ΠΑΜΦΙΛΟΣ ( + 309)
Αναθεωρητής roυ κειμένου τής Βίβλου
ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Ό μάρτυρας Πάμφιλρς έδρασε στό τέλος του Γ' καί τις αρχές του Δ' αί. στην Καισαρεία τής Παλαιστίνης. Επηρέασε την ζωή τής Εκκλησίας μέ τό διδακτικό, τό κριτικό καί τό όργανωτικό έργο του. 'Υπήρξε θερμός θιασώτης καί ένσυνεΐδητος συνεχιστής τής παρα δόσεως του ’Ωριγένη, γιά τόν όποιο έγραψε πεντάτομη Απολογία μέ τήν βοήθεια του Εύσεβίου Καισαρείας, χωρίς καθώς φαίνεται νά συμμερίζεται άπόλυτα τίς άκρότητες του μεγάλου αλεξανδρινού, του όποιου πάντως έγινε ό πρώτος μεγάλος απολογητής. "Ιδρυσε σχολή στήν Καισάρεια τής Παλαιστίνης, όπως παλαιότερα (234) ό ’Ωριγένης. Έκεΐ δέν περιορίστηκε μόνο στήν γενική διδασκαλία. Εργάστηκε μεθοδικά γιά τήν κριτική άποκατάσταση του κειμένου των θ' καί τής ΚΔ άπό αντίδραση έν μέρει πρός τό ανάλογο έργο πού γινόταν στήν ’Αντιόχεια (Λουκιανός). Τό κείμενο μάλιστα των Ο' πού έξέδωσε άνέσυρε κυρίως άπό τά «Τετραπλά» καί «Έξαπλά» τοΰ ’Ωριγένη, τού όποιου ή έργασία έτσι άξιοποιήθηκε, με τήν βοήθεια έπειτα καί τοΰ Εύσεβίου Καισαρείας. Τό διορθωμένο τούτο βιβλικό κείμενο διαδόθηκε μεταξύ ’Αλεξάνδρειάς καί ’Αντιόχειας, ένώ ό Μ. Κωνσταντίνος ζήτησε νά τοΰ σταλούν αντίγραφά του στήν Κωνσταντινούπολη. Ενδεικτικό τής σπουδαιότητας τής κριτικής εργασίας τού Παμφίλου είναι ότι τό κείμενό του, πού σωζόταν στήν βιβλιοθήκη τής Καισάρειας μέχρι τό 640, όταν οί "Αραβες κατέλαβαν τήν περιοχή, χρησιμοποίησε καί ό Ιερώνυμος γιά τήν λατινική μετάφραση τής Γραφής.
Παράλληλα ό Πάμφιλος διοργάνωσε κι εμπλούτισε τήν Ιδρυμένη άπό τόν ’Ωριγένη βιβλιοθήκη τής Καισάρειας καί μάλιστα κατάρτισε άξιόλογο άντιγραφικό εργαστήριο. Μέ τήν βοήθεια τής βιβλιοθήκης αύτής κατόρθωσαν ό ιστορικός Εύσέβιος καί ό 'Ιερώνυμος νά συντάξουν τά ιστοριογραφικά καί άποθησαυριστικά τους έργα.
ΒΙΟΣ
Ό Εύσέβιος Καισαρείας έγραψε Βίο τού Παμφίλου. Τό έργο χάθηκε, άλλα ό ίδιος ιστορικός δίνει γιά τόν Πάμφιλο εύκαιριακά λίγες μά σημαντικές πληροφορίες, τίς όποιες συμπληρώνει ό 'Ιερώνυμος. Γνωρίζουμε λοιπόν ότι ό Π. γεννήθηκε τό 240/45 στην Βηρυττό άπό πλούσιους καί μορφωμένους γονείς, τούς όποιους κληρονόμησε. Σπούδασε στην σχολή τής ’Αλεξάνδρειας, άκουσε ΐσως εκεί τόν Πιέριο καί γρήγορα έγινε θαυμαστής καί απολογητής τού Ωριγένη. "Ενεκα συμπτώσεως ή ένεκα ώριγενισμοϋ ό Π. έγκαταστάθηκε στήν Καισαρεία τής Παλαιστίνης, ΐσως περί τό 280/1. Ή μεγάλη του παιδεία, ή άγάπη του πρός τήν έρευνα καί τό ένδιαφέρον του νά συνεχίσει καί νά μιμηθεΐ τόν ’Ωριγένη ήταν καλές προϋποθέσεις γιά νά ιδρύσει έκεΐ σχολή. Στήν Καισάρεια χειροτονήθηκε πρεσβύτερος άπό τόν ’Αγάπιο, δίδαξε μέχρι τό 307 καί διακρίθηκε γιά τήν σύνεση, τήν σοφία, τήν έργατικότητα καί τήν όργανωτικότητά του. Προηγουμένως είχε διανείμει τήν μεγάλη του περιουσία στούς ενδεείς καί ζοΰσε πολύ άσκητικά. ’Απέκτησε πολλούς μαθητές, ό σπουδαιότερος τών όποιων ήταν ό Εύσέ βιος πού αύτοχαρακτηρίστηκε «ό Παμφίλου», πρός τιμήν τοϋ προστάτη καί δασκάλου του.
Μέ τήν βοήθεια συνεργατών καί μαθητών οργάνωσε κι έμπλούτισε τήν βιβλιοθήκη τής Καισάρειας καί τό σπουδαιότερο συνέστησε άντιγρα φικό έργαστήριο, πού έδωσε πλήθος άντιγράφων τής Γραφής καί έργων έκ κλησιαστικών συγγραφέων, μεταξύ τών όποιων τήν πρώτη θέση κατείχε ό ’Ωριγένης. Στόν χαμένο Βίο τοϋ Π. ό Εύσέβιος είχε περιλάβει καί κατάλογο τής βιβλιοθήκης. Τό 307 ό Π. συνελήφθη μέ μαθητές ίου καί στίς 16 Φεβρουάριου τού 309 άποκεφαλίστηκε.
ΕΡΓΑ
Άπό τό πλούσιο κριτικό έργο τοϋ Π. μόνο ίχνη μπορούμε νά έπισημά νουμε (βλ. Εύθαλίου, "Εκθεσις κεφαλαίων τών Πράξεων: PG 10, 154953). Στήν φυλακή έγραψε ’Απολογίαν υπέρ Ώριγένους σέ πέντε βιβλία. Στήν σύνταξη τόν βοήθησε καί ό Εύσέβιος, ό όποιος μετά πρόσθεσε άκόμη ένα βιβλίο. Άπό τό έργο σώζεται (έκτός άπό άποσπάσματα στήν συριακή) μόνο τό πρώτο βιβλίο σέ λατινική μετάφραση τοϋ Ρουφίνου, θιασώτη επίσης τοϋ ’Ωριγένη στήν Δύση. Στό πρόσωπο τοϋ Π. έχουμε τόν πρώτο σπουδαίο ά πολογητή τοϋ ’Ωριγένη, τοϋ οποίου έκθέτει τίς άπόψεις περί θεολογίας, περί Θεοϋ Πατέρα, περί θεότητας τοϋ Υίοϋ, περί άγ. Πνεύματος, περί τής Γραφής, περί τής άναστάσεως, περί κολάσεων τών αμαρτωλών, περί ψυχής καί άλλοιώσεως αύτής κ.ά.
Τό έργο γράφηκε μέ άφορμή τίς κατηγορίες πού άποδίδονταν τότε στόν ’Ωριγένη άπό πολλούς καί δή άπό τόν Μεθόδιο Όλύμπου καί τόν Πέτρο Αλεξάνδρειάς. Ό Ιερώνυμος γνώριζε καί Επιστολές τοϋ
Έκκλησ. ίστορία (σέ πολλά σημεία κατά τό εύρετήριο).
ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Περί τών έν Παλαιστίνη μαρτύρων
11. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Εις τόν ΒίονΚωνσταντίνον
Δ' 36. ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ, De vir. ill. 17. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Praefatio in Paralipom. καί Adversus Rufinum ί,9. ΦΩΤΙΟΥ, Μυριόβιβλος 118. H. S. MURPHY, The Text of Rom. and 1 Cor. in Minuscule 93 and the text of Pamphilus: HThR 52 (1959)
7. ΠΙΕΡΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΑΣ
Έζησε μέχρι τίς αρχές τοΰ Δ' αί. (καί ίσως λίγο μετά τό 309) ώς θεολογών πρεσβύτερος καί ύπεύθυνος (άπό τό 281 μέχρι τό 300) τής λεγόμενης Κατηχητικής σχολής τής ’Αλεξάνδρειας. Περί τοΰ προσώπου καί τοΰ έργου του έχουμε πολύ λίγες ειδήσεις καί αυτές άλ ληλοσυγκρουόμενες. Ό Φώτιος (Μνριόβιβλος 119) άναφέρει ότι τόν όνόμαζαν «νέον ’Ωριγένη», κάτι πού προϋποθέτει καί διδακτικό καί συγγραφικό έργο. ’Από τόν Φίλιππο Σιδήτη, τόν 'Ιερώνυμο καί τόν Φώτιο προσγράφονται αντίστοιχα στόν Πιέριο «Σπουδάσματα», «Tractatus» καί «Βιβλίον» δώδεκα λόγων. Πιό συγκεκριμένα διασώζονται οί έξής τίτλοι (ή θέματα) λόγων καί κηρυγμάτων του:
ΕΙς τό Κατά Λονκάν Ευαγγέλιον, Εις τό Πάσχα καί τόν Ώσηέ, Περί τής Θεοτόκου, Εις τόν βίον τοΰ άγιου Παμψίλου (+ 309) καί Ex emplaria. Τά Exemplaria (Ιερώνυμος) ήσαν μάλλον αντίγραφα τής ΚΑ καί πιθανόν κριτική έκδοση ή κείμενο μέ κριτικές παρατηρήσεις.Πάντως είναι προβληματικό άν ό Πιέριος έπέζησε τοΰ μαθητή του Παμφίλου, του γνωστού ώριγενίστή, καί άν έζησε τά τελευταία έτη τοΰ βίου του στήν Ρώμη, όπως θέλει ό 'Ιερώνυμος. "Ισως νά πρόκειται γιά δύο πρόσωπα, τό ένα πού έζησε περίπου μέχρι τό 300 στήν Αλεξάνδρεια καί τό άλλο πού τελείωσε την ζωή του στήν Ρώμη μετά τό 309.Ό Φώτιος παρατηρεί ότι ό Πιέριος όρθοδοξοΰσε ώς πρός τόν Υιό, άλλά έσφαλλε ώς πρός τό Πνεύμα, τό όποιο θεωρούσε ύποδεέστερο των δύο άλλων προσώπων τής άγ. Τριάδας. Σώζονται μόνο άποσπά σματα άπό τόν Ιερώνυμο καί τόν Φίλιππο Σιδήτη.
ΕΥΣΕΒΙΟΥ, Έκκλησ. ιστορία Ζ' 32,26 καί 30. ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ, Dc viris illustribus 76. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Comment. In Matth. 24, 36. TOY ΙΔΙΟΥ, Epistula 49, 3. ΦΩΤΙΟΥ, Μνριόβιβλος 119. ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ, Πανάριον 69, 2,4. ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΣΙΔΗΤΗ, εις C. DE BOOR, NeueFragmentedes Papias, Hegesippus und Pierius... (TV 5,2), Leipzig 1888, σσ. 170184. PG 10, 243244. L. B. RADFORD, Three teachers of Alexandria: Theognostus, Pierius and Peter..., Cambridge 1908, σσ. 4458.
8. ΠΕΤΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ (300-311)
ΓΕΝΙΚΑ
Εργάστηκε μέ πολλή έπιτυχΐα ώς διδάσκαλος ή προϊστάμενος της άλεξανδρινής σχολής, άναδείχτηκε ένας από τούς πρώτους άντιω ριγενιστές καί τό 300 διαδέχτηκε στόν θρόνο τής ’Αλεξάνδρειας τόν Θεωνά. Έπισκόπευσε καρποφόρα μέχρι τό 303, οπότε στόν διωγμό τού Διοκλητιανού συνελήφθη καί κλείστηκε στίς φυλακές. “Ηδη όμως ήταν συντάκτης θεολογικών καί δή άντιωριγενιστικών έργων, στά όποια έκφραζόταν θετικά όχι μόνο γιά τήν θεότητα τού Χριστού, άλλά καί γιά τις δύο του φύσεις. Οί απόψεις αύτές είναι σημαντικές γιά τήν πρωιμότητά τους. Επιπλέον ή διατύπωσή του ότι ό Χριστός «τό συναμφότερον τοίνυν δείκνυται, ότι Θεός ήν φύσει καί γέγονεν άνθρωπος φύσει» (άπό τό χαμένο έργο του «Περί τής Σωτήρος επιδημίας») είναι κυριολεκτικά πολυσήμαντη καί μάλλον γνωστή στόν ’Αθανάσιο, πού άνέπτυξε τήν θεολογία τού «φύσει καί άληθινός Υιός τού Θεού» ό Κύριος.
Στό διάστημα τής φυλακΐσεώς του δέν έπαυσε νά ποιμαίνει καί νά γράφει. Ιδιαίτερα τόν άνάγκασε σ’ αύτό ή στάση τού συνδεσμώτη του Μελιτΐου Λυκοπόλεως έναντι των πεπτωκότων κατά τούς διωγμούς. JO Μελίτιος ακολουθούσε αύστηρή τακτική έναντι των πεπτωκότων καί μέ άντικανονικές πράξεις έπιδίωκε νά ύποκαταστή σει τόν Πέτρο, επειδή αύτός εφάρμοζε τήν έπιεΐκεια. Ό Π. αναγκάστηκε μέ άγνωστες συνθήκες νά κηρύξει συνοδικά έκπτωτο (305;) τόν Μελίτιο, νά άρνηθεΐ τό βάπτισμα των μελιτιανών καί νά γράψει άπό τήν φυλακή Επιστολή, στήν όποια όριζε τόν επιεική τρόπο ά ποδοχής των πεπτωκότων καί άπέτρεπε τό εθελοντικό (είσπηδητι· κό) μαρτύριο. Είκοσι χρόνια μετέπειτα ή Α' Οικουμενική Σύνοδος υιοθέτησε τήν βασική θέση τού Π., μειώνοντας όμως τά 4 έτη τιμωρίας πού πρότεινε αύτός σέ 3 γιά όσους χριστιανούς, χωρίς ιδιαίτερες πιέσεις, θυσίασαν στά είδωλα (βλ. Κανόνες Τ, ια', ιδ' Νίκαιας καίγ', ι' Πέτρου). Στίς άλλες περιπτώσεις, πού είναι δευτερεύου σες, ή Νίκαια εμφανίζεται λίγο αύστηρότερη άπό τόν Πέτρο.
Ό Πέτρος μαρτύρησε μέ άποτομή τής κεφαλής στίς 25 Νοεμβρίου τού 311.
ΕΡΓΑ
Τά έργα του, πού όλα χάθηκαν, γνωρίζουμε μόνο άπό τούς μνημονευό μένους τίτλους, άπό λίγα αποσπάσματα καί άπό κοπτικές μεταφράσεις. Δεν είναι όμως βέβαιο άν πρόκειται περί τίτλων βιβλίων ή περί τίτλων κεφαλαίων.Περί θεότητος (» τού Χριστού). Σώζονται τέσσερα μόνο άποσπάσματα. Επίσης άλλα άποσπάσματα στην συριακή, τήν άρμενική καί την άραβική.Περί τής Σωτήρος ημών επιδημίας. Μόνο ένα άπόσπασμα, δηλαδή τό πολυσήμαντο χωρίο: «Τό συναμφότερον τοίνυν δείκνυται, ότι Θεός ήν φύσει καίγέγονεν άνθρωπος φύσει». ’Ίσως τό προηγούμενο έργο ν’ αποτελεί μέρος τού παρόντος.
Περί ψυχής («Περί τού μηδέ προϋπάρχειν τήν ψυχήν»). Μόνο τέσσερα άποσπάσματα. Τό ένα στήν συριακή.
Περί άναστάσεως. Επτά άποσπάσματα στήν συριακή. Τό ένα σώζεται καί στήν έλληνική.
Επιστολή περί μετάνοιας. Γραμμένη άπό τήν φυλακή (306) ώς πασχάλιο γράμμα. Σώθηκε τό μέρος της πού άφορά τόν τρόπο άποδοχής τών πεπτω κότων. Διακρίνεται σέ 14 παραγράφους, πού ΐσχυσαν ώς 14 κανόνες τής Εκκλησίας. Μεταφράστηκαν στήν συριακή, τήν γεωργιανή καί τήν σλαβική.
Τρικεντίω τινί (περί πάσχα «λόγος» ή έορταστική επιστολή). Σώζονται πέντε άποσπάσματα στό «Πασχάλιον χρονικόν».
Επιστολή πρός Άλεξανδρεϊς. Γραμμένη άπό τήν φυλακή, συνιστά στό ποίμνιό του νά μήν έπικοινωνεΐ μέ τόν Μελίτιο καί τούς άντικανονικούς κληρικούς του. Σώζεται στήν λατινική.
Έπιστολαί:
α) Πρός τούς εαυτού κληρικούς. Μ. Richard: Symbolae Osloenses 38 (1963) 80 (ένα απόσπασμα), β) Επιστολή έόρτιος. Δύο άποσπάσματα. Μ. Richard: Mu 86 (1973) 267. γ) ’Από Επιστολή πασχάλια μάλλον προέρχεται τό άπό σπασμα, πού έκδίδεται ώς 15ος κανών (βλ. Επιστολή περί μετάνοιας) καί συνιστά την νηστεία τής Τετάρτης καί τής Παρασκευής καί απαγορεύει την γονυκλισία κατά την Κυριακή ( «χαρμοσύνης ήμέρας») καί στό διάστημα τής Πεντηκοστής.
Άποσπάσματα άδηλων έργων: CPG 1 16445.
Αμφιβαλλόμενα:
α) Επιστολή πρός Άπολλώνιον Λυκοπόλεως: J. W. Β. BarnsH. Chadwick: JThS 24 (1973) 443455. β) Επιστολή (πρός ’Ορθοδόξους): W. F. Crum: JThS 4 (1903) 391393. γ) Δύο κοπτικά άποσπάσματα από δύο επιστολές, ή μία τών όποιων Πρός Διοκλητιανόν: W. Η. Crum: JThS 4 (1903) 388391. Τ. Orlandi: ΑΒ 93 (1975) 127132.
Νόθα:
Διδασκαλία. "Ενα απόσπασμα: PG 18, 521 ΑΒ καί OC 2 (1902) 344351. Λόγος περί καταφρονήσεως τών έγκοσμίων... Στην κοπτική: Η. Hyver nai, Bibliothecae Pierpont Morgan codices photographicc expressi, Roma 1922. Καί στήν αραβική: J.M. Saugct: POCh 22 (1972) 145 έξ.
'Ομιλία εις τήνβάπτισιν τον Χριστού: Η. Hyvernat, αυτόθι. Στήν κοπτική. 'Ομιλία εις τήν Γέννησιν (τού Κυρίου). Στήν αραβική: G. Graf: OCP 3 (1937) 74.
Παραίνεσις. Απόσπασμα ομιλίας στήν κοπτική: Ο.Η.Ε. Burmester: Mu 45 (1932) 50 έξ., 68 έξ. (άγγλική μετάφρ.).
9. ΜΕΘΟΔΙΟΣ (ΟΛΥΜΠΟΥ) (311/2;)
ΓΕΝΙΚΑ
Ό Μεθόδιος είναι φυσιογνωμία εντυπωσιακή καί δυσερμήνευτη. "Εδρασε μάλλον ώς διδάσκαλος παρά ώς επίσκοπος στό τέλος τού Γ' καί τις αρχές του Δ' αί. Τό έργο του υπενθυμίζει τό κλίμα των αρχαίων απολογητών, μολονότι έχει στοιχεία τοϋ Ειρηναίου τής Λυών. Προσπάθησε νά εισαγάγει στήν εκκλησιαστική γραμματεία τήν καθολική χρήση του διαλόγου κατά μίμηση τοΰ Πλάτωνα. Ή μέθοδός του όμως δέν είναι διαλεκτική αλλά σαφώς άλληγορική, άκόμα καί όταν φαίνεται νά ερμηνεύει τυπολογικά τήν ΠΔ. Κατά τούτο επηρεάζεται άπό τόν Ωριγένη, μολονότι είναι ό πρώτος σημαντικός άντιωριγενίστής, όπως ό σύγχρονός του Πάμφιλος είναι ό πρώτος σημαντικός άπολογητής τοΰ Ωριγένη. Γι' αυτό οί ώριγενιστές περί φρόνησαν (Σωκράτης) τόν Μ., ενώ οί άντίωριγενιστές τόν εγκωμίασαν (Έπιφάνιος Κύπρου).
Ό Μ, είχε μεγάλη φιλοσοφικοηθική παιδεία καί λογοτεχνικό τάλαντο. Μέ τήν βοήθεια καί τής άλληγορικής μεθόδου άνέμιξε τήν βιβλική κοσμολογία καί ανθρωπολογία μέ τήν πλατωνική μεταφυσική καί τήν λαϊκοφιλοσοφική καί δή στωική ηθική. Τό γεγονός αύ τό, σέ συνδυασμό μέ τήν έμμονη προσπάθείά του «τήν κατά τό πνεύμα ( = όχι γράμμα) διάνοιαν δηλώσαι τής Γ ραφής» (Συμπόσιο ν Ε' 2), εξηγεί γιατί ό Μ. εκφράζει λίγο τό κλίμα τής ιστορικής ’Εκκλησίας.'Βέβαια μιλάει γιά τήν ’Εκκλησία, αλλά περιέργως θεωρεί ότι οί ψυχές προσκολλώνται πρώτα στόν Λόγο (ώριγενιστικό θέμα) κι έπειτα σχετίζονται μέ τήν Εκκλησία. Ή λογοτεχνική μορφή τού έργου του καί ή τάση νά θεολογεί ερήμην τών παραδοσιακών μορφών τής Εκκλησίας τόν όδηγοΰν συχνά σέ ασαφείς καί μάλιστα εσφαλμένες χριστολογικές διατυπώσεις, τίς όποιες ό Φώτιος θεώρησε άρειανικές παρεμβάσεις (Μυριόβιβλος 237). ’Έτσι π.χ. ό Λόγος πρό αιώνων είσήλθε στόν Χριστό, πού ονομάζεται «πρώτον βλάστημα» καί «πρεσβύτατος τών αιώνων» (Συμπόσιον Γ' 4). Συγχρόνως θεωρεί τόν Χριστό «άνθρωπον άκράτω θεότητι καί τελεία πεπληρωμέ νον καί Θεόν έν άνθρώπω κεχωρημένον» (αυτόθι).
Επιχειρεί ένιαία θεώρηση τής ιστορίας καί τής αιωνιότητας, αρχίζοντας άπό τήν πρώτη ημέρα τής δημιουργίας καί τελειώνοντας μέ τήν έβδομη (τής άναστάσεως καί τής χιλιετούς βασιλείας: Συμπόσιον Θ' 1) καί τήν όγδοη ήμέρα, ή οποία ταυτίζεται μέ τήν αιωνιότητα. Στό πλαίσιο τούτο διακρίνει τρία στάδια τής ίστορίαε τίκ σωτηρίας (Συμπόσιον Ε' 7): τήν εποχή των 'Εβραίων, οπότε δόθηκε ή «σκιά τής εικόνος» τής ούράνιας βασιλείας· τήν έποχή μας (= τής Εκκλησίας), οπότε δόθηκε ή εικόνα τής βασιλείας* καί τήν αληθινή βασιλεία, τήν πραγματική βασιλεία, πού θ’ άκολουθήσει τήν ανάσταση, οπότε καί ή αληθινή έορτή τής σκηνοπηγίας, στήν όποια θά μετάσχουν οί άγνοί. Είναι φανερό ότι ό Μ. επηρεάζεται άπό έγ κρατιτικές καί φιλοσοφικοηθικές ιδέες, ώστε αθέλητα ίσως νά άφαιρεΐ τόν ιστορικό ρεαλισμό άπό τήν Εκκλησία, νά βλέπει μέ κάποια νεοπλατωνική απαισιοδοξία τόν κόσμο καί νά άπολυτοποιεΐ τήν παρθενία, δεχόμενος τόν γάμο νόμιμο, αλλά ώς συγκατάβαση πρός τήν ανθρώπινη άδυναμία (Γ' 11). Πάντως ή παρθενία εντάσσεται στήν σωτηριολογική προοπτική κι έτσι διαφοροποιείται άπό τήν φιλοσοφική άσκητική, όπως π.χ. τοΰ Πορφυρίου.
Ή έπιδίωξη καί δοξολογική παρουσίαση τής παρθενίας ή αγνείας έχει μορφή άρετολογίας καί ήθικολογίας, οί όποιες αποκτούν αύτο νομΐα στήν σκέψη του: ή παρθενία σημαίνει τήν ομοίωση πρός τόν Θεό, διό καί μόνο οί παρθένοι θ’ άποκτήσουν άγγελικάπνευματικά σώματα κατά τήν όγδοη ημέρα. Οί άναφορές του στήν ουράνια βασιλεία δεν εκφράζουν σχετικές έμπειρίες, γιά νά χαρακτηρίσουμε νηπτική θεολογία τό έργο του. Εντούτοις άπό τήν θεματολογία καί τόν συμβολισμό τού έργου του Συμπόσιον πήραν πολλά στοιχεία οί μεταγενέστεροι συγγραφείς, όπως ό Γρηγόριος Νύσσης (Περί παρθενίας) καί ό ’Αμβρόσιος Μιλάνου (Περί Εκκλησίας).
Τήν συμμετοχή τού Μ. στά προβλήματα τής Εκκλησίας δείχνει μόνο ή πολεμική του κατά τού νεοπλατωνικού Πορφυρίου, κατά των γνωστικών (στό έργο του Περί αύτεξουσίου) καί κατά τού Ωριγένη, τόν όποιο δέν κατανόησε ορθά σέ όλες τίς περιπτώσεις τής εναντίον του πολεμικής.
Ό ποιητής Πέρα τούτων ό Μεθόδιος άπέκτησε Ιδιαίτερη σημασία γιά τήν ιστορία τής εκκλησιαστικής ύμνογραφΐας, διότι τό έργο του «Συμπόσιον» κλείνει μέ προσωδιακό ύμνο στήν παρθενία, πού μάλλον γράφηκε στό τέλος τού Γ' αί. Ό ύμνος έχει 24 ιαμβικές στροφές, ή κάθε μία των όποιων άποτελεΐται άπό τρεις δεκαπεντασύλλαβους ή δεκαεξασύλλαβους ή δεκατετρασύλλαβους στίχους καί έναν όκτα σύλλαβο στίχο (Κ. Μητσάκης). Στήν πρώτη στροφή καί άλλοϋ τό μέτρο δέν τηρείται. "Ετσι έχουμε στίχο στήν αρχή πέρα των τεσσάρων συνήθων. Τίς στροφές, πού μάλιστα έχουν άκροστιχΐδα τό έλ ληνικό αλφάβητο, άκολουθεΐ πάντα τό ίδιο έφύμνιο. Ιδού ή πρώτη στροφή μέ τό έφύμνιο της:
«’Άνωθεν, παρθένοι, βοής έγερσίνεκρος ήχος ήλθε ννμφίφ λέγων πασσυδί ύπαντάνειν λευκαΐσιν έν στολαϊς καί λαμπάσι πρός άνατολάς· έγρεσθε πριν φθάση μόλεϊν εϊσω θυρών άναξ».
Έφύμνιο: «Άγνενω σοι καί λαμπάδας φαεσψόρους κρατούσα, νυμφίε, νπαντάνω σοι»
(Η. Musurillo, Methode d’ Olympe, Le Banquet, Paris 1963, σ. 310).
Τό προσωδιακό αυτό ποίημα δέν προοριζόταν γιά λειτουργική χρήση (έχει χαρακτηριστικά καί καταλύσεις του μέτρου πού δέν εξηγούνται) καί δέν βρήκε μιμητές. "Η ακροστιχίδα του καί τό αναπτυγμένο έφύμνιο οδήγησαν ερευνητές στην υπερβολική άποψη οτι σ’ αύτό έχουμε τόν πρόδρομο τού Κοντακίου. Τό κλίμα του όμως είναι δλως άλλο από έκεΐνο των Κοντακίων.
Ή ταυτότητα τον Μεθοδίου
'Η παρακολούθηση τής ζωής καί τής δράσεως τού Μεθοδίου είναι σχεδόν αδύνατη, ένεκα ή τής σιωπής ή τής συγχύσεως των πηγών. Ό Ευσέβιος δέν τόν παρουσιάζει στήν Ιστορία του, μάλλον έπειδή ό Μ. ήταν άντιωριγενιστής. Ό Ιερώνυμος (De v/'r/s ill. 83) τόν ονομάζει έπίσκοπο Όλυμπου τής Λυκίας καί μετά Τύρου, ώς καί μάρτυρα κατά τούς χρόνους τού Δεκίου (249251) ή Βαλεριανοϋ (253259) στήν Χαλκίδα τής Ελλάδας. Νεώτερες πηγές τόν αναφέρουν ώς έπίσκοπο Πατάρων ή Μύρων ή Ιΐδης ή Φιλίππων (Μακεδονίας). Επειδή όμως ή μελέτη των έργων του οδηγεί στό συμπέρασμα ότι έδρασε πρός τό τέλος τού Γ' καί τις αρχές τού Δ' αι., αποκλείεται νά μαρτύρησε επί Δεκίου. "Η σύγχυση προήλθε πιθανώς από τήν ύπαρξη δύο ή τριών Μεθοδίων: ενός μάρτυρα επί Δεκίου στήν Χαλκίδα καί ένός ή δύο επισκόπων στήν Μικρασία.
Πρέπει όμως νά λεχτεΐ οτι ό συντάκτης των έργων πού προσγράφονται στόν Μεθόδιο κατανοεΤται άριστα ώς λαϊκός κατηχητής ή διδάσκαλος πού δίδαξε σε πολλές πόλεις. Τήν παράδοση πού τόν θέλει έπίσκοπο καί μάρτυρα (311 ή 312) δέν μπορούμε νά τήν επιβεβαιώσουμε.
Πηγές: ΕΥΣΕΒΙΟΥ, Έκκλησ. ιστορία ΣΤ' 13' Ευαγγελική προπαρασκευή Ζ 22. ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ, De vir. illustr. 83 Ad Rufinum 111,11 33 κ.ά. ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ, ΠανάριονΜ. 33. ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΥ, Έρανιστής 1. ΦΩΤΙΟΥ, Μυριόβιβλος 235, 237.
ΕΡΓΑ
Ό Μεθόδιος συνέταξε πολλά έργα, άπό τά όποια σώθηκαν λίγα. ’Από αύτά πάλι πολλά παραδόθηκαν, κατά περίεργο τρόπο, σέ σλαβική μετά
φράση. Χρονολόγησή τους δέν φαίνεται δυνατή. Ό λόγος του Μ. είναι προσεκτικά έπιτηδευμένος καί παγερός. Τό λεξιλόγιό του ένίοτε έξεζητημένο, άλλά συχνά γίνεται λογοτεχνικός μέχρι καθαρά ποιητικός.
Συμπόσιον ή περί άγνείβς. Διαλογικό έργο, πού φιλολογικά μιμείται τό πλατωνικό Συμπόσιο καί ούσιαστικά έπιθυμεΐ ν’ άπαντήσει σ’ αύτό, νά πάρει διάφορη άπό έκεΐνο θέση στό θέμα του έρωτα. Εντούτοις πολλές άπό τίς σκέψεις καί τά έπιχειρήματά του είναι πλατωνικά. Οί δέκα παρθένες δέν διαλέγονται τελικά, άλλά παίρνουν τόν λόγο γιά νά έγκωμιάσει κάθε μία μέ δικό της τρόπο τήν παρθενία καί τήν άγνεία. Στό τέλος, μέ κορυφαία τήν Θέκλα, ψάλλεται ό "Υμνος πρός τήν παρθενία. Ή έμφάνιση στόν ύμνο τοϋ τονικοϋ στοιχείου εις βάρος τοϋ ποσοτικού (προσωδίας) κρίνουν μερικοί ότι τοποθετεί αύτόν στά προδρομικά ποιήματα τοϋ μεταγενέστερου Κοντακίου. Τό έργο σώθηκε στό πρωτότυπο.
Περί Θεού καί ύλης καί (ή) περί αύτεξουσίου. 'Έργο διαλογικό, στό όποιο ό Μεθόδιος καί δύο άλλοι (ένας όπαδός τού γνωστικού Ούαλεντίνου κι ένας φιλόσοφος) συζητούν τό θέμα τής άρχής τού κακού, τό όποιο γιά τόν Μ. δέν είναι ούσία, άλλά ένέργεια ή ένέργημα ένεργείας. Σώθηκε κατά τά 2/3 στήν έλληνική καί όλόκληρο σέ σλαβική μετάφραση.
Άγλαοφών ή Περί άναστάσεως. Διάλογος περί άναστάσεως των νεκρών σωμάτων καί κατά ώριγενιστικών άπόψεων. Σημαντικό του μέρος σώθηκε άποσπασματικά στό πρωτότυπο καί όλόκληρο σέ σλαβική μετάφραση.
Περί διακρίσεως τροφών. Σώθηκε σέ σλαβική μετάφραση.
Περί βίου καί πράξεως λογικής. Σώθηκε στήν σλαβική. Εξετάζεται τό θέμα τής άνισότητας των άνθρώπων, ή όποια κατανοεΐται ώς κίνητρο πρός τελείωση πνευματική.
Περί των γενητών. Σώζονται στήν έλληνική διά τοϋ Φωτίου άποσπάσμα τα, πού ίσως άποτελοϋν μερική σύνοψη τοϋ έργου καί δχι αύτολεξεί μεταφορά.
Περί λέπρας. Σώζονται Αποσπάσματα στην έλληνική καί μετάφραση στήν σλαβική.
Περί βθέλλης. Σώζεται στην σλαβική.
Κατά Πορφυρίου. Ό Μ. έγραψε δγκώδες έργο γιά νά Αναιρέσει τήν διατριβή Κατά Χριστιανών (σέ 15 βιβλία) τοΰ νεοπλατωνικού Πορφυρίου ( + 301/5). Δυστυχώς χάθηκαν καί τά δύο έργα. Γιά τήν γνησιότητα των λίγων έλλην. Αποσπασμάτων ή συζήτηση συνεχίζεται.
Είς τόν Ίώβ. Ερμηνευτικά άποσπάσματα σέ Σειρές.
’Αποσπάσματα:
Περί μαρτύρων: PG 18,345. ΒΕΠ 18, 196. G. Ν. Bonwetsch, σ. 520.
ΕΙς τήν Γένεσιν:Κ. Devreesse, Les anciens commentateurs grecs de F Octateuque et des Rois, Vaticano 1959, σ. 54.
Άπολεσθέντα:
Πιθανόν νά έγραψε ύπόμνημα στήν Γένεση καί στό Άσμα ασμάτων καί Περί σώματος.
Νόθα:
Είς τόν Συμεώνα καί είς τήν “Ανναν τή ήμέρςι τής ύπαντήσεως... "Εργο τού Ε'ΣΤ' αί.: PC 18, Λόγος είς τά βαΐα των φοινίκων:
Είς τήν Άνάληψιντοϋ Κυρίου. Σώζονται άποσπάσματα στήν Αρμενική: J. Β. Pitra, Analecta sacra, IV, Paris 1883, σσ. 207209 καί 439441 (λατιν. μετάφραση).
’Αποκαλύψεις. "Εργο του Ζ' αϊ., γραμμένο Αρχικά στήν συριακή, Από τήν όποια έγιναν τέσσερες έλληνικές μεταφράσεις, δπως καί λατινική, Αρμένική, Αραβική καί σλαβική
Άποσπάσματα: Tρία Περί τοΰ Σταυρού καί τού Πάθους: PG 18, 397404.
Πρώτη εισαγωγή και δημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΣΤΥΛ.ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Η επεξεργασία, επιμέλεια μορφοποίηση κειμένου και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο, για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο:
© ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου