱερωσύνης πού εἶναι τό «θεοποιεῖσθαί τε καί θεοποιεῖν», ὁ Μέγας Ὁμολογητής τῆς Ἐκκλησίας, ἅγιος Μάξιμος, ὁ Ὁμολογητής: «Ὅπως ἡ φωτεινή ἀκτίνα ἔλκει εὐχάριστα τά ὑγιῆ μάτια πού χαίρονται τό φῶς καί μεταδίδει σ᾿ αὐτά τή λαμπρότητά της, ἔτσι καί ἡ ἀληθινή ἱερωσύνη, καθώς εἶναι σέ ὅλα της χαρακτῆρας καί φανέρωση τῆς μακαρίας θεότητας σ᾿ αὐτούς πού βρίσκονται στή γῆ. ἕλκει κάθε ψυχή φιλόθεη καί ἁγιασμενη πρός τόν ἑαυτό της καί τῆς μεταδίδει ἀπό τή δική της γνώση, εἰρήνη καί ἀγάπη· οὕτως ὥστε, ἀφοῦ ὁδηγήσει κάθε δύναμη τῆς ψυχῆς στήν κορυφή τῆς ἐνεργητικότητάς της, ὁδηγήσει ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἐντελῶς θεωμένους αὐτούς τούς ὁποίους μυσταγωγεῖ. Διότι τό τέλος τῆς ὑπάρχουσας στήν ψυχή λογικῆς ἐνέργειας εἶναι ἡ γνώση ἡ ἀληθινή· τέλος τῆς έπιθυμητικῆς ἐνέργειας εἶναι ἡ ἀγάπη καί τῆς θυμικῆς ἡ εἰρήνη. Ἔτσι καί ὁ σκοπός τῆς ἀληθινῆς ἱερωσύνης εἶναι τό νά θεοποιεῖται καί νά θεοποιεῖ».84

«ΠΟΙΜΑΙΝΕ ΤΑ ΠΡΟΒΑΤΑ ΜΟΥ» (Ἰω. 21, 16).

Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.

π. Νικηφόρου Νάσσου Ἱερομονάχου

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: