9. Αναγνωσθείσης περικοπής, Σαύλος δὲ έτι ἐμπνέων ἀπειλής καὶ φόνου,

Ιωάννης Χρυσόστομος

Ελληνική Πατρολογία Τόμος 51

9.Ἀναγνωσθείσης περικοπῆς, "Σαῦλος δὲ ἔτι ἐμπνέων ἀπειλῆς καὶ φόνου," πάντων προσδοκώντων εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ θʹ τῶν Πράξεων τὴν ὁμιλίαν λεχθήσεσθαι, ὅτι ἀναστάσεως ἀπόδειξις ἡ Παύλου κλῆσις.

αʹ. Ἆρα ταῦτα φορητά; ἆρα ταῦτα ἀνεκτά; Καθ' ἑκάστην ἡμέραν ἡμῖν ἡ σύναξις πρὸς τὸ ἔλαττον  συστέλλεται· καὶ μεστὴ μὲν ἡ πόλις ἀνθρώπων,  κενὴ δὲ ἡ ἐκκλησία ἀνθρώπων·  μεστὴ μὲν ἡ ἀγορὰ, καὶ θέατρα, καὶ περίπατος· ἔρημος δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ οἶκος· μᾶλλον δὲ, εἰ χρὴ τἀληθὲς εἰπεῖν, ἔρημος μὲν ἡ πόλις ἀνθρώπων,  μεστὴ δὲ ἡ ἐκκλησία ἀνθρώπων.  Ἀνθρώπους  γὰρ οὐ τοὺς  ἐπὶ  τῆς  ἀγορᾶς  δεῖ  καλεῖν,  ἀλλὰ  τοὺς  ἐπὶ  τῆς ἐκκλησίας ὑμᾶς· οὐκ ἐκείνους  τοὺς ῥᾳθυμοῦντας,  ἀλλ' ὑμᾶς τοὺς σπουδάζοντας· οὐκ ἐκείνους τοὺς περὶ τὰ βιωτικὰ κεχηνότας, ἀλλ' ὑμᾶς τοὺς τὰ πνευματικὰ τῶν βιωτικῶν προτιμῶντας.  Οὐ γὰρ, εἴ τις σῶμα ἀνθρώπου καὶ φωνὴν  ἔχει, οὗτος ἅνθρωπος· ἀλλ' εἴ τις ψυχὴν  ἀνθρώπου,  καὶ διάθεσιν  ἔχει  ψυχῆς.  Ψυχῆς δὲ ἀνθρωπίνης  οὐδὲν οὕτω τεκμήριον, ὡς τῶν θείων ἐρᾷν λογίων· ὥσπερ οὐδὲν οὕτω κτηνώδους καὶ ἀλόγου ψυχῆς δεῖγμα καὶ σημεῖον, ὡς τῶν θείων ὑπερορᾷν λογίων. Βούλει μαθεῖν, ὅτι οἱ θείας ἀκροάσεως ὑπερορῶντες,  καὶ τὸ εἶναι ἄνθρωποι  διὰ τῆς ὑπεροψίας ταύτης ἀπώλεσαν, καὶ τῆς εὐγενείας  αὐτῆς ἐξέπεσαν; Οὐκ ἐμὸν ὑμῖν ἐρῶ λόγον,  ἀλλὰ  προφητικὴν  ἐρῶ ῥῆσιν, τὴν ἐμὴν γνώμην κυροῦσαν, ἵν' ἴδητε ὅτι λόγων οὐκ ἐρῶντες πνευματικῶν,  οὐδὲ ἄνθρωποι  εἶναι δύνανται· ἵνα ἴδητε ὅτι ἔρημος ἡμῖν ἐστιν ἡ πόλις ἀνθρώπων.  Ὁ γὰρ μεγαλοφωνότατος Ἡσαΐας, ὁ τῶν  παραδόξων  ὄψεων  θεωρὸς, ὁ τὰ σεραφεὶμ ἰδεῖν καταξιωθεὶς  ἔτι ὢν ἐν σαρκὶ, ὁ τοῦ μυστικοῦ μέλους ἐκείνου, οὗτος εἰς τὴν πόλιν τῶν Ἰουδαίων τὴν μητρόπολιν  εἰσελθὼν τὴν πολυάνθρωπον,  τὰ Ἱεροσόλυμα λέγω, ἐν μέσαις ταῖς ἀγοραῖς ἑστὼς, τοῦ δήμου παντὸς  αὐτὸν περιεστῶτος, βουλόμενος  δεῖξαι, ὅτι  ὁ μὴ  ἀκούων  τῶν  λόγων  τῶν  προφητικῶν,  οὐκ  ἔστιν  ἄνθρωπος,  ἐβόα λέγων· Ἦλθον, καὶ οὐκ ἦν ἄνθρωπος· ἐκάλεσα, καὶ οὐκ ἦν ὑπακουσόμενος. Καὶ ὅτι οὐ διὰ τὴν ἐρημίαν τῶν παρόντων,  ἀλλὰ διὰ τὴν ῥᾳθυμίαν τῶν ἀκροωμένων  τοῦτο εἶπεν, εἰπὼν, Ἦλθον, καὶ οὐκ ἦν ἄνθρωπος,  ἐπήγαγε, καὶ οὐκ ἦν ὁ ὑπακουσόμενος. Ὥστε παρῆσαν μὲν, οὐκ ἐνομίζοντο  δὲ παρεῖναι, ἐπειδὴ τοῦ προφήτου  οὐκ ἤκουον· διὰ τοῦτο ἐπειδὴ ἦλθε, καὶ οὐκ ἦν ἄνθρωπος,  ἐκάλεσε, καὶ οὐκ ἦν ὁ ὑπακουσόμενος, πρὸς τὰ στοιχεῖα τρέπει τὸν λόγον, καί φησιν, Ἄκουε, οὐρανὲ, καὶ ἐνωτίζου, γῆ. Ἐγὼ μὲν γὰρ, φησὶ, πρὸς ἀνθρώπους  ἀπεστάλην,  πρὸς ἀνθρώπους  νοῦν  ἔχοντας·  ἐπειδὰν  δὲ οὔτε λόγον,  οὔτε αἴσθησιν ἔχοντες  ὦσι, διὰ τοῦτο τοῖς οὐκ ἔχουσιν αἴσθησιν στοιχείοις  διαλέγομαι,  εἰς κατηγορίαν  τῶν αἰσθήσει τετιμημένων μὲν, οὐ χρωμένων  δὲ τῇ τιμῇ. Οὕτω καὶ ἕτερος προφήτης φησὶν ὁ Ἱερεμίας. Καὶ γὰρ καὶ ἐκεῖνος ἐν μέσῳ πλήθει τῶν Ἰουδαίων ἑστὼς, ἐν  αὐτῇ  τῇ  πόλει,  ὥσπερ  οὐδενὸς  παρόντος,  οὕτως  ἐβόα·  Πρὸς τίνα  λαλήσω  καὶ διαμαρτυροῦμαι;  Τί λέγεις; τοσοῦτον πλῆθος  ὁρῶν, ἐρωτᾷς, πρὸς τίνα  λαλήσεις; 

Ναὶ, φησί· τὸ πλῆθος  γὰρ τῶν  σωμάτων  ἐστὶν, ἀλλ' οὐ πλῆθος  ἀνθρώπων·  σωμάτων  ἐστὶ πλῆθος οὐκ ἐχόντων ἀκοήν. ∆ιά τοι τοῦτο καὶ ἐπήγαγεν· Ἀπερίτμητα τὰ ὦτα αὐτῶν, καὶ οὐ δύνανται  ἀκούειν. Ὁρᾷς ὅτι πάντες  οὗτοι διὰ τὸ μὴ ἀκούειν  οὐκ εἰσὶν ἄνθρωποι; Ἐκεῖνός φησιν, Ἦλθον, καὶ οὐκ ἦν ἄνθρωπος, ἐκάλεσα, καὶ οὐκ ἦν ὁ ὑπακουσόμενος· οὗτός φησι, Πρὸς τίνα λαλήσω καὶ διαμαρτυροῦμαι; ἀπερίτμητα τὰ ὦτα αὐτῶν, καὶ οὐ  δύνανται   ἀκούειν.  Εἰ δὲ  τοὺς  παρόντας,  ἐπειδὴ  μὴ  προσεῖχον  μετὰ  σπουδῆς  τοῖς λεγομένοις, οὐδὲ ἀνθρώπους εἶναί φασιν οἱ προφῆται, τί ἂν εἴποιμεν ἡμεῖς περὶ τῶν οὐ μόνον οὐκ ἀκουομένων, ἀλλ' οὐδὲ ἐπιβῆναι τῶν ἱερῶν τούτων προθύρων ἀνεχομένων, περὶ τῶν  ἔξω τῆς ἱερᾶς ταύτης  ἀγέλης  πλανωμένων, πόῤῥωθεν  ὄντων  τῆς μητρικῆς ταύτης οἰκίας, ἐν ἀμφόδοις καὶ στενωποῖς, καθάπερ τὰ ἄτακτα καὶ ῥᾴθυμα τῶν παιδίων; καὶ   γὰρ   ἐκεῖνα   τὸν   πατρῷον   οἶκον   ἀφέντα,   ἔξω   που   πλανᾶται,   ἐν   ἀθύρμασι διημερεύοντα  παιδικοῖς·  διά  τοι  τοῦτο  καὶ  τῆς  ἐλευθερίας  καὶ  τῆς  ζωῆς  πολλάκις ἐξέπεσε τὰ τοιαῦτα  παιδία. Περιτυγχάνοντα  γὰρ ἀνδραποδιστῶν  ἢ λωποδυτῶν χερσὶ, θάνατον πολλάκις τὴν τιμωρίαν τῆς ῥᾳθυμίας ἔδωκαν. Λαμβάνοντες γὰρ ἐκεῖνοι αὐτὰ, καὶ τὸν χρυσοῦν ἀφελόμενοι κόσμον, ἢ ῥεύμασι ποταμῶν ἀποπνίγουσιν, ἢ ὅταν φιλανθρωπότερόν τι περὶ αὐτῶν  βουλεύσωνται,  εἰς τὴν ἀλλοτρίαν  ἀπαγαγόντες  γῆν, τὴν  ἐλευθερίαν  αὐτῶν  ἀποδίδονται.  Τοῦτο  καὶ  οὗτοι  πάσχουσιν.  Ἐπειδὰν  γὰρ  τοῦ πατρῴου  οἴκου καὶ τῆς ἐνταῦθα  διατριβῆς  ἀποπλανηθῶσι,  περιτυγχάνουσι  στόμασιν αἱρετικῶν,  καὶ ταῖς γλώσσαις τῶν τῆς ἀληθείας ἐχθρῶν· εἶτα, καθάπερ ἀνδραποδισταὶ λαβόντες   αὐτοὺς  ἐκεῖνοι,  καὶ  τὸν  χρυσοῦν  τῆς  πίστεως  ἀφελόμενοι  κόσμον, ἀποπνίγουσιν εὐθέως, οὐκ εἰς ποταμοὺς ἐμβάλλοντες, ἀλλ' εἰς τὰ θολερὰ τῆς δυσωδίας αὐτῶν καταποντίζοντες δόγματα.

βʹ. Ὑμέτερον  ἂν  εἴη  τῆς  τῶν   ἀδελφῶν   τούτων   προνοῆσαι  σωτηρίας,  καὶ ἐπαναγαγεῖν  αὐτοὺς πρὸς ἡμᾶς, κἂν ἀνθέλκωσι, κἂν ἀντιτείνωσι,  κἂν καταβοῶσι, κἂν ὀδύρωνται. Παιδικῆς ἡ φιλονεικία  αὕτη καὶ ῥᾳθυμία διανοίας ἐστίν. Ἀλλ' ὑμεῖς διορθώσατε  τὴν  ἀτελέστερον  ἔτι  διακειμένην   αὐτῶν  ψυχήν·  ὑμέτερόν  ἐστι  πεῖσαι γενέσθαι  ἀνθρώπους  αὐτούς.  Ὥσπερ γὰρ τὸν  ἀνθρωπίνην ἀποστρεφόμενον  τροφὴν, ἀκάνθας δὲ καὶ βοτάνας μετὰ τῶν θρεμμάτων βοσκόμενον, οὐκ ἂν εἴποιμεν ἄνθρωπον εἶναι· οὕτω δὴ τὸν τὴν ἀληθῆ καὶ προσήκουσαν ἀνθρωπίνῃ  ψυχῇ μισοῦντα τροφὴν, τὴν ἀπὸ  τῶν  θείων  λογίων,  ἐν  δὲ  βιωτικοῖς  συλλόγοις  καὶ  συνεδρίοις  ἀεὶ  αἰσχρότητος γέμουσι  καθήμενον,  καὶ  παράνομα  βοσκόμενον  ῥήματα, οὐκ ἂν  εἴποιμεν  ἄνθρωπον εἶναι. Ἄνθρωπος  γὰρ καθ' ἡμᾶς, οὐκ εἴ τις ἄρτον τρέφοιτο μόνον, ἀλλ' εἴ τις πρὸ τῆς τροφῆς  ἐκείνης  θείων  λογίων  μετέχοι  καὶ  πνευματικῶν.   Καὶ ὅτι  τοῦτο  ἄνθρωπος, ἄκουσον τοῦ Χριστοῦ λέγοντος· Οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ' ἐν παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ  διὰ στόματος Θεοῦ. Ὥστε διπλῆ τῆς ζωῆς ἡμῶν ἡ τροφὴ, ἡ μὲν ἐλάττων,  ἡ δὲ βελτίων·  καὶ δεῖ μάλιστα  ταύτης  ἀντιποιεῖσθαι,  ὥστε καὶ τὴν  ψυχὴν διατρέφειν, καὶ μὴ περιορᾷν αὐτὴν λιμῷ τηκομένην. Ὑμέτερον οὖν ἂν εἴη ποιῆσαι τὴν πόλιν ἡμῖν μεστὴν ἀνθρώπων.  Ἐπειδὴ οὖν ἔρημός ἐστιν ἀνθρώπων  ἡ μεγάλη αὕτη καὶ πολυάνθρωπος,  δίκαιοι δ' ἂν εἴητε τοῦτον τῇ πατρίδι τὸν ἔρανον εἰσενεγκεῖν, καὶ τοὺς ἀδελφοὺς   ἐπισπάσασθαι  δεῖ,  ἂν  τὰ  ἐντεῦθεν   πρὸς  ἐκείνους  διακομίσητε.  Καὶ γὰρ τραπέζης τότε πείθομεν ἀπολαύειν, οὐχ ὅταν ἐπαινῶμεν  τὴν τράπεζαν μόνον, ἀλλὰ καὶ ὅταν τῶν ἐξ αὐτῆς ἐδεσμάτων τοῖς ἀπολειφθεῖσιν  ἔχωμέν τι παρασχεῖν. Τοῦτο καὶ ὑμεῖς ποιήσατε νῦν, καὶ δυοῖν θάτερον ἔσται πάντως, ἢ πείσατε αὐτοὺς πρὸς ἡμᾶς ἐπανελθεῖν, ἢ μένοντες ἐπὶ τῆς αὐτῆς φιλονεικίας,  διὰ τῆς ὑμετέρας τραφήσονται γλώττης, μᾶλλον δὲ ἐπανήξουσι  πάντως.  Οὐ γὰρ  αἱρήσονται  ἐν  χάριτος  τρέφεσθαι  μέρει, παρὸν  μετ' ἐξουσίας τῆς πατρικῆς ταύτης ἀπολαύειν τραπέζης. Ἀλλ' ὅτι μὲν τοῦτο ποιεῖτε, ἢ πεποιήκατε,  ἢ  ποιήσετε,  πάνυ  θαῤῥῶ  καὶ  πιστεύω·  καὶ  γὰρ  αὐτὸς  συνεχῶς  ταῦτα παραινῶν  οὐ διέλιπον· καὶ ὑμεῖς δὲ πεπληρωμένοι  ἐστὲ πάσης γνώσεως, δυνάμενοι  καὶ ἄλλους νουθετεῖν. Ὥρα δὴ λοιπὸν τὴν ἡμετέραν ὑμῖν παραθεῖναι τράπεζαν τὴν εὐτελῆ ταύτην καὶ πτωχὴν,  καὶ πενίας μὲν πολλῆς γέμουσαν, ἔχουσαν δὲ ὄψον ἄριστον, ὑμῶν  τῶν  ἀκροωμένων  τὴν  ἐπιθυμίαν.  Τράπεζαν γὰρ ἡδίστην  οὐκ ἐδεσμάτων  πολυτέλεια ποιεῖ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἡ τῶν κεκλημένων  ποιεῖ ὄρεξις· οὕτω λαμπρὰ τράπεζα εὐτελὴς φανεῖται,  ὅταν  μὴ μετὰ  τοῦ  πεινῇν  προσβάλωσιν  οἱ παρόντες·  οὕτω  καὶ  ἡ εὐτελὴς πολυτελὴς  δείκνυται, ὅταν πεινῶντας  λάβῃ τοὺς δαιτυμόνας. Ὅπερ οὖν καὶ ἕτερός τις συνιδὼν,  ὅτι  οὐ  τῇ  φύσει  τῶν  ἐδεσμάτων,  ἀλλὰ  τῇ  διαθέσει  τῶν  ἑστιωμένων   ἡ πολυτέλεια  κρίνεται τῶν τραπεζῶν, οὕτω πώς φησι· Ψυχὴ ἐν πλησμονῇ οὖσα, κηρίοις ἐμπαίζει,  ψυχῇ  δὲ ἐνδεεῖ  καὶ τὰ πικρὰ γλυκέα  φαίνεται· οὐ τῆς φύσεως  τῶν προκειμένων  μεταβαλλομένης,  ἀλλὰ τῆς διαθέσεως τῶν  ἑστιωμένων  κλεπτούσης τὴν αἴσθησιν. Εἰ δὲ τὰ πικρὰ γλυκέα φαίνεται  διὰ τὴν ἐπιθυμίαν  τῶν κεκλημένων,  πολλῷ μᾶλλον  τὰ εὐτελῆ  πολυτελῆ  φαίνεται.  ∆ιὸ δὴ καὶ ἡμεῖς ἐσχάτῃ συζῶντες πενίᾳ, τοὺς φιλοτίμους  τῶν ἑστιατόρων μιμούμεθα, καθ' ἑκάστην σύναξιν πρὸς τὴν ἡμετέραν καλοῦντες  ὑμᾶς τράπεζαν. Ποιοῦμεν δὲ τοῦτο, οὐ τῇ τῆς οἰκείας εὐπορίας πεποιθότες, ἀλλὰ τῇ τῆς ὑμετέρας ἀκροάσεως θαῤῥοῦντες.

γʹ. Τῆς μὲν οὖν ἐπιγραφῆς ὑμῖν τὸ χρέος ἅπαν καταβεβλήκαμεν, τῆς ἐπιγραφῆς, φημὶ, τῶν Πράξεων τῶν ἀποστολικῶν. Ἀκόλουθον δὲ λοιπὸν ἦν καὶ τῆς ἀρχῆς ἅψασθαι τοῦ βιβλίου, καὶ εἰπεῖν τί ποτέ ἐστι· Τὸν μὲν πρῶτον λόγον ἐποιήσαμεν περὶ πάντων, ὦ Θεόφιλε, ὧν  ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς ποιεῖν  τε καὶ διδάσκειν.  Ἀλλὰ Παῦλος οὐκ ἀφίησί με χρήσασθαι τῇ τάξει ταύτῃ τῆς ἀκολουθίας, πρὸς ἑαυτὸν καὶ τὰ οἰκεῖα κατορθώματα τὴν ἡμετέραν γλῶτταν καλῶν. Ἐπιθυμῶ γὰρ αὐτὸν ἰδεῖν εἰς ∆αμασκὸν εἰσαγόμενον, δεδεμένον, οὐκ ἐν ἁλύσει σιδηρᾷ, ἀλλὰ φωνῇ δεσποτικῇ· ἐπιθυμῶ ἰδεῖν ἁλιευθέντα τὸν ἰχθὺν  τοῦτον τὸν μέγαν, τὸν ἅπασαν ἀναβράσσοντα τὴν θάλασσαν, τὸν μυρία κύματα κατὰ τῆς Ἐκκλησίας ἐπεγείραντα· ἐπιθυμῶ ἰδεῖν αὐτὸν ἁλιευθέντα, οὐκ ἀγκίστρῳ, ἀλλὰ λόγῳ δεσποτικῷ. Καθάπερ γάρ τις ἁλιεὺς ἐπὶ πέτρας ὑψηλῆς καθήμενος, τὸν κάλαμον μετεωρίζων, ἀφ' ὑψηλοῦ τὸ ἄγκιστρον ἀφίησιν εἰς τὸ πέλαγος· οὕτω δὴ καὶ ὁ ∆εσπότης ὁ ἡμέτερος, ὁ τὴν  ἁλείαν  δείξας τὴν  πνευματικὴν,  καθάπερ ἐφ' ὑψηλῆς  πέτρας τῶν οὐρανῶν  καθήμενος,  ὥσπερ ἄγκιστρον τὴν φωνὴν  ταύτην  ἀφεὶς  ἄνωθεν,  καὶ εἰπὼν, Σαῦλε, Σαῦλε, τί με διώκεις; οὕτως ἡλίευσε τὸν ἰχθὺν  τοῦτον τὸν μέγαν. Καὶ οἷον ἐπὶ τοῦ ἰχθύος γέγονεν,  ὃν ἡλίευσε Πέτρος κατὰ τὸ πρόσταγμα τὸ δεσποτικὸν, τοιοῦτόν τι καὶ ἐπὶ τούτου συνέβη. Καὶ γὰρ καὶ οὗτος ὁ ἰχθὺς εὑρέθη στατῆρα ἔχων ἐν τῷ στόματι, στατῆρα μὲν, κίβδηλον  δέ· εἶχε μὲν γὰρ ζῆλον, οὐ κατ' ἐπίγνωσιν  δέ. ∆ιὰ τοῦτο τὴν ἐπίγνωσιν  αὐτῷ  χαρισάμενος  ὁ Θεὸς, δόκιμον  ἐποίησε τὸ νόμισμα· καὶ ὅπερ ἐπὶ τῶν ἁλιευομένων  ἰχθύων  γίνεται,  τοῦτο καὶ ἐπὶ τούτου γέγονε.  Καθάπερ γὰρ ἐκεῖνοι  τοῦ πελάγους εὐθέως ἀνελκυσθέντες  ἀποτυφλοῦνται, οὕτω καὶ οὗτος δεξάμενος εὐθέως τὸ ἄγκιστρον, καὶ ἀνασπασθεὶς εὐθέως ἐπετυφλώθη·  ἀλλ' ἐκείνη ἡ τύφλωσις πᾶσαν οἰκουμένην  ἀναβλέψαι  ἐποίησε. Ταῦτ' οὖν ἅπαντα ἰδεῖν ἐπιθυμῶ. Καὶ γὰρ εἰ πόλεμος ἡμῖν περιειστήκει βαρβαρικὸς, καὶ ἐπὶ τῆς παρατάξεως οἱ πολέμιοι μυρία παρεῖχον ἡμῖν πράγματα, εἶτα ὁ στρατηγὸς τῶν βαρβάρων, ὁ μυρία προσάγων μηχανήματα, καὶ πάντα συγχέων  τὰ ἡμέτερα, καὶ πολλοῦ θορύβου καὶ ταραχῆς πληρῶν,  καὶ τὴν πόλιν  αὐτὴν ἀπειλῶν   κατασκάψειν,  καὶ  παραδώσειν  πυρὶ,  καὶ  δουλείαν  ἡμῖν  ἐπανατεινόμενος, ἐξαίφνης  ὑπὸ  τοῦ  βασιλέως  τοῦ  ἡμετέρου  δεθεὶς  αἰχμάλωτος  εἰς  τὴν  πόλιν  ἤγετο, πάντες ἂν μετὰ γυναικῶν  καὶ παιδίων  πρὸς τὴν θεωρίαν ἐκείνην  ἐξεπηδήσαμεν. Ἐπεὶ οὖν καὶ νῦν  πόλεμος συνέστηκεν, Ἰουδαίων  θορυβούντων  ἅπαντα  καὶ ταραττόντων, καὶ πολλὰ  τῇ τῆς Ἐκκλησίας ἀσφαλείᾳ  προσαγόντων  μηχανήματα,  τὸ δὲ κεφάλαιον τῶν πολεμίων  ἦν ὁ Παῦλος, ὁ πάντων  μείζονα καὶ ποιῶν καὶ λέγων, ὁ πάντα θορυβῶν καὶ ταράττων,  ἔδησε  δὲ αὐτὸν  ὁ Κύριος ἡμῶν  Ἰησοῦς Χριστὸς, ὁ βασιλεὺς  ὁ ἡμέτερος,  ἔδησε  καὶ  αἰχμάλωτον   εἰσήγαγε  τοῦτον   τὸν  πάντα   ἀνατρέποντα,   οὐκ ἐξέλθωμεν  ἅπαντες ἐπὶ τὴν θεωρίαν ταύτην, ὥστε ἰδεῖν αὐτὸν αἰχμάλωτον  ἀγόμενον; Καὶ γὰρ οἱ ἄγγελοι  τότε ἐκ τῶν οὐρανῶν  ὁρῶντες  αὐτὸν δεδεμένον  καὶ εἰσαγόμενον, ἐσκίρτων· οὐκ ἐπειδὴ δεδεμένον εἶδον μόνον, ἀλλ' ἐπειδὴ ἐνενόουν  ὅσους ἀνθρώπους ἀπὸ τῶν δεσμῶν λύειν ἔμελλεν· οὐκ ἐπειδὴ χειραγωγούμενον ἐθεάσαντο, ἀλλ' ἐπειδὴ ἐλογίζοντο,  ὅσους  ἀνθρώπους  ἔμελλεν  ἀπὸ  τῆς  γῆς  εἰς  τὸν  οὐρανὸν  χειραγωγεῖν ἐκεῖνος. ∆ιὰ τοῦτο ἔχαιρον, οὐκ ἐπειδὴ πεπηρωμένον εἶδον, ἀλλ' ἐπειδὴ ἐνενόουν ὅσους ἔμελλεν  ἀπὸ σκότους ἐξαγαγεῖν.  Πορεύθητι γὰρ, φησὶν,  εἰς τὰ ἔθνη,  καὶ ἀπαλλάξας αὐτοὺς ἀπὸ σκότους, μεταστήσεις αὐτοὺς εἰς τὴν βασιλείαν  τῆς ἀγάπης  Χριστοῦ. ∆ιὰ ταῦτα τὸ προοίμιον  ἀφεὶς, εἰς τὸ μέσον ἅλλεσθαι σπεύδω. Παῦλος γὰρ καὶ ὁ Παύλου πόθος  ἠνάγκασεν  ἡμᾶς  πηδῆσαι  τοῦτο  τὸ  πήδημα.  Παῦλος  καὶ  ὁ  Παύλου  πόθος. Σύγγνωτέ  μοι, μᾶλλον  δὲ μὴ σύγγνωτε, ἀλλὰ καὶ ζηλώσατε τὸν ἔρωτα τοῦτον. Ὁ μὲν γὰρ ἄτοπον ἐρῶν ἔρωτα, εἰκότως συγγνώμην  αἰτεῖ· ὁ δὲ τοιοῦτον ἐρῶν, καλλωπιζέσθω τῷ πόθῳ, καὶ πολλοὺς ποιείτω κοινωνοὺς τῆς ἐπιθυμίας, καὶ συνεραστὰς αὐτοῦ κατασκευαζέτω μυρίους. Εἰ μὲν γὰρ ἦν ὁδῷ βαδίζοντα καὶ τάξει προβαίνοντα,  καὶ τὰ πρότερα εἰπεῖν,  καὶ πρὸς τὰ μέσα φθάσαι, οὐκ ἂν τὴν ἀρχὴν  ἀφέντες,  εὐθέως  ἐπὶ τὸ μέσον ἤλθομεν· ἐπειδὴ δὲ τῶν Πατέρων ὁ νόμος κελεύει μετὰ τὴν Πεντηκοστὴν ἀποτίθεσθαι  τὸ  βιβλίον,  καὶ  τῷ  τέλει  τῆς  ἑορτῆς  ταύτης  συγκαταλύεται  καὶ  ἡ  τοῦ βιβλίου ἀνάγνωσις, ἐφοβήθην μή ποτε περὶ τὰ προοίμια ἀσχολουμένων  ἡμῶν καὶ διατριβόντων,  προσεκδράμῃ τὴν ἡμετέραν ἄφιξιν τῆς ἱστορίας ἡ ἀκολουθία. ∆ιὰ τοῦτο ἔδραμον  ἀπὸ τῆς  ἀρχῆς  τοῦ διηγήματος,  καὶ καθάπερ  κεφαλῆς  ὄπισθεν  κατέχων  τὸ προοίμιον τῆς ἱστορίας, κελεύσας μεῖναι καὶ στῆναι ὑμᾶς ἐν τῇ ἀρχῇ τῆς ὁδοῦ. Τῆς γὰρ τοῦ διηγήματος κεφαλῆς ἁψάμενος, θαῤῥῶν λοιπὸν ἅπασιν ἐπέξειμι τοῖς λοιποῖς, κἂν ἡ ἑορτὴ παρέλθῃ· οὐδεὶς γὰρ ἡμῖν ἀκαιρίαν  ἐγκαλέσει, αὐτῆς τῆς κατὰ τὴν ἀκολουθίαν ἀνάγκης  τῶν  τῆς  ἀκαιρίας  ἐγκλημάτων   ἀπαλλαττούσης  ἡμᾶς·  διὰ  τοῦτο  ἀπὸ  τῶν προοιμίων  ἐπὶ τὸ μέσον ἔδραμον. Ὅτι γὰρ οὐκ ἦν ὁδῷ βαδίζοντα πρὸς Παῦλον ἐλθεῖν, ἀλλὰ   προεξέδραμεν   ἂν  τῆς  ἡμετέρας  γλώττης   τὸ  βιβλίον,   καὶ  τὰς  θύρας  ἡμῖν ἀπέκλεισεν  ἂν,  ἐξ αὐτοῦ  τοῦ  προοιμίου  ποιήσω  φανερὸν,  εἰ  καὶ  ἤδη  γέγονε  τοῦτο δῆλον.

δʹ. Εἰ γὰρ ἐπιγραφὴν μόνην ὑμῖν ἀναγινώσκοντες καὶ ἐξηγούμενοι, τὸ ἥμισυ τῆς ἑορτῆς ἀνηλώσαμεν, εἰ καὶ πρὸς τὸ πέλαγος αὐτὸ τοῦ βιβλίου ἀπὸ τοῦ προοιμίου ἀρξάμενοι,  τὸν  λόγον  ἀφεῖναι  ἐπεχειρήσαμεν,  πόσον ἂν  ἀνηλώσαμεν  χρόνον,  ὥστε φθάσαι εἰς τὰ κατὰ τὸν Παῦλον διηγήματα; Μᾶλλον δὲ ἐξ αὐτοῦ τοῦ προοιμίου δῆλον ὑμῖν  τοῦτο ποιῆσαι πειράσομαι. Τὸν μὲν πρῶτον  λόγον  ἐποιησάμην  περὶ πάντων,  ὦ Θεόφιλε. Πόσα νομίζετε ἐνταῦθα  εἶναι ζητήματα; Πρῶτον, τίνος ἕνεκεν ἀναμιμνήσκει αὐτὸν  τοῦ  προτέρου  βιβλίου.  ∆εύτερον,  τίνος  ἕνεκεν  λόγον  καλεῖ,  καὶ   οὐχὶ Εὐαγγέλιον· καίτοι γε Παῦλος Εὐαγγέλιον αὐτὸ καλεῖ, οὑτωσὶ λέγων,  Οὗ ὁ ἔπαινος ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ διὰ πασῶν τῶν Ἐκκλησιῶν, περὶ τοῦ Λουκᾶ λέγων. Τρίτον, τίνος ἕνεκέν φησι, Περὶ πάντων  ὧν ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς. Εἰ γὰρ Ἰωάννης,  ὁ ἀγαπητὸς τοῦ Χριστοῦ, ὁ τοσαύτης ἀπολαύσας παῤῥησίας, ὁ ἐπὶ τὸ στῆθος ἐκεῖνο τὸ ἅγιον κατακλιθῆναι καταξιωθεὶς,  ὁ τὰς  πηγὰς  ἐκεῖθεν  ἀρυσάμενος  τοῦ  Πνεύματος, οὗτος  οὐκ ἐτόλμησε τοῦτο  εἰπεῖν,  ἀλλὰ  τοσαύτῃ κέχρηται  ἀσφαλείᾳ,  ὡς  εἰπεῖν,  ὅτι Εἰ ἐγράφετο  καθ' ἓν πάντα ὅσα ἐποίησεν ὁ Χριστὸς, οὐδ' ἂν αὐτὸν οἶμαι χωρῆσαι τὸν κόσμον τὰ γραφόμενα βιβλία·  πῶς  οὗτος  ἐτόλμησεν  εἰπεῖν,  ὅτι  Τὸν  μὲν  πρῶτον  λόγον  ἐποιησάμην  περὶ πάντων,  ὦ Θεόφιλε, ὧν  ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς; ἆρα μικρὸν  ἡμῖν  τὸ ζήτημα τοῦτο εἶναι  δοκεῖ; Κἀκεῖ μὲν, Κράτιστε Θεόφιλε, μετ' ἐγκωμίου τὸ ὄνομα· οὐδὲ γὰρ ἁπλῶς τοῦτο τοῖς ἁγίοις εἴρηται. Καὶ τάχα καὶ τοῦτο ἀπὸ μέρους ἐδείξαμεν, ὅτι οὐδὲ ἰῶτα ἓν, οὐδὲ μίαν κεραίαν ἁπλῶς ἔστιν ἰδεῖν ἐν ταῖς Γραφαῖς κειμένην. Εἰ τοίνυν ἐν τῷ προοιμίῳ τοσαῦτα ζητήματα,  πόσον ἐμέλλομεν  ἀναλίσκειν  χρόνον  τὰ ἑξῆς ἅπαντα  ἐπιόντες; ∆ιὰ ταῦτα ἠναγκάσθην  τὸ  ἐν  μέσῳ  παραδραμὼν,  πρὸς  Παῦλον  ἐλθεῖν.  Τίνος  οὖν  ἕνεκεν  τὰ ζητήματα εἰπόντες, τὴν λύσιν αὐτῶν  οὐκ ἐπηγάγομεν;  Ἐθίζοντες ὑμᾶς μὴ διὰ παντὸς μεμασημένην δέχεσθαι τὴν τροφὴν, ἀλλὰ πολλαχοῦ καὶ αὐτοὺς ἐπάγειν τὴν λύσιν τοῖς νοήμασιν, ὅπερ ποιοῦσιν αἱ περιστεραί. Καὶ γὰρ ἐκεῖναι τοὺς νεοττοὺς, ἕως μὲν ἂν ἐν τῇ καλιᾷ μένουσι, τῷ οἰκείῳ τρέφουσι στόματι· ἐπειδὰν  δὲ αὐτοὺς δυνηθῶσιν  ἐξαγαγεῖν τῆς νοσσιᾶς, καὶ ἴδωσιν αὐτοῖς παγέντα τὰ πτερὰ, οὐκέτι τοῦτο λοιπὸν ποιοῦσιν, ἀλλὰ φέρουσι μὲν τὸν κόκκον ἐπὶ τοῦ στόματος καὶ δεικνύουσιν· ἐπειδὰν δὲ οἱ νεοττοὶ προσδοκήσαντες πλησίον ἔλθωσιν, αἱ μητέρες ἀφεῖσαι τὴν τροφὴν ἐπὶ τοῦ ἐδάφους, δι' ἑαυτῶν    κελεύουσιν    ἀναλέγεσθαι·   οὕτω   καὶ   ἡμεῖς   ἐποιήσαμεν,   λαβόντες    τὴν πνευματικὴν  τροφὴν ἐπὶ τοῦ στόματος, ἐκαλέσαμεν ὑμᾶς, ὡς δηλώσοντες ὑμῖν συνήθως τὴν λύσιν· ἐπειδὴ δὲ προσήλθετε καὶ προσεδοκήσατε δέξασθαι, ἀφήκαμεν, ὥστε ὑμᾶς δι' ὑμῶν αὐτῶν  ἀναδέξασθαι τὰ νοήματα. ∆ιὰ τοῦτο τὸ προοίμιον ἀφέντες,  πρὸς Παῦλον ἐπειγόμεθα. Ἐροῦμεν δὲ οὐχ ὅσα τὴν Ἐκκλησίαν ὠφέλησε μόνον, ἀλλ' ὅσα καὶ ἔβλαψε· καὶ  γὰρ  ἀναγκαῖος   ἡμῖν  οὗτος  ὁ  λόγος.  Ἐροῦμεν  πῶς  ἐμαχήσατο  τῷ  λόγῳ  τοῦ κηρύγματος,  πῶς  ἐπολέμησε  τῷ  Χριστῷ, πῶς  ἐδίωξε  τοὺς  ἀποστόλους,  πῶς  τὰ τῶν πολεμίων  ἐφρόνει, πῶς πάντων  πλείονα παρεῖχε τῇ Ἐκκλησίᾳ πράγματα. Ἀλλὰ μηδεὶς αἰσχυνέσθω περὶ Παύλου ταῦτα ἀκούων· οὐ γάρ ἐστιν αὐτοῦ κατηγορήματα, ἀλλ' ἐγκωμίων  ὑπόθεσις. Οὐ γὰρ κατηγορία αὐτῷ πρότερον ὄντα φαῦλον, ὕστερον γενέσθαι χρηστὸν, ἀλλὰ  τὸ πρότερον ὄντα σπουδαῖον, ὕστερον μεταβάλλεσθαι  πρὸς πονηρίαν· ἀπὸ γὰρ τοῦ τέλους  ἀεὶ τὰ πράγματα  κρίνεται.  Καὶ γὰρ τοὺς κυβερνήτας,  κἂν μυρία ναυάγια   ὑπομείνωσιν,   ὅταν   μέλλωσιν   εἰς   τὸν   λιμένα   καταίρειν,   ἂν   φορτίων πεπληρωμένην ὁλκάδα καταγάγωσιν, οὐ φαμὲν πεπρᾶχθαι κακῶς, τοῦ τέλους τὰ παρελθόντα   ἀποκρύψαντος·  καὶ  τοὺς  ἀθλητὰς   πάλιν,  κἂν  μυρία  πρότερον   ἡττηθῶσι,  τὴν  δὲ  περὶ  τοῦ  στεφάνου  πάλην  κρατήσωσιν,  οὐκ  ἀποστεροῦμεν  τῶν ἐγκωμίων τῶν ἐπὶ τῇ νίκῃ διὰ τὰ πρότερα. Οὕτω καὶ ἐπὶ Παύλου ποιήσωμεν. Καὶ γὰρ καὶ οὗτος καὶ μυρία ναυάγια ὑπέμεινεν, ἀλλ' ὅτε εἰς τὸν λιμένα καταίρειν ἔμελλε, πεπληρωμένην ἐπήγαγε τῶν φορτίων τὴν ὁλκάδα. Καὶ ὥσπερ ὁ Ἰούδας οὐδὲν ὠφέλησε πρὸ τούτου μαθητὴς  ὢν, εἶτα προδότης γενόμενος· οὕτω καὶ οὗτος οὐδὲν παρεβλάβη πρὸ τούτου  διώκτης  ὢν,  μετὰ  δὲ ταῦτα  γενόμενος  εὐαγγελιστής.  Ἐγκώμια  Παύλου ταῦτά   ἐστιν,   οὐκ   ἐπειδὴ   κατέσκαψε   τὴν   Ἐκκλησίαν,   ἀλλ'  αὐτὸς   αὐτὴν   πάλιν ᾠκοδόμησεν· οὐκ ἐπειδὴ ἐπόρθησε τὸν λόγον, ἀλλ' ἐπειδὴ πορθήσας τὸν λόγον, αὐτὸς αὐτὸν πάλιν ηὔξησεν· οὐκ ἐπειδὴ ἐπολέμησε τοὺς ἀποστόλους, οὐκ ἐπειδὴ διεσπάραξε τὴν ἀγέλην, ἀλλ' ἐπειδὴ διασπαράξας, ὕστερον αὐτὸς αὐτὴν συνεκρότησε.

εʹ. Τί τούτου παραδοξότερον γένοιτ' ἄν; Ὁ λύκος ἐγένετο ποιμήν· ὁ τὸ αἷμα τῶν προβάτων  ἐκπίνων,   οὐ  διέλιπε  τὸ  αἷμα  ἑαυτοῦ  ἐκχέων   ὑπὲρ  τῆς  τῶν  προβάτων σωτηρίας. Βούλει μαθεῖν πῶς τὸ αἷμα τῶν προβάτων ἐξέπινε; πῶς ᾑμαγμένη ἦν αὐτοῦ ἡ γλῶσσα; Σαῦλος δὲ ἔτι ἐμπνέων  ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ Κυρίου. Ἀλλ' οὗτος ὁ ἀπειλῆς καὶ φόνου ἐμπνέων,  καὶ τὸ αἷμα τῶν ἁγίων  ἐκχέων, ἄκουσον πῶς τὸ αἷμα τὸ ἑαυτοῦ ἐξέχεεν ὑπὲρ τῶν ἁγίων.  Εἰ κατὰ ἄνθρωπον,  φησὶν, ἐθηριομάχησα ἐν Ἐφέσῳ· καὶ  πάλιν,  Καθ'  ἡμέραν  ἀποθνήσκω·  καὶ  πάλιν,  Ἐλογίσθημεν  ὡς  πρόβατα σφαγῆς. Καὶ ταῦτα ἔλεγεν ὁ παρὼν ὅτε ἐξεχεῖτο τὸ αἷμα Στεφάνου, καὶ ἦν συνευδοκῶν  τῇ ἀναιρέσει αὐτοῦ. Ὁρᾷς πῶς ὁ λύκος ποιμὴν ἐγένετο; Ἆρ' οὐκ αἰσχύνεσθε πρὸ τούτου ἀκούοντες  ὅτι  διώκτης  ἦν  καὶ  βλάσφημος  καὶ  ὑβριστής;  Εἴδετε πῶς  μεῖζον  αὐτοῦ ἐποίησε τὸ ἐγκώμιον ἡ προτέρα κατηγορία; Οὐκ ἔλεγον ὑμῖν ἐν τῇ προτέρᾳ συνάξει ὅτι τῶν πρὸ τοῦ σταυροῦ σημείων τὰ μετὰ τὸν σταυρὸν μείζονα ἐγένετο; οὐκ ἔδειξα ὑμῖν καὶ ἀπὸ τῶν  σημείων, καὶ ἀπὸ τῆς εὐνοίας  τῶν  μαθητῶν,  καὶ πῶς πρὸ τούτου μὲν ὁ Χριστὸς ἐπιτάττων  ἤγειρε τοὺς νεκροὺς, ὕστερον δὲ αἱ σκιαὶ τῶν δούλων  αὐτοῦ τοῦτο ἐποίουν; πῶς τότε μὲν αὐτὸς κελεύων  ἐθαυματούργει, ὕστερον δὲ οἱ δοῦλοι αὐτοῦ τῷ ὀνόματι  αὐτοῦ κεχρημένοι  μείζονα  ἐποίησαν; οὐκ εἶπον  ὑμῖν  περὶ τῶν  ἐχθρῶν,  πῶς διέσεισεν αὐτῶν  τὸ συνειδός; πῶς ἐκράτησε τῆς οἰκουμένης  ἁπάσης; πῶς μείζονα τὰ σημεῖα μετὰ τὸν σταυρὸν ἦν τῶν  πρὸ τοῦ σταυροῦ; Ἀδελφὸς  ἐκείνου  καὶ ὁ σήμερον εἰσελθὼν  λόγος. Τί γὰρ τοῦ κατὰ Παῦλον μεῖζον σημείου γένοιτ'  ἄν;  Ζῶντα μὲν γὰρ αὐτὸν καὶ ὁ Πέτρος ἠρνήσατο, ἀποθανόντα  δὲ ὁ Παῦλος ὡμολόγησε. Τοῦ δὲ νεκροὺς ἐγεῖραι  διὰ τῶν  σκιῶν  μεῖζον  σημεῖον ἦν τὸ τὴν  γνώμην  Παύλου ἐπισπάσασθαι καὶ ἑλεῖν.  Ἐκεῖ μὲν  γὰρ  ἡ φύσις  εἵπετο,  καὶ  οὐκ  ἀντέλεγε  τῷ  ἐπιτάττοντι·  ἐνταῦθα  δὲ προαίρεσις ἦν τοῦ πεισθῆναι, καὶ τοῦ μὴ πεισθῆναι  κυρία· ὅθεν πολλὴ ἡ δύναμις  τοῦ πείσαντος δείκνυται. Τοῦ γὰρ φύσιν διορθῶσαι τὸ προαίρεσιν μεταβαλεῖν πολλῷ μεῖζον ἦν· μεῖζον ἄρα τῶν ἄλλων  ἁπάντων  σημεῖον ἐγένετο τὸ Παῦλον προσελθεῖν τῷ Χριστῷ μετὰ τὸν σταυρὸν καὶ τὸν τάφον. Καὶ γὰρ διὰ τοῦτο ἀφῆκεν  αὐτὸν ὁ Χριστὸς πᾶσαν  τὴν   ἔχθραν   ἐπιδείξασθαι,  καὶ  τότε  ἐκάλεσεν,  ἵνα  ἀνύποπτον   ποιήσῃ  τῆς ἀναστάσεως  τὴν  ἀπόδειξιν,  καὶ τὸν  διδασκαλίας  λόγον.  Πέτρος μὲν  γὰρ περὶ αὐτοῦ λέγων ἴσως ὑπωπτεύετο· εἶχε γάρ τις τῶν ἀναισχύντων  εἰπεῖν τι. Εἶπον δὲ τῶν ἀναισχύντων, ὅτι κἀκεῖ φανερὰ ἡ ἀπόδειξις ἦν. Καὶ γὰρ καὶ ἐκεῖνος  αὐτὸν ἠρνήσατο πρότερον, καὶ ἠρνήσατο μεθ' ὅρκου, ἀλλ' ὅμως τὸν αὐτὸν τοῦτον ὁμολογῶν  ὕστερον καὶ τὴν ψυχὴν  ἐπέδωκε  τὴν ἑαυτοῦ. Εἰ δὲ μὴ ἀνέστη, οὐκ ἂν ὁ ζῶντα  ἀρνησάμενος, ὥστε μὴ ἀρνήσασθαι τελευτήσαντα, μυρίους ἂν θανάτους ὑπέμεινε· διὸ καὶ ἐπὶ Πέτρου φανερὰ  ἡ ἀπόδειξις  τῆς ἀναστάσεως ἦν. Πλὴν ἀλλ' ἐκεῖνο  μὲν εἶχον  οἱ ἀναίσχυντοι λέγειν, ὅτι ἐπειδὴ μαθητὴς αὐτοῦ ἦν, ἐπειδὴ τραπέζης ἐκοινώνησεν  αὐτῷ, καὶ τρία ἔτη αὐτῷ  συνεγένετο,   ἐπειδὴ  διδασκαλίας   ἀπήλαυσεν,  ἐπειδὴ  ἐκολακεύθη   ὑπ'  αὐτοῦ ἀπατηθεὶς,  διὰ τοῦτο  κηρύττει  αὐτοῦ  τὴν  ἀνάστασιν· ὅταν  δὲ Παῦλον  ἴδῃς  τὸν  οὐκ εἰδότα αὐτὸν, τὸν οὐκ ἀκούσαντα αὐτοῦ, τὸν οὐ μετασχόντα τῆς διδασκαλίας, τὸν καὶ μετὰ τὸν σταυρὸν αὐτῷ πολεμοῦντα, τὸν ἀποκτιννύντα τοὺς εἰς αὐτὸν πιστεύοντας, τὸν πάντα συγχέοντα καὶ ταράττοντα, τοῦτον ἐξαίφνης μεταβεβλημένον,  καὶ τοῖς ὑπὲρ τοῦ κηρύγματος  καμάτοις  ἅπαντας  παρελάσαντα  τοὺς  τοῦ  Χριστοῦ φίλους,  ποίαν  ἕξεις λοιπὸν, εἰπέ μοι, ἀναισχυντίας  πρόφασιν, ἀπιστῶν τῷ τῆς ἀναστάσεως λόγῳ; Εἰ γὰρ μὴ ἀνέστη ὁ Χριστὸς, τίς τὸν οὕτως ὠμὸν καὶ ἀπάνθρωπον,  τίς τὸν ἐκπεπολεμωμένον καὶ ἠγριωμένον  ἐπεσπάσατο ἂν, καὶ πρὸς ἑαυτὸν ἐπηγάγετο; Εἰπὲ γάρ μοι, ὦ Ἰουδαῖε, τίς Παῦλον ἔπεισε προσελθεῖν τῷ Χριστῷ; Πέτρος; ἀλλ' Ἰάκωβος; ἀλλ' Ἰωάννης; Ἀλλ' οὗτοι πάντες αὐτὸν ἐδεδοίκεισαν καὶ ἔφριττον, καὶ οὐχὶ πρὸ τούτου μόνον, ἀλλὰ καὶ ὅτε τῶν φίλων   ἐγένετο,   ὅτε   Βαρνάβας  ἐπιλαβόμενος   αὐτοῦ   τῆς   χειρὸς   ἐπανήγαγεν    εἰς Ἱεροσόλυμα, ἔτι ἐφοβοῦντο  κολλᾶσθαι αὐτῷ· καὶ ὁ μὲν πόλεμος ἐλέλυτο, ὁ δὲ φόβος ἐπέμενε τοῖς ἀποστόλοις. Οἱ οὖν καταλλαγέντα αὐτὸν ἔτι φοβούμενοι, ἐχθρὸν ὄντα καὶ πολέμιον ἐτόλμων πεῖσαι; προσελθεῖν γὰρ ὅλως, ἢ στῆναι, ἢ διᾶραι στόμα, φανῆναι  δὲ ὅλως ὑπέμενον;  Οὐκ ἔστι ταῦτα, οὐκ ἔστιν· οὐκ ἦν ἀνθρωπίνη  σπουδὴ τὸ γινόμενον, ἀλλὰ θείας χάριτος. Εἰ τοίνυν  νεκρὸς ἦν, ὥς φατε, ὁ Χριστὸς, καὶ ἐλθόντες  οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἔκλεψαν αὐτὸν, πῶς μείζονα τὰ σημεῖα μετὰ τὸν σταυρὸν ἐγένετο; πῶς πλείων ἡ  ἀπόδειξις τῆς δυνάμεως; Οὐ γὰρ μόνον μετέστησε τὸν πολέμιον, καὶ ἀρχηγὸν τῆς μάχης ὑμῶν·  καίτοι  εἰ καὶ τοῦτο  μόνον  ἐποίησε, μεγίστης  δυνάμεως  ἦν τὸ τὸν  ἐχθρὸν  καὶ πολέμιον  λαβεῖν  αἰχμάλωτον·  νῦν  δὲ οὐχὶ  τοῦτο μόνον  εἰργάσατο, ἀλλὰ  καὶ τούτου πολλῷ   μεῖζον.  Οὐ  γὰρ  μόνον   μετέστησεν,  ἀλλ'  οὕτως   οἰκεῖον   ἐποίησεν,  οὕτως ἐπεσπάσατο  πρὸς  τὴν  εὔνοιαν  τὴν  ἑαυτοῦ,  ὡς  καὶ  αὐτῷ  πάντα  τῆς  Ἐκκλησίας  τὰ πράγματα  ἐγχειρίσαι.  Σκεῦος γὰρ, φησὶν,  ἐκλογῆς  μοί ἐστιν  οὗτος, τοῦ  βαστάσαι τὸ ὄνομά μου ἐνώπιον  ἐθνῶν   καὶ βασιλέων,  καὶ πλείονα  τῶν  ἀποστόλων  πεῖσαι καμεῖν ὑπὲρ τῆς Ἐκκλησίας τῆς πρότερον ὑπ' αὐτοῦ πολεμουμένης.

ςʹ. Βούλει  μαθεῖν  πῶς  αὐτὸν  μετέστησε; πῶς  αὐτὸν  ᾠκειώσατο;  πῶς  αὐτὸν ἐπεσπάσατο;  πῶς  εἰς  τοὺς  πρώτους  τῶν  φίλων   κατέλεξεν;  Οὐδενὶ  τῶν  ἀνθρώπων τοσαῦτα ἐθάῤῥησεν εἰπεῖν ἀπόῤῥητα, ὅσα τῷ Παύλῳ. Καὶ πόθεν τοῦτο δῆλον; Ἤκουσα ἄῤῥητα ῥήματα, φησὶν, ἃ οὐκ ἐξὸν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι. Εἶδες, ὁ ἐχθρὸς, ὁ πολέμιος πόσην εὔνοιαν ἐπεδείξατο; ∆ιὰ τοῦτο ἀναγκαῖον  καὶ τὸν πρότερον βίον αὐτοῦ εἰπεῖν· καὶ γὰρ τὴν  τοῦ  Θεοῦ δείκνυσιν  ἡμῖν  φιλανθρωπίαν  καὶ  δύναμιν·  φιλανθρωπίαν  μὲν,  ὅτι ἐβουλήθη  τὸν  τοσαῦτα  κακὰ  ἐργασάμενον  σῶσαι,  καὶ  πρὸς  ἑαυτὸν  ἐπισπάσασθαι· δύναμιν δὲ, ὅτι βουληθεὶς ἴσχυσε. Καὶ τὴν Παύλου δὲ τοῦτο δείκνυσι ψυχὴν, ὅτι οὐδὲν πρὸς   φιλονεικίαν  ἐποίει,   οὐδὲ   ἀνθρωπίνῃ   προκατειλημμένος    δόξῃ,  καθάπερ   οἱ Ἰουδαῖοι· ἀλλὰ ζήλῳ πεπυρωμένος, οὐκ ὀρθῷ μὲν, ζήλῳ δὲ ὅμως· ὅπερ καὶ αὐτὸς ἐβόα λέγων,  ὅτι  ∆ιὰ τοῦτο  ἠλεήθην,  ὅτι  ἀγνοῶν  ἐποίησα  ἐν  ἀπιστίᾳ·  καὶ  τὴν  τοῦ  Θεοῦ φιλανθρωπίαν  ἐκπληττόμενος   ἔλεγεν·  Ἵνα  ἐν  ἐμοὶ  πρώτῳ  ἐνδείξηται  Χριστὸς τὴν ἅπασαν μακροθυμίαν, πρὸς ὑποτύπωσιν δὲ τῶν μελλόντων πιστεύειν ἐπ' αὐτῷ εἰς ζωὴν αἰώνιον·  καὶ ἀλλαχοῦ  πάλιν  ἔλεγεν,  ὅτι Τὴν ἐνέργειαν  τῆς δυνάμεως  αὐτοῦ μάλιστα ἔδειξεν εἰς ἡμᾶς τοὺς πιστεύοντας. Εἶδες πῶς καὶ τὴν φιλανθρωπίαν ἔδειξε τοῦ Θεοῦ, καὶ τὴν δύναμιν, καὶ τὸ τῆς ἑαυτοῦ γνώμης ἀδέκαστον ὁ πρότερος Παύλου βίος; Τοῦτο γοῦν Γαλάταις γράφων  εἰς ἀπόδειξιν  παρήγαγε, τοῦ μὴ δι' ἀνθρώπους  μεταβαλέσθαι, ἀλλὰ θείᾳ μετενενῆχθαι δυνάμει. Εἰ γὰρ ἀνθρώποις,  φησὶν, ἤρεσκον, Χριστοῦ δοῦλος οὐκ ἂν ἤμην. Καὶ πόθεν δῆλον ὅτι οὐκ ἀνθρώποις ἀρέσκων, πρὸς τὸ κήρυγμα μετέστης; Ἠκούσατε, φησὶ, τὴν  ἐμὴν  ἀναστροφήν  ποτε  ἐν  τῷ  ἰουδαϊσμῷ,  ὅτι  καθ' ὑπερβολὴν ἐδίωκον  τὴν  Ἐκκλησίαν  τοῦ  Θεοῦ, καὶ  ἐπόρθουν  αὐτήν.  Οὐκ ἂν  δὲ, εἰ  ἀνθρώποις ἀρέσκειν ἤθελε, μετέθετο πρὸς τὴν πίστιν. ∆ιὰ τί; Ἐτιμᾶτο παρὰ Ἰουδαίοις, καὶ ἀδείας ἀπήλαυε πολλῆς, καὶ προεδρίας ἠξιοῦτο· οὐκ ἂν οὖν πρὸς ἐπικίνδυνον μετέστη βίον τὸν τῶν ἀποστόλων, τὸν δυσφημίας γέμοντα, τὸν συμφορῶν ἐμπεπλησμένον· ὥστε αὐτὴν (sic) ἀθρόᾳ μεταβολῇ καὶ μεταστάσει, καὶ τὸ καταλιπεῖν  μὲν τὴν παρὰ Ἰουδαίοις τιμὴν καὶ  τὸν  ἀπόλεμον  βίον,  ἀνταλλάξασθαι  δὲ τὴν  τῶν  ἀποστόλων  ζωὴν,  τὴν  μυρίους ἔχουσαν θανάτους,  μεγίστη γέγονεν  ἀπόδειξις τοῦ μὴ δι' ἀνθρωπίνην τινὰ  πρόφασιν μετατεθῆναι  τὸν Παῦλον. ∆ιὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς ἐβουλήθημεν  τὸν πρότερον αὐτοῦ βίον εἰς μέσον ἀγαγεῖν, καὶ δεῖξαι τὸν πεπυρωμένον ζῆλον τὸν κατὰ τῆς Ἐκκλησίας, ἵν', ὅταν ἴδῃς τὴν πολλὴν προθυμίαν τὴν ὑπὲρ τῆς Ἐκκλησίας, θαυμάσῃς τὸν ποιοῦντα πάντα καὶ μετασκευάζοντα  Θεόν. ∆ιὰ  τοῦτο  καὶ  ὁ  μαθητὴς  ὁ  Παύλου  τὰ  πρότερα  ἡμῖν  μετ' ἀκριβείας  διηγήσατο,  καὶ  πολλῆς  ἐμφάσεως,  οὕτως  εἰπών·  Σαῦλος  δὲ  ἔτι  ἐμπνέων ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς  τοῦ Κυρίου. Ἐβουλόμην μὲν οὖν καὶ αὐτὸς ἄρξασθαι τοῦ προοιμίου σήμερον, ἐβουλόμην ἐμβαλεῖν εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ διηγήματος, ἀλλ' ὁρῶ πέλαγος νοημάτων ἀπὸ τοῦ ὀνόματος μόνον. Ἐννόησον γὰρ ὅσον εὐθέως ἡμῖν κινεῖ ζήτημα, τὸ, Σαῦλος, τοῦτο· ἐν γὰρ ταῖς Ἐπιστολαῖς ἕτερον ὄνομα ὁρῶ κείμενον· Παῦλος  δοῦλος  Ἰησοῦ  Χριστοῦ, κλητὸς  ἀπόστολος·  Παῦλος  καὶ  Σωσθένης·  Παῦλος κλητὸς  ἀπόστολος· Ἰδὲ  ἐγὼ  Παῦλος λέγω  ὑμῖν· νυνὶ  δὲ ὡς  Παῦλος, καὶ  πανταχοῦ Παῦλος καλεῖται, ἀλλ' οὐχὶ Σαῦλος λέγεται. Τίνος οὖν ἕνεκεν πρὸ τούτου μὲν Σαῦλος, μετὰ  δὲ ταῦτα  Παῦλος ἐκλήθη;  Οὐκ ἔστι ψιλὸν  τὸ  ζήτημα· καὶ  γὰρ Πέτρος εὐθέως ἐπιτρέχει· καὶ γὰρ κἀκεῖνος πρὸ τούτου μὲν Σίμων ἐλέγετο, μετὰ δὲ ταῦτα ὠνομάσθη Κηφᾶς· καὶ υἱοὶ Ζεβεδαίου, Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης,  Υἱοὶ βροντῆς μετωνομάσθησαν. Καὶ οὐκ ἐν τῇ Καινῇ δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ Παλαιᾷ εὑρίσκομεν τὸν Ἀβραὰμ πρὸ τούτου μὲν Ἀβρὰμ λεγόμενον, μετὰ ταῦτα δὲ Ἀβραάμ· καὶ τὸν Ἰακὼβ νῦν μὲν Ἰακὼβλεγόμενον, μετὰ δὲ ταῦτα Ἰσραήλ· καὶ τὴν Σάῤῥαν πρὸ τούτου Σάραν λεγομένην,  μετὰ δὲ ταῦτα Σάῤῥαν·  καὶ πολλὴν  ἡμῖν τῶν ὀνομάτων  ἡ μετάθεσις παρέχει τὴν ζήτησιν· καὶ δέδοικα μὴ, πολλὰ ῥεύματα ποταμῶν  ἐξαίφνης  ἀφεὶς, ἀποπνίξω  τῆς διδασκαλίας τὸν λόγον.   Καθάπερ  γὰρ  ἐν  χωρίῳ   νοτίδα   ἔχοντι,   ὅπουπερ  ἂν  διασκάψῃ  τις,  πηγαὶ πανταχόθεν   ἐκπηδῶσιν·  οὕτω  καὶ  ἐν  τῷ  χωρίῳ  τῶν  θείων  Γραφῶν,  ὅπουπερ  ἂν διανοίξῃς,  ποταμοὺς ἐξιόντας  ὄψει πολλοὺς, ὅθεν καὶ πάντας  αὐτοὺς ἀθρόον ἀφεῖναι τήμερον δέος ἐστὶν οὐ μικρόν. ∆ιόπερ τὸν ἡμέτερον ἀποφράξας ῥύακα, παραπέμψω τὴν ὑμετέραν  ἀγάπην  πρὸς τὴν  ἱερὰν πηγὴν  τῶν  προέδρων  τούτων  καὶ διδασκάλων  τὴν καθαρὰν ταύτην καὶ πότιμον καὶ γλυκὺν, νᾶμα τὸ ἐξ αὐτῆς ἐξερχόμενον τῆς πέτρας τῆς νοητῆς.   Παρασκευάσωμεν  τοίνυν   τὴν   διάνοιαν   πρὸς  ὑποδοχὴν   τῆς  διδασκαλίας, ἀρύσασθαι τὰ πνευματικὰ  νάματα,  ἵνα  γένηται  ἐν  ἡμῖν  πηγὴ  ὕδατος  ἁλλομένου  εἰς ζωὴν αἰώνιον·  ἧς γένοιτο  πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν  χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι' οὗ καὶ μεθ' οὗ τῷ Πατρὶ δόξα, τιμὴ, κράτος, ἅμα τῷ ἁγίῳ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

10.Πρὸς τοὺς ἐγκαλοῦντας ὑπὲρ τοῦ μήκους τῶν εἰρημένων, καὶ πρὸς τοὺς δυσχεραίνοντας ὑπὲρ τῆς βραχυλογίας, καὶ περὶ τῆς τοῦ Σαύλου προσηγορίας καὶ Παύλου, καὶ τίνος ἕνεκεν Ἀδὰμ ὁ πρῶτος ἄνθρωπος ἐκλήθη, ὅτι χρησίμως καὶ συμφερόντως, καὶ εἰς τοὺς νεοφωτίστους.

αʹ. Τί ποτε  ἄρα χρὴ  ἡμᾶς  ποιῆσαι  τήμερον;  Τὸ μὲν  γὰρ πλῆθος  ὑμῶν  ὁρῶν, δέδοικα  πρὸς  μῆκος  ἐκτεῖναι   τὸν  λόγον.  Καὶ γὰρ  ὅταν  ἡ  διδασκαλία  μακροτέρω προβαίνῃ, ὁρῶ συμπατουμένους ὑμᾶς, στενοχωρουμένους, καὶ τὴν ἀπὸ τῆς στενοχωρίας θλίψιν   τῇ   τῆς   ἀκροάσεως  ἀκριβείᾳ   λυμαινομένην·  ἀκροατὴς   γὰρ  ἀνέσεως   οὐκ ἀπολαύων,  οὐδὲ  μετὰ  σπουδῆς  προσέχειν  τοῖς  λεγομένοις  δύναιτ'  ἄν.  Τὸ μὲν  οὖν πλῆθος ὑμῶν, ὡς ἔφην, ὁρῶν, δέδοικα πρὸς μῆκος ἐκτεῖναι  τὸν λόγον· τὸν δὲ πόθον ὑμῶν   λογιζόμενος   φοβοῦμαι   συστεῖλαι  τὴν  διδασκαλίαν.   Ὁ  γὰρ  διψῶν,   ἐὰν  μὴ πρότερον   πεπληρωμένην  ἴδῃ   τὴν   φιάλην,   οὐδὲ  τοῖς   χείλεσιν   αὐτὴν   ἡδέως   ἂν προσαγάγοι· ἀλλὰ κἂν μὴ πᾶσαν αὐτὴν ἐκπίνειν  μέλλοι, πᾶσαν αὐτὴν γέμουσαν ἰδεῖν ἐπιθυμεῖ.  ∆ιὰ τοῦτο οὐκ ἔχω  τί χρήσομαι τῇ δημηγορίᾳ. Καὶ γὰρ τῇ βραχυλογίᾳ  τὸν κάματον ὑποτέμνεσθαι τὸν ὑμέτερον βούλομαι, καὶ τῷ μήκει τοῦ λόγου τὴν ἐπιθυμίαν ὑμῶν  ἐμπλῆσαι.  Ἀλλ' ἑκάτερα  πολλάκις  ταῦτα  ἐποίησα,  καὶ  οὐδὲ  ἅπαξ  τὴν  αἰτίαν διέφυγον. Οἶδα ὅτι πολλάκις φειδόμενος ὑμῶν πρὸ τοῦ τέλους κατέλυσα τὸν λόγον, καὶ κατεβόησαν   ἡμῶν   οἱ   ψυχὴν   ἀκόρεστον   ἔχοντες,   οἱ   συνεχῶς   μὲν   τῶν   θείων ἀπολαύοντες  ναμάτων,  οὐδέποτε δὲ ἐμπιπλάμενοι,  οἱ Μακάριοι ἐκεῖνοι, οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, καὶ τὰς παρὰ τούτων καταβοήσεις φοβηθεὶς πάλιν προῆλθον μέχρι πολλοῦ τὴν διδασκαλίαν ἐκτείνων,  καὶ διὰ τοῦτο αἰτίαν ὑπέμενον. Οἱ γὰρ βραχυλογίας ἐρῶντες ἀπαντῶντες  παρεκάλουν τῆς αὐτῶν ἀσθενείας φείδεσθαι, καὶ  συστέλλειν τὸ μῆκος τῶν λεγομένων.  Ὅταν μὲν οὖν στενοχωρουμένους  ὑμᾶς ἴδω, πρὸς σιγὴν συνελαύνω τὸν λόγον·  ὅταν δὲ στενοχωρουμένους, καὶ οὐκ ἀφισταμένους, ἀλλ' ἐκκρεμαμένους πρὸς πλείονα δρόμον, τὴν γλῶτταν  διεγείρειν ἐπιθυμῶ. Στενά μοι πάντοθεν. Τί πάθω; Ὁ μὲν γὰρ ἑνὶ δουλεύων κυρίῳ, καὶ μιᾷ γνώμῃ ὑπηρετεῖν ἀναγκαζόμενος, μετ' εὐκολίας ἀρέσκειν δύναται τῷ δεσπότῃ, καὶ μὴ διαμαρτάνειν· ἐγὼ δὲ πολλοὺς  ἔχω δεσπότας, δήμῳ τοσούτῳ δουλεύειν  ἀναγκαζόμενος  διάφορον  ἔχοντι γνώμην.  Ταῦτα δὲ εἶπον οὐ δυσχεραίνων  τὴν δουλείαν, μὴ γένοιτο, οὐδὲ δραπετεύων τὴν  δεσποτείαν  ὑμῶν.  Οὐδὲν γάρ  μοι  τῆς  δουλείας  ταύτης  σεμνότερον.  Οὐχ οὕτω βασιλεὺς ἐπὶ τῷ διαδήματι  καὶ τῇ πορφυρίδι  μέγα φρονεῖ, ὡς ἐγὼ νῦν ἐπὶ τῇ δουλείᾳ τῆς  ὑμετέρας  ἀγάπης  ἐγκαλλωπίζομαι.   Ἐκείνην   μὲν  γὰρ  τὴν  βασιλείαν  θάνατος διαδέχεται· ταύτην δὲ τὴν δουλείαν, ἂν ἀπαρτισθῇ καλῶς, βασιλεία οὐρανῶν ἀναμένει. Μακάριος γὰρ ὁ πιστὸς δοῦλος καὶ φρόνιμος, ὃν κατέστησεν ὁ κύριος αὐτοῦ διδόναι τὸ σιτομέτριον τοῖς συνδούλοις αὐτοῦ. Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐπὶ πᾶσι τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτοῦ καταστήσει αὐτόν. Εἶδες πόσον τὸ κέρδος τῆς δουλείας ταύτης, ὅταν σπουδαίως γένηται; Ἐπὶ πᾶσι τοῖς ὑπάρχουσι τοῦ δεσπότου καθίσταται. Οὐ φεύγω τοίνυν τὴν δουλείαν· μετὰ γὰρ  Παύλου  δουλεύω.  Καὶ γὰρ  ἐκεῖνός  φησιν,  ὅτι  Οὐχ ἑαυτοὺς  κηρύττομεν,  ἀλλὰ Χριστὸν Ἰησοῦν Κύριον, ἑαυτοὺς δὲ δούλους ὑμῶν διὰ Ἰησοῦν. Καὶ τί λέγω Παῦλον; Εἰ ὁ ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων  ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβὼν διὰ τοὺς δούλους, τί μέγα  εἰ  ὁ  δοῦλος  ἐγὼ  δοῦλος  ἐγενόμην  τοῖς  συνδούλοις  δι'  ἐμαυτόν;  Οὐ τοίνυν δραπετεύων  ὑμῶν τὴν δεσποτείαν ταῦτα εἶπον, ἀλλ' ἀξιῶν συγγνώμης  τυχεῖν, ἐὰν μὴ ταῖς ἁπάντων  γνώμαις  κατάλληλον  παραθῶμαι τὴν τράπεζαν. Μᾶλλον δὲ τοῦτο ποιήσατε ὃ λέγω νῦν. Ὑμεῖς οἱ μὴ δυνάμενοι  ἐμπλησθῆναί  ποτε, ἀλλὰ πεινῶντες  καὶ διψῶντες  τὴν δικαιοσύνην,  καὶ μακρῶν ἐπιθυμοῦντες  λόγων,  διὰ τὴν ἀσθένειαν τῶν ὑμετέρων  ἀδελφῶν   ἀνάσχεσθε  τοῦ  συνήθους  περικοπτομένου   μέτρου  τῶν  λόγων. Πάλιν ὑμεῖς οἱ βραχυλογίας ἐρῶντες καὶ ἀσθενέστερον διακείμενοι, διὰ τοὺς ἀδελφοὺς τοὺς ὑμετέρους τοὺς ἀκορέστους μικρὸν καρτερήσατε πόνον, ἀλλήλων  τὰ βάρη βαστάζοντες,  καὶ  οὕτως  ἀναπληρώσατε   τὸν  νόμον  τοῦ  Χριστοῦ. Οὐχ  ὁρᾶτε  τοὺς Ὀλυμπιακοὺς ἀθλητὰς εἰς μέσον τοῦ θεάτρου ἑστῶτας, ἐν μεσημβρίᾳ μέσῃ καθάπερ ἐν καμίνῳ  τῷ  σκάμματι  καὶ  γυμνῷ  τῷ  σώματι  τὴν  ἀκτῖνα  δεχομένους,  ὥσπερ  τινὰς ἀνδριάντας  χαλκοῦς  καὶ ἡλίῳ  καὶ κονιορτῷ  καὶ πνίγει  μαχομένους,  ἵνα τὴν τοσαῦτα ταλαιπωρήσασαν   κεφαλὴν   φύλλοις   δάφνης   ἀναδήσωνται;  Ὑμῖν  δὲ  οὐ  στέφανος δάφνης, ἀλλὰ στέφανος δικαιοσύνης πρόκειται τῆς ἀκροάσεως ὁ μισθὸς, καὶ οὐδὲ μέχρι μεσημβρίας μέσης ὑμᾶς κατέχομεν, ἀλλ' ἀπ' αὐτῶν τῶν προοιμίων τῆς ὑμετέρας ἕνεκα ὀλιγωρίας  διαφίεμεν,  ἔτι τοῦ ἀέρος ὄντος ψυχροτέρου, καὶ οὐ διαθερμαινομένου  ταῖς ἀπὸ τῶν ἀκτίνων  βολαῖς, οὐ γυμνῇ τῇ κεφαλῇ κελεύοντες  ὑμᾶς τὴν ἀκτῖνα δέχεσθαι, ἀλλ' ὑπὸ τὸν θαυμαστὸν τοῦτον  ἄγομεν  ὄροφον, καὶ τὴν  ἀπὸ τῆς στέγης παρέχομεν παραμυθίαν  παντὶ  τρόπῳ  ἐπινοοῦντες   ὑμῖν  ἄνεσιν,  ὥστε  γενέσθαι  τῶν  λεγομένων μόνιμον τὴν ἀκρόασιν. Μὴ δὴ γενώμεθα μαλακώτεροι τῶν παιδίων τῶν ἡμετέρων τῶν εἰς διδασκαλεῖα βαδιζόντων·  ἐκεῖνα πρὸ τῆς μεσημβρίας οὐ τολμᾷ ἀναχωρῆσαι οἴκαδε, ἀλλ' ἄρτι τοῦ γάλακτος ἀποσπασθέντα, ἄρτι τῆς θηλῆς ἀποστάντα, οὐδέπω οὐδὲ πέντε ἐτῶν ἡλικίαν  ἄγοντα, ἐν νεαρῷ καὶ ἁπαλῷ σώματι πᾶσαν καρτερίαν ἐπιδείκνυται· κἂν πνῖγος,  κἂν δίψος, κἂν ἄλλο ὁτιοῦν  παρενοχλῇ,  πρὸς μεσημβρίαν μέσην διακαρτερεῖ, καὶ ταλαιπωρεῖται  ἐν  τῷ  διδασκαλείῳ  καθήμενα.  Εἰ καὶ μηδένα  οὖν  ἕτερον,  ἐκεῖνα μιμησώμεθα τὰ παιδία ἡμεῖς οἱ ἄνδρες οἱ φθάσαντες  εἰς μέτρον ἡλικίας. Εἰ γὰρ τοὺς λόγους τοὺς περὶ ἀρετῆς μὴ ἀνεχόμεθα ἀκούειν, τίς ἡμῖν πιστεῦσαι δυνήσεται, ὅτι τοὺς  πόνους τοὺς ὑπὲρ τῆς ἀρετῆς ὑπομενοῦμεν; εἰ πρὸς τὴν ἀκρόασιν οὕτω βάναυσοι, πόθεν δῆλον, ὅτι πρὸς τὴν πρᾶξίν ἐσμεν διεγηγερμένοι;  εἰ τὸ εὐκολώτερον  παραπεμψώμεθα, πῶς τὸ δυσκολώτερον οἴσομεν; Ἀλλὰ πολλὴ ἡ στενοχωρία, πολλὴ ἡ βία. Ἀλλ' ἄκουσον ὅτι βιασταὶ ἁρπάζουσι τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, ὅτι στενὴ καὶ τεθλιμμένη  ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ζωήν. Ἐπεὶ οὖν στενὴν καὶ τεθλιμμένην  ὁδὸν βαδίζομεν, δεῖ ἡμᾶς καὶ ἑαυτοὺς   στενοχωρεῖν    καὶ   θλίβειν,   ἵνα   δυνηθῶμεν    διοδεῦσαι   τὴν   στενὴν   καὶ τεθλιμμένην  ὁδόν. Ὁ γὰρ ἐμπλατύνων ἑαυτὸν, οὐκ ἂν οὕτω ῥᾳδίως τὴν ἐστενωμένην ὁδὸν διαδράμοι, ἀλλ' ὁ συνέχων, καὶ θλίβων, καὶ πιέζων.

βʹ. Οὐδὲ γὰρ  περὶ  τῶν  τυχόντων   ἐστὶν  ἡμῖν  ἡ  ζήτησις  τήμερον,  ἀλλ'  ὑπὲρ ζητήματος  τὴν  ἀρχὴν  μὲν  λαβόντος  χθὲς,  τὴν  δὲ λύσιν  μὴ λαβόντος  διὰ  τὸ πολλὰ γενέσθαι τὰ προβληθέντα. Τί δὴ τοῦτό ἐστι; Περὶ τῆς τῶν ὀνομάτων  θέσεως ἐζητοῦμεν, ἅπερ ἐπέθηκε  τοῖς  ἁγίοις  ὁ Θεός. Τοῦτο δὲ τὸ πρᾶγμα δοκεῖ μὲν ψιλὸν  εἶναι,  εἴ τις ἀκούσειε· πολὺν δὲ ἔχει θησαυρὸν, εἴ τις μετὰ ἀκριβείας προσέχοι. Καὶ γὰρ τὴν χρυσῖτιν γῆν τὴν ἐν τοῖς μετάλλοις κειμένην οἱ μὲν ἄπειροι καὶ ἁπλῶς ὁρῶντες γῆν νομίζουσιν εἶναι μόνον  ψιλὴν, καὶ οὐδὲν πλέον ἔχειν τῆς ἑτέρας· οἱ δὲ τοῖς ὀφθαλμοῖς  τῆς τέχνης καταμανθάνοντες ἴσασι τῆς γῆς ταύτης τὴν εὐγένειαν,  καὶ τῷ πυρὶ παραδόντες αὐτῆς τὴν βάσανον, ἅπασαν αὐτῆς ἐκκαλύπτουσι  τὴν ὑπεροχήν. Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν θείων Γραφῶν, οἱ μὲν ἁπλῶς ἀναγινώσκοντες τὰ γράμματα, γράμματα εἶναι νομίζουσι ψιλὰ καὶ τῶν ἄλλων πλέον ἔχειν οὐδέν· οἱ δὲ τοῖς τῆς πίστεως ὀφθαλμοῖς αὐτὰ καταμανθάνοντες, καθάπερ ἐκεῖνοι τοῖς τῆς τέχνης ὀργάνοις, πυρὶ τοῦ Πνεύματος παραδιδόντες  αὐτῶν  τὴν ἐξέτασιν, ἅπαντα τὸν χρυσὸν αὐτῶν ὄψονται  ῥᾳδίως. Πόθεν οὖν ἡ ἀρχὴ τῆς ζητήσεως γέγονεν;  Οὐδὲ γὰρ ἁπλῶς  ἐνεπέσαμεν  εἰς τὴν πραγματείαν ταύτην, ἵνα μή τις ἡμῶν ἀκαιρίαν καταγινώσκῃ· ἀλλ' ἐπεθυμήσαμεν εἰπεῖν τὰ Παύλου κατορθώματα, τῶν Πράξεων τῶν ἀποστολικῶν ὑμῖν ὑπαναγινωσκομένων, καὶ ἡψάμεθα τοῦ προοιμίου  τῆς ἱστορίας· ηὕραμεν  δὲ τὴν  ἀρχὴν  τοῦ διηγήματος  οὕτως  ἔχουσαν· Σαῦλος δὲ ἔτι ἐμπνέων  ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ Κυρίου. Εὐθέως ὑμᾶς διετάραξεν ἡ τοῦ ὀνόματος ἐναλλαγή· εὑρίσκομεν γὰρ ἐν ταῖς Ἐπιστολαῖς ἁπάσαις, καὶ ἐν τοῖς προοιμίοις ἐκείνοις οὐ Σαῦλον αὐτὸν, ἀλλὰ Παῦλον καλούμενον, καὶ τοῦτο οὐκ ἐπὶ τούτου μόνου, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ πολλῶν  ἑτέρων γινόμενον.  Καὶ γὰρ καὶ ὁ Πέτρος Σίμων ἐλέγετο  πρὸ  τούτου,  καὶ  τὰ  τέκνα  Ζεβεδαίου  Ἰάκωβος  καὶ  Ἰωάννης   Υἱοὶ βροντῆς μετωνομάσθησαν ὕστερον, καὶ ἐν τῇ Παλαιᾷ δὲ τὸ ἔθος αὐτὸ τοῦτο ἴδοι τις ἂν ἐπ' ἐνίων κρατῆσαν· καὶ γὰρ ὁ Ἀβραὰμ πρότερον Ἀβρὰμ λεγόμενος μετὰ ταῦτα Ἀβραὰμ ἐκαλεῖτο, καὶ Σάῤῥα πρὸ τούτου Σάρα, μετὰ δὲ ταῦτα Σάῤῥα ὠνομάσθη, καὶ ὁ Ἰακὼβ δὲ μετὰ ταῦτα Ἰσραὴλ προσηγορεύετο· ἄτοπον οὖν ἔδοξεν ἡμῖν εἶναι τοσοῦτον ὀνομάτων  θησαυρὸν παραδραμεῖν ἁπλῶς. Τοῦτο δὲ καὶ ἐπὶ ἀρχόντων  τῶν ἔξωθεν συμβαῖνον εὕροι τις ἄν· καὶ γὰρ καὶ ἐκείνοις  διπλοῦς ὁ χρηματισμὸς τῶν ὀνομάτων.  Ὅρα δέ· ∆ιεδέξατο, φησὶ, τὸν Φήλικα Πόρτιος Φῆστος· καὶ πάλιν,  Συνῆν  τις τῷ ἀνθυπάτῳ  καλουμένῳ  Σεργίῳ Παύλῳ· καὶ ὁ τὸν  Χριστὸν ἐκδοὺς  τοῖς  Ἰουδαίοις  Πόντιος Πιλάτος ἐλέγετο.  Οὐ τοῖς ἄρχουσι δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖς στρατιώταις πολλάκις διπλᾶ τὰ ὀνόματα, καὶ τοῖς τὸν ἰδιωτικὸν   ἀνῃρημένοις   βίον   ἀπὸ  αἰτίας   τινὸς   καὶ  ὑποθέσεως   διπλῆ   γέγονεν   ἡ προσηγορία. Ἀλλ' ὑπὲρ μὲν ἐκείνων οὐδὲν ἡμῖν ὄφελος ζητεῖν πόθεν οὕτως ἐκλήθησαν· ὅταν δὲ ὁ Θεὸς ὀνομάζῃ, πᾶσαν ἐπιδείκνυσθαι σπουδὴν χρὴ ὡς εὑρεῖν τὴν αἰτίαν. Οὐδὲν γὰρ ἁπλῶς  οὔτε εἰκῆ οὔτε ποιεῖν  οὔτε λέγειν  ὁ Θεὸς εἴωθεν,  ἀλλ'  ἕκαστον μετὰ τῆς αὐτῷ προσηκούσης σοφίας. Τί δήποτε οὖν Σαῦλος ἐλέγετο,  ὅτε ἐδίωκεν,  καὶ Παῦλος μετωνομάσθη,  ὅτε ἐπίστευσε; Τινές  φασιν  ὅτι  ἡνίκα  μὲν  ἐθορύβει  καὶ  ἐτάραττε  καὶ συνέχεεν  ἅπαντα,  καὶ  τὴν  Ἐκκλησίαν  ἐσάλευε, Σαῦλος  ἐλέγετο,  δι' αὐτὸ  τοῦτο  τὸ σαλεύειν  τὴν  Ἐκκλησίαν,  ἀπὸ  τοῦ  πράγματος  λαβὼν  τὴν  προσηγορίαν·  ἐπειδὴ  δὲ ἀπέστη τῆς μανίας ἐκείνης καὶ τὴν ταραχὴν ἀπέθετο, καὶ τὸν πόλεμον κατέλυσε, καὶ τοῦ διώκειν ἐπαύσατο, πάλιν Παῦλος ἀπὸ τοῦ παύσασθαι μετωνομάσθη· ἀλλ' ἕωλος οὗτος ὁ λόγος καὶ οὐκ ἀληθὴς, καὶ διὰ τοῦτο αὐτὸν τέθεικα εἰς μέσον, ἵνα μὴ παρακρούησθε  ταῖς  ψιλαῖς   αἰτιολογίαις.   Πρῶτον  μὲν  γὰρ  οἱ  γονεῖς   αὐτῷ  τοῦτο τεθείκασι τοὔνομα οὐχὶ προφῆταί τινες ὄντες, καὶ τὸ μέλλον προορῶντες. Ἔπειτα εἰ διὰ τοῦτο Σαῦλος ἐλέγετο, ἐπειδὴ τὴν Ἐκκλησίαν ἐσάλευε καὶ ἐτάραττεν, ἔδει παυσάμενον αὐτὸν  τοῦ σαλεύειν τὴν Ἐκκλησίαν εὐθέως  καὶ τὸ ὄνομα ἀποθέσθαι· νῦν  δὲ ὁρῶμεν αὐτὸν   τοῦ  μὲν   σάλου  τῶν   κατὰ  τῆς  Ἐκκλησίας  ἀποστάντα,   τὸ  ὄνομα   δὲ  οὐκ ἀποθέμενον, ἀλλ' ἔτι Σαῦλον λεγόμενον. Καὶ ἵνα μὴ νομίσητε ὅτι παρακρουόμενος ὑμᾶς ταῦτα  λέγω,  ἄνωθεν  ὑμῖν  τοῦτο  ἀπαριθμήσομαι. Ἐξέβαλον τὸν  Στέφανον,  φησὶ, καὶ ἐλιθοβόλουν   αὐτὸν,  καὶ  οἱ  μάρτυρες  ἀπέθεντο  τὰ  ἱμάτια  αὐτῶν  παρὰ  τοὺς  πόδας νεανίου καλουμένου Σαύλου· καὶ πάλιν, Σαῦλος δὲ ἦν συνευδοκῶν τῇ ἀναιρέσει αὐτοῦ· καὶ ἀλλαχοῦ, Σαῦλος δὲ ἐλυμαίνετο  τὴν Ἐκκλησίαν κατὰ τοὺς οἴκους εἰσπορευόμενος, σύρων τε ἄνδρας καὶ γυναῖκας· καὶ πάλιν, Σαῦλος δὲ ἔτι ἐμπνέων ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ Κυρίου· καὶ πάλιν, Ἤκουσε φωνὴν  λέγουσαν αὐτῷ, Σαοὺλ, Σαοὺλ, τί με διώκεις; Οὐκοῦν ἐντεῦθεν  αὐτὸν ἔδει λοιπὸν  ἀποθέσθαι τὸ ὄνομα, καὶ γὰρ ἀπέστη τοῦ διώκειν. Τί οὖν; εὐθέως ἀπέθετο; Οὐδαμῶς, καὶ τοῦτο ἐκ τῶν ἑξῆς δῆλον· σκοπεῖτε δέ· Ἠγέρθη Σαῦλος ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἀνεῳγμένων τῶν ὀφθαλμῶν  αὐτοῦ οὐδένα ἔβλεπε· καὶ πάλιν· Εἶπε δὲ Κύριος τῷ Ἀνανίᾳ· Πορεύθητι εἰς τὴν ῥύμην καλουμένην  Εὐθεῖαν, εὑρήσεις ἐν οἰκίᾳ Ἰούδα Σαῦλον ὀνόματι· καὶ πάλιν, Εἰσελθὼν ὁ Ἀνανίας εἶπε, Σαοὺλ ἀδελφὲ, ἀπέσταλκέ με ὁ Κύριος, ὁ ὀφθείς σοι ἐν τῇ ὁδῷ, ἵνα ἀναβλέψῃς.  Εἶτα ἤρξατο κηρύσσειν καὶ συνέχεε  τοὺς  Ἰουδαίους,  καὶ οὐδὲ οὕτως  τὸ ὄνομα  ἀπέθετο,  ἀλλ' ἔτι Σαῦλος ἐλέγετο.  Ἐγνώσθη γὰρ, φησὶ, τῷ Σαύλῳ ἡ ἐπιβουλὴ  τῶν  Ἰουδαίων.  Ἆρ' οὖν ἐνταῦθα μόνον; Οὐδαμῶς, ἀλλ', Ἐγένετο λιμὸς, φησὶ, καὶ ὥρισαν οἱ μαθηταὶ πέμψαι εἰς Ἱεροσόλυμα τοῖς ἁγίοις  εἰς διακονίαν.  Ἔπεμψαν δὲ διὰ χειρὸς Βαρνάβα καὶ Σαύλου. Ἰδοὺ διακονεῖ τοῖς ἁγίοις, καὶ ἔτι Σαῦλος λέγεται. Εἰσῆλθε καὶ μετὰ ταῦτα Βαρνάβας εἰς Ἀντιόχειαν,  καὶ ἰδὼν  τὴν χάριν  τοῦ Θεοῦ, καὶ ὅτι πλῆθος  ἦν ἐκεῖ πολὺ, ἐξῆλθεν  εἰς Ταρσὸν ἀναζητῆσαι  Σαῦλον.  Ἰδοὺ  καὶ  ἐπιστρέφει  πολλοὺς,  καὶ  Σαῦλος λέγεται·  καὶ πάλιν·   Ἦσαν,  φησὶν,   ἐν   Ἀντιοχείᾳ   κατὰ   τὴν   οὖσαν   Ἐκκλησίαν   προφῆται   καὶ διδάσκαλοι, Συμεὼν ὁ καλούμενος Νίγερ, καὶ Λούκιος ὁ Κυρηναῖος, Μαναήν τε Ἡρώδου τοῦ τετράρχου σύντροφος, καὶ Σαῦλος. Ἰδοὺ καὶ διδάσκαλος ἐγένετο καὶ προφήτης, καὶ ἔτι Σαῦλος ἐλέγετο. Καὶ πάλιν, Λειτουργούντων  δὲ αὐτῶν τῷ Κυρίῳ καὶ νηστευόντων, εἶπε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον· Ἀφορίσατέ μοι τὸν Βαρνάβαν καὶ τὸν Σαῦλον.

γʹ. Ἰδοὺ καὶ ἀφορίζεται  ὑπὸ τοῦ Πνεύματος, καὶ οὐδέπω τὸ ὄνομα ἀποτίθεται, ἀλλ' ὅτε ἦλθεν  εἰς Σαλαμῖνα, ὅτε τὸν μάγον  εὗρε, τότε φησὶν  ὁ Λουκᾶς περὶ αὐτοῦ· Σαῦλος  δὲ, ὁ καὶ  Παῦλος, πλησθεὶς  Πνεύματος  ἁγίου,  εἶπεν.  Ἐντεῦθεν  ἡ ἀρχὴ  τῆς μετονομασίας ἐγίνετο. Μὴ τοίνυν  ἀποκάμωμεν τὸν περὶ τῶν ὀνομάτων  τοῦτον ζητοῦντες  λόγον. Ὀνομάτων  γὰρ εὕρεσις καὶ ἐν τοῖς βιωτικοῖς  πράγμασι πολλὴν  ἔχει τὴν  ἰσχύν.  Καὶ  γὰρ  ἀναγνωρισμὸν   διὰ  πολλοῦ   χρόνου  πολλάκις   εἰργάσατο,  καὶ συγγένειαν  λανθάνουσαν  ἐφανέρωσεν ὀνομάτων  εὕρεσις, καὶ ἀμφισβητήσεις ἐν δικαστηρίῳ  ἔλυσε, καὶ  μάχας  καθεῖλε,  καὶ  πόλεμον  ἔσβεσεν ὀνομάτων  εὕρεσις, καὶ πολλάκις  ὑπόθεσις  εἰρήνης  γέγονεν.  Εἰ δὲ  ἐν  τοῖς  βιωτικοῖς  πράγμασι  τοσαύτη  ἡ δύναμις τῆς τῶν ὀνομάτων εὑρέσεως, πολλῷ μᾶλλον ἐν τοῖς πνευματικοῖς. Πρότερον δὲ  ἀνάγκη αὐτὰ τὰ ζητήματα διακρῖναι μετὰ ἀκριβείας. Ζητεῖται τοίνυν πρῶτον μὲν, διὰ τί τῶν ἁγίων  τοὺς μὲν ὠνόμασεν ὁ Θεὸς, τοὺς δὲ οὐκ ὠνόμασεν. Οὐ γὰρ δὴ πάντας τοὺς ἁγίους αὐτὸς ὠνόμασεν, οὔτε ἐν τῇ Καινῇ, οὔτε ἐν τῇ Παλαιᾷ· καὶ ὅπερ γέγονεν  ἐν τῇ Καινῇ, τοῦτο  καὶ ἐν  τῇ Παλαιᾷ, ἵνα  μάθῃς, ὅτι  εἷς ἐστιν  ὁ ∆εσπότης ἑκατέρων  τῶν διαθηκῶν. Ἐν μὲν οὖν τῇ Καινῇ τὸν Σίμωνα ὁ Χριστὸς Πέτρον ὠνόμασε, καὶ τὰ τέκνα Ζεβεδαίου  Ἰάκωβον  καὶ  Ἰωάννην   Υἱοὺς βροντῆς,  τούτους  μόνους·  τῶν  δὲ  λοιπῶν μαθητῶν  οὐδένα, ἀλλ' ἀφῆκεν  αὐτοὺς ἐν ταῖς προσηγορίαις, ἐν αἷς ἔθεντο  αὐτοὺς οἱ γονεῖς ἐξ ἀρχῆς· ἐν δὲ τῇ Παλαιᾷ τὸν Ἀβραὰμ ὁ Θεὸς μετωνόμασε καὶ τὸν Ἰακώβ· οὔτε δὲ τὸν Ἰωσὴφ, οὔτε τὸν Σαμουὴλ, οὔτε τὸν ∆αυῒδ, οὔτε τὸν Ἠλίαν, οὔτε τὸν Ἐλισσαῖον, οὔτε τοὺς λοιποὺς προφήτας, ἀλλ' ἀφῆκεν  αὐτοὺς ἐπὶ τῆς προσηγορίας μένειν  τῆς ἐν ἀρχῇ. Ἓν μὲν τοῦτο πρῶτον ζήτημά ἐστι, διὰ τί τῶν ἁγίων οἱ μὲν μετωνομάσθησαν, οἱ δὲ οὔ· δεύτερον δὲ μετ' ἐκεῖνο, διὰ τί τούτων οἱ μὲν ἐν μέσῃ τῇ ἡλικίᾳ μετωνομάζοντο, οἱ δὲ ἐξ ἀρχῆς, καὶ πρὸ αὐτῶν  τῶν  ὠδίνων.  Τὸν μὲν  γὰρ Πέτρον καὶ Ἰάκωβον  καὶ Ἰωάννην  ἐν μέσῃ τῇ ἡλικίᾳ  μετωνόμασεν  ὁ Χριστός· Ἰωάννην  δὲ τὸν Βαπτιστὴν πρὸ αὐτῶν  τῶν  ὠδίνων.  Ἦλθε γὰρ ἄγγελος  Κυρίου, καὶ εἶπε· Μὴ φοβοῦ, Ζαχαρία· ἰδοὺ ἡ γυνή σου Ἐλισάβετ τέξεται υἱὸν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰωάννην.  Εἶδες πῶς πρὸ τῶν ὠδίνων  ἡ προσηγορία; Τοῦτο καὶ ἐν τῇ Παλαιᾷ γέγονεν. Ὥσπερ γὰρ ἐν τῇ Καινῇ ὁ μὲν  Πέτρος καὶ  Ἰάκωβος  καὶ  Ἰωάννης  εἰς  ἄνδρας  τελοῦντες  μετωνομάσθησαν,  καὶ διώνυμοι  γεγόνασιν, Ἰωάννης  δὲ ὁ Βαπτιστὴς πρὸ αὐτῶν  τῶν ὠδίνων  καὶ τῶν τόκων ἔλαβε τὴν προσηγορίαν· οὕτω καὶ ἐν τῇ Παλαιᾷ ὁ μὲν Ἀβραὰμ καὶ Ἰακὼβ ἐν μέσῃ τῇ ἡλικίᾳ μετωνομάζοντο· ὁ μὲν γὰρ ἐκαλεῖτο Ἀβρὰμ, καὶ ἐκλήθη Ἀβραάμ· ὁ δὲ ἐκαλεῖτο Ἰακὼβ, ἐκλήθη δὲ Ἰσραήλ.Ὁ δὲ Ἰσαὰκ οὐκ ἔτι οὕτως, ἀλλὰ πρὸ αὐτῶν τῶν ὠδίνων  τὸ ὄνομα δέχεται· καὶ καθάπερ ἐκεῖ ὁ ἄγγελος εἶπεν· Ἡ γυνή σου λήψεται  ἐν γαστρὶ, καὶ τέξεται υἱὸν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰωάννην· οὕτω καὶ ἐνταῦθα ὁ Θεὸς εἶπε πρὸς τὸ Ἀβραάμ· Ἡ γυνή σου Σάῤῥα τέξεται υἱὸν καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰσαάκ. Ἓν μὲν οὖν τοῦτο ζήτημα, τίνος ἕνεκεν οἱ μὲν μετωνομάσθησαν, οἱ δὲ οὐκέτι· δεύτερον δὲ μετ' ἐκεῖνο, τί δήποτε οἱ μὲν ἐν μέσῃ τῇ ἡλικίᾳ, οἱ δὲ πρὸ αὐτῶν τῶν ὠδίνων, καὶ ταῦτα μὲν ἐν ἑκατέραις ∆ιαθήκαις. Ἡμεῖς δὲ ἐπὶ τὸ δεύτερον ἴωμεν πρότερον· οὕτω γὰρ καὶ ἐκεῖνο σαφέστερον ἔσται· καὶ ἴδωμεν  τοὺς ἐξ ἀρχῆς ὀνομασθέντας, καὶ ἀναβαίνοντες μετὰ (f. κατὰ) μικρὸν ἐπὶ τὸν πρῶτον ὀνομασθέντα ἄνθρωπον παρὰ τοῦ Θεοῦ ἔλθωμεν, ἵνα ἀπὸ τῆς ἀρχῆς τὰ ζητήματα τὴν λύσιν λαμβάνῃ. Τίνα οὖν πρῶτον ὠνόμασεν ὁ Θεός; Τίνα δὲ ἄλλον,  ἀλλ' ἢ τὸν πρῶτον  πλασθέντα; Οὐδὲ γὰρ ἦν ἄλλος  ἄνθρωπος  οὐδεὶς, ὥστε  ἐπιθεῖναι  αὐτῷ  προσηγορίαν.  Τίνα  οὖν  τοῦτον  ὠνόμασεν;  Ἀδὰμ τῇ  Ἑβραίων φωνῇ· οὐ γάρ ἐστιν Ἑλληνικὸν  τὸ ὄνομα, εἰς δὲ τὴν Ἑλλάδα μεταβαλλόμενον,  οὐδὲν ἄλλο δηλοῖ, ἀλλ' ἢ τὸν γήϊνον· τὸ γὰρ Ἐδὲμ τὴν παρθένον σημαίνει γῆν· τοιοῦτον δὲ ἦν τὸ  χωρίον   ἐκεῖνο,  ἐν  ᾧ  τὸν  παράδεισον  ἐφύτευσεν   ὁ  Θεός.  Ἐφύτευσε  γὰρ  τὸν παράδεισον ὁ Θεὸς, φησὶν, ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολάς·  ἵνα μάθῃς, ὅτι οὐκ ἀνθρωπίνων χειρῶν ἔργον ἦν ὁ παράδεισος· παρθένος γὰρ ἦν ἡ γῆ, καὶ οὔτε ἄροτρον δεξαμένη ἦν, οὔτε εἰς αὔλακα διανοιγεῖσα, ἀλλ' ἄπειρος οὖσα γεωργικῶν  χειρῶν ἀπὸ ἐπιταγῆς μόνον ἐβλάστησε τὰ δένδρα ἐκεῖνα. ∆ιὰ τοῦτο Ἐδὲμ αὐτὴν ἐκάλεσεν, ὅπερ ἐστὶ παρθένος γῆ· αὕτη ἡ παρθένος ἐκείνης τῆς Παρθένου τύπος ἦν. Ὥσπερ γὰρ αὕτη ἡ γῆ μὴ δεξαμένη σπέρματα ἐβλάστησεν  ἡμῖν  τὸν  παράδεισον·  οὕτω  καὶ  ἐκείνη  μὴ  δεξαμένη  σπέρμα ἀνδρὸς ἐβλάστησεν ἡμῖν τὸν Χριστόν. Ὅταν οὖν εἴποι σοι ὁ Ἰουδαῖος, Πῶς ἔτεκεν  ἡ παρθένος;  εἰπὲ  πρὸς  αὐτὸν,  Πῶς  ἐβλάστησεν  ἡ  παρθένος  γῆ  τὰ  δένδρα  ἐκεῖνα  τὰ παράδοξα; Τὸ γὰρ Ἐδὲμ παρθένος γῆ λέγεται τῇ Ἑβραίων γλώττῃ· καὶ εἴ τις διαπιστεῖ,  τοὺς τῆς γλώττης  τῆς Ἑβραίων ἐμπείρους διερωτάτω,  καὶ θεάσεται ταύτην  οὖσαν τὴν ἑρμηνείαν  τοῦ Ἐδὲμ ὀνόματος. Οὐδὲ γὰρ ἐπειδὴ ἀγνοοῦσι λέγομεν, διὰ τοῦτο παραλογίσασθαι ὑμᾶς βούλομαι, ἀλλὰ σπουδάζοντες ἀχειρώτους  ποιεῖν, ὥσπερ αὐτῶν τῶν ἐχθρῶν παρόντων  τῶν ταῦτα εἰδότων, οὕτω μετὰ ἀκριβείας ἅπαντα ἑρμηνεύομεν. Ἐπειδὴ  οὖν  ἀπὸ  τῆς  Ἐδὲμ  τῆς  παρθένου  γῆς  ἐπλάσθη  ἄνθρωπος,   ἐκλήθη  Ἀδὰμ συνώνυμος  τῇ μητρί. Οὕτω καὶ ἄνθρωποι  ποιοῦσι, τὰ τικτόμενα  παιδία εἰς ὄνομα τῶν μητέρων καλοῦσι πολλάκις· οὕτω καὶ ὁ Θεὸς τὸν πλασθέντα ἄνθρωπον ἀπὸ τῆς γῆς εἰς ὄνομα τῆς μητρὸς ἐκάλεσεν Ἀδάμ. Ἐκείνη Ἐδὲμ, οὗτος Ἀδάμ

δʹ. Ἀλλὰ τί τὸ χρήσιμον; Ἄνθρωποι  μὲν γὰρ καλοῦσιν εἰς ὄνομα τῶν μητέρων διὰ τὴν  τιμὴν  τῶν  τετοκυιῶν  γυναικῶν·  ὁ Θεὸς τίνος  ἕνεκεν  εἰς ὄνομα  τῆς μητρὸς ἐκάλεσεν; τί μέγα ἢ μικρὸν  οἰκονομῶν  ἐντεῦθεν;  Οὐδὲν γὰρ ἁπλῶς  οὐδὲ εἰκῆ ποιεῖ, ἀλλὰ μετὰ λόγου καὶ σοφίας πολλῆς· τῆς γὰρ συνέσεως αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ἀριθμός. Ἐδὲμ ἡ  γῆ,  Ἀδὰμ  ὁ  γήϊνος,  ὁ  χοϊκὸς,  ὁ  γηγενής.   ∆ιὰ  τί  οὖν  οὕτως  αὐτὸν  ἐκάλεσεν; Ἀναμιμνήσκων αὐτὸν διὰ τοῦ ὀνόματος τῆς εὐτελείας τῆς κατὰ φύσιν, καὶ καθάπερ ἐν στήλῃ χαλκῇ τῇ προσηγορίᾳ κατατιθέμενος  τὴν ταπεινότητα  τῆς οὐσίας, ἵνα τὸ ὄνομα διδασκαλίαν  ἔχῃ  μετριοφροσύνης,  ἵνα  μὴ  μείζονα  τῆς  οἰκείας  ἀξίας  ἔννοιαν  λάβῃ. Ἡμεῖς μὲν γὰρ ὅτι γῆ ἐσμεν, ἴσμεν σαφῶς, καὶ ἀπ' αὐτῆς τῆς πείρας τῶν πραγμάτων· ἐκεῖνος δὲ οὐδένα εἶδε πρὸ αὐτοῦ τετελευτηκότα, οὐδὲ διαλυθέντα εἰς κόνιν, ἀλλὰ πολὺ τὸ  κάλλος ἦν αὐτῷ τοῦ σώματος, καὶ καθάπερ χρυσοῦ ἀνδριὰς ἀπὸ χωνευτηρίου ἄρτι προελθὼν,  οὕτως  ἀπέλαμπεν.  Ἵνα μὴ οὖν τὸ ὑπερέχον  τῆς ὄψεως εἰς ἀπόνοιαν αὐτὸν  ἐπάρῃ,  ἀντέστησεν  αὐτῷ  ὄνομα  ἱκανὴν  ταπεινοφροσύνης   διδασκαλίαν  ἔχον· ἔμελλε γὰρ αὐτῷ καὶ ὁ διάβολος προσελθὼν διαλέγεσθαι περὶ ἀπονοίας· ἔμελλεν ἐρεῖν αὐτῷ, ὅτι Ἔσεσθε ὡς θεοί. Ἵνα οὖν μεμνημένος  τοῦ ὀνόματος τοῦ διδάσκοντος αὐτὸν, ὅτι  γῆ  ἐστι,  μηδέποτε  ἰσοθεΐαν  φαντάζηται,  διὰ  τοῦτο  προκαταλαμβάνει  αὐτοῦ  τὸ συνειδὸς τῷ ὀνόματι,  ἱκανὴν  αὐτῷ διὰ τῆς προσηγορίας προαποτιθέμενος  ἀσφάλειαν τῆς μελλούσης ἐπάγεσθαι παρὰ τοῦ πονηροῦ δαίμονος ἐπιβουλῆς, καὶ τῆς πρὸς τὴν γῆν αὐτὸν ἀναμιμνήσκων συγγενείας, καὶ ἐμφαίνων  τῆς φύσεως τὴν εὐγένειαν ἅπασαν, καὶ μονονουχὶ  λέγων, ὅτι Ἐὰν εἴποι σοι, ὅτι Ἔσῃ ὡς Θεὸς, ἀναμνήσθητι  τοῦ ὀνόματος, καὶ ἱκανὴν ἔλαβες παραίνεσιν, ὥστε μὴ δέξασθαι τὴν συμβουλήν. Ἀναμνήσθητι τῆς μητρὸς, ἀπὸ τῆς συγγενείας ἐπίγνωθι  τὴν εὐτέλειαν, οὐχ ἵνα τὴν ταπεινότητα  μάθῃς, ἀλλ' ἵνα μηδέποτε  εἰς ἀπόνοιαν  ἐπαρθῇς. ∆ιὰ τοῦτο καὶ Παῦλος ἔλεγεν,  Ὁ πρῶτος  ἄνθρωπος Ἀδὰμ ἐκ γῆς χοϊκός.  Τὸ γὰρ Ἀδὰμ ἑρμηνεύων  ἡμῖν  τί ποτέ ἐστιν, ἔλεγε  τὸ, Ἐκ γῆς χοϊκός· ὁ δεύτερος ἄνθρωπος ὁ Κύριος ἐξ οὐρανοῦ. Ἀλλ' ἐπιπηδῶσιν  ἡμῖν οἱ αἱρετικοὶ λέγοντες·  Ἰδοὺ  οὐκ ἀνέλαβε  σάρκα ὁ Χριστός·  Ὁ δεύτερος  γὰρ, φησὶν,  ἄνθρωπος  ὁ Κύριος ἐξ οὐρανοῦ. Ἀκούεις ὅτι δεύτερος ἄνθρωπος, καὶ λέγεις, ὅτι Οὐκ ἀνέλαβε σάρκα; Καὶ τί ταύτης ἀναισχυντίας  γένοιτ' ἂν ἴσον; τίς γάρ ἐστιν ἄνθρωπος  σάρκα οὐκ ἔχων; ∆ιὰ γὰρ τοῦτο καὶ ἄνθρωπον  καὶ δεύτερον αὐτὸν ἐκάλεσεν ἄνθρωπον,  ἵνα ἴδῃς αὐτοῦ τὴν  συγγένειαν,  καὶ  ἀπὸ  τοῦ  ἀριθμοῦ  καὶ  ἀπὸ  τῆς  φύσεως.  Τίς οὖν  ἐστι, φησὶν,  ὁ δεύτερος ἄνθρωπος; Ὁ Κύριος ἐξ οὐρανοῦ. Ἀλλ' ὁ τόπος με σκανδαλίζει, φησὶ, καὶ τὸ λέγεσθαι Ἐξ οὐρανοῦ. Ὅταν ἀκούσῃς, ὅτι πρῶτος ἄνθρωπος  Ἀδὰμ ἐκ γῆς χοϊκὸς, ἆρα γήϊνον  αὐτὸν νομίζεις εἶναι; ἆρα χοϊκὸν ὑποπτεύεις  μόνον εἶναι, μὴ ἔχειν δὲ δύναμιν ἀσώματον, τὴν ψυχὴν λέγω καὶ τὴν ἐκείνης φύσιν; Καὶ τίς ἂν τοῦτο εἴποι; Ὥσπερ οὖν περὶ τοῦ Ἀδὰμ ἀκούων,  ὅτι χοϊκὸς  ἦν, οὐκ ἔρημον  τῆς  ψυχῆς  τὸ σῶμα ὑποπτεύεις, οὕτως ἀκούων, Ὁ Κύριος ἐξ οὐρανοῦ, μὴ ἀθέτει τὴν οἰκονομίαν διὰ τὸ προσκεῖσθαι, Ἐξ οὐρανοῦ. Τέως μὲν οὖν τὸ πρῶτον ὄνομα ἱκανὴν ἔλαβεν ἀπολογίαν· Ἀδὰμ γὰρ ἐκλήθη  ἀπὸ  τοῦ  ὀνόματος  τῆς  μητρὸς,  ἵνα  μὴ  μεῖζον  φρονῇ  τῆς  οἰκείας  δυνάμεως·  ἵνα ἀχείρωτος  γένηται  πρὸς τὴν  ἀπάτην  τοῦ διαβόλου·  καὶ γὰρ ἔλεγεν·  Ἔσεσθε ὡς θεοί. ∆εῦρο δὴ λοιπὸν, καὶ ἐφ' ἕτερον τὸν πρὸ αὐτῶν τῶν τόκων ὀνομασθέντα παρὰ τοῦ Θεοῦ μεταβάντες   καταπαύσωμεν   τὸν   λόγον.   Τίς  οὖν   μετὰ   τὸν   Ἀδὰμ  ὑπὸ   τοῦ  Θεοῦ προσηγορίαν  ἔλαβε  πρὶν  ἢ γενέσθαι; Ὁ Ἰσαάκ· Ἰδοὺ  γὰρ, φησὶν,  ἡγυνή  σου Σάῤῥα λήψεται  ἐν γαστρὶ, καὶ τέξεται  υἱὸν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰσαάκ. Ἐπειδὴ δὲ ἔτεκεν αὐτὸν, ἐκάλεσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰσαὰκ λέγουσα· Γέλωτά μοι ἐποίησεν ὁ Θεός. ∆ιὰ τί;  Τίς  γὰρ,  φησὶν,  ἀναγγελεῖ   τῷ  Ἀβραὰμ, ὅτι  Σάῤῥα θηλάζει  υἱόν;  Προσέχετέ μοι ἀκριβῶς  ἐνταῦθα,  ἵνα  ἴδητε  τὸ θαῦμα. Οὐκ εἶπεν,  ὅτι ἔτεκε παιδίον,  ἀλλ' ὅτι θηλάζει παιδίον. Ἵνα γὰρ μή τις ὑποβολιμαῖον εἶναι νομίσῃ τὸ παιδίον, αἱ τοῦ γάλακτος πηγαὶ  τὸν  τοκετὸν  ἐνεγυήσαντο,  ὥστε  ἀναμιμνησκόμενος  τοῦ  ὀνόματος  καὶ  αὐτὸς ἱκανὴν  εἶχε  διδασκαλίαν  τῆς  παραδόξου  γεννήσεως.  ∆ιὰ  τοῦτό  φησι,  Γέλωτά  μοι ἐποίησεν ὁ Θεὸς, ὅτι ἦν ἰδεῖν γυναῖκα γεγηρακυῖαν  ἐν βαθυτάτῃ πολιᾷ τιθηνουμένην, ὑπομάζιον  ἔχουσαν παιδίον. Ἀλλ' ὁ γέλως  τῆς τοῦ Θεοῦ χάριτος ὑπόμνησις ἦν, καὶ ἡ γαλακτοτροφία  τὴν θαυματοποιίαν  ἐπιστοῦτο· οὐδὲ γὰρ φύσεως ἔργον ἦν, ἀλλὰ τὸ πᾶν τῆς χάριτος κατόρθωμα ἐγίνετο. ∆ιὰ τοῦτό φησι καὶ ὁ Παῦλος, Κατὰ Ἰσαὰκ ἐπαγγελίας τέκνα ἐσμέν. Ὥσπερ γὰρ ἐκεῖ ἡ χάρις εἰργάσατο· οὕτω καὶ ἐνταῦθα προῆλθεν  ἐκεῖνος ἀπὸ μήτρας κατεψυγμένης.  Ἀνέβης σὺ ἀπὸ ὑδάτων ψυχρῶν· ὅπερ οὖν ἐκείνῳ ἡ μήτρα, τοῦτό σοι ἡ κολυμβήθρα ἐγένετο  τῶν  ὑδάτων.  Εἶδες τόκου συγγένειαν;  εἶδες χάριτος συμφωνίαν; εἶδες πανταχοῦ τὴν φύσιν σχολάζουσαν, καὶ τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ τὸ πᾶν ἐργαζομένην; ∆ιὰ τοῦτο Κατὰ Ἰσαὰκ ἐπαγγελίας  τέκνα ἐσμέν. Ἀλλ'  ἕν ἐστιν ἔτι τὸ ζητούμενον· περὶ ἡμῶν εἶπεν, ὅτι Οὐκ ἐξ αἱμάτων, οὐδὲ ἐκ θελήματος σαρκός. Πῶς; Οὐδὲ Ἰσαὰκ ἐξ αἱμάτων· Ἐξέλιπε γὰρ Σάῤῥᾳ τοῦγίνεσθαι  τὰ γυναικεῖα  αὐτῆς. Ἀπεσβέσθησαν αἱ τοῦ αἵματος πηγαὶ, ἀνῃρέθη τῆς γεννήσεως  ἡ ὕλη, ἄχρηστον ἦν τῆς φύσεως τὸ ἐργαστήριον, καὶ ὁ Θεὸς τὴν δύναμιν  ἐπεδείξατο τὴν ἑαυτοῦ. Ἰδοὺ καὶ τῆς τοῦ Ἰσαὰκ προσηγορίας ἀπηρτισμένην  τὴν διδασκαλίαν  ἔχομεν. Λείπεται μὲν γὰρ ἐπὶ τὸν Ἀβραὰμ, καὶ τοὺς υἱοὺς Ζεβεδαίου καὶ τὸν Πέτρον ἐλθεῖν· ἀλλ' ὥστε μὴ ἐνοχλῆσαι τῷ μήκει, εἰς ἑτέραν ταῦτα διάλεξιν ὑπερθέμενοι καταπαύσομεν τὸν λόγον, παρακαλέσαντες  ὑμᾶς, τοὺς  γεννηθέντας κατὰ  τὸν  Ἰσαὰκ, μιμεῖσθαι  τοῦ  Ἰσαὰκ τὴν πραότητα καὶ τὴν ἐπιείκειαν καὶ τὴν ἄλλην ἅπασαν φιλοσοφίαν, ἵνα εὐχαῖς ἐκείνου τοῦ δικαίου καὶ τῶν προέδρων τούτων  ἁπάντων  εἰς κόλπους Ἀβραὰμ ἅπαντες καταντῆσαι δυνηθῶμεν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι' οὗ καὶ μεθ' οὗ τῷ Πατρὶ δόξα, τιμὴ, κράτος, ἅμα τῷ ἁγίῳ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

11.Πρὸς τοὺς ἐγκαλέσαντας ὑπὲρ τοῦ μήκους τῶν προοιμίων, καὶ ὅτι χρήσιμον τὸ φέρειν ἐλέγχους, καὶ τίνος ἕνεκεν οὐκ εὐθέως πιστεύσας μετωνομάσθη Παῦλος, καὶ ὅτι οὐκ ἐξ ἀνάγκης, ἀλλ' ἐκ προαιρέσεως γέγονεν αὐτῷ ἡ μεταβολὴ, καὶ εἰς τὸ ῥητόν· "Σαῦλε, Σαῦλε, τί με διώκεις;"

αʹ. Ἐνεκάλεσαν  ἡμῖν  τινες  τῶν  ἀγαπητῶν  τῶν  ἡμετέρων,  ὅτι  τοῦ  λόγου  τὰ προοίμια πρὸς μῆκος ἐκτείνομεν, καὶ εἰ μὲν δικαίως, ἢ ἀδίκως ἐνεκάλεσαν, τότε εἴσεσθε, ἐπειδὰν καὶ τὰ παρ' ἡμῶν ἀκούσαντες, ὡς ἐν κοινῷ δικαστηρίῳ τὴν ψῆφον  ἐνέγκητε. Ἐγὼ δὲ καὶ πρὶν ἀποδεῖξαι τοῦτο, χάριν αὐτοῖς ἔχω τῶν ἐγκλημάτων· κηδεμονίας γὰρ, οὐ πονηρίας ἐστὶ τὰ ἐγκλήματα· καὶ τὸν φιλοῦντά  με, οὐχ ὅταν ἐπαινῇ με μόνον, ἀλλὰ  καὶ ὅταν ἐγκαλῇ καὶ διορθῶται, τότε φαίην ἂν ἔγωγε φιλεῖν.  Τὸ μὲν γὰρ ἁπλῶς πάντα ἐπαινεῖν,  καὶ τὰ καλῶς ἔχοντα, καὶ τὰ μὴ καλῶς, οὐκ ἔστι φιλοῦντος,  ἀλλ' ἀπατεῶνος καὶ εἴρωνος· τὸ δὲ ἐπαινεῖν μὲν ἄν τι τῶν δεόντων γίνηται, ἐγκαλεῖν δὲ ἄν τι διαμαρτάνηται,  τοῦτο  φίλου  καὶ  κηδεμόνος.  Καὶ ἵνα  μάθητε,  ὅτι  τὸ  ἁπλῶς  πάντα ἐπαινεῖν  καὶ μακαρίζειν  ἐπὶ πᾶσιν, οὐκ ἔστι φίλου,  ἀλλὰ  πλανῶντος·  Λαός μου γὰρ, φησὶν, οἱ μακαρίζοντες ὑμᾶς, πλανῶσιν ὑμᾶς, καὶ τὸν τρίβον τῶν ποδῶν ὑμῶν ἐκταράσσουσι.  Τὸν  μὲν  οὖν  ἐχθρὸν  οὐδὲ  ἐπαινοῦντα   δέχομαι,  τὸν  δὲ  φίλον   καὶ ἐγκαλοῦντα  προσίεμαι. Ἐκεῖνος, κἂν φιλῇ με, ἀηδής ἐστιν· οὗτος, κἂν τραυματίζῃ με, ποθεινός ἐστιν· ἐκείνου τὸ φίλημα ὑποψίας γέμει, τούτου τὸ τραῦμα κηδεμονίαν  ἔχει. ∆ιὰ τοῦτό  φησί τις· Ἀξιοπιστότερα τραύματα  φίλου,  ἢ ἑκούσια φιλήματα  ἐχθροῦ. Τί λέγεις; Τραύματα φιλημάτων βελτίονα, φησίν· οὐ γὰρ τῇ φύσει τῶν  γινομένων, ἀλλὰ τῇ διαθέσει τῶν ποιούντων  προσέχω. Βούλει μαθεῖν, πῶς ἀξιοπιστότερα τραύματα φίλου,  ἢ ἑκούσια φιλήματα  ἐχθροῦ; Ἐφίλησε τὸν  Κύριον ὁ Ἰούδας, ἀλλὰ  προδοσίας αὐτοῦ τὸ φίλημα ἔγεμεν, ἰὸν αὐτοῦ τὸ στόμα εἶχε, πονηρίας ἡ γλῶσσα ἐπέπληστο. Τὸν παρὰ Κορινθίοις πεπορνευκότα  ἐτραυμάτισεν ὁ Παῦλος, ἀλλ' ἔσωσε. Καὶ πῶς ἐτραυμάτισε; φησί. Τῷ Σατανᾷ παραδούς. Παράδοτε γὰρ, φησὶ, τὸν τοιοῦτον τῷ Σατανᾷ εἰς ὄλεθρον τῆς σαρκός. ∆ιὰ τί; Ἵνα τὸ πνεῦμα σωθῇ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Εἶδες τραύματα σωτηρίαν ἔχοντα; εἶδες φίλημα προδοσίας γέμον; Οὕτως Ἀξιοπιστότερα τραύματα φίλου, ἢ ἑκούσια φιλήματα ἐχθροῦ. Τοῦτο μὴ ἐπ' ἀνθρώπων  μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐπὶ τοῦ διαβόλου ἐξετάσωμεν. Ὁ μὲν φίλος, ὁ δὲ ἐχθρός· ὁ μὲν σωτὴρ καὶ κηδεμὼν, ὁ δὲ ἀπατεὼν  καὶ πολέμιος. Ἀλλ' ὁ μὲν ἐφίλησέ ποτε, ὁ δὲ ἐτραυμάτισε. Πῶς ὁ μὲν ἐφίλησεν, ὁ δὲ ἐτραυμάτισεν; Ὁ μὲν εἶπεν, Ἔσεσθε ὡς θεοί· ὁ δὲ εἶπε, Γῆ εἶ, καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ. Τίς οὖν ὠφέλησε μᾶλλον, ἐκεῖνος ὁ εἰπὼν, ὅτι Ἔσεσθε ὡς θεοὶ, ἢ οὗτος  ὁ εἰπὼν,  ὅτι  Γῆ εἶ, καὶ εἰς γῆν  ἀπελεύσῃ; Οὗτος θάνατον  ἠπείλησεν,  ἐκεῖνος ἀθανασίαν  ἐπηγγείλατο·  ἀλλ' ὁ μὲν ἀθανασίαν  ἐπαγγειλάμενος,  καὶ τοῦ παραδείσου ἐξέβαλεν· ὁ δὲ θάνατον ἀπειλήσας, εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνήγαγεν. Εἶδες πῶς Ἀξιοπιστότερα τραύματα φίλου, ἢ ἑκούσια φιλήματα  ἐχθροῦ; ∆ιὰ τοῦτο καὶ πρὶν ἀποδεῖξαι, χάριν ἔχω τοῖς ἐγκαλοῦσιν. Οἱ μὲν γὰρ, κἂν δικαίως, κἂν ἀδίκως ἐγκαλῶσιν, οὐκ ὀνειδίσαι  βουλόμενοι,  ἀλλὰ  διορθῶσαι, τοῦτο  ποιοῦσιν· οἱ δὲ ἐχθροὶ, κἂν δικαίως  ἐγκαλῶσιν, οὐχὶ διορθῶσαι, ἀλλ' ἐκπομπεῦσαι σπουδάζοντες ἐλέγχουσιν. Οὗτοι τοίνυν ἐπαινοῦντες, σπουδαιότερον  ζητοῦσι ποιῆσαι,  ἐκεῖνοι  δὲ, κἂν  ἐπαινῶσιν,  ὑποσκελίσαι  σπεύδουσι. Πλὴν  ὅπως  ἂν  ὁ  ἔλεγχος  κινῆται,  μέγα  ἀγαθὸν  τὸ  δύνασθαι  φέρειν  ἐλέγχους  καὶ ἐγκλήματα, καὶ μὴ ἐκθηριοῦσθαι. Ὁ γὰρ μισῶν ἐλέγχους, ἄφρων ἐστὶ, φησίν. Οὐκ εἶπε, τοιούσδε ἢ τοιούσδε ἐλέγχους, ἀλλ' ἁπλῶς, ἐλέγχους. Εἰ μὲν γὰρ δικαίως ἐνεκάλεσεν ὁ φίλος,  διόρθωσαι  τὸ ἁμάρτημα· εἰ δὲ ἀλόγως  ἐμέμψατο,  τέως  ἐπαίνεσον  αὐτὸν  τῆς γνώμης,  ἀπόδεξαι  τὸν  σκοπὸν, χάριν  ὁμολόγησον  τῆς  φιλίας·  ἀπὸ γὰρ τοῦ  σφόδρα φιλεῖν  τὸ ἐγκαλεῖν  γίνεται.  Μὴ δυσχεραίνωμεν  ἐλεγχόμενοι.  Καὶ γὰρ μεγάλα ὀνίνησι τοῦτο τὴν ζωὴν τὴν ἡμετέραν, εἰ γίνοιτο παρὰ πάντων, εἰ καὶ ἐλέγχοιμεν τοὺς ἁμαρτάνοντας,  καὶ ἁμαρτάνοντες  φέροιμεν τοὺς ἐλέγχους  εὐκόλως· ὅπερ γὰρ ἐπὶ τῶν τραυμάτων  ἐστὶ τὰ φάρμακα, τοῦτο ἐπὶ τῶν ἁμαρτημάτων  οἱ ἔλεγχοι· ὥσπερ οὖν ὁ τὰ φάρμακα  διακρουόμενος,  ἀνόητος,  οὕτω  καὶ  ὁ  τοὺς  ἐλέγχους   μὴ  καταδεχόμενος, ἄφρων.  Ἀλλ' ἐκθηριοῦνται  πολλοὶ  πολλάκις,  πρὸς αὐτοὺς  ἐννοοῦντες  καὶ λέγοντες· Σοφὸς,  φησὶν,  ἐγὼ  καὶ  συνετὸς  τοῦ  δεῖνος  ἀνέξομαι;  οὐκ  εἰδότες,  ὅτι  τοῦτο  αὐτὸ ἐσχάτης  ἀνοίας  τεκμήριον.  Εἶδον γὰρ, φησὶν,  ἄνθρωπον  δοκοῦντα  σοφὸν  εἶναι  παρ' ἑαυτῷ, ἐλπίδα δὲ ἔχει μᾶλλον ὁ ἄφρων αὐτοῦ. ∆ιὰ τοῦτο καὶ Παῦλος λέγει, Μὴ γίνεσθε  φρόνιμοι  παρ'  ἑαυτοῖς.  Κἂν γὰρ  μυριάκις  εἶ  σοφὸς,  καὶ  τὰ  δέοντα  συνορῶν,  ἀλλ' ἄνθρωπος εἶ, καὶ χρείαν ἔχεις συμβούλου. Ὁ Θεὸς γὰρ μόνος ἐστὶν ἀνενδεὴς, καὶ μόνος οὐ δεῖται συμβούλου. ∆ι' ὃ καὶ περὶ ἐκείνου μόνου λέγεται· Τίς γὰρ ἔγνω νοῦν Κυρίου, ἢ τίς σύμβουλος αὐτοῦ ἐγένετο; ἄνθρωποι δὲ, κἂν μυριάκις ὦμεν σοφοὶ, μυριάκις ἐλεγχόμεθα, καὶ τὸ τῆς φύσεως ἡμῶν ἀσθενὲς διαφαίνεται.  Οὐ γὰρ δύναται πάντα εἶναι ἐν ἀνθρώποις, φησί. ∆ιὰ τί; Ὅτι οὐκ ἀθάνατος υἱὸς ἀνθρώπου. Τί φωτεινότερον ἡλίου; Ἀλλ' ὅμως καὶ τοῦτο ἐκλείπει. Καθάπερ οὖν ἐκεῖνο τὸ φῶς τὸ λαμπρὸν, τὴν ἀπαστράπτουσαν ἀκτῖνα σκότος ἐπελθὸν  ἀποκρύπτει· οὕτω πολλάκις  καὶ τὴν σύνεσιν τὴν   ἡμετέραν,   καθάπερ   ἐν   σταθηρᾷ  μεσημβρίᾳ  λάμπουσαν   καὶ   διαφαινομένην, ἐπελθοῦσα  ἄνοια  ἀπέκρυψε  πολλάκις· καὶ  ὁ μὲν  σοφὸς  τὸ  δέον  οὐ  συνεῖδεν,  ὁ δὲ ἐλάττων  ἐκείνου πολλῷ ὀξύτερον ἐκείνου τοῦτο ἐφώρασε. Καὶ τοῦτο γίνεται, ἵνα μήτε ὁ σοφὸς ἐπαίρηται, μήτε ὁ εὐτελὴς ἑαυτὸν ταλανίζῃ. Μέγα ἀγαθὸν ἐλέγχους  δύνασθαι φέρειν,  μέγα ἀγαθὸν  δύνασθαι ἐλέγχειν· τοῦτο κηδεμονίας  μεγίστης. Νυνὶ δὲ ἂν μὲν ἴδωμεν  ἄνθρωπον  τὸν χιτωνίσκον  ἔχοντα  παραλελυμένον  ἐκ πλαγίων,  ἢ τὴν  ἄλλην στολὴν κακῶς περικειμένην, διορθοῦμεν καὶ ὑπομιμνήσκομεν· ἂν δὲ ἴδωμεν αὐτοῦ τὴν ζωὴν  παραλελυμένην,  οὐδὲ λόγον  προϊέμεθα. Ἂν  ἴδωμεν  αὐτοῦ τὸν  βίον  ἀσχήμονα ὄντα, παρατρέχομεν· καίτοι τὰ μὲν τῶν ἱματίων, μέχρι γέλωτος, τὰ δὲ τῆς ψυχῆς, μέχρι κινδύνου  καὶ τιμωρίας  ἐστίν. Ὁρᾷς τὸν ἀδελφὸν,  εἰπέ μοι, κατὰ κρημνοῦ φερόμενον, ἠμελημένον  ἔχοντα βίον, οὐ συνορῶντα τὸ δέον, καὶ οὐκ ὀρέγεις χεῖρα, οὐκ ἀνιστᾷς ἐκ τοῦ πτώματος;  οὐκ ἐγκαλεῖς,  καὶ ἐλέγχεις;  ἀλλὰ τὸ μὴ προσκροῦσαι αὐτῷ  καὶ φανῆναι  ἐπαχθὴς προτιμᾷς τῆς ἐκείνου σωτηρίας; Καὶ ποίαν ἕξεις συγγνώμην παρὰ τοῦ Θεοῦ; τίνα ἀπολογίαν; Οὐκ ἤκουσας τί τοῖς Ἰουδαίοις  ἐκέλευσεν ὁ Θεός· τὰ ὑποζύγια τῶν ἐχθρῶν μὴ περιορᾷν πλανώμενα,  μηδὲ παρατρέχειν πεπτωκότα; Εἶτα Ἰουδαῖοι μὲν τὰ ἄλογα κελεύονται  μὴ περιορᾷν τῶν ἐχθρῶν, ἡμεῖς δὲ τὰς ψυχὰς τῶν ἀδελφῶν  καθ' ἑκάστην ὑποσκελιζομένας ἡμέραν περιοψόμεθα; Καὶ πῶς οὐκ ἐσχάτης τοῦτο ὠμότητος καὶ  θηριωδίας,  μηδὲ  τοσαύτην  ἀπονέμειν  ἀνθρώποις  πρόνοιαν,  ὅσην  τοῖς  ἀλόγοις ἐκεῖνοι; Τοῦτο πάντα ἀνέτρεψε, τοῦτο τὸν βίον ἡμῶν συνέχεεν, ὅτι οὔτε ἐλεγχόμενοι φέρομεν γενναίως, οὔτε ἑτέρους ἐλέγχειν  βουλόμεθα· διὰ γὰρ τοῦτο καὶ ἐπαχθεῖς ἐσμεν ἐλέγχοντες,  ἐπειδὴ ἐκθηριούμεθα ἐλεγχόμενοι.  Εἰ γὰρ ᾔδει ὁ ἀδελφὸς,  ὅτι ἐλέγξας σε ἐπῃνεῖτο παρὰ σοῦ, καὶ αὐτὸς ἐλεγχόμενος τὴν αὐτὴν ἀμοιβὴν ἀπέδωκεν ἄν.

βʹ. Βούλει μαθεῖν  ὅτι κἂν σφόδρα συνετὸς ᾖς, κἂν σφόδρα ἀπηρτισμένος, κἂν πρὸς αὐτὴν τὴν ἄκραν κορυφὴν ἔλθῃς τῆς ἀρετῆς, χρείαν ἔχεις συμβούλου, καὶ διορθοῦντος καὶ ἐλέγχοντος; Ἄκουσον ἱστορίαν παλαιάν. Οὐδὲν Μωϋσέως ἦν ἴσον. Καὶ γὰρ  πραότατος,  φησὶν,  ἦν  πάντων  ἀνθρώπων   ἐκεῖνος,  καὶ  τῷ  Θεῷ φίλος,  καὶ  τῆς ἔξωθεν φιλοσοφίας ἐνεπέπληστο, καὶ τῆς πνευματικῆς πλήρης ἦν συνέσεως. Ἐπαιδεύθη γὰρ, φησὶ, Μωϋσῆς πᾶσαν σοφίαν Αἰγυπτίων. Εἶδες ἀπηρτισμένην αὐτοῦ τὴν παίδευσιν; Καὶ ἦν δυνατὸς ἐν λόγῳ, καὶ ἄλλῃ ἀρετῇ. Ἀλλ' ἄκουσον καὶ ἑτέραν μαρτυρίαν. Πολλοῖς, φησὶ, προφήταις ὡμίλησεν ὁ Θεὸς, ἀλλ' οὐδενὶ οὕτως ὡμίλησεν· ἀλλὰ τοῖς μὲν ἄλλοις ἐν  αἰνίγμασι  καὶ δι' ὀνειράτων,  τῷ  δὲ Μωϋσῇ πρόσωπον  πρὸς πρόσωπον.  Τί μεῖζον τούτου ζητεῖς τεκμήριον  τῆς ἀρετῆς ἐκείνου, ὅταν ὁ πάντων  ∆εσπότης τῷ δούλῳ ὡς φίλῳ  διαλέγηται;  Ἦν τοίνυν  σοφὸς καὶ τὴν ἔξω καὶ τὴν ἔσω παιδείαν· ἦν δυνατὸς ἐν λόγῳ καὶ ἔργῳ· ἐπέτασσεν αὐτῇ τῇ κτίσει, ἐπειδὴ φίλος ἦν τοῦ ∆εσπότου τῆς κτίσεως· ἐξήγαγε λαὸν τοσοῦτον ἐξ Αἰγύπτου· τὴν θάλασσαν ἔσχισε, καὶ πάλιν συνήγαγε· καὶ ἦν ἰδεῖν θαῦμα παράδοξον. Τότε γὰρ πρῶτον ἐπεῖδεν ἥλιος θάλασσαν οὐ πλεομένην, ἀλλὰ πεζευομένην,  πέλαγος  οὐχὶ  κώπαις  καὶ πλοίοις,  ἀλλὰ  ποσὶν ἵππων  περώμενον.  Ἀλλ'  ὅμως ὁ σοφὸς, ὁ δυνατὸς ἐν λόγῳ καὶ ἔργῳ, ὁ φίλος τοῦ Θεοῦ, ὁ τῇ κτίσει ἐπιτάξας, ὁ τοσαῦτα  θαυματουργήσας,  οὐ συνεῖδε  πρᾶγμα  πολλοῖς  τῶν  ἀνθρώπων   εὐσύνοπτον· ἀλλ' ὁ μὲν κηδεστὴς αὐτοῦ, βάρβαρος ἄνθρωπος  καὶ εὐτελὴς,  συνεῖδεν  αὐτὸ, καὶ εἰς μέσον ἤγαγεν· ἐκεῖνος δὲ αὐτὸ οὐχ εὗρε. Τί οὖν ἐστι τοῦτο; Ἀκούσατε, ἵνα μάθητε, ὅτι ἕκαστος  συμβούλου  δεῖται,  κἂν  κατὰ  Μωϋσέα γένηται,  καὶ  ὅτι  τὰ  τοὺς  μεγάλους λανθάνοντα καὶ θαυμαστοὺς τοὺς ἀνθρώπους, τοὺς μικροὺς καὶ εὐτελεῖς πολλάκις οὐκ ἔλαθεν.  Ἐπειδὴ γὰρ ἐξῆλθεν  ὁ Μωϋσῆς ἐξ Αἰγύπτου, καὶ ἦν  ἐν  τῇ ἐρήμῳ, εἱστήκει πλησίον  αὐτοῦ ὁ λαὸς ἅπας, ἑξακόσιαι χιλιάδες,  καὶ πᾶσι διέλυσε τὰ ἐγκλήματα  τοῖς πρὸς  ἀλλήλους   ἀμφισβητοῦσιν.  Ἰδὼν  τοίνυν  αὐτὸν  ὁ  κηδεστὴς  τοῦτο  ποιοῦντα  ὁ Ἰοθὼρ, ἄνθρωπος  καὶ ἀνόητος  καὶ ἐν ἐρήμῳ βεβιωκὼς,  καὶ οὔτε  νόμων  οὔτε πολιτείας  τινὶ  κοινωνήσας  ποτὲ, ἀλλ' ἐν ἀσεβείᾳ ζῶν, οὗ τί γένοιτ' ἂν μεῖζον ἀνοίας τεκμήριον; Οὐδὲν γὰρ Ἑλλήνων ἀνοητότερον. Ἀλλ' ὅμως ἐκεῖνος ὁ βάρβαρος, ὁ ἀσεβὴς, ὁ ἀνόητος, ἰδὼν  οὐ δεόντως  αὐτὸν ποιοῦντα,  διώρθωσε τὸν Μωϋσέα, τὸν σοφὸν καὶ συνετὸν καὶ τοῦ Θεοῦ φίλον.  Καὶ εἰπὼν πρὸς αὐτὸν, Τί οὗτοι ἑστήκασιν ἐνώπιόν  σου; καὶ μαθὼν τὴν αἰτίαν  λέγει· Οὐκ ὀρθῶς σὺ τοῦτο ἐποίησας, φησί. Μετ' ἐπιτιμήσεως  ἡ συμβουλή· καὶ οὔτε οὕτως ἠγρίανεν  ἐκεῖνος, ἀλλ' ἠνείχετο ὁ σοφὸς, ὁ συνετὸς καὶ τοῦ Θεοῦ φίλος,  τοσαύταις  ἐφεστηκὼς  μυριάσιν.  Οὐδὲ γὰρ  τοῦτο  μικρὸν,  τὸ  παρὰ  τοῦ βαρβάρου καὶ  ἰδιώτου  παιδεύεσθαι.  Καὶ οὔτε  τὰ  θαύματα,  ἅπερ  εἰργάσατο,  οὔτε  τὸ μέγεθος  τῆς  ἀρχῆς  αὐτὸν  ἐπῆρεν,  οὔτε  τὸ  παρόντων   τῶν  ὑπηκόων  διορθοῦσθαι, ἐρυθριάσαι ἐποίησεν·  ἀλλ'  ἐννοήσας  ὅτι εἰ καὶ μεγάλα  αὐτῷ  εἴργασται σημεῖα, ἀλλ' ὅμως  ἀνθρωπίνης   φύσεως  μετέχει,  ἣν  πολλὰ  λανθάνει   πολλάκις,   μετ'  ἐπιεικείας ἐδέξατο τὴν συμβουλήν. Πολλοὶ δὲ πολλάκις ὑπὲρ τοῦ μὴ φανῆναι δεόμενοι συμβουλῆς τῆς παρ' ἑτέρων, εἵλοντο  προδοῦναι  τὴν ὠφέλειαν  τὴν ἀπὸ τῆς γνώμης,  ἢ δεξάμενοι τὴν  παραίνεσιν  διορθῶσαι τὸ ἁμάρτημα· μᾶλλον  ἀγνοεῖν  ἢ μαθεῖν  κατεδέξαντο,  οὐκ εἰδότες ὅτι οὐ τὸ μαθεῖν ἔγκλημα, ἀλλὰ τὸ ἀγνοεῖν κατηγορία· οὐ τὸ διδάσκεσθαι, ἀλλὰ τὸ ἐν ἀμαθείᾳ εἶναι· οὐ τὸ ἐλέγχεσθαι, ἀλλὰ τὸ ἁμαρτάνειν ἀδιόρθωτα. Ἔστι γὰρ, ἔστι καὶ παρὰ ἀνθρώπῳ  μικρῷ καὶ εὐτελεῖ εὑρεθῆναί τι τῶν δεόντων,  ὃ παρὰ τῷ σοφῷ καὶ μεγάλῳ  πολλάκις  οὐχ  εὕρηται.  Ὅπερ  οὖν  συνιδὼν  ὁ  Μωϋσῆς  ἤκουε  μετὰ  πάσης ἐπιεικείας ἐκείνου συμβουλεύοντος, καὶ λέγοντος· Ποίησόν σοι χιλιάρχους, ἑκατοντάρχους,  πεντηκοντάρχους, δεκάρχους· καὶ τὸ ῥῆμα τὸ βαρὺ ἀνοίσουσιν ἐπὶ σὲ, τὸ  δὲ  κοῦφον  αὐτοὶ  διαλύσονται.  Καὶ ἀκούσας οὐκ  ᾐσχύνθη,  οὐκ  ἠρυθρίασεν,  οὐκ ᾐδέσθη τοὺς ὑπηκόους, οὐκ εἶπε πρὸς ἑαυτὸν, ὅτι Καταγνώσονταί μου οἱ ἀρχόμενοι, εἰ ἄρχων ὢν παρ' ἑτέρου μανθάνω τὰ δέοντα· ἀλλὰ καὶ ἐπείσθη καὶ ἐποίησε τὸ πρόσταγμα, καὶ  οὐ  μόνον  ἐκείνους  οὐκ  ᾐσχύνθη  τοὺς  τότε,  ἀλλ'  οὐδὲ  ἡμᾶς  τοὺς  μετὰ  ταῦτα ἐσομένους·  ἀλλ'  ὥσπερ  ἐγκαλλωπιζόμενος  τῇ  διορθώσει   τῇ  παρὰ  τοῦ  κηδεστοῦ γενομένῃ,  οὐ τοὺς τότε μόνον  ἀνθρώπους,  ἀλλὰ  καὶ τοὺς ἐξ ἐκείνου  μέχρι σήμερον γενομένους,  καὶ  τοὺς  αὖθις  ἐσομένους  μέχρι  τῆς  τοῦ  Χριστοῦ παρουσίας  κατὰ  τὴν οἰκουμένην  ἅπασαν διὰ τῶν  γραμμάτων  ἐδίδαξε, καὶ ὅτι αὐτὸς τὸ δέον συνιδεῖν  οὐκ ἠδυνήθη, καὶ ὅτι τὴν διόρθωσιν ἐδέξατο παρὰ τοῦ κηδεστοῦ. Ἡμεῖς δὲ, ἐὰν ἄνθρωπον ἴδωμεν   παρόντα   ἐλεγχομένων  ἡμῶν   καὶ  διορθουμένων,   ἰλιγγιῶμεν,  ἐξιστάμεθα, νομίζομεν  τῆς  ζωῆς  ἐκπεπτωκέναι   πάσης.  Ἀλλ'  οὐκ  ἐκεῖνος·  ἀλλ'  ὁρῶν  τοσαύτας χιλιάδας  παρούσας οὐκ ἠρυθρίασε, μᾶλλον  δὲ τοσαύτας μυριάδας τότε, τὰς ἐξ ἐκείνου μέχρι νῦν  κατὰ τὴν  γῆν  ἅπασαν, ἀλλὰ  κηρύττει  πᾶσι καθ' ἑκάστην ἡμέραν  διὰ τῶν γραμμάτων,  ὅτι ὅπερ αὐτὸς οὐ συνεῖδε, τοῦτο ὁ κηδεστὴς συνεῖδε. Τίνος οὖν ἕνεκεν τοῦτο  ἐποίησε, καὶ μνήμῃ  παρέδωκε  τὸ γεγενημένον;  Ἵνα  ἡμᾶς πείσῃ μηδέποτε  ἐφ' ἑαυτοῖς μέγα φρονεῖν, κἂν ἁπάντων  ὦμεν σοφώτεροι, μηδὲ ἀτιμάζειν τὰς παρ' ἑτέρων συμβουλίας, κἂν ἁπάντων ὦσιν εὐτελέστεροι. Ἂν μὲν γάρ τι τῶν δεόντων συμβουλεύσῃ τις, κἂν  οἰκέτης  ᾖ, δέξαι  τὴν  παραίνεσιν·  ἂν  δέ τι  τῶν  ὀλεθρίων,  κἂν  ἐν  ἀξιώματι τυγχάνῃ  μεγίστῳ, παράπεμψαι τὴν γνώμην· οὐ γὰρ τῇ ποιότητι τῶν προσώπων  τῶν  συμβουλευόντων,  ἀλλ' αὐτῇ  τῆς  συμβουλῆς  τῇ φύσει  προσέχειν  δεῖ πανταχοῦ. Ὅπερ  οὖν  καὶ  Μωϋσῆς  ἐποίησε,  παιδεύων   ἡμᾶς  μὴ  ἐρυθριᾷν  ἐλεγχομένους,   κἂν ὁλόκληρος ἡμῖν δῆμος παρῇ. Ἐγκώμιον γὰρ τοῦτο μέγιστον, καὶ ἔπαινος οὐχ ὁ τυχὼν, καὶ φιλοσοφίας  ἔπαινος τῆς ἀνωτάτω,  τὸ φέρειν ἔλεγχον  γενναίως.  Οὐχ οὕτω γὰρ τὸν Ἰοθὼρ ἐπαινοῦμεν  καὶ θαυμάζομεν νῦν, ὅτι τὸν Μωϋσέα διώρθωσεν, ὡς ἐκπληττόμεθα τὸν ἅγιον ἐκεῖνον, ὅτι οὔτε ᾐσχύνθη διορθούμενος τοσούτων παρόντων,  καὶ μνήμῃ τὸ γεγενημένον παρέδωκε, διὰ πάντων τὴν αὐτοῦ φιλοσοφίαν  δείξας, καὶ ὅτι μετὰ πολλῆς τῆς ὑπερβολῆς τὴν παρὰ τῶν πολλῶν κατεπάτησε δόξαν.

γʹ. Ἀλλὰ γὰρ ὑπὲρ προοιμίων  ἀπολογούμενοι,  πάλιν  μεῖζον τὸ προοίμιον πεποιήκαμεν·  ἀλλ' οὐχ ἁπλῶς  οὐδὲ εἰκῆ, ἀλλ' ὑπὲρ τῶν  μεγίστων  ὑμῖν διαλεγόμενοι καὶ  ἀναγκαιοτάτων, ἵνα  γενναίως  ἐλεγχόμενοι   φέρωμεν,  ἵνα  προθύμως  ἐλέγχωμεν τοὺς ἁμαρτάνοντας καὶ διορθῶμεν. Ἀνάγκη δὲ λοιπὸν ἀπολογήσασθαι ὑπὲρ τοῦ μήκους, καὶ εἰπεῖν  τίνος  ἕνεκεν  μακρὰ ποιοῦμεν  προοίμια. Τίνος οὖν ἕνεκεν  τοῦτο ποιοῦμεν; Πλήθει τοσούτῳ διαλεγόμεθα,  ἀνθρώποις  γυναῖκας  ἔχουσιν, οἰκίας προεστηκόσιν, ἐν ἐργασίᾳ  καθημερινῇ   ζῶσιν,  ἐν  βιωτικοῖς   πράγμασι.  Καὶ οὐ  τοῦτο  μόνον  ἐστὶ  τὸ δυσχερὲς, ὅτι διηνεκῶς  εἰσιν ἠσχολημένοι,  ἀλλ' ὅτι καὶ ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος αὐτοὺς ἐνταῦθα   λαμβάνομεν.   Βουλόμενοι   τοίνυν    εὐσύνοπτα   κατασκευάζειν   αὐτοῖς   τὰ λεγόμενα,  διὰ τῶν  προοιμίων  σαφεστέραν ποιῆσαι τὴν  διδασκαλίαν  σπουδάζομεν. Ὁ μὲν γὰρ μηδὲν ἔργον ἔχων, ἀλλ' ἀεὶ ταῖς Γραφαῖς προσηλωμένος, οὐ δέεται προοιμίων, οὐ δεῖται κατασκευῆς, ἀλλ' ἀκούσας εὐθέως τοῦ λέγοντος, δέχεται τῶν λεγομένων  τὴν διάνοιαν·  ἄνθρωπος  δὲ  τὸν  μὲν  πλείω  χρόνον  πράγμασι  βιωτικοῖς  προσδεδεμένος, ὀλίγον δὲ καὶ βραχὺ ἐνταῦθα παραγενόμενος, ἂν μὴ προοιμίων ἀκούσῃ καὶ κατασκευῆς πλείονος, καὶ πανταχόθεν ἴδῃ προοδοποιηθέντα αὐτῷ τὸν λόγον, οὐδὲν κερδάνας ἀπέρχεται. Οὐ τοῦτο δὲ μόνον ἡμῖν ἐστιν αἴτιον  τοῦ μήκους τῶν προοιμίων, ἀλλὰ καὶ ἕτερον οὐκ ἔλαττον  τούτου. Τῶν γὰρ πολλῶν  τούτων  οἱ μὲν παραγίνονται,  οἱ δὲ οὐ παραγίνονται  πολλάκις.  Ἀνάγκη τοίνυν  τοὺς μὲν παραγενομένους  ἐπαινέσαι, τοὺς δὲ μὴ παραγενομένους  μέμψασθαι, ἵνα ἐκεῖνοι μὲν τοῖς ἐπαίνοις σπουδαιότεροι γένωνται, οὗτοι  δὲ  διὰ  τῶν   ἐγκλημάτων   τὴν  ῥᾳθυμίαν   ἀποθῶνται.   Ἔστι  καὶ  ἑτέρα  χρεία προοιμίων  ὑμῖν. Ὑποθέσεως ἁπτόμεθα μακροτέρας πολλάκις, ἢν οὐ δυνατὸν  ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ πρὸς τέλος  ἀγαγεῖν,  ἀλλὰ  καὶ δευτέρας  καὶ τρίτης  καὶ τετάρτης  ἡμῖν  ἔστιν  ὅτε ἐξηγήσεως εἰς τὴν  αὐτὴν  ἐδέησε πραγματείαν.  Ἀνάγκη τοίνυν  καὶ ταύτῃ  τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ τὰ τέλη τῆς προτέρας διδασκαλίας ἀναλαβεῖν,  ἵν' οὕτως  ἁρμοσθὲν τῇ ἀρχῇ τὸ τέλος,   σαφεστέραν   ποιῇ   τοῖς   παροῦσι   τὴν   ἐξήγησιν,   καὶ   μὴ   τῆς   ἀκολουθίας ἀπηρτημένος   ὁ  λόγος   ἀφανέστερος   ᾖ  τοῖς  ἀκροαταῖς.  Καὶ  ἵνα  μάθῃς  ὅτι  χωρὶς προοιμίων  εἰσαγόμενος  λόγος  οὐδενὶ  γνώριμος  ἔσται, ἰδοὺ  χωρὶς  προοιμίων  αὐτὸν εἰσάγω νῦν πείρας ἕνεκεν. Ἐμβλέψας δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς εἶπε, Σὺ εἶ Σίμων υἱὸς Ἰωνᾶ, σὺ κληθήσῃ  Κηφᾶς, ὃ ἑρμηνεύεται  Πέτρος. Ὁρᾶτε, μὴ  συνίετε  τὸ  λεχθέν; μὴ ἴστε τὴν ἀκολουθίαν, τίνος ἕνεκεν εἴρηται; ἐπειδὴ χωρὶς προοιμίου αὐτὸ εἰσήγαγον, ταὐτὸν ποιήσας, ὥσπερ ἂν εἴ τις ἄνθρωπον πάντοθεν περιβαλὼν εἰς τὸ θέατρον εἰσαγάγοι. Φέρε οὖν, αὐτὸν λοιπὸν  ἐκκαλύψωμεν,  τὸ προοίμιον ἀποδόντες αὐτῷ. Περὶ Παύλου δὲ  ὁ  λόγος  ἦν  πρώην   ἡμῖν  ἐνταῦθα,  ὅτε  περὶ  τῶν   ὀνομάτων   διελεγόμεθα,   καὶ  ἐζητοῦμεν, διὰ τί ποτὲ μὲν Σαῦλος, μετὰ δὲ ταῦτα Παῦλος ἐκλήθη. Ἐντεῦθεν ἐξέβημεν εἰς παλαιὰν  ἱστορίαν, καὶ τοὺς ἔχοντας  ἐπωνυμίας  ἐξητάσαμεν ἅπαντας. Εἶτα ἐκεῖθεν καὶ Σίμωνος ἐμνήσθημεν, καὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ φωνῆς λεγούσης πρὸς αὐτὸν, Σὺ εἶ Σίμων υἱὸς Ἰωνᾶ, σὺ κληθήσῃ Κηφᾶς, ὃ ἑρμηνεύεται Πέτρος. Εἶδες πῶς τὸ πρὸ μικροῦ δόξαν ἀπορίας  γέμειν,  γνωριμώτερον   ἐγένετο  νῦν;  Ὥσπερ γὰρ  σῶμα  κεφαλῆς,  καὶ  ῥίζης δένδρον,  καὶ ποταμὸς δεῖται  πηγῆς, οὕτω  καὶ προοιμίων  λόγος. Ἐπεὶ οὖν ἐστήσαμεν ὑμᾶς ἐπ' αὐτὴν τὴν ἀρχὴν τῆς ὁδοῦ, καὶ τὴν ἀκολουθίαν  ἐδείξαμεν, ἁψώμεθα λοιπὸν αὐτοῦ τῆς ἱστορίας τοῦ προοιμίου. Σαῦλος δὲ ἔτι ἐμπνέων  ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ Κυρίου. Καὶ μὴν ἐν ταῖς Ἐπιστολαῖς Παῦλος καλεῖται· τίνος  οὖν ἕνεκεν αὐτοῦ  τὴν  προσηγορίαν  μετέβαλε  τὸ  Πνεῦμα  τὸ  ἅγιον;  Καθάπερ δεσπότης  οἰκέτην πριάμενος,  εἶτα  βουλόμενος  αὐτὸν  διδάξαι  τὴν  δεσποτείαν,  μετατίθησιν  αὐτοῦ  τὸ ὄνομα· οὕτω καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐποίησε τότε. Καὶ γὰρ ἐξ αἰχμαλωσίας τὸν Παῦλον ἔλαβε, καὶ προσφάτως ἦν τῇ δεσποτείᾳ ταύτῃ προσελθών. ∆ιὰ τοῦτο αὐτοῦ μετέβαλε τὴν προσηγορίαν, ἵνα μάθῃ κἀντεῦθεν τὴν δεσποτείαν ἐκεῖνος. Ὅτι γὰρ ὀνομάτων θέσις δεσποτείας ἐστὶ σύμβολον, μάλιστα μὲν καὶ ἐξ ὧν ποιοῦμεν  δῆλον· γνωριμώτερον δὲ ἔσται ἐξ ὧν ἐπὶ τοῦ Ἀδὰμ ἐποίησεν ὁ Θεός. Βουλόμενος γὰρ αὐτὸν διδάξαι, ὅτι πάντων ἐστὶν ἄρχων  καὶ δεσπότης, ἤγαγε πρὸς αὐτὸν πάντα  τὰ θηρία, Ἰδεῖν τί καλέσει αὐτὰ, δεικνὺς  ὅτι  τῶν  ὀνομάτων  ἡ  θέσις  τὴν  δεσποτείαν  κυροῖ.  Εἰ δὲ βούλοισθε  καὶ  ἐπ' ἀνθρώπων  ἰδεῖν τοῦτο γινόμενον,  καὶ μαθεῖν, ὅτι ἔθος πολλάκις τοῖς ἀπὸ αἰχμαλωσίας λαμβάνουσι δούλους μετατιθεῖν αὐτῶν τὰ ὀνόματα, ἀκούσατε τί ἐποίησεν ὁ τῶν Βαβυλωνίων βασιλεύς. Λαβὼν γὰρ οὗτος ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας τὸν Ἀνανίαν καὶ Ἀζαρίαν καὶ Μισαὴλ, οὐκ ἀφῆκεν ἐπὶ τῶν προτέρων ὀνομάτων, ἀλλὰ Σεδρὰκ, Μισὰκ, Ἀβδεναγὼ αὐτοὺς ἐκάλεσεν. Ἀλλὰ τίνος  ἕνεκεν  οὐκ εὐθέως αὐτὸν μετωνόμασεν,  ἀλλ' ἀνέμεινε χρόνον γενέσθαι πολύν; Ὅτι εὐθέως εἰ αὐτὸν μετωνόμασε μεταστάντα, οὐκ ἂν ἐγένετο φανερὰ ἡ μεταβολὴ τοῦ Παύλου, καὶ ἡ πρὸς τὴν πίστιν μετάστασις. Ἀλλ' ὅπερ ἐπὶ τῶν οἰκετῶν  συμβαίνει,  ὅταν  φυγόντες   εὐθέως  ἀμείβωσιν  αὐτῶν  τὰ  ὀνόματα,  ἀφανεῖς γίνονται,  τοῦτο καὶ ἐπὶ τοῦ Παύλου γέγονεν  ἄν· εἰ εὐθέως ἀφεὶς τοὺς Ἰουδαίους καὶ πρὸς  ἡμᾶς  ἐλθὼν   μετωνομάσθη,   οὐδεὶς  ἂν  ἔγνω   ὅτι  ὁ  διώκτης   αὐτός  ἐστιν  ὁ εὐαγγελιστής.  Τὸ δὲ σπουδαζόμενον  τοῦτο  ἦν, μαθεῖν  ὅτι ὁ διώκτης  αὐτός ἐστι, καὶ ἀπόστολος γέγονε.  Τοῦτο γὰρ ἦν ὃ συνεῖχε  τοὺς Ἰουδαίους,  ὅτι τὸν διδάσκαλον  τὸν ὑπὲρ αὐτῶν ἱστάμενον, ηὕρισκον κατ' αὐτῶν ὄντα. Ἵνα οὖν μὴ ἡ τοῦ ὀνόματος ἀθρόα μεταβολὴ ἀποκρύψῃ τὴν μεταβολὴν τῆς προαιρέσεως, ἀφίησιν αὐτὸν μέχρι πολλοῦ τὴν προτέραν ἔχειν  προσηγορίαν· ἵν',  ὅταν  μάθωσι πάντες,  ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ διώξας  τὴν Ἐκκλησίαν ἔμπροσθεν, τότε λοιπὸν γνωρίμου γενομένου πᾶσι, μεταθῇ καὶ τὴν προσηγορίαν. Καὶ ὅτι τοῦτο αἴτιον, ἄκουσον αὐτοῦ λέγοντος· Ἦλθον εἰς τὰ κλίματα τῆς Συρίας  καὶ  τῆς  Κιλικίας·  ἤμην  δὲ  ἀγνοούμενος   τῷ  προσώπῳ  ταῖς  Ἐκκλησίαις  τῆς Ἰουδαίας ταῖς ἐν Παλαιστίνῃ, φησίν. Εἰ δὲ ταῖς ἐν Παλαιστίνῃ ἠγνοεῖτο  ἔνθα διέτριβε, πολλῷ  μᾶλλον  ταῖς ἀλλαχοῦ  κειμέναις.  Ἤμην δὲ ἀγνοούμενος  τῷ προσώπῳ, φησὶν, οὐχὶ τῷ ὀνόματι. ∆ιὰ τί Ἀγνοούμενος τῷ προσώπῳ; Οὐδεὶς γὰρ οὐδὲ ἰδεῖν αὐτὸν ἐτόλμα τῶν πιστῶν, ἡνίκα ἡμῖν ἐπολέμει· τοσούτου φόνου, τοσαύτης ἔγεμε μανίας. ∆ιὸ πάντες ἀπεπήδων,  πάντες ἔφευγον,  εἴ που παραγενόμενον  εἶδον, καὶ οὐδὲ ἀντιβλέψαι ἐτόλμων· οὕτως ἦν ἐκτεθηριωμένος  κατὰ τῶν πιστῶν· μόνον δὲ ἀκούοντες ἦσαν, ὅτι ὁ διώκων  ἡμᾶς ποτε, νῦν  εὐαγγελίζεται  τὴν  πίστιν  ἥν ποτε ἐπόρθει. Ἐπεὶ οὖν τῷ μὲν προσώπῳ  αὐτὸν  ἠγνόουν,  μόνον  δὲ ἀκούοντες  ἦσαν, εἰ τὸ ὄνομα  αὐτοῦ  μετεβλήθη εὐθέως,   οὐκ  ἂν  οὐδὲ  οἱ  ἀκούοντες   ἔγνωσαν,   ὅτι  ὁ  διώκων   τὴν   πίστιν,   οὗτος  εὐαγγελίζεται.  Ἐπειδὴ γὰρ τὸ πρότερον αὐτοῦ ὄνομα ᾔδεσαν, ὅτι Σαῦλος ἐλέγετο,  εἰ μεταβληθεὶς εὐθέως Παῦλος ἐκλήθη, εἶτα ἀπήγγειλάν  τινες αὐτοῖς, ὅτι Παῦλος εὐαγγελίζεται,  ὁ διώκων  τὴν Ἐκκλησίαν, οὐκ ἂν ἔγνωσαν ὅτι οὗτος ἐκεῖνος ἦν, διὰ τὸ μὴ Παῦλον αὐτὸν καλεῖσθαι, ἀλλὰ Σαῦλον. ∆ιὰ τοῦτο ἀφῆκεν αὐτὸν μέχρι πολλοῦ τὴν προτέραν   ἔχειν   προσηγορίαν,  ἵνα   πᾶσι  γνώριμος   γένηται   τοῖς  πιστοῖς,  καὶ  τοῖς πόῤῥωθεν οὖσι καὶ οὐχ ἑωρακόσιν αὐτόν.

δʹ. Τίνος  μὲν  οὖν  ἕνεκεν  οὐκ  εὐθέως  μετεβλήθη   αὐτοῦ  τοὔνομα,  ἱκανῶς ἀποδέδεικται.  Ἀνάγκη λοιπὸν  ἐπ' αὐτὴν  ἐλθεῖν  τοῦ λόγου  τὴν  ἀρχήν. Σαῦλος δὲ ἔτι ἐμπνέων ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ Κυρίου. Τί ἐστιν, Ἔτι; Τί γὰρ ἐποίησε πρὸ  τούτου,  ὅτι  λέγει,  Ἔτι;  Τὸ γὰρ, Ἔτι, περὶ  ἀνθρώπου  πολλὰ  κακὰ  πεποιηκότος ἔμπροσθεν λέγεται.  Τί οὖν  ἐποίησε; Τί γὰρ οὐκ ἐποίησεν,  εἰπέ  μοι, κακόν; Αἱμάτων ἐνέπλησε   τὰ  Ἱεροσόλυμα   τοὺς   πιστοὺς   ἀναιρῶν,   τὴν   Ἐκκλησίαν   ἐπόρθει,  τοὺς ἀποστόλους  ἐδίωκε,  τὸν  Στέφανον   ἔσφαξεν,  οὐκ  ἀνδρῶν,  οὐ  γυναικῶν   ἐφείδετο. Ἄκουσον γοῦν  τοῦ μαθητοῦ  αὐτοῦ λέγοντος·  Σαῦλος δὲ ἐλυμαίνετο  τὴν  Ἐκκλησίαν, κατὰ τοὺς οἴκους εἰσπορευόμενος, σύρων τε ἄνδρας καὶ γυναῖκας. Οὐδὲ γὰρ ἤρκει αὐτῷ ἡ ἀγορὰ, ἀλλὰ καὶ εἰς τὰς οἰκίας ἐπεπήδα· Κατὰ τοὺς οἴκους γὰρ εἰσπορευόμενος, φησί. Καὶ οὐκ  εἶπεν,  ἄγων,  οὐδὲ,  ἕλκων  ἄνδρας  καὶ  γυναῖκας,  ἀλλὰ,  Σύρων  ἄνδρας  καὶ γυναῖκας·  καθάπερ  περὶ θηρίου  διαλεγόμενος,  Σύρων ἄνδρας  καὶ γυναῖκας· καὶ οὐκ ἄνδρας μόνον, ἀλλὰ καὶ γυναῖκας.  Οὐδὲ τὴν φύσιν ᾐδεῖτο, οὐδὲ τὸ γένος ἠλέει, οὐδὲ πρὸς τὴν  ἀσθένειαν  ἀπεκλᾶτο.  Ζήλῳ γὰρ, οὐχὶ θυμῷ ταῦτα ἐποίει. ∆ιὰ τοῦτο οἱ μὲν Ἰουδαῖοι   τὰ  αὐτὰ  ποιοῦντες,   ἄξιοι  κατηγορίας·  οὗτος  δὲ  τὰ  αὐτὰ  ποιῶν,   ἄξιος συγγνώμης. Καὶ γὰρ ἀπ' αὐτῶν ὧν ἐποίουν δῆλοι ἦσαν, ὅτι ἐκεῖνοι μὲν τιμῆς ἕνεκεν καὶ δόξης τῆς παρὰ τῶν πολλῶν ταῦτα ἔπραττον· οὗτος δὲ οὐχ οὕτως, ἀλλὰ τῷ Θεῷ ζηλῶν, εἰ καὶ μὴ κατ' ἐπίγνωσιν· διὰ τοῦτο ἐκεῖνοι τὰς μὲν γυναῖκας ἠφίεσαν, τοῖς δὲ ἀνδράσιν ἐπολέμουν, ἐπειδὴ εἰς ἐκείνους ἑώρων τὴν ἑαυτῶν περιελθοῦσαν τιμήν· οὗτος δὲ, ἅτε ζηλοτυπῶν,  πρὸς ἅπαντας  ἵστατο. Ταῦτ' οὖν  ἅπαντα  ἐννοήσας  ὁ Λουκᾶς, καὶ ὁρῶν αὐτὸν οὔπω κορεννύμενον,  ἔλεγε· Σαῦλος δὲ ἔτι ἐμπνέων  ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ Κυρίου. Οὐκ ἐκόρεσεν αὐτὸν ὁ φόνος Στεφάνου, οὐκ ἐνέπλησεν αὐτοῦ τὴν ἐπιθυμίαν  ἡ δίωξις  τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ  περαιτέρω  προῄει, καὶ οὐδαμοῦ ἵστατο τῆς μανίας· ζῆλος γὰρ ἦν. Ἀλλ' ἐπανελθὼν  ἄρτι ἀπὸ τῆς σφαγῆς Στεφάνου, ἐδίωκε τοὺς ἀποστόλους· καὶ ταὐτὸν ἐποίει, ὥσπερ ἂν εἰ λύκος ἄγριος ἐπιπηδήσας ποίμνῃ προβάτων, καὶ ἀρνίον ἁρπάσας ἐκεῖθεν, καὶ τῷ οἰκείῳ σπαράξας στόματι,  θρασύτερος ὑπὸ τῆς ἁρπαγῆς ἐγένετο. Οὕτω καὶ Σαῦλος ἐπεπήδησε τῷ χορῷ τῶν ἀποστόλων, ἥρπασεν ἐκεῖθεν  τὸ ἀρνίον  τοῦ Χριστοῦ, τὸν  Στέφανον  διεσπάραξεν, ἐγένετο  λοιπὸν  ὑπὸ τῆς σφαγῆς  ταύτης  θρασύτερος. ∆ιὰ τοῦτό  φησιν,  Ἔτι. Καίτοι τίνα  οὐκ ἂν  ἐνέπλησεν  ὁ φόνος  ἐκεῖνος; τίνα οὐκ ἂν κατῄδεσεν ἡ ἐπιείκεια  τοῦ σφαττομένου,  τὰ ῥήματα ἅπερ λιθαζόμενος   ὑπὲρ  τῶν  λιθαζόντων  ηὔχετο,  Κύριε, λέγων,   μὴ  στήσῃς  αὐτοῖς  τὴν ἁμαρτίαν  ταύτην;  ∆ιὰ τοῦτο  ὁ διώκτης  εὐαγγελιστὴς  γέγονεν.  Εὐθέως γὰρ μετὰ τὸν φόνον  οὗτος  μετεβάλλετο,  ἐκείνου  τῆς  φωνῆς  ἤκουσεν  ὁ  Θεός. Καὶ γὰρ  ἄξιος  ἦν ἀκούεσθαι  Στέφανος  καὶ  διὰ  τὴν  ἀρετὴν  Παύλου  τὴν  ἐσομένην,  καὶ  διὰ  οἰκείαν ὁμολογίαν,  Κύριε, μὴ στήσῃς αὐτοῖς τὴν ἁμαρτίαν  ταύτην. Ἀκουέτωσαν ὅσοι ἐχθροὺς ἔχουσιν, ὅσοι πλεονεκτοῦνται. Κἂν γὰρ μυρία πάθῃς δεινὰ, οὐδέπω ἐλιθάσθης, καθάπερ ὁ Στέφανος. Καὶ ὅρα τί γίνεται.  Ἐνεφράττετο  μία πηγὴ ἡ τοῦ Στεφάνου, καὶ ἠνοίγετο ἑτέρα  μυρίους  ἀφιεῖσα  ποταμούς.  Ἐπειδὴ  γὰρ  ἐσίγησε τὸ  στόμα  Στεφάνου,  ἤχησεν εὐθέως ἡ σάλπιγξ τοῦ Παύλου. Οὕτως οὐδέποτε ὁ Θεὸς εἰς τέλος ἐγκαταλιμπάνει τοὺς  αὐτῷ προστρέχοντας, ἀλλὰ μείζονα ὧν ἀποστεροῦσιν οἱ ἐχθροὶ δίδωσιν αὐτὸς τὰ δῶρα. Οὐ γὰρ τοιοῦτον ἐξέβαλον ἀπὸ τῆς φάλαγγος  στρατιώτην ἐκεῖνοι, οἷον ἀντεισήγαγεν  ὁ Χριστός. Σαῦλος δὲ ἔτι. Καὶ ἄλλο τι δηλοῖ τὸ, Ἔτι, τοῦτο· οἷον, ὅτι ἔτι μαινόμενον,  ἔτι ἀγριαίνοντα,  ἔτι ἐν ἀκμῇ τοῦ θυμοῦ ὄντα, ἔτι τῷ φόνῳ  ζέοντα ἐπεσπάσατο ὁ Χριστός. Οὐδὲ γὰρ ἀνέμεινε  λῆξαι τὸ νόσημα, καὶ σβεσθῆναι τὸ πάθος, καὶ πραότερον γενέσθαι τὸν ἄγριον, καὶ οὕτως εἵλκυσεν· ἀλλ' ἐν αὐτῇ τῇ ἀκμῇ τῆς μανίας αὐτὸν ἐχειρώσατο, ἵνα δείξῃ τὴν ἑαυτοῦ δύναμιν, ὅτι ἐν μέσῃ τῇ βακχείᾳ τότε ἐκείνῃ ζέοντος ἔτι τοῦ θυμοῦ κρατεῖ καὶ περιγίνεται  τοῦ διώκτου.  Καὶ γὰρ ἰατρὸν  τότε θαυμάζομεν  μάλιστα, ὅταν δυνηθῇ   τὸν  πυρετὸν   αἰρόμενον   καὶ  τὴν   φλόγα   τοῦ  νοσήματος  οὖσαν  ἐν  ἄκρᾳ σφοδρότητι  κατασβέσαι καὶ παντελῶς  ἀφανίσαι·  ὃ καὶ ἐπὶ  τοῦ Παύλου γέγονεν.  Ἐν ἀκμῇ γὰρ αὐτὸν ὄντα τῆς φλογὸς, ὥσπερ τις δρόσος ἄνωθεν κατενεχθεῖσα, ἡ φωνὴ τοῦ Κυρίου τοῦ νοσήματος ἀπήλλαξε παντελῶς.  Σαῦλος δὲ ἔτι ἐμπνέων  ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς  τοὺς  μαθητὰς  τοῦ  Κυρίου, ἀφῆκε  τὸ πλῆθος,  καὶ  τοῖς  ἄρχουσι λοιπὸν  ἐπεπήδα. Ὥσπερ γὰρ ὁ δένδρον βουλόμενος ἐκτεμεῖν, τοὺς κλάδους ἀφεὶς, κάτωθεν ἐκκόπτει τὴν ῥίζαν, οὕτω δὴ καὶ οὗτος ἐπὶ τοὺς μαθητὰς ἦλθε, τὴν ῥίζαν τοῦ κηρύγματος βουλόμενος ἀνελεῖν.  Ἀλλὰ  οὐκ  ἦσαν  ῥίζαι  τοῦ  κηρύγματος  οἱ  μαθηταὶ,  ἀλλ'  ὁ  τῶν  μαθητῶν ∆εσπότης. ∆ιὰ τοῦτο  καὶ ἔλεγεν·  Ἐγώ εἰμι  ἡ ἄμπελος,  ὑμεῖς τὰ κλήματα.  Ἐκείνη δὲ ἀκαταγώνιστος   ἡ  ῥίζα.  ∆ιὰ  τοῦτο  ὅσῳ  πλείονα   ἐξέτεμνον  κλήματα,  τοσούτῳ  καὶ πλείονα  καὶ μείζονα  πάλιν  ἐβλάστανεν.  Ἐξετμήθη γοῦν  Στέφανος,  καὶ ἀνεβλάστησε Παῦλος καὶ οἱ διὰ Παύλου πιστεύσαντες. Ἐγένετο δὲ, φησὶν, ἐν τῷ ἐγγίζειν  αὐτὸν τῇ ∆αμασκῷ, ἐξαίφνης  περιήστραψεν αὐτὸν φῶς ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ πεσὼν ἐπὶ τῆς γῆς ἤκουσε φωνὴν  λέγουσαν αὐτῷ, Σαῦλε, Σαῦλε, τί με διώκεις; Τίνος ἕνεκεν οὐχὶ πρῶτον ἡ φωνὴ ἠνέχθη, ἀλλὰ πρότερον φῶς αὐτὸν περιήστραψεν; Ἵνα μεθ' ἡσυχίας ἀκούσῃ τῆς φωνῆς.  Ἐπειδὴ γὰρ ὁ πρός τι  πρᾶγμα  τεταμένος  καὶ θυμοῦ  πλήρης  ὢν,  κἂν  μυρίοι καλῶσιν, οὐκ ἐπιστρέφεται, ὅλος τῆς  προκειμένης ὑποθέσεως ὤν· ἵνα μὴ καὶ ἐπὶ Παύλου τοῦτο  γένηται,  καὶ  μεθύων  τῇ  μανίᾳ  τῶν  γεγενημένων παραπέμψηται  τὴν φωνὴν,  ἢ μηδὲ ἀκούσῃ τὴν ἀρχὴν, τὴν διάνοιαν  ἅπασαν πρὸς τὴν λεηλασίαν  ἐκείνην ἔχων, πρότερον διὰ τοῦ φωτὸς πηρώσας αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς, καὶ τὸν θυμὸν καταστείλας,  καὶ σβέσας ἅπαντα  τῆς ψυχῆς  τὸν  θόρυβον,  καὶ πολλὴν  ἐν τῇ διανοίᾳ γαλήνην   ποιήσας,  οὕτω   τὴν   φωνὴν   ἀφῆκεν,   ἵνα  κατενεχθείσης   τῆς  ἀλαζονείας σώφρονι τῷ λογισμῷ προσέχῃ τοῖς λεγομένοις  λοιπόν. Σαῦλε, Σαῦλε, τί με διώκεις; Οὐ τοσοῦτον  ἐγκαλοῦντός  ἐστιν, ὅσον ἀπολογουμένου.  Τί με διώκεις;  Τί μικρὸν  ἢ μέγα ἐγκαλεῖν ἔχων ἐμοί; τί παρ' ἐμοῦ ἠδικημένος; ὅτι τοὺς νεκροὺς ὑμῶν ἀνέστησα; ὅτι τοὺς λεπροὺς ἐκάθηρα; ὅτι τοὺς δαίμονας ἀπήλασα; Ἀλλὰ διὰ ταῦτα προσκυνεῖσθαί με, οὐχὶ διώκεσθαι  ἔδει. Καὶ ἵνα  μάθῃς, ὅτι τὸ, Τί με διώκεις;  ἀπολογουμένου  μᾶλλόν  ἐστιν, ἄκουσον  πῶς  καὶ  ὁ Πατὴρ αὐτοῦ  πρὸς  τοὺς  Ἰουδαίους  τούτῳ  κέχρηται  τῷ  ῥήματι. Ὥσπερ γὰρ  οὗτος  λέγει,  Σαῦλε,  Σαῦλε,  τί  με  διώκεις;  οὕτω  κἀκεῖνος  πρὸς  τοὺς Ἰουδαίους φησί· Λαός μου, τί ἐποίησά σοι, ἢ τί ἐλύπησά σε; Σαῦλε, Σαῦλε, τί με διώκεις; Ἰδοὺ κεῖσαι πρηνὴς, ἰδοὺ δέδεσαι χωρὶς ἁλύσεως. Ὥσπερ οὖν ὅταν δεσπότης οἰκέτην πολλὰ περιφεύγοντα  καὶ μυρία ἐργαζόμενον δεινὰ λαβὼν ὑπὸ χεῖρας, καὶ δήσας λέγοι πρὸς αὐτὸν δεδεμένον, Τί σοι βούλει ποιήσω νῦν; ἰδοὺ γέγονας ὑποχείριος· οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς τὸν Παῦλον λαβὼν, ῥίψας πρηνῆ, καὶ ὁρῶν τρέμοντα καὶ δεδοικότα καὶ οὐδὲν ἐργάζεσθαι δυνάμενον,  φησί· Σαῦλε, Σαῦλε, τί με διώκεις;  Ποῦ οὖν  ὁ θυμὸς ἐκεῖνος οἴχεται; ποῦ δὲ ἡ μανία; ποῦ δὲ ὁ ζῆλος ὁ ἄκαιρος; ποῦ τὰ δεσμὰ καὶ αἱ περιδρομαί; ποῦ δὲ ἡ ἀγριότης ἐκείνη; Ἀκίνητος μὲν ἔσῃ νῦν, καὶ οὐδὲ ἰδεῖν τὸν διωκόμενον  δύνασαι·καὶ ὁ σπεύδων καὶ πανταχοῦ περιτρέχων, χειραγωγοῦ  χρείαν ἔχεις νῦν. ∆ιὰ γὰρ τοῦτο καὶ νῦν φησιν αὐτῷ, Τί με διώκεις; ἵνα μάθῃ ὅτι καὶ ἐν τῷ πρὸ τούτου χρόνῳ ἑκὼν αὐτῷ συνεχώρει· ὅτι οὔτε ἐκεῖνα ἀσθενείας ἦν, οὔτε ταῦτα ὠμότητος, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνα φιλανθρωπίας, καὶ  ταῦτα  κηδεμονίας.  Τί οὖν  ὁ Παῦλος, Τίς εἶ, Κύριε; Ἐπέγνω  τὴν δεσποτείαν  ἀπὸ  τῆς  συγχωρήσεως,  ἔμαθε  τὴν  δύναμιν   ἀπὸ  τῆς  τότε  πηρώσεως, ὁμολογεῖ  λοιπὸν  τὴν ἐξουσίαν. Τίς εἶ, Κύριε; Εἶδες ψυχὴν  εὐγνώμονα; εἶδες διάνοιαν ἐλευθερίας  γέμουσαν; εἶδες συνειδὸς ἀδέκαστον; Οὐκ ἀντέτεινεν,  οὐκ ἐφιλονείκησεν, ἀλλ' ἔγνω τὸν ∆εσπότην εὐθέως. Οὐ καθάπερ Ἰουδαῖοι νεκροὺς ὁρῶντες ἀνισταμένους, πηροὺς ἀναβλέποντας,  λεπροὺς  καθαιρομένους,  οὐ μόνον  οὐ προσέτρεχον  τῷ  ταῦτα ποιοῦντι, ἀλλὰ καὶ πλάνον  αὐτὸν ἐκάλουν, καὶ πάντα τρόπον ἐπιβουλῆς ἐκίνουν· ἀλλ' οὐχ ὁ Παῦλος οὕτως, ἀλλ' εὐθέως μετετίθετο. Τί οὖν ὁ Χριστός; Ἐγώ εἰμι Ἰησοῦς, ὃν σὺ διώκεις. Καὶ διὰ τί μὴ εἶπεν, Ἐγώ εἰμι Ἰησοῦς ὁ ἀναστὰς, ἐγώ εἰμι Ἰησοῦςἐν δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ καθήμενος, ἀλλ', Ἐγώ εἰμι Ἰησοῦς, ὃν σὺ διώκεις; Ἵνα πλήξῃ αὐτοῦ τὴν διάνοιαν, ἵνα κατανύξῃ αὐτοῦ τὴν ψυχήν. Ἄκουσον γοῦν Παύλου μετὰ πολλοὺς τοὺς χρόνους καὶ μυρία κατορθώματα τοῦτο θρηνοῦντος· Ἐγὼ γάρ εἰμι, φησὶν, ὁ ἐλάχιστος πάντων  τῶν ἀποστόλων, ὃς οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς καλεῖσθαι ἀπόστολος, διότι ἐδίωξα τὴν Ἐκκλησίαν. Εἰ δὲ μετὰ  μυρία κατορθώματα  καὶ  τοσούτους  χρόνους  τοῦτο  ἐπένθει,  τί  εἰκὸς  ἦν   αὐτὸν παθεῖν κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον, κατόρθωμα μὲν οὐδέπω οὐδὲν ἔχοντα, τὴν δὲ δίωξιν ἑαυτῷ συνειδότα, καὶ τῆς φωνῆς ἐκείνης ἀκούοντα;

εʹ.  Ἀλλ'  ἐπιφύονται   ἡμῖν   ἐνταῦθα·   ὑμεῖς  δὲ  μὴ  ἀποκάμητε,   κἂν  ἑσπέρα καταλάβοι· ὑπὲρ γὰρ τοῦ Παύλου πᾶς ἡμῖν  ὁ λόγος, Παύλου τοῦ τριετίαν  νύκτα  καὶ ἡμέραν τοὺς μαθητὰς διδάσκοντος. Ἐπιφύονται τοίνυν τινὲς ἐνταῦθα, καὶ λέγουσι· Καὶ τί μέγα, ὅτι Παῦλος προσῆλθε; καὶ γὰρ μονονουχὶ  ὥσπερ σχοῖνον περιβαλὼν  αὐτοῦ τῷ τραχήλῳ ὁ Θεὸς τὴν φωνὴν ἐκείνην, οὕτως αὐτὸν εἵλκυσε πρὸς ἑαυτόν. Προσέχετε μετὰ ἀκριβείας. Καὶ γὰρ καὶ πρὸς Ἕλληνας κοινὸς ἡμῖν οὗτος ὁ λόγος, καὶ πρὸς Ἰουδαίους, οἳ τῆς  οἰκείας  ἀπιστίας  προκάλυμμα  νομίζουσιν  εἶναι  τὸ  τοῦ  δικαίου  κατηγορεῖν,  οὐκ εἰδότες ὅτι διπλῆν  ἁμαρτάνουσιν ἁμαρτίαν, τήν τε οἰκείαν οὐκ ἀποτιθέμενοι  πλάνην, καὶ τὸν ἅγιον  τοῦ Θεοῦ τοιαύταις  αἰτίαις ὑποβάλλειν  ἐπιχειροῦντες.  Ἀλλ' ἡμεῖς ὑπὲρ αὐτοῦ  τὴν  ἀπολογίαν  τῇ  τοῦ  Θεοῦ χάριτι  ποιησόμεθα.  Τίς οὖν  ἐστιν  ἡ κατηγορία; Ἀνάγκῃ, φησὶν,  αὐτὸν  ἐπεσπάσατο ὁ Θεός. Ποίᾳ ἀνάγκῃ,  ἄνθρωπε;  Ἐκάλεσεν αὐτὸν ἄνωθεν. Ὅλως πιστεύεις, ὅτι ἐκάλεσεν αὐτὸν ἄνωθεν; Οὐκοῦν καὶ σὲ καλεῖ τήμερον δι' ἐκείνης τῆς φωνῆς,  ἀλλ' οὐχ ὑπακούεις. Ὁρᾷς ὅτι οὐχὶ ἀνάγκης ἦν τὸ πρᾶγμα; Εἰ γὰρ ἀνάγκη  ἦν, καὶ σὲ ἔδει ὑπακούειν· εἰ δὲ σὺ οὐχ ὑπακούεις, εὔδηλον  ὅτι κἀκεῖνος  ἐκ προαιρέσεως ὑπήκουσε. Καὶ ἵνα μάθητε ὅτι πολὺ μὲν εἰς τὴν Παύλου σωτηρίαν ἡ κλῆσις, καθάπερ καὶ εἰς τὴν  τῶν  ἄλλων  ἁπάντων  ἀνθρώπων,  οὐ μὴν ἔρημον αὐτὸν  ἀφῆκεν εἶναι τῶν οἰκείων κατορθωμάτων  καὶ τῶν διὰ τὴν βούλησιν ἐπαίνων,  οὐδὲ ἐλυμήνατο αὐτοῦ τὸ αὐτεξούσιον, ἀλλ' ἑκὼν  προσῆλθεν οὗτος καὶ ἐξ οἰκείας εὐγνωμοσύνης,  ἐξ ἑτέρου παραδείγματος  τοῦτο ποιήσω φανερόν.  Ἤκουσαν οἱ Ἰουδαῖοι  φωνῆς  ἄνωθεν φερομένης,  οὐχὶ  τοῦ  Υἱοῦ, ἀλλὰ  τοῦ  Πατρὸς, περὶ  τοῦ  Χριστοῦ λεγούσης  περὶ  τῶν Ἰορδανίων  ῥείθρων, Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς,  καὶ λέγουσιν  ἐκεῖνοι  Οὗτός ἐστιν ὁ πλάνος. Εἶδες φανερὸν πόλεμον; εἶδες δήλην μάχην; εἶδες ὅτι πανταχοῦ εὐγνωμοσύνης  χρεία, καὶ ψυχῆς ἀδεκάστου, καὶ μὴ προκατειλημμένης πάθει; Ἰδοὺ καὶ ἐκεῖ φωνὴ, ἐνταῦθα φωνή· ἀλλ' ὁ μὲν ἐπείθετο, οἱ δὲ ἀντέλεγον. Καὶ οὐχὶ φωνὴ μόνον, ἀλλὰ καὶ τὸ Πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς. Ἐπειδὴ γὰρ ἐβάπτιζε μὲν Ἰωάννης, ἐβαπτίζετο δὲ ὁ Χριστὸς, ἵνα μὴ τῷ ἀνθρωπίνῳ  σχήματι προσέχοντες, τὸν βαπτίζοντα μείζονα τοῦ  βαπτιζομένου εἶναι νομίσωσιν, ἦλθεν ἡ φωνὴ τοῦτον ἀπ' ἐκείνου διαιροῦσα. Καὶ ἐπειδὴ ἄδηλον ἦν περὶ τίνος ἔλεγεν ἡ φωνὴ ὅπερ ἔλεγεν, ἦλθε καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐν εἴδει περιστερᾶς, τὴν φωνὴν  ἐπὶ τὴν κεφαλὴν  ἕλκον τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλ' ὅμως καὶ διὰ φωνῆς αὐτὸν ἐκήρυξε, καὶ διὰ τοῦ Πνεύματος ἔδειξε, καὶ μετὰ τοῦτο καὶ Ἰωάννης ἐβόα, ὅτι Οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς αὐτοῦ λῦσαι τὸν ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος· καὶ μυρία ἕτερα καὶ διὰ ῥημάτων, καὶ διὰ πραγμάτων  μαρτύρια ἐγένετο,  καὶ πρὸς ἅπαντα  ἀπετυφλώθησαν·  μᾶλλον  δὲ πάντα μὲν συνεώρων, οὐδενὶ δὲ τῶν λεγομένων,  οὐδὲ τῶν πραττομένων  ἐπείθοντο, τῇ μανίᾳ τῆς παρὰ τῶν  πολλῶν  δόξης προκατειλημμένοι  τὴν διάνοιαν.  Ὅπερ οὖν καὶ ὁ εὐαγγελιστής  φησιν,  ὅτι  πολλοὶ  τῶν  Ἰουδαίων  ἐπίστευσαν  εἰς  αὐτὸν,  διὰ  δὲ  τοὺς ἄρχοντας  οὐχ  ὡμολόγουν,  ἵνα  μὴ ἀποσυνάγωγοι  γένωνται.  Καὶ αὐτὸς  δὲ ὁ Χριστὸς ἔλεγε,  Πῶς δύνασθε  πιστεύειν,  δόξαν  παρὰ ἀλλήλων  λαμβάνοντες;  καὶ τὴν δόξαν τὴν παρὰ τοῦ μόνου Θεοῦ οὐ ζητοῦντες; Ἀλλ' οὐχ ὁ Παῦλος οὕτως, ἀλλὰ μιᾶς μόνης ἀκούσας φωνῆς αὐτοῦ τοῦ διωκομένου, εὐθέως προσέδραμεν, εὐθέως ὑπήκουσε, καὶ πολλὴν ἐπεδείξατο τὴν μεταβολήν. Εἰ δὲ μὴ ἀπεκάμετε τῷ μήκει τῶν εἰρημένων, ἔτι εἰς ἐγγύτερον  παράδειγμα ἄγω τὸν λόγον.  Καὶ γὰρ καὶ τοῦ Υἱοῦ ἤκουσαν, καὶ οὕτως ἤκουσαν ὡς Παῦλος ἤκουσε, καὶ ἐν καιρῷ τοιούτῳ  ἤκουσαν, οἵῳ Παῦλος ἤκουσε, καὶ οὐδὲ  οὕτως  ἐπίστευσαν.  Καθάπερ  γὰρ  Παῦλος  ὅτε  ἐμαίνετο,  ὅτε  ἠγριαίνετο,   ὅτε ἐπολέμει τοῖς μαθηταῖς, ἤκουσε τῆς φωνῆς, οὕτω καὶ Ἰουδαῖοι. Ποῦ, καὶ πότε; Ἐξῆλθον ἐν τῇ νυκτὶ μετὰ φανῶν καὶ λαμπάδων εἰς τὴν σύλληψιν αὐτοῦ· ἐνόμιζον γὰρ ἀνθρώπῳ ψιλῷ ἐπιτίθεσθαι. Βουλόμενος τοίνυν  αὐτοὺς διδάξαι τὴν δύναμιν τὴν ἑαυτοῦ, καὶ ὅτι Θεός ἐστι, καὶ πρὸς κέντρα λακτίζουσι, λέγει αὐτοῖς, Τίνα ζητεῖτε; Ἔμπροσθεν αὐτοῦ καὶ πλησίον   εἱστήκεισαν,  καὶ  οὐχ   ἑώρων   αὐτόν·  ἀλλ'  αὐτὸς   ὁ  ζητούμενος   αὐτοὺς ἐχειραγώγει  πρὸς τὴν  εὕρεσιν τὴν  ἑαυτοῦ, ἵνα  μάθωσιν,  ὅτι οὐκ ἄκων  ἐπὶ τὸ πάθος ἔρχεται, ὅτι, εἰ μὴ ἐβούλετο συγχωρῆσαι, οὐκ ἂν περιεγένοντο. Πῶς γὰρ, οἱ μηδὲ εὑρεῖν αὐτὸν  δυνηθέντες;   Τί  λέγω,  εὑρεῖν  αὐτὸν  μὴ  δυνηθέντες;   Ἀλλ'  οὔτε  ἰδεῖν  αὐτὸν παρόντα ἴσχυσαν· οὐ μόνον δὲ παρόντα οὐκ ἴσχυσαν ἰδεῖν, ἀλλὰ καὶ ἐρωτῶντι ἀποκρινόμενοι,  οὐδὲ  οὕτως  ᾔδεσαν  ὅστις  ποτὲ  ἦν  ὁ  παρών·  οὕτω  μεθ'  ὑπερβολῆς ἁπάσης ἀπετύφλωσεν  αὐτῶν  τοὺς ὀφθαλμούς.  Καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ ὑπτίους ἔῤῥιψεν αὐτοὺς τῇ φωνῇ· εἰπόντος γὰρ, Τίνα ζητεῖτε, ἀπῆλθον πάντες εἰς τὰ ὀπίσω ἀπὸ τῆς  φωνῆς  ταύτης.  Ὥσπερ γὰρ  τὸν  Παῦλον  ἡ  φωνὴ  κατέβαλε,  καὶ  πρηνῆ  κεῖσθαι ἐποίησεν, οὕτω  καὶ τούτους  ἡ φωνὴ  πάντας  ἔῤῥιψεν  ὑπτίους· καὶ ὥσπερ οὗτος οὐκ ἔβλεπε  τὸν  διωκόμενον  ὑπ' αὐτοῦ,  οὕτως  ἐκεῖνοι  οὐκ ἔβλεπον  τὸν  ζητούμενον  ὑπ' αὐτῶν· ὥσπερ οὗτος ἐν τῷ καιρῷ τῆς μανίας ἀπετυφλώθη,  κἀκεῖνοι ἐν αὐτῷ τῷ καιρῷ τῆς μανίας ἀπετυφλώθησαν.  Καὶ γὰρ ἐκεῖνος, ὅτε ἐπορεύετο δῆσαι τοὺς μαθητὰς, καὶ οὗτοι,  ὅτε ἐξῆλθον  δῆσαι τὸν  Χριστὸν, ταὐτὰ  ἔπαθον.  Καὶ ἐκεῖ  δεσμὰ, καὶ  ἐνταῦθα δεσμά· καὶ ἐκεῖ δίωξις, καὶ ἐνταῦθα δίωξις· καὶ ἐκεῖ πήρωσις, καὶ ἐνταῦθα πήρωσις· καὶ ἐκεῖ φωνὴ, καὶ ἐνταῦθα φωνή· καὶ ὁμοία τῆς τοῦ Χριστοῦ δυνάμεως ἡ ἔνδειξις, ὅμοια τὰ φάρμακα, ἀλλ' οὐχ ὁμοία ἡ διόρθωσις· οἱ γὰρ κάμνοντες πολλὴν εἶχον διαφοράν. Τί γὰρ ἀναισθητότερον, τί δὲ ἀγνωμονέστερον  ἐκείνων; Ἔπεσον ὀπίσω, καὶ πάλιν ἀνέστησαν, καὶ πάλιν  ἐπέθεντο.  Ἆρα τῶν  λίθων  οὐκ ἦσαν ἀναισθητότεροι;  Καὶ ἵνα μάθωσιν, ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ εἰπὼν αὐτοῖς, Τίνα ζητεῖτε; καὶ ῥίψας ὀπίσω αὐτοὺς, λέγει αὐτοῖς πάλιν, ὅτε ἀνέστησαν, Τίνα ζητεῖτε; καὶ λέγουσιν, Ἰησοῦν· λέγει αὐτοῖς, Εἶπον ὑμῖν, ὅτι ἐγώ εἰμι·  μονονουχὶ  λέγων,  Μάθετε ὅτι καὶ ὁ πρὸ τούτου  εἰπὼν,  Τίνα ζητεῖτε; καὶ ῥίψας ὑμᾶς,  ἐγώ  εἰμι.  Ἀλλ' οὐδὲν  πλέον  ἐκ τούτου  ἐγένετο,  ἀλλ' ἔμειναν  ἐπὶ  τῆς  αὐτῶν πωρώσεως. Ταῦτ' οὖν ἅπαντα ἐκ παραλλήλου συγκρίνων, μάνθανε ἀκριβῶς, ὅτι οὐκ ἐξ  ἀνάγκης προσῆλθε Παῦλος, ἀλλ' ἀπὸ ψυχῆς εὐγνώμονος  καὶ ἀδεκάστου συνειδότος.

ςʹ. Εἰ δὲ καρτερεῖτε καὶ ὑπομένετε,  ἕτερον ἐγγύτερον  τούτου λέγω  πάλιν,  ἀναντίῤῥητον ἔχον  ἀπόδειξιν  τοῦ μὴ κατ' ἀνάγκην  τὸν  Παῦλον προσεληλυθέναι  τῷ Κυρίῳ. Ἦλθεν εἰς τὴν Σαλαμῖνα τῆς Κύπρου μετὰ ταῦτα ὁ Παῦλος, καὶ εὗρεν ἐκεῖ μάγον τινὰ ἀνθιστάμενον  τῷ ὑπάτῳ  Σεργίῳ. Ὁ δὲ Παῦλος πλησθεὶς  Πνεύματος ἁγίου  εἶπε πρὸς αὐτὸν,  Ὦ πλήρης  παντὸς  δόλου  καὶ  πάσης  ῥᾳδιουργίας,  υἱὲ  διαβόλου,  οὐ  παύσῃ διαστρέφων  τὰς ὁδοὺς Κυρίου τὰς εὐθείας; Ταῦτα ὁ διώκτης.  ∆οξάσωμεν τοίνυν  τὸν μεταβαλόντα  αὐτόν.  Πρὸ τούτου  ἠκούετε  ὅτι ἐλυμαίνετο  τὴν  Ἐκκλησίαν, κατὰ τοὺς οἴκους εἰσπορευόμενος, σύρων τε ἄνδρας καὶ γυναῖκας, παρεδίδου εἰς φυλακήν. Ὁρᾶτε πῶς παῤῥησιάζεται νῦν ὑπὲρ τοῦ κηρύγματος. Οὐ παύσῃ διαστρέφων,  φησὶ, τὰς ὁδοὺς Κυρίου τὰς εὐθείας; Καὶ νῦν  ἰδοὺ χεὶρ Κυρίου ἐπὶ σὲ, καὶ ἔσῃ τυφλὸς  μὴ βλέπων  ἕως καιροῦ. Τὸ φάρμακον τὸ ποιῆσαν αὐτὸν ἀναβλέψαι,  τοῦτο ἐπέθηκε καὶ τῷ μάγῳ, ἀλλ' ἔμεινεν  ἐπὶ τῆς πηρώσεως ἐκεῖνος· ἵνα μάθῃς ὅτι οὐχ ἡ κλῆσις μόνον προσήγαγε τὸν Παῦλον, ἀλλὰ καὶ ἡ αὐτοῦ ἐκείνου προαίρεσις. Εἰ γὰρ ἡ πήρωσις μόνη τοῦτο ἐποίησεν, ἐχρῆν  καὶ  ἐπὶ  τοῦ  μάγου  τὸ  αὐτὸ  γενέσθαι·  ἀλλ'  οὐκ  ἐγένετο.  Ἀλλ'  ἐκεῖνος  μὲν ἐπηροῦτο,  ὁ  δὲ  ἀνθύπατος   ἰδὼν   τὸ  γεγενημένον  ἐπίστευσεν.  Ἄλλος   ἐδέξατο  τὸ φάρμακον,  καὶ ἄλλος  ἀνέβλεψεν.  Εἴδετε πόσον ἐστὶν  εὐγνωμοσύνη  διανοίας,  πόσον ἐστὶν  ἀπείθεια   καὶ  σκληροκαρδία.  Ἐγένετο  πηρὸς  ὁ  μάγος·  κἀκεῖνος   μὲν  οὐδὲν ἀπώνατο, ἀπειθὴς γὰρ ἦν, ἔγνω δὲ τὸν Χριστὸν ἀνθύπατος.  Ἀλλ' ὅτι μὲν ἑκὼν καὶ ἐκ προαιρέσεως  προσῆλθεν  ὁ Παῦλος, ἱκανῶς  ἀποδέδεικται.  Βούλομαι δὲ τοῦτον  ὑμᾶς ἀκριβῶς εἰδέναι τὸν λόγον, ὅτι μὴ βουλομένους οὐ βιάζεται ὁ Θεὸς, ἀλλὰ βουλομένους ἕλκει. ∆ιὰ τοῦτο γάρ φησιν· Οὐδεὶς ἔρχεται πρός με, ἂν μὴ ὁ Πατήρ μου ἑλκύσῃ αὐτόν. Ὁ δὲ  ἕλκων,  τὸν  βουλόμενον  ἕλκει,  τὸν  κάτω  κείμενον  καὶ  χεῖρα  ὀρέγοντα.  Καὶ ἵνα μάθητε ὅτι οὐδένα βιάζεται, ἀλλ' ἐὰν αὐτὸς θέλῃ, ἡμεῖς δὲ μὴ θέλωμεν, διαπίπτει τὰ τῆς σωτηρίας ἡμῶν, οὐκ ἐπειδὴ ἀσθενὲς αὐτοῦ τὸ βούλημα, ἀλλ' ἐπειδὴ ἀναγκάσαι οὐδένα θέλει,  ἀναγκαῖον   τοῦτον   ἐξετάσαι  τὸν  λόγον,  ἐπειδὴ  πολλοὶ   πολλάκις   προφάσει ῥᾳθυμίας,   τούτῳ   κέχρηνται   τῷ  προσχήματι   τῆς  ἀπολογίας,   καὶ  παρακαλούμενοι πολλάκις    ἐπὶ   φώτισμα,   ἐπὶ   πολιτείας    ἀρίστης   μεταβολὴν,   ἐφ'  ἕτερα   τοιαῦτα κατορθώματα,  εἶτα καὶ ὡς ὀκνοῦντες  καὶ ἀναδυόμενοι  τοῦτο ἀποκρίνονται,  ὅτι Ἐὰν θέλῃ ὁ Θεὸς, πείσει με, καὶ μεταθήσομαι. Καὶ οὐκ ἐγκαλῶ μὲν αὐτοῖς, ἀλλὰ καὶ σφόδρα   ἀποδέχομαι, ὅτι καταφεύγουσιν  ἐπὶ τὴν βουλὴν  τοῦ Θεοῦ· βούλομαι δὲ καὶ τὰ παρ' ἑαυτῶν  εἰσφέρειν, καὶ οὕτω λέγειν,  Ἐὰν θέλῃ ὁ Θεός. Ἂν γὰρ σαυτὸν ὕπνῳ  καὶ ῥᾳθυμίᾳ  παραδοὺς,  μὴ  ἐγχειρῇς  μὲν  ταῖς  ἀγαθαῖς  πράξεσι, τὸ  δὲ  τοῦ  Θεοῦ θέλημα προβάλλῃ μόνον, οὐδέποτέ σοι οὐδὲν ἔσται τῶν δεόντων. Ὅπερ γὰρ ἔφην, ἀνάγκῃ καὶ βίᾳ οὐδένα προσάγεταί ποτε ὁ Θεός· ἀλλὰ θέλει μὲν ἅπαντας σωθῆναι, οὐκ ἀναγκάζει δὲ οὐδένα·  καθὼς  καὶ  Παῦλός  φησιν,  Ὁ  θέλων   πάντας  ἀνθρώπους  σωθῆναι  καὶ  εἰς ἐπίγνωσιν  ἀληθείας ἐλθεῖν. Πῶς οὖν οὐχ ἅπαντες σώζονται, εἰ θέλει πάντας σωθῆναι; Ἐπειδὴ οὐχ ἁπάντων  τὸ θέλημα τῷ θελήματι  αὐτοῦ ἕπεται, αὐτὸς δὲ οὐδένα βιάζεται. Οὕτω καὶ  πρὸς τὴν  Ἱερουσαλήμ  φησιν·  Ἱερουσαλὴμ, Ἱερουσαλὴμ, ποσάκις  ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν  τὰ τέκνα σου, καὶ οὐκ ἠθελήσατε; Τί οὖν; Ἰδοὺ ἀφίεται  ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος. Ὁρᾷς ὅτι, κἂν θέλῃ ὁ Θεὸς σῶσαι, ἡμεῖς δὲ ἑαυτοὺς μὴ ἐπιδῶμεν, μένομεν ἐπὶ τῆς ἀπωλείας; Οὐ γὰρ ἄκοντα, οὐδὲ μὴ βουλόμενον, ὅπερ λέγω πολλάκις, ἀλλ' ἑκόντα καὶ προαιρούμενον παρεσκεύασται σώζειν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον. Ἄνθρωποι μὲν γὰρ καὶ ἑκόντων  καὶ ἀκόντων  τῶν  οἰκετῶν  βούλονται  εἶναι  καὶ δεσπόζειν· οὐ πρὸς τὸ τοῖς οἰκέταις  συμφέρον, ἀλλὰ  πρὸς τὴν  οἰκείαν  χρείαν  ὁρῶντες  αὐτῶν  δεσπόζουσιν· ὁ δὲ  Θεὸς ἀνενδεὴς ὢν, καὶ βουλόμενός σοι δεῖξαι, ὅτι οὐδενὸς τῶν ἡμετέρων δεόμενος, τῆς δουλείας ἡμῶν ἐφίεται, ἀλλ' εἰς ἓν μόνον σκοπῶν τὸ συμφέρον ἡμῖν, καὶ οὐ τῆς αὐτοῦ χρείας  ἕνεκεν,  ἀλλὰ  τῆς  ἡμετέρας  ὠφελείας   ἅπαντα  πράττει,  ἂν  μὲν  ἑκόντες  καὶ βουλόμενοι   καὶ   χάριν   αὐτῷ   τῆς   δουλείας   εἰδότες   προσέλθωμεν·   ἄκοντας   καὶ ἀποπηδῶντας  οὐκ ἀναγκάζει,  οὐδὲ βιάζεται, αὐτὸ τοῦτο δεικνὺς,  ὅτι οὐκ αὐτὸς ἡμῖν χάριν τῆς δουλείας, ἀλλ' ἡμεῖς αὐτῷ χάριν τῆς δεσποτείας ἔχειν ὀφείλομεν.  Ταῦτ' οὖν εἰδότες, καὶ τὴν τοῦ ∆εσπότου φιλανθρωπίαν ἐννοοῦντες,  ἀξίαν αὐτοῦ τῆς ἀγαθότητος κατὰ  δύναμιν   τὴν  ἡμετέραν  πολιτείαν   ἐπιδειξώμεθα,   ἵνα  καὶ  τῆς  βασιλείας  τῶν οὐρανῶν  ἐπιτύχωμεν· ἧς γένοιτο  πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν,  χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν  Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ  ἡ δόξα καὶ  τὸ κράτος, ἅμα τῷ  Πατρὶ καὶ  τῷ  ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

Πρώτη  εισαγωγή και δημοσίευση  κειμένων  απο την Ελληνική Πατρολογία Ιωάννου Χρυσοστόμου (Τόμοι 47 έως 64)  στό Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Η ψηφοποίηση κειμένων ,αναρτήσεων και εικόνων έγινε απο τόν Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: