Επεί ούν ελκτική τών οικείων πάσα φύσις

Αγίου Γρηγορίου Επισκόπου Νύσσης
Λόγος περί ψυχής και Αναστάσεως
Τά  λεγόμενα Μακρίνια
Μετάφραση Αρχιμ. Δωρόθεος Πάπαρης

Επειδή, λοιπόν, κάθε φύση ελκύει τα συγγενή της –και ο άνθρωπος συγγενεύει κάπως με το Θεό, διότι αποτελεί ο εαυτός του εικόνα (μίμηση) του αρχετύπου–, υποχρεωτικά η ψυχή έλκεται προς το θείο και συγγενικό της (Ον). Πρέπει βέβαια οπουδήποτε και οπωσδήποτε να αποδοθεί στο Θεό το δικό του. Εάν, λοιπόν, η ψυχή είναι ελαφριά και απλή, χωρίς να την πιέζει κανένα σωματικό βάρος, τότε η προσκόλλησή της προς αυτό που την ελκύει γίνεται ευχάριστη και εύκολη. »Εάν, όμως, (η ψυχή) είναι προσηλωμένη στα υλικά με τα καρφιά των βιωτικών φροντίδων, τότε παθαίνει κάτι ανάλογο με τα σώματα τα καταπλακωμένα από χώματα στην περίπτωση των σεισμών. Και ας υποθέσουμε ότι τα σώματα δεν έχουν μόνο πάνω τους το βάρος των συνεπειών του σεισμού, αλλά ορισμένα έχουν τρυπηθεί κιόλας με βέλη και ξύλα που ήταν μέσα στα χώματα· κάτι τέτοιο είναι φυσιολογικό να συμβαίνει στα σώματα που βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση και τα ανασύρουν οι συγγενείς τους, για να τα θάψουν. 

Τα σώματα αυτά σίγουρα θα φανούν και θα κομματιαστούν και θά πάθουν κάθε τι το φοβερό, διότι τα ξεσχίζουν τα χώματα και τα καρφιά, καθώς ανασύρονται με δύναμη. »Από κάποιο τέτοιο πάθος, νομίζω, υποφέρει και η ψυχή, όταν η δύναμη του Θεού από αγάπη ελκύει εκείνο που της ανήκει από τις παράλογες και υλιστικές καταστάσεις. Διότι ο Θεός, που απαιτεί και ελκύει προς τον εαυτό του κάθε τι που αυτός το δημιούργησε, δεν επιφέρει, σύμφωνα με τη γνώμη μου, αυτές τις οδυνηρές διαθέσεις στους αμαρτωλούς, από μίσος και τιμωρία για την κακή τους ζωή. Αλλά, για καλύτερο σκοπό ελκύει Αυτός την ψυχή προς τον εαυτό του, που αποτελεί την πηγή κάθε ευτυχίας. η οδυνηρή όμως διάθεση είναι φυσιολογικό να συμβαίνει σε κάθε ελκυόμενο.

»Καί όπως όσοι καθαρίζουν με φωτιά την ύλην που αναμίχθηκε με το χρυσό, δεν λειώνουν μόνο το ψεύτικο στοιχείο, αλλά αναγκαστικά μαζί με το κίβδηλο λειώνουν και το καθαρό, κι όταν το κίβδηλο κατακαεί, μένει μόνο αυτό (το καθαρό)· έτσι κι όταν η κακία λειώνει στην ακοίμητη φωτιά της καθάρσεως, υποχρεωτικά βρίσκεται στη φωτιά και η ψυχή που είναι ενωμένη μαζί της· έως ότου η διεσπαρμένη απατηλή, υλιστική και κίβδηλη κατάσταση (της κακίας) κατακαεί με την αιώνια φωτιά. »Και όπως ακριβώς όταν ένα σχοινί περιτυλιχθεί από παχύ στρώμα κολλώδους λάσπης και, στη συνέχεια, η αρχή του σχοινιού περάσει από μια στενή τρύπα και το τραβάει κάποιος με δύναμη από την άκρη του μέσα απ’ αυτήν, υποχρεωτικά το σχοινί ακολουθεί το τράβηγμα· ενώ η λάσπη που το περιβάλλει από το δυνατό τράβηγμα αποξύνεται και μένει έξω από την τρύπα που περνάει το σχοινί· η λάσπη γίνεται αιτία να μην περνάει εύκολα το σχοινί την τρύπα, αλλά να υφίσταται βίαιο τέντωμα από το τράβηγμα. Κάτι τέτοιο, νομίζω, πρέπει να σκεφτόμαστε ότι παθαίνει και η ψυχή, που έχει τυλιχθεί με τα γήϊνα και υλιστικά πάθη· υποφέρει και κουράζεται, επειδή ο Θεός ελκύει προς τον εαυτό του ό,τι είναι δικό του· και ό,τι ξένο έχει κολλήσει πάνω της, αποξύνεται με βία και δημιουργεί στην ψυχή οξείς και ανυπόφορους πόνους». «Έτσι, λοιπόν, είπα εγώ, όπως φαίνεται απ’ όσα λέχθηκαν προηγουμένως, δεν τιμωρεί με την κόλαση τους αμαρτωλούς η κρίση του Θεού, αλλά, όπως απέδειξαν τα επιχειρήματα, ενεργεί μόνο για να ξεχωρίσει το αγαθό και να τραβήξει την ψυχή στην κοινωνία της μακαριότητος· το ξεχώρισμα όμως των συνυφασμένων στοιχείων (ψυχής και παθών) προκαλεί πόνο στην ελκόμενη (ψυχή)». «Αυτή είναι και η δική μου άποψη, είπε η δασκάλα. Μέτρο του πόνου είναι η ποσότητα της κακίας που υπάρχει στον καθέναν. Διότι δεν είναι δίκαιο, αυτός που πέφτει σε τόσα πολλά απαγορευμένα κακά και αυτός που έχει διαπράξει ελαφρά πλημμελήματα, να υποστούν την ημέρα της κρίσεως την ίδια τιμωρία για την κακή τους συνήθεια. Αλλά, εκείνη η φλόγα που προκαλεί οδύνη θα κάψει ανάλογα με την ποσότητα της κακίας, λίγο ή πολύ, έως ότου υπάρχει υλικό που την τρέφει. »Σ’ όποιον, λοιπόν, είναι πολύ το φορτίο της υλοφροσύνης, εξ ανάγκης και η η φωτιά που θα τον κατακαίει θα είναι μεγάλη και θα διαρκεί πολύ.

Σ’ όποιον όμως το υλικό που έχει αναμιχθεί για να καεί είναι λιγότερο, τόσο πιο χαμηλή σε ένταση και δριμύτητα θα είναι η φωτιά που θα τιμωρεί (κόλαση)· θα ελαττώνεται ανάλογα με την ποσότητα της κακίας του υποκειμένου (ανθρώπου). »Διότι πρέπει εξάπαντος και με οποιοδήποτε τρόπο να βγεί κάποτε το κακό από το ον (ύπαρξη)· και όπως είπαμε παραπάνω, να μην υπάρχει καθόλου το μη ον (κακό). Επειδή, πράγματι, η κακία έχει τη φύση της έξω από την προαίρεση (θέληση), όταν κάθε προαίρεση είναι με το Θεό, τότε η κακία θ’ αφανιστεί εντελώς, διότι δεν θα της απομείνει καμιά ψυχή να τη δεχθεί». «Αλλά, ρώτησα, ποιό είναι το κέρδος αυτής της καλής ελπίδος για εκείνον που σκέφτεται πόσο μεγάλο είναι το κακό, να υποστεί την οδύνη του και για ένα μόνο χρόνο; Κι αν, βέβαια, η ανυπόφορη εκείνη οδύνη παραταθεί στην αιωνιότητα, ποιά παρηγοριά μένει για την μετέπειτα ελπίδα σ’ εκείνον που η κόλαση διαρκεί για την αιωνιότητα;». «Ώστε, λοιπόν, πρέπει να φροντίσουμε ή να διατηρήσουμε την ψυχή μας καθαρή και αμόλυντη από τις προσβολές της κακίας ή, εάν αυτό είναι παντελώς αδύνατο, εξαιτίας της εμπαθούς φύσεώς μας, να προσέξουμε τα λάθη της απομακρύνσεώς μας από την αρετή να είναι, κατα το δυνατόν, ασήμαντα και να θεραπεύονται εύκολα. »Διότι η διδασκαλία του Ευαγγελίου αναφέρει οφειλέτες μυρίων ταλάντων, πεντακοσίων δηναρίων, πενήντα δηναρίων και ενός κοδράντη, ο οποίος είναι το μικρότερο νόμισμα. Η δικαιοσύνη όμως του Θεού τους κρίνει όλους (τους οφειλέτες), και επιβάλλει υποχρεωτικά την εξόφληση ανάλογα με το ποσό της οφειλής, χωρίς να παραβλέπει και το μικρότερο χρέος. »Η αποπληρωμή της οφειλής, διηγείται το Ευαγγέλιο, δεν γίνεται με την επιστροφή των χρεωστουμένων χρημάτων, αλλά ο οφειλέτης παραδίνεται στους βασανιστές, έως ότου ξοφλήσει όλο το χρέος. Αυτό σημαίνει ότι με τα βασανιστήρια εξοφλείται το υποχρεωτικό χρέος, δηλαδή με την τιμωρία να γευθεί οδύνες και λύπες· αυτές, δηλαδή, που χρεώθηκε στη διάρκεια του βίου του, επειδή προτίμησε, από απερισκεψία, την ασύδοτη και άμετρη ηδονή του αντιθέτου (κακού).

Και έτσι, αφού αποθέσει κάθε τι το ξένο προς τον εαυτό του, την αμαρτία δηλαδή, και αποβάλει την ντροπή των χρεών, θα βρεθεί πάλι ελεύθερος και άφοβος. »Ελευθερία πάλι είναι η εξομοίωση με την ανεξαρτησία και την αυτονομία· ο Θεός στην αρχή μας δώρησε την ελευθερία, αλλά με τις ντροπές των χρεών των αμαρτιών μας την καταχωνιάσαμε. Και κάθε μορφή ελευθερίας μία είναι στην ουσία της και βρίσκεται σε αρμονία με τον εαυτό της. Επομένως, κάθε τι το ελεύθερο ταιριάζει με το όμοιό του. Και μόνον η αρετή είναι ανεξάρτητη. Ανεξάρτητη όμως είναι και η ελευθερία και θα συναφθεί με την (ανεξάρτητη) αρετή. Και, βέβαια, αιτία κάθε αρετής είναι η θεία φύση. Επομένως, όσοι έχουν απαλλαγεί από την κακία θα ενωθούν μ’ αυτήν (τη θεία φύση), για να είναι ο Θεός το παν για τα πάντα, όπως λέει ο Απόστολος. »Αυτά τα λόγια, νομίζω, πιστοποιούν τη σκέψη που είχαμε εκθέσει προηγούμενα και λέει, ότι ο Θεός θα γίνει τα πάντα και θα είναι σε όλα. Διότι, η παρούσα ζωή βιώνεται με πολλούς και διάφορους τρόπους και είναι πολλά αυτά στα οποία μετέχουμε, όπως ο χρόνος, ο αέρας και ο τόπος, η βρώση και πόση, τα σκεπάσματα, ο ήλιος, το λυχνάρι και άλλα πολλά απαραίτητα για τη ζωή των πολλών, από τα οποία όμως κανένα δεν είναι ο Θεός. Αντίθετα, η προσδοκώμενη μακαριότητα (της αιώνιας ζωής) δεν έχει ανάγκη από τίποτε, διότι θα τα αντικαταστήσει όλα για χάρη μας η θεία φύση, επιμερίζοντας κατάλληλα τον εαυτό της, για να καλύψει κάθε ανάγκη της ζωής εκείνης. »Και αυτό το βεβαιώνουν τα λόγια της Αγίας Γραφής, ότι δηλαδή ο Θεός γίνεται για τους αξίους και τόπος, και οικία, και ένδυμα, και τροφή, και πόση, και φως, και πλούτος, και βασιλεία, και κάθε έννοια και όνομα απ’ όσα συναπαρτίζουν την αγαθή (αιώνια) ζωή μας. Και Αυτός που γίνεται τα πάντα, θα είναι και σε όλα. Μ’ αυτή τη φράση, μου φαίνεται, η Γραφή εννοεί την ολοκληρωτική εξαφάνιση της κακίας. Διότι, εάν ο Θεός θα είναι σε όλα τα όντα, τότε η κακία δεν μπορεί να βρίσκεται σ’ αυτά. Εάν κανείς υποθέσει ότι και εκείνη βρίσκεται εκεί, τότε πώς θα σωθούν (τα όντα) από το Θεό που βρίσκεται σε όλα αυτά; Διότι, η εξαίρεση εκείνης (να βρίσκεται και η κακία στα όντα), κάνει ελλιπή την συμπερίληψη όλων των όντων (στο Θεό). Αυτός που θα είναι σε όλα, δεν θα είναι στα μη όντα (κακία). «Τί, λοιπόν, ρώτησα, πρέπει να λέω σ’ εκείνους που συμπεριφέρονται με γογγυσμό στις συμφορές;». «Θα τους πούμε, απάντησε η δασκάλα, ότι μάταια δυσανασχετείτε, φίλοι μας, και παραπονείσθε για τη σειρά της αναγκαίας ροής των πραγμάτων (στη ζωή)· αγνοείτε το σκοπό τον οποίο εξυπηρετεί το κάθετι στο σύμπαν, ότι δηλαδή όλα, ακολουθώντας κάποια τάξη και συνέπεια σύμφωνα με το σχέδιο του σοφού καθοδηγητή, πρέπει να οικειωθούν τη θεία φύση.

Γι’ αυτό το σκοπό δημιουργήθηκε η λογική φύση, για να μη μένει ανεκμετάλλευτος ο πλούτος των θείων αγαθών. Αλλά είναι, σαν να κατασκεύασε η θεία Σοφία, που έφτιαξε τα πάντα, τα δοχεία των ψυχών ως αγγεία προαιρετικά, στα οποία υπάρχει χώρος για να δεχτούν τα αγαθά· και ο οποίος (χώρος) συνέχεια αυξάνει με την προσθήκη εισερχομένων αγαθών. »Τέτοια είναι η μετοχή στα αγαθά του Θεού, ώστε αυτόν που μετέχει να τον καθιστά μεγαλύτερο και πιο δεκτικό· προσθέτει δύναμη και μέγεθος σ’ αυτόν που τα δέχεται (τα αγαθά), με αποτέλεσμα να αυξάνεται αυτός που τρέφεται μ’ αυτά και να μην σταματά ποτέ η αύξηση. Διότι, καθώς η πηγή των αγαθών είναι αστείρευτη, η φύση του μετέχοντος σ’ αυτά, επειδή τίποτε απ’ όσα λαμβάνει δεν είναι σκουπίδι και άχρηστο και όλο όσο εισέρχεται προστίθεται στο μέγεθος του, γίνεται πιο ελκυστική για το αγαθό και περισσότερο ευρύχωρη. Διότι και τα δύο ενισχύονται το ένα από το άλλο: και η δύναμη που τρέφεται με την αφθονία των αγαθών συντελεί στην αύξηση, και η χορηγία που τρέφει μεγαλώνει κι αυτή μαζί με την επίδοση των μετεχόντων που αυξάνουν. Και είναι εύλογο να φτάσει σε τέτοιο μέγεθος (η φύση μας), επειδή δεν υπάρχει κανένα όριο να σταματήσει την αύξησή της. »Αφού, λοιπόν, υπάρχουν μπροστά μας τέτοια αγαθά, αγανακτείτε για την πορεία που έχει χαραχθεί στη φύση μας, για να βαδίσει προς το σκοπό της; Διότι, δεν υπάρχει άλλος δρόμος να βαδίσουμε προς εκείνα (τα αγαθά), αν αυτό το βάρος μας, εννοώ το βαρύ και γήϊνο φορτίο μας, δεν ξεφορτωθεί από την ψυχή μας· κι αν δεν καθαρθούμε με μεγαλύτερη επιμέλεια από την προσκόλλησή μας σ’ αυτό, που την αποκτήσαμε στην παρούσα ζωή,ώστε με την καθαρότητα να μπορέσουμε να πλησιάσουμε στο όμοιό μας (Θεό).

»Εάν πάλι είσαι πολύ δεμένος με το σώμα αυτό και σε στενοχωρεί ο χωρισμός από το αγαπημένο σου, μην απελπίζεσαι γι’ αυτό. Διότι θα δεις αυτό το σωματικό περίβλημα, που τώρα το διαλύει ο θάνατος, να υφαίνεται πάλι με τα ίδια υλικά· όχι βέβαια για να δώσι την ίδια παχιά και βαρειά μορφή, αλλά με κλώσιμο του νήματος για να υφάνει πιο λεπτή και αέρινη μορφή. Έτσι, και θα είναι κοντά σου το αγαπημένο (σώμα) και θα έχει αποκαταστασθεί αυτό σε καλύτερη και ωραιότερη ομορφιά». «Αλλά μου φαίνεται, είπα, ότι κατά κάποιο τρόπο η συζήτησή μας κύλησε σιγά σιγά προς το δόγμα της αναστάσεως. Και νομίζω ότι από τη διδασκαλία των Γραφών αυτό αποδεικνύεται αληθινό και παραδεκτό, ώστε κανείς να μην αμφιβάλλει. Επειδή, όμως, η αδυναμία του νου του ανθρώπου αναζητεί περισσότερο, για να πιστέψει, λογικά επιχειρήματα, θα ήταν καλό να μην αφήσουμε ανεξέταστο κι αυτό το θέμα. Ας σκεφθούμε, λοιπόν, τί πρέπει να πούμε γι’ αυτό». Και η δασκάλα είπε: «Οι στοχαστές όχι της δικής μας φιλοσοφίας διατύπωσαν ο καθένας διαφορετική θεωρία για κάποιο μέρος του δόγματος της αναστάσεως· οι θεωρίες τους ούτε συμφωνούν ακριβώς με τη δική μας ούτε όμως απομακρύνονται τελείως από μια τέτοια ελπίδα (της αναστάσεως). Διότι ορισμένοι εξευτελίζουν την ανθρώπινη φύση, καθώς παραδέχονται ότι η ίδια ψυχή πότε ανήκει σε άνθρωπο και πότε σε άλογο ζώο· μετασαρκώνεται και κάθε φορά μεταβαίνει από το σώμα του ανθρώπου σ’ αυτό που της αρέσει, είτε (στο σώμα) πτηνού ή θαλάσσιου ζώου ή ζώου της ξηράς· και στο τέλος μετά απ’ αυτά, επανέρχεται στην ανθρώπινη φύση. Άλλοι πάλι επεκτείνουν αυτή την ανόητη πίστη μέχρι και τους θάμνους· θεωρούν ότι και η ζωή των δένδρων είναι κατάλληλη και ταιριαστή γι’ αυτήν (τη μετενσάρκωση).

»Άλλοι τέλος νομίζουν ότι αυτό (μετενσάρκωση) γίνεται μόνον από άνθρωπο σε άνθρωπο· έτσι ώστε ο βίος των ανθρώπων να συνεχίζεται πάντοτε από τις ίδιες ψυχές, οι οποίες συνεχώς εισέρχονται τώρα σ’ αυτά τα σώματα και κατόπιν σε άλλα. Εμείς όμως, ξεκινώντας από την πίστη της Εκκλησίας, ισχυριζόμαστε ότι είναι καλό να δεχθούμε από τις αντιλήψεις των μη χριστιανών φιλοσόφων τόσο μόνο, ώστε να δείξουμε ότι συμφωνούν κι αυτοί κατά κάποιο τρόπο με το δόγμα της αναστάσεως. Καθώς, το να λένε αυτοί ότι, μετά τη διάλυση του σώματος, εισέρχεται πάλι η ψυχή σε άλλα σώματα, δεν αντίκειται πολύ από την δική μας ελπιζόμενη ανάσταση. Διότι και η δική διδασκαλία λέει ότι το σώμα συνίσταται, και τώρα και μετά απ’ αυτή τη ζωή, από τα στοιχεία του κόσμου. »Και συμφωνεί με τους εκτός χριστιανισμού σοφούς. Διότι δεν μπορούν να επινοήσουν άλλο τρόπο συστάσεως της φύσεως του σώματος εκτός από τη συνδρομή των στοιχείων. Η διαφορά μας είναι τόση, όσο λέμε εμείς ότι το ίδιο σώμα συγκροτείται πάλι γύρω από την ψυχή και αποτελείται από τα ίδια στοιχεία. Εκείνοι βέβαια πιστεύουν ότι η ψυχή ξεπέφτει σε κάποια άλλα σώματα, είτε λογικά είτε άλογα είτε χωρίς αισθήσεις. Παραδέχονται ότι τα σώματα συνίστανται από τα στοιχεία του κόσμου, αλλά διαφωνούν στο ότι δεν πιστεύουν ότι τα (αναστημένα) σώματα γίνονται πάλι από τα ίδια στοιχεία που ενώθηκαν με την ψυχή στην επίγεια ζωή. Επομένως, το ότι δεν είναι απίθανο να εισέλθει η ψυχή πάλι στο σώμα, το βεβαιώνει η κοσμική φιλοσοφία. Και τώρα είναι καιρός να διαλύσουμε το ασύστατο της δικής τους πίστεως και να φανερώσουμε την αλήθεια, όσο είναι δυνατόν, με τα επιχειρήματα που προκύπτουν εύλογα από τη συνέχεια της συζητήσεώς μας.

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: