Άπό την Κλίμακα, ενα άλλο κλασσικό Ορθόδοξο Ακητικό έργο

Η ψυχή μετά θάνατον
Serafeim Rose

Άπό την Κλίμακα, ενα άλλο κλασσικό Ορθόδοξο ακητικό έργο

’Άλλοι (εκ τών άποθνησκόντων) έλεγαν θλιμμένα: « θά διαβεϊ ή ψυχή μας μέσα άπό τήν άσυγκράτητη θάλασσα τών πνευμάτων τού άέρα;» μήν έχοντας πλήρη εμπιστοσύνη, άλλά ζητώντας νά μάθουν τί θά συνέβαινε σέ εκείνη τή διαδικασία άπόδοσης χρεών.Ή «Επιστολή τού άββα Ιωάννη τής Ραϊθού», ή οποία προλογίζει τήν Κλίμακα, επισημαίνει αύτόν άκριβώς τό σκοπό γιά τόν όποιο γράφονται τέτοια βιβλία:Όπως στήνεται μία σκάλα, τό βιβλίο αυτό θά οδηγήσει τούς υποψήφιους στις πύλες της Ούράνιας Βασιλείας καθαρούς καί άμεμπτους, έτσι ώστε νά περάσουν άνεμπόδιστα μέσα άπό τά πνεύματα τής μοχθηρίας, καί άπό τούς άρχοντες τού σκότους πού κυβερνούν τόν κόσμο, καί άπό τούς πρίγκιπες τού άέρα.

Άπό τό Λόγο περί νήψεως του άγ. Ησυχίου του Πρεσβυτέρου



(Καί εκείνος πού δε ζεϊ με τή νήψη) ούτε θά ελευθερωθεί ποτέ άπό τά πονηρά έργα καί λόγια καί σκέψεις πού μισεί ό Θεός. Καί κατά τήν έξοδό του άπό τή ζωή δέ θά περάσει ελεύθερα άπό τούς άρχοντες τού σκοτεινού ταρτάρου.Ή ψυχή πού θά πετάξει ψηλά στόν άέρα διά τού θανάτου, στις πύλες τού Ούρανοΰ, έχοντας μαζί της υπερασπιστή τό Χριστό, ούτε εκεί θά ντραπεί τους εχθρούς της, άλλά μέ θάρρος, όπως τώρα, θά μιλήσει σ’ αύτούς· μόνο νά μή χάσει τήν υπομονή της μέχρι τήν ώρα τού θανάτου νά φωνάζει ήμέρα καί νύχτα πρός τόν Κύριο ’Ιησού Χριστό, τόν Υιό τού Θεού. Καί Αύτός θά τιμωρήσει γρήγορα τούς εχθρούς της δαίμονες... Ναι, σάς λέω, θά τιμωρήσει τούς εχθρούς της καί στή ζωή αύτή, καί μετά τήν έξοδο τής ψυχής άπό τό σώμα.56

Θά έρθει καί σέ μάς ή ώρα τού θανάτου, θά έρθει καί δέν είναι δυνατό νά τόν άποφύγομε. Καί είθε τότε, όταν έρθει ό άρχοντας τοΰ κόσμου καί τοΰ αέρα, νά βρει τά αμαρτήματα μας λίγα καί μηδαμινά γιά νά μή μάς ελέγξει στ’ άλήθεια καί κλάψομε τότε άνώφελα.

Από το λόγο περί πνευματικής γνώσεως και διακρίσεως του αγ. διαδόχου Επισκόπου Φωτικής

Γιατί άν δέν εξομολογηθούμε καί γι’ αυτά όπως πρέπει, θά δοκιμάσομε κάποιαν άγνωστη δειλία στην ώρα τοΰ θανάτου μας. Θά έπρεπε εμείς που άγαποΰμε τόν Κύριο, νά προσευχόμαστε νά βρεθούμε τότε χωρίς κανένα φόβο. Γιατί εκείνος πού δοκιμάζει τότε φόβο, δέ θά περάσει ελεύθερα άπό τούς άρχοντες τοΰ ταρτάρου· γιατί αύτοί θά έχουν σάν συνήγορο τής κακίας τους τή δειλία τής "ψυχής. Ή ψυχή όμως πού αισθάνεται άγαλλίαση μέ τήν άγάπη τοΰ Θεού κατά τήν ώρα τοΰ θανάτου, πηγαίνει πάνω άπό όλες τις σκοτεινές παρατάξεις μαζί μέ τούς άγγέλους
’Από τά « Παρηγορητικά κεφάλαια πρός τους μοναχούς τίις Ινδίας»του  άγ. Ιωάννη. του Καρπαθίου
Όταν ή ψυχή βγει άπό τό σώμα, ό εχθρός διάβολος όρμά εναντίον της μέ θρασύτητα Καί τήν πολεμά καί τήν ονειδίζει καί γίνεται αύστηρός καί φοβερός κατήγορος των αμαρτιών της. ’Αλλά τότε μπορεί νά δει κανείς τήν ψυχή πού αγαπά τό Θεό καί έχει μεγάλη πίστη σ’ Αυτόν, αν καί πολλές φορές είχε πληγωθεί άπό άμαρτίες, νά μήν κατατρομάζει στις εφόδους τού εχθρού καί τις άπειλές του, άλλά μάλλον νά ένισχύεται μέ τή χάρη τού Κυρίου καί νά τή φτερώνει ή χαρά' νά τήν κάνουν θαρραλέα οι άγιοι άγγελοι πού τήν οδηγούν, καί περιτειχισμένη άπό τό φως τής πίστεως νά άντιλέγει δυνατά μέ μεγάλο θάρρος στόν πονηρό διάβολο... Καί ενώ λέει αύτά ή ψυχή μέ θάρρος, φεύγει πίσω ό διάβολος θρηνώντας μέ μεγάλη φωνή, μήν μπορώντας νά άντισταθεΐ στό όνομα τού Χριστού.

Από τήν ’Οκτώηχο της Κυριακής απο ένα τροπάριο που απευθύνεται στήν Παναγία:

Καί εν ώρα με τή φοβερά τού θανάτου, σύ έξάρπασον, κατηγορούντων δαιμόνων, καί πάσης κολάσεως...

Όπως θά παρατηρήσει κανείς, κάποια άπό αύτά τά κείμενα άναφέρονται μερικώς στά τελώνια καί δέν παρουσιάζουν όλη τή σχετική ’Ορθόδοξη διδασκαλία. Αύτό συμβαίνει προφανώς επειδή πρόκειται γιά άναφορές σέ μία διδασκαλία μέ τήν οποία οί ίδιοι οί συγγραφείς ασκητικών κειμένων καί υμνολογίων άλλά καί οί αναγνώστες τους είναι ήδη έξοικειωμένοι καί τήν άποδέχονται, καί δεν υπάρχει ανάγκη «ορισμού» ή αιτιολόγησής της οποτεδήποτε γίνεται μνεία αυτής. Ή άπόπειρα τοΰ επικριτή, ό όποίος έχει έπισημάνει τήν ύπαρξη άρκετών τέτοιων άναφορών, νά κάνει ένα διαχωρισμό μεταξύ των εμπειριών πού εκδηλώνονται «πριν» καί αύτών πού εκδηλώνονται «μετά» τό θάνατο, καί νά άπορρίψει αύτήν άκριβώς τή δυνατότητα ύπαρξης τών «μεταθανάτιων» εμπειριών,61 είναι τελείως τεχνητή, άφοΰ άποτελεϊ μόνον ένα «λογικό συμπέρασμα» άπό τή δική του ψευδή διδασκαλία περί «ύπνου» τής ψυχής, καί δέν υποστηρίζεται άπό τά ίδια τά κείμενα τής θείας λειτουργίας καί τής άσκητικής γραμματείας. Ή πραγματικότητα τής «δοκιμασίας» άπό τούς δαίμονες είναι μία καί μοναδική, καί τά τελώνια άποτελοΰν μόνον τήν τελική φάση αύτής τής δοκιμασίας ή οποία μερικές φορές ξεκίνα στό τέλος αύτής τής ζωής, καί άλλες μόνο μετά τό θάνατο.

’Αμέτρητες άλλες άναφορές στά τελώνια συναντούμε σέ όλη τήν ’Ορθόδοξη άσκητική γραμματεία, στούς Βίους Αγίων, καί στά κείμενα τών ιερών άκολουθιών τά περισσότερα άπό αύτά δέν έχουν μεταφραστεί στά ’Αγγλικά. Ό επικριτής, όταν όντως λαμβάνει υπόψη του αύτές τις άναφορές, σπεύδει νά τις ερμηνεύσει, όχι σύμφωνα μέ τό πλαίσιο στό όποιο εμφανίζονται, άλλά μάλλον σύμφωνα μέ τά δικά του «λογικά συμπεράσματα» σχετικά μέ τή μετά θάνατον ζωή. Γιά παράδειγμα, παραθέτει άπόσπασμα άπό τήν Εύχή τοΰ άγ. Εύστρατίου (άπό τό Μεσονυκτικόν), «καί μή ίδέτω ή ψυχή μου τήν ζοφεράν καί σκοτεινήν όψιν τών πονηρών δαιμόνων άλλά παραλαβέτωσαν αύτήν Άγγελοί σου φαιδροί καί φωτεινοί», ό επικριτής θεωρεί αυτή τή φράση ώς απόδειξη ότι ή ψυχή δε βλέπει καί δεν μπορεί νά δει δαίμονες μετά τό θάνατο, άναγκαϊο στοιχείο γιά τή θεωρία του περί «ΰπνου» της ψυχής. Όμως είναι σαφώς φανερό σε όποιονδήποτε άμερόληπτο άναγνώστη ότι σημαίνει άκριβώς τό άντίθετο: ότι δηλαδή ό άγιος προσεύχεται νά μή δει δαίμονες άκριβώς επειδή αυτή ή συνάντηση είναι άναπόφευκτη κατά τήν πορεία τής ψυχής μετά τό θάνατο! Αυτό γίνεται άκόμα πιό φανερό άπό τό συνολικό πλαίσιο τής Προσευχής τού άγ. Ευστρατίου, άφοΰ σύμφωνα με τις άμέσως προηγούμενες φράσεις: «...ότι τετάρακται ή ψυχή μου καί κατώδυνός έστιν εν τώ έκπορεύεσθαι αύτήν εκ τού άθλιου μου καί ρυπαρού σώματος τούτου· μήποτε ή πονηρά τού άντικειμένου βουλή συναντήση καί παρεμποδίση αύτήν, διά τάς εν άγνοια καί γνώσει εν τώ βίω τούτω γενομένας μοι άμαρτίας». Είναι ξεκάθαρο ότι ή διδασκαλία τής δοκιμασίας άπό τούς δαίμονες μετά τό θάνατο (είτε άποδίδεται είτε όχι με τόν όρο «τελώνια») ήταν γνωστή στόν άγ. Εύστράτιο καί άποτελεϊ τό υπόβαθρο καί τό πλαίσιο τής ευχής του· καί γι’ αύτόν τό λόγο ό Επίσκοπος Ιγνάτιος χρησιμοποιεί τή συγκεκριμένη προσευχή γιά νά άποδείξει ότι ή διδασκαλία περί τελωνίων ήταν πολύ γνωστή στήν Εκκλησία άκόμα καί σέ μία τόσο πρώιμη περίοδο, όπως ήταν οί άρχές τού 4ου αιώνα.Σέ άλλο σημείο, ό επικριτής παραθέτει τήν άπάντηση τού άγ. Βαρσανούφιου Γάζας πρός ένα μοναχό πού τού είχε ζητήσει νά τόν συνοδεύσει «μέσα από τόν αέρα καί στην κατεύθυνση τού δρόμου πού δέ γνωρίζω», ώσάν ή απάντησή του νά άποτελεϊ άπόρριφη τής ιδέας των τελωνίων. Γίνεται όμως καί πάλι φανερό ότι τό πλαίσιο τόσο τής ερώτησης όσο καί τής άπάντησης είναι ένα πλαίσιο στό όποιο ή συνάντηση μέ τά εναέρια τελώνια μετά τό θάνατο γίνεται δεκτή ώς ζήτημα πορείας, καί ό άγ. Βαρσανούφιος, εύχόμενος «νά κάνει ό Χριστός άνεμπόδιστη τήν άνάβαση τής φυχής σου καί νά σέ άξιώσει νά προσκυνήσεις μέ παρρησία τήν 'Αγία Τριάδα, όπως κάποιος πού έχει ελευθερωθεί άπό τήν άμαρτία», εκφράζει άπλώς καί μόνον ένα τμήμα τής πρότυπης διδασκαλίας περί τελωνίων, άπό τήν οποία εμφορούνταν ή άσκητική παράδοση τής Γάζας όσο καί τής υπόλοιπης Ανατολής.64 Τό περιστατικό αύτό χρησιμοποιείται επίσης άπό τόν Επίσκοπο Ιγνάτιο ώς μία άπό τις πολλές άναφορές του σέ κείμενα άγιων Πατέρων πρός υπεράσπιση τής διδασκαλίας περί τελωνίων.65


’Άλλοι άσκητικοί Πατέρες που διδάσκουν ξεκάθαρα για τα τελώνια είναι οι εξής :



Αββάς Δωρόθεος Γάζας: «Γιά τήν άντιμετώπιση τής άναισθησίας τής φυχής, άδελφέ μου, βοηθάει ή συνεχής άνάγνωση των θείων Γραφών, οί κατανυκτικοί λόγοι των θεοφόρων Πατέρων, ή μνήμη τής κρίσεως τού Θεού καί τής εξόδου τής φυχής άπό τό σώμα, τής συναντήσεως των φοβερών δυνάμεων, με τίς όποιες συνεργάστηκε γιά τό κακό στήν όλιγοχρόνια καί ελεεινή αυτή ζωή.»66 "Οσιος Θεόγνωστος, ένας άλλος Πατέρας τής Φιλοκαλίας:

«’Ανείπωτη καί άνέκφραστη είναι ή ήδονή τής 'ψυχής, ή οποία με πληροφορία γιά τή σωτηρία της χωρίζεται άπό τό σώμα... καί προχωρεί ειρηνικά πρός τόν λαμπρό καί ιλαρό άγγελο πού έρχεται άπό ψηλά. Μαζί μ’ αυτόν διασχίζει άνεμπόδιστα τόν άέρα, χωρίς νά τήν ενοχλήσουν καθόλου τά πονηρά πνεύματα. ’Ανεβαίνει με χαρά καί θάρρος καί φωνές ευχαριστίας, μέχρις ότου φτάσει νά προσκυνήσει τόν Ποιητή.»

Εύάγριος τής Σκήτης: «Συμμάζεψε τό νοΰ σου καί άναλογίσου πώς θά άντέξεις τήν ξαφνική άναχώρηση άπό τό σώμα σου, όταν οι άπειλητικοί άγγελοι θά σε γυρέψουν καί θά σε άρπάξουν κάποια στιγμή πού δεν τήν περιμένεις καί δεν τή γνωρίζεις! Τί πράξεις θά έχεις τότε νά παρουσιάσεις γιά νά υπερασπιστείς τόν εαυτό σου στον άέρα, όταν οι εχθροί σου πού κατοικούν εκεί άρχίσουν νά σε ελέγχουν;»68 "Αγ. ’Ιωάννης ό Έλεήμων: «"Οταν ή ψυχή χωρίζεται άπό τό σώμα καί άρχίζει νά άνέρχεται στον ούρανό, συναντάται με τάγματα δαιμόνων τά όποια τήν παρεμποδίζουν καί τήν ελέγχουν με πολλούς τρόπους. Τήν ελέγχουν γιά ψευδολογία, συκοφαντία» (καί γιά μία μακρά σειρά άμαρτημάτων πού είναι παρόμοια μέ τά είκοσι αμαρτήματα πού άναφέρονται στό Βίο τού άγ. Βασιλείου τού Νέου). «Κατά τή διάρκεια τής διαδρομής τής ψυχής άπό τή γή στον ούρανό, οι άγιοι άγγελοι δεν μπορούν άπό μόνοι τους νά τή βοηθήσουν βοηθεϊται μόνον άπό τή δική της μετάνοια, τά άγαθά της έργα, καί κυρίως άπότίς ελεημοσύνες. Έάν έξαιτίας τής άμέλειας δε μετανοήσουμε γιά κάθε μας άμαρτία σε τούτη τή ζωή, τότε χάρη στις ελεημοσύνες μπορούμε νά σωθούμε άπό τά βίαια δαιμονικά τελώνια.»

Ένας άλλος Πατέρας τής Φιλοκαλίας, ό όσιος Πέτρος Δαμασκηνός μιλά γιά: «τήν ώρα τού θανάτου, όταν οι δαίμονες θά περικυκλώσουν τήν άθλια ψυχή μου καί θά κρατούν στά χέρια τους γραμμένα τά κακά πού έπραξα»

Στις θείες άκολουθίες, όπως έχει ήδη σημειωθεί, υπάρχουν πολλές προσευχές, άπευθυνόμενες είδικώς πρός τήν Θεοτόκο, οι όποιες άμεσα ή έμμεσα άναφέρουντήν άσκητική διδασκαλία περί τελωνίων, καί μερικές εκ των οποίων έχουμε ήδη παραθέσει στό βιβλίο αύτό. Στά Έργα του ό Επίσκοπος Ιγνάτιος, παραθέτοντας πολύ περισσότερες  άπό τήν ’Οκτώηχο, τό Ενχολόγιον, άπό προσευχές γιά τήν άναχώρηση τής ψυχής, άπό ’Ακαθίστους ύμνους καί κανόνες πρός τή Θεοτόκο καί διαφόρους άγιους  συμπεραίνει ότι «ή περί τελωνίων διδασκαλία εμπεριέχεται ώς μία γενικώς γνωστή καί άποδεκτή διδασκαλία σέ όλη τήν έκταση των θείων άκολουθιών τής ’Ορθόδοξης ’Εκκλησίας. Ή ’Εκκλησία διακηρύσσει καί υπενθυμίζει στά τέκνα της τή διδασκαλία αύτή προκειμένου νά εμφυτεύσει στην καρδιά τους έναν ψυχοσωτήριο φόβο καί νά τούς προετοιμάσει γιά μία άσφαλή μετάβαση άπό τήν προσωρινή στήν αιώνια ζωή».

"Ενα χαρακτηριστικό γιά τις άναφορές του στά τελώνια τροπάριο στά ’Ορθόδοξα Μηναία, τούς δώδεκα τόμους καθημερινών άκολουθιών πού άναφέρονται στούς άγιους, είναι τό τροπάριο άπό τόν όρθρο τής εορτής τού άγ. ’Ιωάννη τού Χρυσοστόμου βρίσκεται στόν Κανόνα τής ’ Υπέρ αγίας Θεοτόκου, πού έχει γράφει ό «’Ιωάννης»  προφανώς ό άγ. ’Ιωάννης Δαμασκηνός:Νοεράν σατραπείαν, καί τυραννικήν εναέριον φάλαγγα, παρελθεϊν άλύπως, εν καιρώ τής εξόδου μου πάρεχε, ινα σοι τό Χαϊρε, χαρμονικώς Δέσποινα κράζω· Χαϊρε πάντων ελπίς άκαταίσχυντε.

Δέν έχει, όμως, νόημα άπλώς νά παραθέτουμε όλο καί περισσότερα κείμενα τής ’Ορθόδοξης γραμματείας τά όποια δείχνουν μέ πόση σαφήνεια εκφράζει ή ’Εκκλησία τή συγκεκριμένη διδασκαλία στή διάρκεια τών αιώνων. Ό ’Επίσκοπος ’Ιγνάτιος άφιερώνει είκοσι σελίδες άπό τόν τρίτο τόμο τών ’Έργων του στήν παράθεση τέτοιων κειμένων ώστόσο, γιά όσους δέ συμπαθούν αύτή τή διδασκαλία θά είναι πάντοτε δυνατόν μέ κάποιον τρόπο νά τήν «μεθερμηνεύουν» ή νά τήν παρουσιάζουν σάν καρικατούρα. Παρόλα αύτά, άκόμα καί ό εν λόγω επικριτής υποχρεώνεται νά παραδεχθεί τήν ύπαρξη τουλάχιστον μερικών ’Ορθόδοξων κειμένων τά όποια υποδηλώνουν τή δοκιμασία άπό τούς δαίμονες πού ύφίσταται ή ψυχή μετά τό θάνατο, καί υπερασπίζει τήν άποψή του ότι τά τελώνια είναι «φανταστικά», δηλώνοντας ότι «τέτοιες οράσεις μπορούν νά άποφευχθοΰν εάν άγωνιζόμαστε σε αυτήν τή ζωή καί μετανοούμε γιά τις άμαρτίες μας καί άποκτοΰμε άρετές». Αυτό άκριδώς όμως είναι τό νόημα τής διδασκαλίας περί τελωνίων τήν οποία άρνεϊται καί διακωμωδεί! Ή διδασκαλία αυτή μάς παραχωρεϊται άκριβώς γιά νά κοπιάσουμε τώρα, νά άγωνιστοΰμε εναντίον των εναέριων δαιμόνων σέ αυτήν τή ζωή καί τότε ή μετά θάνατον συνάντησή μας μαζί τους θά άποτελεϊ γιά εμάς νίκη καί δχι ήττα! Πόσο πολλούς άγωνιστές τής πνευματικής ζωής έχει έμπνεύσει ή διδασκαλία περί τελωνίων ώστε νά κάνουν άκριβώς αυτό! Όμως ποιος άπό εμάς μπορεί νά υποστηρίξει ότι έχει ήδη νικήσει τή μάχη καί δέν έχει άνάγκη νά φοβάται τή δαιμονική μετά θάνατον δοκιμασία; Ό γράφων θυμάται καθαρά τις επίσημες λειτουργίες πού τελούνταν υπέρ άναπαύσεως τού ’Αρχιεπισκόπου ’Ιωάννη Μαξίμοβιτς τό 1966, καί οί όποιες κορυφώθηκαν τήν ήμέρα τής κηδείας του. Όλοι οί παρόντες ένιωθαν ότι παρευρίσκονταν στήν κηδεία ενός άγιου ή λύπη τού άποχωρισμοΰ ύπερκεράστηκε άπό τήν χαρά τής άπόκτησης ενός νέου μεσάζοντα υπέρ αύτών στούς ούρανούς. Καί όμως άρκετοί άπό τούς παρόντες ιεράρχες, καί ειδικά ό ’Επίσκοπος Σάββας τού Έντμοντον, ένέπνευσαν τήν ολόθερμη προσευχή των παρευρισκομένων, κάνοντας μνεία των «φοβερών τελωνίων», τά όποια ήταν υποχρεωμένος νά διέλθει άκόμα καί αύτός ό άγιος άνθρωπος, αύτό τό ζωντανό θαύμα της Θείας Χάριτος στήν εποχή μας. Κανείς άπό τούς παρόντες δέ θεωρήσαμε ότι αυτές καί μόνο οι προσευχές μας θά τόν έσωζαν από τις «δοκιμασίες» των δαιμόνων, καί κανείς δέ σχημάτισε στό μυαλό του κάποια εικόνα άνταλλαγής «τελών» σέ κάποια «σπίτια» στόν ουρανό· οί εκκλήσεις όμως αυτές συνετέλεσαν στό νά διεγείρουν τήν ένθερμη εύλάβεια των πιστών, καί άναμφίβολα αυτό τόν βοήθησε νά διέλθει τά τελώνια. Ό ίδιος ό βίος τοΰ άγιου αύτοΰ άνθρώπου, γεμάτος άπό άγαθά έργα καί ελεημοσύνες, ή μεσολάβηση τών άγιων τούς οποίους τιμούσε κατά τή διάρκεια τοΰ επίγειου βίου του, οί προσευχές τών πιστών πού άποτελοΰσαν στήν ούσία ένα άλλο άποτέλεσμα τής άγάπης του πρός εκείνους, άναμφίβολα όλα αύτά, κατά τρόπο πού ό Θεός γνωρίζει, καί πού δέν είναι άνάγκη νά διερευνήσουμε εμείς, τόν βοήθησαν νά άποκρούσει τις επιθέσεις τών σκοτεινών εναέριων πνευμάτων. Ό Επίσκοπος Σάββας, σέ ταξίδι πού έκανε ειδικά γιά νά παρευρεθεϊ στό μνημόσυνο πού τελέσθηκε τήν τεσσαρακοστή ήμέρα άπό τήν άνάπαυση τοΰ ’Αρχιεπισκόπου ’Ιωάννη, είπε στούς πιστούς: «'Ηρθα γιά νά προσευχηθώ μαζί σας γιά τήν άνάπαυση τής ψυχής τοΰ άρχιμανδρίτη ’Ιωάννη αύτήν τή σημαντική καί άποφασιστική τεσσαρακοστή ήμέρα, κατά τήν οποία θά καθορισθεΐ ό τόπος πού θά κατοικήσει ή ψυχή του μέχρι τήν τελική καί φοβερή Κρίση τοΰ Θεού». Μέ τή δήλωση αύτή ένέπνεε καί πάλι τούς πιστούς νά προσευχηθούν μνημονεύοντας άλλο ένα δόγμα τής ’Ορθόδοξης διδασκαλίας περί τής μετά θάνατον ζωής. Σπανίως άκοΰμε σήμερα παρόμοιες δηλώσεις άπό ’Ορθόδοξους Χριστιανούς, καί γι’ αύτό θά πρέπει άκόμα περισσότερο νά διαφυλάσσουμε ώς πολύτιμο θησαυρό τήν επαφή πού ακόμα έχουμε με τέτοιους εκπροσώπους τής ’Ορθόδοξης ασκητικής παράδοσης. Ή αντίθεση πρός τή διδασκαλία περί τελωνίων αναγνωρίζεται εδώ καί πολύν καιρό από τούς Ρώσους ’Ορθόδοξους Εκκλησιαστικούς συγγραφείς ώς ένα δείγμα εκκλησιαστικού «εκσυγχρονισμού». Γιά τό λόγο αύτό, ό Επίσκοπος ’Ιγνάτιος άφιέρωσε ένα μεγάλο τμήμα τού τρίτου τόμου των ’Έργων του, στόν όποιο πραγματεύεται τό θέμα τής μετά θάνατον ζωής, στήν υπεράσπιση αύτής τής διδασκαλίας, ή οποία ήδη δεχόταν επιθέσεις στή Ρωσία κατά τά μέσα τού 19ου αιώνα· καί παρεμπιπτόντως, άντίθετα πρός τήν άβάσιμη άποψη τού επικριτή ότι ή ίδια ή θεωρία περί τελωνίων είναι άποδεκτή μόνον άπό όσους τελούν υπό «Δυτική επιρροή», ή Ρωμαιοκαθολική καί Προτεσταντική Δύση δέ διαθέτει καμιά άπολύτως άντίληψη περί των τελωνίων, τά όποια άπαντώνται μόνον στήν ’Ορθόδοξη άσκητική διδασκαλία, καί ή εναντίον τους επίθεση στή σημερινή Εκκλησία ξεκίνα άκριβώς άπό τούς άνθρώπους εκείνους οί όποιοι χαρακτηρίζονται άπό έντονα «δυτική» νοοτροπία καί ελάχιστο σεβασμό γιά τήν παραδοσιακή ’Ορθόδοξη εύλάβεια, όπως συμβαίνει στά σεμινάρια πού έχουν τό πνεύμα τού εκσυγχρονισμού.

Σχετικά πρόσφατα, ό Πρωτοπρεσβύτερος Μιχαήλ Πομαζάνσκυ, ίσως ό σπουδαιότερος εν ζωή θεολόγος τής ’Ορθόδοξης Εκκλησίας, έγραψε ένα άρθρο στό όποιο υπεραμύνεται τής θεωρίας περί τελωνίων, εν μέρει ώς άπάντηση στόν παρόντα επικριτή.76 Στό άρθρο αύτό έφιστά τήν προσοχή στο ότι στή σύγχρονη μή ’Ορθόδοξη κοινωνία μας υπάρχουν συχνά «ζητήματα τής Πίστης μας» τά όποια εγείρονται καί άντιμετωπίζονται υπό μία άνορθόδοξη άντίληψη άπό άτομα άλλων δογμάτων, καί μερικές φορές άπό ’Ορθόδοξους Χριστιανούς οι όποιοι δέν πορεύονται έχοντας μία σταθερή ’Ορθόδοξη βάση... Τά τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαιτέρως άντιληπτή ή εκδήλωση μίας έπικριτικής τάσης άπέναντι σέ μία ολόκληρη σειρά άπόψεων τής ’Εκκλησίας μας· αύτές οί άπόψεις κατηγοροΰνται ότι είναι «πρωτόγονες», άποτέλεσμα μίας «άφελοΰς» κοσμοθεωρίας ή εύλάβειας, καί χαρακτηρίζονται μέ λέξεις όπως «μυθεύματα», «μαγείες» καί άλλα παρόμοια. Είναι καθήκον μας νά άνταπαντήσουμε σέ αύτές τις άπόψεις.’Επίσης ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης ό Έγκλειστος δίνει ίσως τήν πιό σοβαρή καί προσγειωμένη άπάντηση σέ αύτούς πού είναι άπρόθυμοι νά άποδεχθοΰν τήν ’Ορθόδοξη άσκητική διδασκαλία: «’Ανεξάρτητα άπό τό πόσο παράλογη μπορεί νά μοιάζει ή ιδέα περί τελωνίων στούς «σοφούς» μας, είναι μία δοκιμασία πού άναπόφευκτα κι εκείνοι θά ύποστοΰν».
Τά τελώνια δέν άποτελοΰν «ήθικό μύθευμα» επινοημένο γιά «άφελεϊς», όπως πιστεύει ό επικριτής μας78, δέν είναι ούτε «φανταστικά», ούτε «τρελά παραμύθια» ούτε «μυθεύματα» όπως δηλώνει, άλλά άληθινή μαρτυρία τήν οποία μάς μεταβίβασε ή ’Ορθόδοξη άσκητική παράδοση άπό άρχαιοτάτων χρόνων, σχετικά μέ τήν πορεία της ψυχής μετά τό θάνατο.

Συμπέρασμα

Ή προσπάθεια διαφύλαξης τής πανάρχαιης παράδοσης τής ’Ορθόδοξης εύλάβειας στό σύγχρονο κόσμο έχει καταλήξει σε μία εξαιρετικά άνιση μάχη. Τό ’Ορθόδοξο ποίμνιο, στό μεγαλύτερο μέρος του, έχει υιοθετήσει τόσο κοσμικές άντιλήψεις, ώστε ό ’Ορθόδοξος ιερέας πού επιθυμεί νά μεταβιβάσει καί νά διδάξει αύτήν τήν παράδοση άντιμετωπίζει τόν πειρασμό νά άπελπιστεΐ όσον άφορά τήν ίδια τή δυνατότητα νά φέρει εις πέρας ένα τέτοιο έργο. Οί περισσότεροι ιερείς καί επίσκοποι τελικά άκολουθοΰν τό ποίμνιό τους καί «προσαρμόζουν» τήν παράδοση στην κοσμικότητατοΰ ποιμνίου· έτσι, ή παράδοση σταδιακά έξασθενεϊ καί σβήνει...Στήν εποχή μας, τά κηρύγματα, οί διαλέξεις, καί τά βιβλία των κληρικών των περισσότερων ’Ορθόδοξων ’Εκκλησιών πού άναφέρονται στό θέμα τής μετά θάνατον ζωής δείχνουν ότι ή παραδοσιακή ’Ορθόδοξη διδασκαλία καί εύσέβεια έχει διατηρηθεί στό ελάχιστο. Ή άπλή καί μόνον άναφορά στόν άλλο κόσμο, εκτός τού ότι γίνεται μέ πολύ γενικούς καί άφηρημένους όρους, άποτελεϊ συνήθως θέμα γιά άνέκδοτα σχετικά μέ τόν «άγιο Πέτρο» καί τις «μαργαριταρένιες πύλες» όπως αύτά πού εκφέρει ό κοσμικός Ρωμαιοκαθολικός καί Προτεσταντικός κλήρος. Γιά πολλούς σύγχρονους ’Ορθόδοξους Χριστιανούς ό άλλος κόσμος είναι πλέον κάτι μακρυνό καί ομιχλώδες, μέ τό όποιο οί άνθρωποι δέν έχουν ζωντανή επαφή καί περί τού οποίου κανείς δέν είναι σέ θέση νά πει κάτι πολύ συγκεκριμένο. Ή μαρτυρική Εκκλησία τής Ρωσίας, πιθανώς λόγω τόσο των δεινών της όσο καί τοΰ εγγενούς συντηρητισμού της, έχει διατηρήσει τήν παραδοσιακή ’Ορθόδοξη στάση στό συγκεκριμένο θέμα πολύ πιό ακέραια απ’ ό,τι άλλες ’Ορθόδοξες Εκκλησίες στήν εποχή μας. Στόν ελεύθερο κόσμο, ή Ρωσική Εκκλησία τής Διασποράς είναι σχεδόν ή μόνη πού συνεχίζει νά δημοσιεύει κείμενα τής παραδοσιακής ’Ορθόδοξης γραμματείας σχετικά μέ τό θέμα τής μετά θάνατον ζωής, συνεχίζοντας τήν παράδοση τοΰ Προλόγου καί άλλων θεοσεβών άνθολογιών τής παλαιάς Ρωσίας, καί είναι τυχεροί όσοι ’Ορθόδοξοι Χριστιανοί έχουν πρόσβαση στά κείμενα αύτά καί μπορούν νά τά άποδέχονται μέ άπλότητα καί εύσέβεια, άποφεύγοντας τό πνεύμα «κριτικής» τό όποιο άπομακρύνει τόσο πολλούς άνθρώπους, ιδιαίτερα τούς προσήλυτους, άπό τήν άληθινή παράδοση καί αίσθηση τής ’Ορθοδοξίας.

Σχεδόν δέ χρειάζεται νά πούμε τό πόσο πολύ «όπισθοδρομικούς» θεωρεί ό κόσμος  άκόμα καί ό ’Ορθόδοξος όσους δημοσιεύουν καί διαβάζουν τέτοιου είδους κείμενα. Ό κύριος στόχος αύτοΰ τοΰ βιβλίου ήταν νά καταστήσει αύτήν τήν «όπισθοδρομική» ’Ορθόδοξη γραμματεία κατανοητή καί προσιτή στούς σημερινούς ’Ορθόδοξους Χριστιανούς, πού μόνο νά ώφεληθοΰν μπορούν άπό τέτοια κείμενα τά όποια έχουν άποφέρει τόσο μεγάλο πνευματικό όφελος στούς άνά τούς αιώνες ’Ορθόδοξους Χριστιανούς άναγνώστες τους.

Ό επικριτής μας φιλοδοξεί νά πετύχει τό άκριβώς άντίθετο: νά άποδείξει ότι αύτή ή γραμματεία είναι άπολύτως άναληθής, νά τήν άπορρίψει θεωρώντας τά περί τελωνίων ώς «ήθικά μυθεύματα» ή «τρελά παραμύθια» καί νά
υποβάλλει τά κείμενα των θείων ακολουθιών καί των Βίων 'Αγίων σε μία εξονυχιστική «κριτική» ή οποία θά εξαλείψει κάθε τέτοιο στοιχείο πού εμπεριέχεται σέ αυτά. "Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι ή περίτεχνη άπόπειρά του νά κηλιδώσει τό Βίο τοΰ άγ. Βασιλείου τοΰ Νέου επειδή περιέχει περιγραφές τών τελωνίων.79

Αξίζει νά δώσουμε σέ αυτό τό εγχείρημα τό όνομα πού τοΰ πρέπει: είναι τό έργο τοΰ ίδιου δυτικοΰ όρθολογισμοΰ ό όποίος έχει επιτεθεί εναντίον τής ’Ορθόδοξης Εκκλησίας τόσο συχνά στό παρελθόν καί εξ αιτίας τοΰ οποίου τόσο πολλοί άνθρωποι έχουν άπολέσει τήν άληθινή κατανόηση καί αίσθηση τοΰ ’Ορθόδοξου Χριστιανισμοΰ. Στή Ρωμαιοκαθολική καί Προτεσταντική Δύση, αυτή ή επίθεση έχει επιτύχει πλήρως τό στόχο της, καί άπό όσους Βίους Αγίων έχουν άπομείνει έχουν πράγματι διαγράφει τά υπερφυσικά στοιχεία καί θεωροΰνται συχνά ώς «ήθικά μυθεύματα». Ένώ ό επικριτής κατηγορεί γιά «σχολαστικισμό» όλους όσους διαφωνούν μέ τή διδασκαλία του, άποδεικνύεται ότι ό ίδιος είναι ίσως ό πιό «σχολαστικός» άπ’ όλους: ή διδασκαλία του θεμελιώνεται όχι πάνω στά σαφή καί άπλά κείμενα πού μάς έχει μεταβιβάσει ή Εκκλησία άπό άρχαιοτάτων χρόνων, άλλά σέ μία σειρά άπό δικά του «λογικά συμπεράσματα» τά όποια άπαιτοΰν μία ριζική μεθερμήνευση καί άναθεώρηση τοΰ προφανούς νοήματος τών βασικών ’Ορθόδοξων κειμένων.

Είναι άρκετά λυπηρό τό ότι ό τόνος καί ή γλώσσα πού χρησιμοποιεί ό συγκεκριμένος επικριτής έχουν μία έντονη ώμότητα, ότι δημιουργεί μία πολύ κακόβουλη γελοιογραφία τής ’Ορθόδοξης διδασκαλίας στήν οποία επιτίθεται, καί ότι δείχνει μία τέτοια ασέβεια απέναντι σέ πολλούς σεβαστούς διδασκάλους τής ’Ορθοδοξίας, τούς πιό άξιους ανάμεσα στούς ελάχιστους διδασκάλους πού έχουν διατηρήσει ζωντανή τήν ’Ορθόδοξη παράδοση τής εύσέβειας μέχρι τήν εποχή μας. Διαβάστε τί δηλώνει, γιά παράδειγμα, γιά τήν ομιλία μέ τίτλο «Ή Μετά Θάνατον Ζωή» τού ’Αρχιεπισκόπου ’Ιωάννη Μαξίμοβιτς, ενός άγιου άνδρός καί σπουδαίου θεολόγου τής εποχής μας: Είναι ένα «τρελό παραμύθι πού λέει ότι ή ψυχή άπέρχεται καί διώκεται καί βασανίζεται άπό δαίμονες... Σέ αύτό τό παραμύθι, είπαν στούς πιστούς ότι δταν κάποιος πεθαίνει, πρέπει γρήγορα νά άρχίσουν νά τελούνται άκολουθίες γιά τήν άνάπαυση τής άπελθούσης ψυχής, ώσάν ή ψυχή νά χρειάζεται άπεγνωσμένα τις προσευχές μας, καί ό θάνατος νά είναι κάτι τό πολύ τρομερό  προφανώς, ό Θεός ήταν άνίκανος νά παρακινηθεί άπό μόνος του ώστε νά ελεήσει ή νά βοηθήσει τήν άξιολύπητη ψυχή χωρίς νά χρειαστεί νά τού τό υπενθυμίσουν ή νά τόν “ξυπνήσουν” οι κραυγές καί τά κλάματα των θνητών. Αύτό τό παραμύθι περιείχε επίσης μία έμφανώς βλάσφημη περιγραφή τής άνάπαυσης τής Ύπεραγίας Θεοτόκου».81 ”Αν καί τό όνομα τού ’Αρχιεπισκόπου ’Ιωάννη δέ θίγεται εδώ, ώστόσο άπό τήν περιγραφή γίνεται σαφώς φανερό σέ ποιά ομιλία άναφέρεται ό έπικριτής· άλλά μία τέτοια γλώσσα φανερώνει μία άφόρητη άσέβεια άνεξάρτητα άπό τό σέ ποιά συγκεκριμένη μορφή τής ’Ορθοδοξίας επιτίθεται!



Όμως τό αληθινά τραγικό είναι ότι ό επικριτής προσπαθεί παντοιοτρόπως νά στερήσει από τούς ’Ορθόδοξους Χριστιανούς τό ίδιο εκείνο στοιχείο τό όποιο, ακόμα καί χωρίς αυτόν, ήδη έχει αρχίσει νά εκλείπει άνάμεσά μας: τήν παραδοσιακή ’Ορθόδοξη ευσέβεια άπέναντι στόν άλλο κόσμο· αυτή ή ευσέβεια άποκαλύπτεται όχι μόνο στό είδος των σχετικών κειμένων τής ’Ορθόδοξης γραμματείας τά όποια μελετούμε, καί τά όποια ό επικριτής άγωνίζεται νά κηλιδώσει, άλλά άκόμα περισσότερο στή στάση μας άπέναντι στούς νεκρούς καί τις ένέργειές μας υπέρ αύτών. Είναι φανερό άπό τήν παραπάνω δήλωση ότι ό επικριτής, άντίθετα μέ τόν ’Αρχιεπίσκοπο ’Ιωάννη, θεωρεί ότι είναι άνευ σημασίας τό νά προσευχόμαστε γιά τούς κεκοιμημένους άμέσως μετά τό θάνατό τους, καί μάλιστα νομίζει ότι ή ψυχή δέ χρειάζεται καί δέν μπορεί νά ώφεληθεΐ άπό τις «κραυγές καί τά κλάματά» μας. Πράγματι, ό επικριτής δηλώνει συγκεκριμένα ότι «τά αίτήματά μας γιά τούς κεκοιμημένους είναι αιτήματα γιά δωρεές τις όποιες έτσι κι άλλιώς θά λάβουν»82 καί ότι δέν επηρεάζουν τήν πορεία τους πρός τήν αιωνιότητα, χωρίς νά άντιλαμβάνεται ότι μέ αύτήν τή διδασκαλία του όχι μόνο άντιφάσκει πρός τούς άγιους Πατέρες άλλά άφαιρεϊ επίσης τό κύριο κίνητρο τό όποιο ώθεϊ τούς άνθρώπους άκόμα καί νά προσεύχονται γιά τούς νεκρούς.

Πόσο άκαρδο γιά τούς νεκρούς! Πόσο σκληρό γιά τούς ζωντανούς! Τί άνορθόδοξη διδασκαλία! Σίγουρα αύτοί πού προσεύχονται γιά τούς νεκρούς ούτε στό ελάχιστο δέν άντιλαμβάνονται τίς προσευχές τους ώς «μαγικές επωδούς» ή ώς «δωροδοκίες ή μαγικά μέσα μέ σκοπό νά εξαναγκάσουν τό Θεό νά δείξει έλεος», όπως ό επικριτής τόσο αόμά δηλώνει, άλλά προσεύχονται μέ δυνατή πίστη, όπως άκριβώς όταν προσεύχονται γιά οτιδήποτε άλλο, γιά νά τούς παραχωρήσει ό Θεός στό έλεος Του αύτά πού τού ζητούν. Ή «συνεργία» τού θελήματος τού Θεού καί των προσευχών μας δέν μπορεί νά γίνει κατανοητή μέ τή στενή, πράγματι χειρότερη άπό «σχολαστική», λογική τού επικριτή μας.

Όσοι εξακολουθούν νά ζοϋν σύμφωνα μέ τά όσα διδάσκουν οί παραδοσιακές ’Ορθόδοξες πηγές άποτελοΰν μία φθίνουσα μειονότητα σήμερα. Αύτό πού χρειάζεται είναι περισσότερη βοήθεια στήν κατανόηση αύτής τής παραδοσιακής εύσέβειας, όχι ό υποβιβασμός καί ή διακωμώδησή της ούτε ή άσέβεια πρός όσους τή διδάσκουν.

Ή άντίόρθόδοξη διδασκαλία αύτοΰ τού επικριτή περί τής μετά θάνατον ζωής είναι άκόμα περισσότερο επικίνδυνη επειδή διεγείρει ένα πολύ άνεπαίσθητο πάθος τής σύγχρονης άνθρωπότητας. Ή ’Ορθόδοξη διδασκαλία περί τής μετά θάνατον ζωής είναι άρκετά αύστηρή καί άπαιτεϊ μία πολύ σοβαρή άνταπόκριση εκ μέρους μας, μία έμπλεη φόβου Θεού άνταπόκριση. ’Αλλά ή σύγχρονη άνθρωπότητα είναι «παραχαϊδεμένη» καί εγωκεντρική καί προτιμά νά μήν άκούει γιά τέτοιες σκληρές πραγματικότητες όπως ή Κρίση καί ή εύθύνη γιά τίς άμαρτίες μας. Μπορούμε νά αισθανόμαστε πολύ περισσότερο «άνετα» μέ μία υψηλή διδασκαλία δήθεν ήσυχασμοΰ, σύμφωνα μέ τήν οποία ό Θεός δέν είναι «στήν πραγματικότητα» τόσο σκληρός όσο Τόν περιγράφει ή ’Ορθόδοξη ασκητική παράδοση, ότι «στην πραγματικότητα» δέ χρειάζεται νά φοβόμαστε τό θάνατο καί τήν Κρίση πού τόν άκολουθεϊ, ότι εάν καλλιεργούμαστε με υψηλές πνευματικές ιδέες όπως αύτές τής Φιλοκαλίας  άπορρίπτοντας ώς «άλληγορίες» όλα τά χωρία σχετικά μέ τά τελώνια θά είμαστε «άσφαλεϊς» υπό τή σκέπη ενός «στοργικού Θεού» ό όποίος δέ θά άπαιτεϊ νά λογοδοτήσουμε γιά όλες τις άμαρτίες μας, άκόμα καί όσες έχουμε λησμονήσει ή δέν άναγνωρίζουμε... Ή κατάληξη αύτών των υψηλών στοχασμών είναι μία κατάσταση όχι πολύ διαφορετική άπό αύτήν των «χαρισματικών» καί άλλων πού αισθάνονται ότι έχουν ήδη εξασφαλίσει τή σωτηρία τού εαυτού τους, ή εκείνων πού άσπάζονται τήν άποκρυφιστική διδασκαλία σύμφωνα μέ τήν οποία τίποτε φοβερό δέν υπάρχει στό θάνατο.

Ή άληθινή ’Ορθόδοξη διδασκαλία περί τής μετά θάνατον ζωής, άντιθέτως, πληρεϊ τόν άνθρωπο μέ τό φόβο τού Θεού καί τόν εμπνέει ώστε νά άγωνισθεΐ γιά τή Βασιλεία των Ούρανών εναντίον όλων των άοράτων εχθρών πού εμποδίζουν τήν πορεία του. Όλοι οί ’Ορθόδοξοι Χριστιανοί καλούνται σέ αύτόν τόν άγώνα, καί είναι άπάνθρωπη άδικία εις βάρος τους νά άμβλύνουμε τήν ’Ορθόδοξη διδασκαλία έτσι ώστε νά αισθάνονται πιό «άνετα». Καλό θά ήταν νά διαβάζει κάποιος εκείνα τά ’Ορθόδοξα κείμενα πού άνταποκρίνονται περισσότερο στό σημερινό πνευματικό του επίπεδο· θά ήταν άνεπίτρεπτο όμως, νά τού πει κάποιος ότι μπορεί νά άπορρίπτει ώς «μυθεύματα» τά κείμενα μέ τά όποια αισθάνεται «άβολα». Οί συνήθειες καί οί άπόψεις των άνθρώπων μπορεί νά άλλάζουν, όμως ή ’Ορθόδοξη παράδοση παραμένει πάντοτε ή ίδια, άνεξάρτητα άπό τό πόσο λίγοι άνθρωποι τήν άκολουθοΰν. Είθε νά είμαστε πάντοτε τά πιστά της τέκνα!

Εισαγωγή και πρώτη αποκλειστική δημοσίευση κειμένων  στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
SERAFEIM ROSE
Η ΨΥΧΗ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ
Η  επεξεργασία, επιμέλεια και μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο
©  ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/




 

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: