Η παιδαγωγική ποιμαντική του ιερέα
«Δια τούτο πολλής χρεία της μηχανής, ινα πεισθώσιν εκόντες εαυτούς υπέχειν ταις παρά του ιερέως θεραπείαις οι κάμνοντες, και ου τούτο μόνον, αλλ’ ινα και χάριν ειδώσι της ιατρείας αυτοίς»143. Γι’ αυτό χρειάζεται μεγάλη τέχνη, ώστε να πεισθούν μόνοι τους οι ασθενείς να υποστούν την θεραπεία που επιβάλλουν οι ιερείς, και όχι μόνον αυτό, αλλά και να τους ανταποδίδουν ευγνωμοσύνη για τη θεραπεία. Ποια όμως είναι αυτή η τέχνη;Με αφορμή το παράδειγμα που αναλύει για τη στάση των πιστών έναντι του ιουδαϊκού νόμου, μας αφήνει μία οδό άριστη για την διαχείριση των πνευματικών αναγκών των πιστών, μέσα στην Εκκλησία. Και ποια είναι η παιδαγωγική ποιμαντική του ιερέα; Είναι η μέση οδός της διακρίσεως. Μιας διακρίσεως που πρέπει να χαρακτηρίζει τον άνθρωπο του Θεού. Η αληθινή Εκκλησία του Θεού αποφεύγει τις ακρότητες. Κοιτάξετε τι ωραίο παράδειγμα αναφέρει για να δώσει αυτή την άριστη οδό. «Η εκκλησία του Θεού, όμως, αποφεύγουσα τας ακρότητας των δύο αυτών τάξεων βαδίζει την μέσην οδόν και ούτε δέχεται να υποκύψη εις τον ζυγόν του νόμου ούτε ανέχεται να τον διαβάλει, αλλά, παρ΄ όλον ότι η ισχύς του έληξε, τον επαινεί, διότι κάποτε εις τον καιρόν του ήταν χρήσιμος. Όταν λοιπόν πρέπει να αποδοθεί εις τον αγώνα πρέπει να γνωρίζει την συμμετρία αυτή»144.
Με αυτούς τους λόγους του ιερού πατέρα, που εξετάζουμε, θα συνεχίσουμε αυτό το μέρος της εργασίας μας. Γιατί όντως χρειάζεται μεγάλη τέχνη στο πώς να πλησιάσει ο ποιμένας τον πιστό, πώς να του προσφέρει την θεραπεία, πώς να τον παραμυθήσει, να τον διδάξει ακόμα και πώς να τον επιτιμήσει. Τι μέσα μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιεί στην ποιμαντική του διακονία. Το πρώτο, το οποίο και προαναφέραμε, είναι η προσευχή προς τον κάθε ένα που απευθύνεται προς αυτόν. Πρώτιστα η μνημόνευση των ονομάτων στην Αγία Πρόθεση και στο ύψιστο Μυστήριο, τη Θεία Λειτουργία. Η μνημόνευση ιδιαίτερα των ονομάτων των πνευματικών τέκνων ενός εκάστου ξεχωριστά στην Αγία Πρόθεση, πριν τη Θεία Λειτουργία, δείχνει την εναπόθεση εν τέλει της ψυχής αυτών, που προσέρχονται στο επιτραχήλιο του πνευματικού ή σε αναζήτηση πνευματικής βοήθειας, στον ίδιο το Θεό. Και αφού εναποθέσει στα χέρια του Θεού την προσπάθειά του, τότε θα μπορέσει να γνωρίσει καρπούς αγαθούς.
Την αρετή της διάκρισης εισάγει ο μέγας αυτός πατέρας της Εκκλησίας μας ως προϋπόθεση της παιδαγωγικής ποιμαντικής του ιερέως. Αυτή η βασίλισσα των αρετών ή, όπως πιο συγκεκριμένα την αναφέρει, το στέμμα των αρετών, αφού η βασίλισσα αυτών είναι η αγάπη. Και ο κάθε πιστός πρέπει να πλησιάζεται με αγάπη και διάκριση. Καταρχήν πλησιάζουμε τον άνθρωπο με αγάπη, η οποία κατά πολύ μπορεί να συμβάλει στη διόρθωση του ανθρώπου145, αλλά πάντοτε μέσα στην ελευθερία του. Δεν μπορούμε ούτε με τον εκφοβισμό ούτε και με την βία να θεραπεύσουμε τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος, στολισμένος με τα δώρα του Θεού, έχει την ελευθερία της βουλήσεώς του. Ελευθερία που σεβάστηκε ο Θεός ακόμα και όταν τον έβλεπε να προχωρεί προς την πτώση και την αυτοκαταστροφή μέσα στον Παράδεισο της τρυφής. Ο Θεός στεφανώνει αυτούς που απέχουν από την αμαρτία, όχι εξ ανάγκης, αλλά εκ διαθέσεως. «Ου τους ανάγκη της κακίας απεχομένους, αλλά τους προαιρέσει ταύτης απεχομένους στεφανούντος του Θεού»146. Αυτή την ελευθερία θα πρέπει να σεβόμαστε και οι ποιμένες και να προσπαθούμε να πείσουμε για την ωφέλεια τον άνθρωπο. «Μάλιστα γαρ απάντων Χριστιανοίς ουκ εφίται προς βίαν επανορθούν τα των αμαρτανόντων πταίσματα»147. Περισσότερο από τους άλλους ανθρώπους εις τους Χριστιανούς δεν αρμόζει να διορθώσουν τα πταίσματα των αμαρτωλών δια της βίας.
Και πώς θα ξεκινήσει αυτή την πορεία της θεραπείας; Πρώτα ο ίδιος ο άνθρωπος, αφού εξετάσει τη συνείδησή του, θα πρέπει να διαπιστώσει την ασθένειά του. Ο ίδιος ο άνθρωπος γνωρίζει πρώτος τη συνείδησή του. «Τας δε των ανθρώπων αρρωστίας πρώτον μεν ουκ εστίν ανθρώπω ράδιον ιδείν∙ «ουδείς γαρ οίδεν ανθρώπων τα του ανθρώπου, ειμί το πνεύμα του ανθρώπου το εν αυτώ;»148. Πώς ουν τις προσαγάγοι της νόσου το φάρμακον, ής τον τρόπον ουκ οίδε πολλάκις δε μηδέ ει τυγχάνοι νοσών δυνάμενος συνιδείν;»149. Και ο πνευματικός ποιμένας θα πρέπει να εξετάσει την πνευματική αντοχή του πιστού, που με επίγνωση, πολλές φορές μερική και ελάχιστη, προσέρχεται να ζητήσει βοήθεια. Γιατί «αν τε γαρ τις σκιρτήση δεθείς (κύριος γαρ εστί τούτου), χείρον ειργάσατο το δεινόν, αν τε τους σιδήρου δίκη τέμνοντας λόγους παραπέμψηται, προσέθηκε δια της καταφρονήσεως τραύμα έτερον, και γέγονεν η της θεραπείας πρόφασις νόσου χαλεπωτέρας υπόθεσις. Ο γαρ καταναγκάζων και άκοντα θεραπεύσαι δυνάμενος ουκ εστί»150. Πόση ζημιά μπορεί να κάνει ένας ευλαβής και άγιος πολλές φορές στο φρόνημα ποιμένας, όταν, στην προσπάθειά του να θεραπεύσει τον άνθρωπο χωρίς διάκριση, τον σπρώχνει στην αντίδραση με αποτέλεσμα να φεύγει ακόμα πιο μακριά;
Θα απολαύσουμε αυτούσιο το κείμενο στο πώς αυτός ο μέγας ποιμένας και αληθινός πατέρας, μιμητής του Ουρανίου Πατέρα μας, θέλει να προσεγγίζουμε τον άνθρωπο. «Τι ουν αν τις ποιήσειε; Και γαρ εάν πραότερον προσενεχθής τω πολλής αποτομίας δεομένω και μη δος βαθείαν την τομήν τω τοιαύτης χρείαν έχοντι, το μεν περιέκοψας, το δε αφήκας του τραύματος. Καν αφειδώς την οφειλομένην επανάγεις τομήν, πολλάκις απογνούς προς τας
αλγηδόνας εκείνος, αθρόως άπαντα ρίψας, και το φάρμακον και τον επίδεσμον, φέρον εαυτόν κατεκρήμνισε, συντρίψας τον ζυγόν και διαρρήξας τον δεσμόν. Και πολλούς αν έχοιμι λέγειν τους εις έσχατα εξοκοίλαντας κακά, δια το δίκην απαιτηθήναι των αμαρτημάτων αξία. Ου γαρ απλώς προς το των παραπτωμάτων μέτρον δει και την επιτιμίαν επάγειν, αλλά και τοις των αμαρτανόντων στοχάζεσθε προαιρέσεως, μη ποτέ ράψαι το διερρωγός βουλόμενος χείρον το σχίσμα ποιήσης και ανορθώσαι το καταπεπτωκός σπουδάζων μείζονα εργάση την πτώσιν. Οι γαρ ασθενείς και διακεχυμένοι και το πλέον τη του κόσμου προσδεδεμένοι τρυφή, έτι δε και επί γένει, και δυναστεία μέγα φρονείν έχοντες, ηρέμα μεν και κατά μικρόν, εν οις αν αμαρτάνωσιν, επιστρεφόμενοι, δύνανται, ει μη τέλεον, αλλά γουν εκ μέρους, των κατεχόντων αυτούς απαλλαγήναι κακών. Αν δε τις αθρόν τις επαγάγη την παιδείαν, και της ελάττονος αυτούς απεστέρησε διορθώσεως. Ψυχή “επειδάν εισάπαξ απερυθριάσαι βιασθή, εις αναλγησίαν εκπίπτει, και ούτε προσηνέσιν είκει λόγοις λοιπόν ούτε απειλάς κάμπτεται ούτε ευεργεσίας προτρέπεται, αλλά γίνεται πολύ χείρων της πόλεως εκείνης, ην ο προφήτης151 κακίζων έλεγε∙ “όψις πόρνης εγένετό σοι απηναισχύντησας προς πάντας”»152.
Από όλο το πιο πάνω κείμενο, που αποτελεί την πεμπτουσία της διδασκαλίας του Αγίου για την αγάπη και τη διάκριση προς τον άνθρωπο, θα τονίσουμε το γεγονός ότι το επιτίμιο δεν πρέπει να είναι ανάλογο του παραπτώματος. Δεν θα μετρήσουμε, αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση, το ύψος και το μέγεθος του αμαρτήματος, αλλά πρέπει πρωτίστως να λάβουμε υπόψη και τη διάθεση και τη δύναμη αυτού που αμαρτάνει και μετανοεί. Γι’ αυτό και ο ποιμένας, λέει ο Χρυσόστομος, πρέπει να εξετάζει με μεγάλη φρόνηση όλες τις πλευρές και την διάθεση της ψυχής. Γιατί αλλού η πολλή αυστηρότητα και τα πολύ πικρά φάρμακα θα οδηγήσουν τον πιστό στην απόγνωση και την απελπισία και κατά συνέπεια σε χειρότερες αμαρτίες. Και γιατί άλλοτε η επιείκεια, που αφήνει αθεράπευτο το τραύμα, τελικά καταλήγει να οδηγεί τον άνθρωπο στην αδιαφορία και να δικαιολογεί τις πράξεις του.«Χρη τοίνυν μηδέν τούτων ανεξέταστον αφείναι, αλλά πάντα διερευνησάμενον ακριβώς, καταλλήλως τα παρ’ αυτού προσάγειν τον ιερωμένον, ίνα μη μάταιος αυτώ γίνεται η σπουδή»153.
Και να ήταν μόνο μάταια; Στον τρίτο του λόγο, όταν αναφέρεται στις ειδικές εκείνες και σπάνιες περιπτώσεις που θα αποκόψει ο Επίσκοπος κάποιον από το πλήρωμα της Εκκλησίας, πρέπει να εξετάζει επακριβώς, γιατί ως ιατρός, που δεν μπόρεσε να εγχειρίσει με επιτυχία το τραύμα, μοιράζεται με τον αμαρτωλό τη θεία οργή για κάθε αμάρτημα που διαπράττει, μετά την επιβολή της θεραπείας. «Ων γαρ αν αμάρτη μετά τη τοιαύτην θεραπείαν εκείνος, κοινωνεί της υφ’ εκάστω τούτων οργής ο μη καλώς το τραύμα τεμών ιατρός. Πόσας ουν χρη προσδοκάν τιμωρίας, όταν μη μόνον υπέρ ον αυτός έκαστος επλημμέλησεν απαιτήται λόγον, αλλά και υπέρ των ετέροις αμαρτηθέντων εις τον έσχατον καθίστηται κίνδυνον;»154. Πόσος αληθινός είναι ο λόγος του Αγίου που προτρέπει «Ου γαρ εστί ενί τρόπω χρήσθαι τοις αρχομένοις άπασιν, επειδή μηδέν ιατρών παισίν ενί νόμω τοις κάμνουσιν προσφέρεσθαι καλόν, μηδέ κυβερνήτην μίαν οδόν ειδέναι της προς τα πνεύματα μάχης … και πολλής χρεία και συγκαταβάσεως και ακριβείας»155.
Αυτός λοιπόν, που θα γνωρίζει την τέχνη να χρησιμοποιεί και την συγκατάβαση και την οικονομία, θα είναι και ο άριστος παιδαγωγός, ο άριστος και συνετός, κατά τον Ιωάννη, ποιμένας.
143 Ιωάννου Χρυσοστόμου, ό. π., Λόγος Β΄, 8-11, σσ94,
144Ιωάννου Χρυσοστόμου, ό. π., Λόγος Δ΄, 6-9, σσ219
145 Ιωάννου Χρυσοστόμου, ό. π., Λόγος Β΄, 13-16, σσ108
146 Ό. π., 5-6, σσ94
147 Ό. π., Λόγος Β΄, 26-28, σσ92
148 Α΄ Κορ. 2,11
149Ιωάννου Χρυσοστόμου, ό. π., Λόγος Β΄, 12-17, σσ92
150 Ό. π., 11-16, σσ94
151 Ιερ. 3,3
152 Ό. π., 17-29, σσ94, 1-15, σσ96
153 Ό. π., 23‐26, σσ96
154Ιωάννου Χρυσοστόμου, ό. π., Λογος Γ΄, 24‐29, σσ186
155 Ιωαννου Χρυσοστομου, ο. π., Λογος Στ΄, 21‐28, σσ270
ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ ΜΑΡΙΟΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ
ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΙΕΡΕΑ ΚΑΙ Η ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΚΟΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΕΞΙ ΛΟΓΟΥΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
Διπλωματική Μελέτη
Υποβληθείσα στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Θεολογικών Σπουδών
Πανεπιστήμιο «Νεάπολις»
ΠΑΦΟΣ 2015
Επιβλέπων Καθηγητής: Νικόλαος Νικολαίδης
Εξεταστική Επιτροπή:
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου