Γένεση του Παπισμού

                 

Ο Παπισμός

Ή Εκκλησία, κατά την πρώτη χιλιετία του ιστορικού της βίου, διατήρησε την ενότητά της σε Ανατολή καί Δύση, παρ’ όλους τους περιστασιακους κλυδωνισμους που δημιουργούσαν οί αιρέσεις, τά σχίσματα καί οί ποικίλες διχοστασίες. Ή άπόσχιση τής δυτικής Χριστιανοσύνης άπό τον κορμό τής Μιας, 'Αγίας, Καθολικής καί Άποστολικής Εκκλησίας του Χρίστου, όπως αύτή όριστικοποιήθηκε τό 1054, ύπήρξε ή τραγική κατάληξη μακραίωνων διεργασιών, στον χώρο τής Δυτικής Εύρώπης, σε τρία διαπλεκόμενα έπίπεδα: α) τό θεολογικό, β) τό έκκλησιολογικό καί γ) τό πολιτικό.

Α'. Τό θεολογικό.

 Τά σπέρματα τής θεολογικής διαφοροποιήσεως τής Δύσεως βρίσκονται στά συγγράμματα του ίεροϋ Αύγουστίνου (354-420), έπισκόπου Ίππώνος τής Βόρειας ’Αφρικής. Ό ιερός Αύγουστίνος άγνοοϋσε τήν ελληνική γλώσσα καί τά έργα των Ελλήνων Πατέρων, πάνω στά όποια στηρίχθηκε ή θεολογία των πρώτων Οικουμενικών Συνόδων (Μ. ’Αθανασίου, Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου Θεολόγου, Γρηγορίου Νυσσης κ.ά.). ’Έτσι, έπηρεασμένος άπό τον Νεοπλατωνισμό καί τις άρχές του Ρωμαϊκού Δικαίου, διατύπωσε στά θεολογικά του έργα ορισμένες άπόψεις, ξένες προς τό βίωμα τής πρωτοχριστιανικής ’Εκκλησίας, όπως, γιά παράδειγμα, τήν ταύτιση ούσίας καί ένεργειών στον Θεό, τήν έκπόρευση του 'Αγίου Πνεύματος καί άπό τον Υιό (Filioque) κ. ά.

Β'. Τό έκκλησιολογικό.

 Ή άρχαία ’Εκκλησία δεχόταν τιμητικά ώς πρώτο στήν τάξη, σέ σχέση μέ τους άλλους έπισκόπους, τόν έπίσκοπο τής Ρώμης, καθώς ή πόλη αύτή ήταν ή πρωτεύουσα τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Δέν έπαυε όμως ό πάπας, μέσα στά πλαίσια τοΰ συνοδικού θεσμού, νά είναι ίσος μέ όλους τους άλλους έπισκόπους (primus inter ρ3Γθ5=πρώτος μεταξύ ίσων). ’Αργότερα, άφοϋ ή πρωτεύουσα τής Αύτοκρατορίας μεταφέρθηκε στήν ’Ανατολή, ή Δ' Οικουμενική Σύνοδος (451) άναγνώρισε στόν έπισκοπικό θρόνο τής Κωνσταντινουπόλεως «πρεσβεία τιμής» ίσα μέ έκείνου τής Ρώμης.

Τό έπεκτατικό καί συγκεντρωτικό πνεύμα τής άρχαίας Ρώμης, όμως, έπηρέασε άρκετούς πάπες, οί όποιοι άπό νωρίς άρχισαν νά έκλαμβάνουν τό πρωτείο τιμής ώς πρωτείο δυνάμεως καί έξουσίας, παρεμβαίνοντας ποιμαντορικά σέ άλλες τοπικές ’Εκκλησίες καί διεκδικώντας ήγεμονία σέ όλη τήν ’Εκκλησία. Στούς πρώτους αιώνες, ώστόσο, οί έξουσιαστικές αύτές φιλοδοξίες τών παπών άπο- τελοϋσαν περιστασιακές παρεκτροπές καί έξέφραζαν συνήθως προσωπικές άδυναμίες.

Γ'. Τό πολιτικό.

 ’Από τά τέλη τοΰ 4ου αί. μέχρι καί τόν 6ο αί. διάφορα γερμανικά φύλα σέ κατάσταση πρωτογονισμού (Φράγκοι, Εότθοι, Λογγοβάρδοι, Βάνδαλοι κ.ά.) πλημμυρίζουν καί καταλαμβάνουν τίς εύημεροϋσες έπαρ- χίες τής δυτικής Ρωμαϊκής Αύτοκρατορίας, αιχμαλωτίζουν τούς έγχώριους πληθυσμούς τους καί άλλάζουν ριζικά τήν κοινωνικοπολιτιστική τους κατάσταση.

Οί βάρβαροι έποικοι -άπό τούς οποίους πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζουν οί Φράγκοι-, στήν προσπά- θειά τους νά έκπολιτιστοϋν, άσπάζονται τόν Χριστιανισμό, άναμειγνύοντάς τον, όμως, μέ είδωλολατρικά στοιχεία. Μ’ έναν τέτοιο προβληματικό Χριστιανισμό εισέρχονται καί στήν Ίερωσύνη, έκτοπίζοντας σταδιακά τούς Ρωμαίους ιεράρχες άπό τήν έκκλησιαστική διοίκηση. Οί Φράγκοι αύτοί έπίσκοποι ζοϋν όπως καί οί λαϊκοί «εύγενεϊς» τής έποχής τους (κομήτες, δούκες κ.ά.): ’Ασκούν κοσμική έξουσία, συμμετέχουν σέ στρατιωτικές άποστολές, φορούν πολεμικές στολές κ.λπ. Νά πώς περιγράφει ό άγιος Βονιφάτιος, σέ έπιστολή του προς τόν πάπα Ζαχαρία, τό 741, την έκ- κλησιαστική κατάσταση στη Γαλλική Ρωμανία, όπου είχαν έπικρατήσει οί Φράγκοι έπίσκοποι: «Ή Θρησκεία καταπα- τειται. Οί Φράγκοι έπίσκοποι γιά ογδόντα χρόνια δέν έχουν συνέλθει σε σύνοδο ούτε καί έχουν άρχιεπίσκοπο. Οί περισσότεροι έπισκοπικοί Θρόνοι δίνονται σέ φιλάργυρους λαϊκούς ή μοιχούς κληρικούς, πού συμμετέχουν σέ στρατιωτικές έπιχειρήσεις μέ πλήρη πολεμική έξάρτυση, σφάζοντας άδιάκριτα μέ τά χέρια τους χριστιανούς καί είδωλολάτρες»'.

Μπροστά σ’ αύτό τό ζοφερό τοπίο, που δημιούργησε ή βαρβαρική έπέλαση, ό έπίσκοπος τής Ρώμης στέκεται, κατά κανόνα, στό ύψος τής πνευματικής του άποστολής καί άναλαμβάνει έθναρχικό ρόλο γιά την προστασία των υπόδουλων Ρωμαίων. Κάποιοι πάπες, όμως, γιά νά ένισχύσουν τόν θρόνο τους, άκολουθοϋν κοσμική τακτική. Προβάλλουν έμφαντικά τήν έκκλησιαστική τους αυθεντία, παρουσιάζουν ήγεμονικές τάσεις καί περιβάλλονται πολιτικές έξουσίες. Τό 754, μάλιστα, ό πάπας Στέφανος Ε΄ άποδέχεται τήν πολιτική αυτονομία τής ’Εκκλησίας τής Ρώμης, που τοϋ προσφέρει ό βασιλιάς τών Φράγκων Πιπίνος ό Βραχύς. ’Έτσι έχουμε τήν ίδρυση τοϋ πρώτου παπικού κράτους. ’Αργότερα, ό Νικόλαος Α' (858-867), ό πρώτος φραγκόφιλος Ρωμαίος πάπας, συγκεντρώνει στό πρόσωπό του τήν άνώτατη έκκλησιαστική καί πολιτική έξουσία. «Ό Νικόλαος Θεωρεί τόν έαυτό του αύτοκράτορα όλου τού κόσμου», ομολογούσαν οί σύγχρονοί του.

Τόν 8ο αί. ό βασιλιάς τών Φράγκων Κάρολος ό Μέγας (Καρλομάγνος, 768-814) μέ τή δύναμη τών όπλων ενώνει όλους σχεδόν τους λαούς τής Δυτικής Ευρώπης καί φιλοδοξεί νά άναδείξει μιά καινούργια αυτοκρατορία, διεκδι- κώντας τό όνομα καί τήν αίγλη τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τής ’Ανατολής. Γιά τόν σκοπό αύτό οργανώνει μεθοδευμένα τή σύγκρουση Άνατολής-Δυσεως μέ μιά στρατηγική που περιλαμβάνει τά έξης δυο σκέλη:

1) ’Απόρριψη τής ’Ορθοδοξίας καί δημιουργία ενός διαφορετικοϋ Χριστιανισμού, που θά τονίζει την πολιτισμική ιδιαιτερότητα τής νέας αυτοκρατορίας. Αυτός ό φράγκι- κος Χριστιανισμός, τόν όποιο σχεδιάζουν οί σύμβουλοι τοΰ Καρλομάγνου, θεμελιώνεται σέ θεολογικές διατυπώσεις τοΰ ίεροϋ Αυγουστίνου καί έκφράζεται μέ νέες μορφές καί τύπους τής έκκλησιαστικής πρακτικής: Βάπτισμα μέ ρα- ντισμό, ύποχρεωτική όγαμία τού κλήρου, στέρηση τών λαϊκών από τήν κοινωνία τοΰ Ποτηρίου, ξύρισμα τών κληρικών κ.ά. Στά πλαίσια τής όντορθόδοξης τακτικής, οί Φράγκοι έπίσκοποι, τό 794 (Σύνοδος τής Φραγκφούρτης) καταδικάζουν τίς αποφάσεις τής Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (787) γιά τήν τιμητική προσκύνηση τών εικόνων καί τό 809 (Σύνοδος τού ’Άαχεν), προσθέτουν στό ιερό Σύμβολο τής Πίστεως τό Filioque. Τό δύο αύτά γεγονότα άποτελοϋν τό πρώτο στάδιο τοΰ σχίσματος άνάμεσα ατούς Φρά- γκους κατακτητές καί τούς ορθόδοξους Ρωμηούς.

2) ’Ανθελληνική πολιτική, άφού ό Ελληνισμός άποτελούσε τήν ιστορική σάρκα τής ’Ορθοδοξίας καί συστατικό στοιχείο τής Ρωμαϊκής Αύτοκρατορίας. Οί πολιτιστικά μειονεκτικοί Φράγκοι, λοιπόν, άρχίζουν νά συκοφαντούν τόν ελληνικό πολιτισμό ώς πολιτισμό πλάνης καί νά άποκαλούν τούς "Ελληνες Γραικούς, προσδίδοντας όμως στό άρχαϊο αύτό όνομά τους χλευαστικό περιεχόμενο (γραι- κός=αίρετικός, άπατεώνας).

Στή μεθοδευμένη έπίθεση τών Φράγκων, ή ’Εκκλησία τής Ρώμης άγωνίζεται νά μείνει πιστή στήν πρωτοχριστιανική παράδοση καί τήν ελληνική της συνέχεια, διατηρώντας έκκλησιαστική κοινωνία μέ όλα τά ’Ορθόδοξα ΙΊατριαρχεία τής ’Ανατολής. ’Έτσι, γιά παράδειγμα, τό 816 ό πάπας Λέων Ε' άρνήθηκε τήν προσθήκη τοΰ Filioque καί, γιά νά διαφυλαχθεί άλώβητο τό Σύμβολο τής ΙΊίστεως άπό τίς φράγκικες παραποιήσεις, διέταξε νά χαραχθεϊ τό αύθεντικό κείμενο σέ άργυρές πλάκες, πού έντοιχίστηκαν στόν ναό τού 'Αγίου ΙΊέτρου μέ τήν έπιγραφή: «Αύτές εγώ, ό Λέων, τίς τοποθέτησα άπό άγάπη καί γιά διαφύλαξη τής ορθοδόξου πίστεως». ’Αργότερα, έκπρόσωποι τοΰ πάπα

Ίωάννου Η' συμμετείχαν στη Σύνοδο τής Κων/ττόλεως (879- 880), ή οποία γιά την ’Ορθοδοξία είναι ή Η' Οικουμενική καί στήν οποία, ύπό τήν προεδρία τοϋ πατριάρχου Κων/πόλεως αγίου Φωτίου τοϋ Μεγάλου, καταδικάστηκαν οί φράγκικες αιρέσεις γιά τίς εικόνες καί τό Filioque.

Τόν 10ο αί. οί Φράγκοι έντείνουν τήν πολεμική κατά των ορθοδόξων Ρωμαίων τής Δυσεως, στοχεύοντας στήν κατάληψη τοϋ παπικοϋ θρόνου. Τελικά, τό 1009 καταλαμβάνουν τό ’Ορθόδοξο Πατριαρχείο τής Ρώμης καί άνεβάζουν στόν θρόνο τόν Φράγκο πάπα Σέργιο Δ', ό όποιος προσθέτει στό Σύμβολο τής Πίστεως τό αιρετικό Filioque. Τά ’Ορθόδοξα Πατριαρχεία τής ’Ανατολής άπαντοϋν μέ τή διαγραφή τοϋ ονόματος του άπό τά Δίπτυχα τής ’Ορθόδοξης ’Εκκλησίας, οπότε τό Σχίσμα γίνεται πραγματικότητα.

Στίς 16 ’Ιουλίου τοϋ 1054, ό έπικεφαλής τής παπικής άντιπροσωπείας καρδινάλιος Ούμβέρτος κατέθεσε στήν άγία Τράπεζα τοϋ ναού τής 'Αγίας Σοφίας, στήν Κωνσταντινούπολη, τόν άφορισμό τής άνατολικής Χριστιανοσύνης. Μέ τήν πράξη του αύτή, ή φράγκικη Χριστιανοσύνη όριστικοποιοϋσε τόν χωρισμό της άπό τήν ’Ορθόδοξη ’Εκκλησία. Δέν ήταν ή άρχή άλλά ή έπιβεβαίωση ενός σχίσματος πού είχε καλοσχεδιαστεί 260 χρόνια νωρίτερα στήν αύλή τοϋ Καρλομάγνου- ενός σχίσματος πού «δέν έγινε μεταξύ δυτικών καί άνατολικών Ρωμαίων», όπως πολλοί νομίζουν, «άλλά μεταξύ Φράγκων καί Ρωμαίων» (καθηγ. π. ’Ιωάννης Ρωμανίδης).

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: