ΗΣΥΧΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΑΣ (περί τό 300)

ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ

ΗΣΥΧΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΑΣ (περί τό 300)

Κριτικός  έκδότης roύ βιβλικού κειμένου

Σπουδαίος κριτικός τοϋ κειμένου τής Γραφής περί τό 300. Δυστυ χώς ούτε γιά την ζωή ούτε γιά τό έργο του έχουμε αξιόλογες ειδήσεις. Ό Ιερώνυμος πληροφορεί (στήν Praefatio in Paralipomena, στήν Apologia adv. Rufinum II 27 καί στήν Praefatio in Evangelia) ότι ο Ησύχιος άναθεώρησε (= νόθευσε) στήν Αλεξάνδρεια τό κείμενο των Ο' καί τής ΚΔ.Στήν πραγματικότητα ό 'Ησύχιος επιχείρησε κριτική έκδοση των Ο' καί τής ΚΑ, αλλά τό εύρος καί τό βάθος των έπεμβάσεών του είναι άκρως δυσκαθόριστα. Τό κείμενό του, μάλιστα τής ΚΔ, επικράτησε περί τό 400 στήν ’Αλεξάνδρεια καί οί ειδικοί ερευνητές αναζητούν τήν προσφορά του στους κώδικες Βατικανό, Σιναϊτικό, ’Αλεξανδρινό καί Εύφραιμικό. Τό Decretum Gelasianum, επηρεασμένο Ισως άπό τόν Ιερώνυμο, χαρακτηρίζει τό ήσυχιανό κείμενο άπόκρυφο.Ό αίγύπτιος επίσκοπος Ησύχιος, πού μαρτύρησε μέ τόν Φιλέα ( + 307) κ.ά. (Εύσεβίου, Έκκλησ. ιστ. Η' 13,7) επί Διοκλητιανού, είναι μάλλον άλλο πρόσωπο.




2.ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΑ: Φήλικος, ’Αγάπης..., Δασίου, Εύπλου, Ιουλίου, Κρισπίνης καί Ειρηναίου


Φήλικος, επισκόπου στην Βόρεια ’Αφρική. Τό λατινικό τούτο Μαρτύριο (Passio sancti Felicis) είναι σύντομο καί σύγχρονο τής συλλή ψεως, τής δίκης καί τού άποκεφαλισμού στην Καρθαγένη (15 Ιουλίου τοΰ 303) του επισκόπου Φήλικα.
Αγάπης, Ειρήνης, Χιόνης καί Άγάθωνος, Κασσίας, Φιλίππας καί Εύτυχίας. Παραστατικότατο κείμενο, σύγχρονο τού μαρτυρίου των νεαρών τούτων χριστιανών, πού συγκροτούν δύο διαφορετικές όμά δες, αλλά πού δικάστηκανάνακρίθηκαν μαζί άπό τόν έπαρχο Δουλ κήτιο τό 304 στην Θεσσαλονίκη. Οί μάρτυρες, φεύγοντας τήν όργή τών διωκτών, κρύβονταν σε βουνό κοντά στήν Θεσσαλονίκη άπό τό 303, όταν ό Διοκλητιανός διέταξε (τόν Φεβρουάριο) τήν παράδοση καί καύση τών χριστιανικών βιβλίων. Τότε συνελήφθηκαν καί καταδικάστηκαν, διότι κατείχαν χριστιανικά βιβλία καί διότι άρνήθη καν νά θυσιάσουν (διάταγμα τού χειμώνα τοΰ 304) στά είδωλα. Τό κείμενο συνιστούν τά πρακτικά τής άνακρΐσεως μέ πρόλογο έκτενή καί επίλογο βραχύ ανώνυμου χριστιανού συντάκτη.
Δασίου, στρατιώτη τής 11ης λεγεώνας Κλαυδίου, πού στρατοπέδευε στό Δορόστολο τής Κάτω Μοισίας, κοντά στόν Δούναβη. Τό Μαρτύριο τούτο βρέθηκε μόλις τό 1897 καί ένδιαφέρει πολύ τήν θρησκειολογία, διότι μιλάει γιά έθιμο πού ήρθε στόν ρωμαϊκό στρατό άπό τήν ’Ανατολή μέσω Ζήλων τοΰ Πόντου, όπου λατρευόταν ή περσική θεότητα Άστάρτη. "Ενας δηλαδή άπό τούς στρατιώτες ονομαζόταν κατά τήν έορτή τοΰ Κρόνου έκπρόσωπος τοΰ Κρόνου καί ζοΰσε μέ χλιδή καί παντός είδους ηδονές γιά τριάντα ήμέρες, στό τέλος τών όποιων θυσιαζόταν ό ίδιος στόν βωμό. 'Ο Δάσιος, πού έ τυχε νά ύποδειχτεΐ γιά τόν ρόλο αυτό, άρνήθηκε, όμολόγησε πίστη στόν Χριστό καί μάλιστα πίστη «έν τρισΐ μέν όνόμασι καί ύποστά σεσιν, έν μιφ δε ουσία» (§ 8). 'Η φράση αύτή μπορούσε θεολογικά
νά λεχτεΐ μετά την θεολογία του Μ. Βασιλείου (370). "Αρα ή σημερινή μορφή τοϋ Μαρτυρίου είναι μεταγενέστερη των γεγονότων (304). 'Οπωσδήποτε ό συντάκτης στηρίχτηκε σέ παλαιότερο  σύγχρονο κείμενο (μάλλον στά πρακτικά τής δίκης), στό όποιο έδωσε χαρακτήρα οίκοδομητικό κι έγκωμιαστικό. "Ενεκα τής περιγραφής του παραπάνω έθίμου ή άξιοπιστία τοϋ κειμένου αμφισβητήθηκε από πολλούς έρευνητές.
Εΰπλου, εισπηδητή στό μαρτύριο, μάλλον κατά τό πρώτο διάταγμα τοϋ Διοκλητιανοϋ (Φεβρουάριος τοϋ 303), στήν Κατάνη τής Σικελίας. Τά πρακτικά τής δίκης του σώζονται στήν ελληνική καί την λατινική γλώσσα. Πολλοί θεωρούν τήν λατινική τους μορφή ώς πρωτότυπη. Ή έλληνικότητα όμως τής Κατάνης συνηγορεί μάλλον γιά τήν έλληνικότητα τοϋ πρωτοτύπου. Στό κείμενο τηρείται ό σκελετός των πρακτικών τής άνακρίσεως καί ό συντάκτης προσθέτει εξ όλοκλήρου μόνο τόν έγκωμιαστικό έπίλογο. Ό Εϋπλους αποτελεί σπάνια περίπτωση εισπηδητή μάρτυρα (χριστιανού δηλ. πού προκλητικά έπιζήτησε τό μαρτύριο), τόν όποιο ή Εκκλησία τίμησε, μολονότι ήδη άπό τόν Β' αιώνα τό είσπηδητικό μαρτύριο περιοριζόταν ατούς αιρετικούς κύκλους.
Ιουλίου. Βραχύ λατινικό Μαρτύριο πληροφορεί ότι στό Δορόστολο τής Κάτω Μοισΐας υποχρεώθηκε ό παλαίμαχος χριστιανός στρατιώτης (ύπηρετοϋσε 27 χρόνια) Ιούλιος νά θυσιάσει (304) στά είδωλα. Καί μολονότι έπικαλέστηκε τήν πολυχρόνια ύπηρεσία του μαρτύρησε μέ άποτομή τής κεφαλής, έφόσον δεν θυσίαζε.
Κρισπίνης. Τό λατινικό τοϋτο Μαρτύριο έχει τήν μορφή πρακτικών καί μιλάει γιά τήν Κρισπίνα, έπκρανή γυναίκα τής βορειοαφρι κανικής πόλεως Thacora (ή Tagora), πού μαρτύρησε στίς 5 Δεκεμβρίου τοϋ 304. Τοϋ β' καί γ' μέρους τοϋ κειμένου αμφισβητήθηκε ή γνησιότητα.
Ειρηναίου, έπισκόπου Σιρμίου. Σύντομο λατινικό Μαρτύριο καί σύγχρονο των γεγονότων, τά όποια περιγράφει. Ό Ειρηναίος ήταν επίσκοπος Σιρμίου στην Κάτω Παννονΐα (σημερινή Γιουγκοσλαβία). Συνελήφθη, βασανίστηκε ένώπζΟν των τέκνων του καί τής συζύγου του καί τελικά αποκεφαλίστηκε τό 304 έπί Διοκλητιανοϋ. Τό κύριο μέρος τοΰ κειμένου συνιστοΰν τά πρακτικά τής δίκης, την όποια έφερε σέ πέρας ό διοικητής Πρόβος.


3.ΒΙΚΤΩΡΙΝΟΣ ΠΕΤΑΒΙΟΥ ( + 304)


Ό Βικτωρΐνος (Victorinus Poetovionensis), πού μαρτύρησε τό 304, έζησε κατά τό β' ήμισυ τοΰ Γ' αιώνα, διακρίθηκε γιά την μόρφωσή του καί, άγνωστο πότε, έγινε έπίσκοπος Πεταβίου (Pettau) στην Παννονΐα (σημερ. Αύστρΐα). Ό συμπατριώτης του Ιερώνυμος (De viris illustribus 74. Epist. 50,10· 70,5) τόν θεωρεί ως τόν άρχαιότερο λατί νο συστηματικό έξηγητή, αλλά, παρατηρώντας τά δχι άψογα λατινικά του, πληροφορεί ότι χρησιμοποιούσε πολύ καλύτερα την έλ ληνική, κάτι πού θά συνέβαινε μόνο άν ήταν έλληνικής καταγωγής. Ερμήνευσε άπό την ΠΑ Γένεση, "Εξοδο, Λενϊτικό, Ήσαΐα, Ιεζεκιήλ, Άββακούμ, Εκκλησιαστή καί rΑσμα άσμάτων, καίάπότήνΚΑ Ματθαίο καί *Αποκάλυψη. Στό έργο του έπηρεάστηκε άπό τόν Πα πία, τόν Ειρηναίο, τόν 'Ιππόλυτο καί ιδίως άπό τόν Ωριγένη. Αύτό φαίνεται άπό τό μόνο σωζόμενο έργο του, τό Υπόμνημα στήν Άποτ κάλυψη (πού είναι έρμηνεία μόνο μερικών χωρίων), τό όποιο άργό τερα έπεξεργάστηκε ό 'Ιερώνυμος, μέ σκοπό νά τό βελτιώσει καί νά τό άπαλλάξει άπό τίς έμφανεΐς χιλιαστικές ιδέες, πού βρίσκουμε καί στό έργίδιό του De fabrica mundi (Περί κατασκευής τοΰ κόσμου). Πολλοί θεωροΰν τόν Βικτωρΐνο διασκευαστή άπό τά έλληνικά τοΰ έργου Ad versus omnes haereses, πού παραδόθηκε ώς κεφάλαια 4653 τοΰ έργου τοΰ Τερτυλλιανοΰ De praescriptione. Ένώ γενικά έφάρμο ζε ίστορικογραμματική έρμηνεία, ένίοτε άσκοΰσε καί άλληγορική μέσω τοϋ ’Ωριγένη.
Commentarii in Apocalypsim Joannis. Διασκευή ώριγένειων κυρίως σχετικών κειμένων γιά την έρμηνεία όρισμένων χωρίων τής Άποκαλύψεως.
Tractatusde fabrica mundi (Πραγματεία περί της δημιουργίας τοϋ κόσμου).
Adversus omnes haereses (Κατά πασών τών αιρέσεων).
'Αμφιβαλλόμενα:
Στόν Βικτωρΐνο αποδίδονται καί τά έξης έργα, είτε από τήν χειρόγραφη παράδοση είτε από τούς έρευνητές: α) De decern virginibus. β) In Cenesim. γ) Ad lustinum Manichaeum, πού όμως θεωρούνται αμφιβαλλόμενα.


4.ΣΥΝΟΔΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗ  (ΕΛΒΙΡΑΣ) ΙΣΠΑΝΙΑΣ (περί τό 306)


Ή πρώτη δυτική σύνοδος, τής όποιας οί κανόνες διασώθηκαν αύ τούσιοι, πραγματοποιήθηκε στην ισπανική πόλη Iliberis, στήν σημερινή Γρανάδα τής ’Ανδαλουσίας. Ή ιστορικότητα της είχε παλαιότερα αμφισβητηθεί, άλλα σήμερα γίνεται δεκτή. Συζητεΐται άκόμα ό χρόνος συγκλήσεώς της. Φαίνεται όμως ότι μπορεί νά τοποθετηθεί περί τό 306. Στήν σύνοδο αντιπροσωπεύτηκαν 32 έπισκοπές μέ 19 έπισκόπους καί 13 πρεσβυτέρους, ενώ έλαβαν μέρος μερικοί άκόμα πρεσβύτεροι, διάκονοι καί λαϊκοί. Τίς εργασίες διηύθυνε μάλλον ό έπίσκοπος του Cadix Φήλικας, αλλά τό πρόσωπο πού κυρίως επηρέαζε τήν σύνοδο ήταν ό Οσιος Κορδούης.
Ώς έργο τής συνόδου εμφανίζονται στις μεταγενέστερες συλλογές 81 κανόνες (διατάγματα). Οί ερευνητές εργάστηκαν πολύ γιά νά συνδέσουν τούς κανόνες μέ προβλήματα καί καταστάσεις τής εποχής καί νά έξη γήσουν άκόμη κάποιες άσυμφωνίες μεταξύ τους, άλλά χωρίς αποτέλεσμα γενικώς άποδεκτό. Οί 81 κανόνες έχουν τόν χαρακτήρα περισσότερο συλλογής (collectio) παρά έργου μιας συνόδου μέ συντακτική επιτροπή, πού άντιμετωπίζει εποχικά προβλήματα τού εκκλησιαστικού βίου. Ό Μ. Mcignc, τού όποιου τίς άπόψεις δέν συμμερίζονται όλοι, διακρίνει τρεις ομάδες κάνόνων, δηλαδή τρεις συλλογές (A,B,C) πού ενώθηκαν σ' ένα σώμα, όπως συνηθιζόταν στίς τοπικές Εκκλησίες γιά τίς πρακτικές άνάγκες τους. "Ετσι στήν περιοχή τής ’Ανδαλουσίας συγκροτήθηκε ή πρώτη στήν Δύση κανονιστική συλλογή, πού περιλαμβάνει: τήν Α' όμάδα κανόνων 121, οί όποιοι ανήκουν πράγματι στήν σύνοδο Έλβίρας, τήν Β' όμάδα κανόνων 6375, τών όποιων ή σύνταξη εύκολα τοποθετείται μεταξύ τών συνόδων Arles (314) καί Νίκαιας (325), καί τήν C όμάδα μέ τούς λοιπούς κανόνες, οί όποιοι τοποθετούνται στίς επόμενες δεκαετίες. Οί κανόνες τών ομάδων Β καί C έχουν εντυπωσιακά παράλληλα (μέχρι ταυτότητα) σέ κανόνες τών συνόδων Άρελάτης (314), Άγκύρας (314), Νεοκαισαρείας (314/19), Νίκαιας (325), Σαρδι κής (343) καί στούς «Άποστολικούς».
Οί κανόνες 121 τής Έλβίρας άντιμετωπίζουν περιπτώσεις έκτροπής χριστιανών σέ ειδωλολατρία, θανάσιμων άμαρτημάτων, διαζυγίου, γάμου, πορνείας και παρθενίας, ένώ μόνο τρεις (1820) άφοροΰν τούς κληρικούς. Ενδεικτικός τού αύστηροϋ κλίματος πού επικράτησε στήν σύνοδο είναι ό κανόνας 18, πού στερεί τήν θεία Ευχαριστία άκόμη καί στήν ώρα τού θανάτου, άπό κληρικούς πού έπεσαν στό αμάρτημα τής πορνείας.


5.ΦΙΛΕΑΣ ΘΜΟΥΕΩΣ (+307)


Ό Φιλέας, γνωστός γιά τήν παιδεία καί τά πολιτικά του άξιώμα τα, έγινε περί τό 300 έγγαμος επίσκοπος Θμούεως τής Αίγυπτου. Μεταξύ 304307 συνελήφθη καί μαρτύρησε μέ διαταγή τού Κλαυδίου Κουλκιανού, διοικητή Αίγύπτου. Πρόσφατα βρέθηκε στόν κώδικα Bodmer XX τό Μαρτύριον τού Φιλέα στά έλληνικά, πού άρχίζει μέ τίς λέξεις «Απολογία Φιλέα έπισκόπου» καί πού σέ μερικά σημεία διαφέρει άπό τό ήδη γνωστό λατινικό. Ό συντάκτης τού έλλην. Μαρτυρίου ήταν αύτόπτης των γεγονότων, τά όποια έκθέτει πειστικά, δίνοντας έμφαση στίς άπολογητικές καί πληροφοριακές απαντήσεις τού Φιλέα πρόςτόν ρωμαίο διοικητή Κουλκιανό. Τό λατινικό κείμενο συντάχτηκε λίγο μετά, μάλλον βάσει τού ελληνικού.
Ό Ευσέβιος, πού αναφέρει τό μαρτύριο τού Φιλέα (Έκκλησ. ιστορία Η' 9, 68), παραθέτει άπόσπασμα «άπό των Φιλέου πρόςΘμουΐ τας γραμμάτων»: Η' 10), τά όποια ό τελευταίος έγραψε άπό τήν φυλακή. Καί μολονότι τό άπόσπασμα προϋποθέτει μία μόνο Επιστολή, φαίνεται ότι ό Ευσέβιος γνώριζε περισσότερες. Πάντως ή επιστολή αυτή είναι κείμενο μοναδικής σημασίας, γιατί σ’ αύτό ή διαδικασία καί τά είδη βασανισμού περιγράφονται όχι απλώς άπό αύτόπτη καί παραστάτη ένός μάρτυρα, αλλά άπό τόν ίδιο τόν μάρτυραήρωα. Ή τόσο λεπτομερής καταγραφή των πολλών ειδών βασανισμού άναδεικνύει τό κείμενο σέ σπουδαία πηγή τής Ιστορίας τού μαρτυρίου.
Στά λατινικά σώθηκε Επιστολή πού έγραψαν πρός τόν Μελίτιο άπό τήν φυλακή οί αιγύπτιοι έπίσκοποι Ησύχιος, Παχώμιος, Θεόδωρος καί Φιλέας γιά θέματα έκκλησιαστικής τάξεως, μέ άφορμή τήν μή άποδοχή τών μετανοούντων πεπτωκότων άπό τόν έπίσκοπο Μελίτιο. Καί άπό τό κείμενο αύτό, πού πιθανόν νά γράφηκε άπό τόν Φιλέα, συνάγεται ότι ό Φιλέας ήταν φορέας τής Παραδόσεως καί γι’ αύτό άπό την φυλακή του τάχτηκε μέ τό μέρος του Πέτρου ’Αλεξάνδρειάς, πού, Ακολουθώντας τόν Διονύσιο Κορίνθου (Β' αί.)> τόν Κυπριανό Καρθαγένης (Γ' αί.) καί τόν Διονύσιο ’Αλεξάνδρειάς (Γ' αι.), συγχωρούσε τούς πεπτωκότες.
Επιστολή πρός Θμουΐτας. Γράφηκε στήν φυλακή καί σώζεται Αποσπασματικά.
Επιστολή πρός Μελίτιον. Σώζεται στήν λατινική καί τήν υπογράφουν Ακόμα οί έπίσης φυλακισμένοι έπίσκοποι 'Ησύχιος, Παχώμιος καί Θεόδωρος.
Επιστολή Μελιτιανών (σέ πάπυρο, έλληνικά καί κοπτικά). Κείμενο σχετικό μέ τό περιεχόμενο των παραπάνω έπιστολων, γραμμένο Από Μελι τιανούς.

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: