27.Εις τας Αγίας μάρτυρας Βερνίκην καὶ Προσδόκην παρθένους

Ιωάνης Χρυσόστομος

Τόμος  50

27.Εις τας Αγίας μάρτυρας Βερνίκην καὶ Προσδόκην παρθένους, καὶ ∆ομνίναν τὴν μητέρα αὐτῶν, ὁμιλία ἐγκωμιαστική.

αʹ. Οὔπω εἴκοσιν ἡμέρας ἔχομεν  σταυροῦ μνείαν  ἐπιτελέσαντες,  καὶ ἰδοὺ μαρτύρων μνείαν ἐπιτελοῦμεν. Εἶδες πῶς ταχὺς ὁ καρπὸς τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ; δι' ἐκεῖνο τὸ πρόβατον αὗται αἱ δαμάλεις ἐσφάγησαν· δι' ἐκεῖνον τὸν ἀμνὸν ταῦτα τὰ θύματα, δι' ἐκείνην τὴν θυσίαν αὗται αἱ προσφοραί· οὔπω εἴκοσιν ἡμέρας ἔχομεν, καὶ εὐθέως τὸ ξύλον ἐβλάστησε τοῦ σταυροῦ τὰ καλὰ τῶν μαρτύρων βλαστήματα· ταῦτα γὰρ ἐκείνου  τοῦ θανάτου  τὰ κατορθώματα. Ἴδε τοίνυν  τὴν ἀπόδειξιν  τῶν τότε   εἰρημένων   δι'  αὐτῶν   σήμερον  ἐκβεβηκυῖαν   τῶν   ἔργων.   Τότε  ἔλεγον, Συνέκλασε  πύλας   χαλκᾶς,   καὶ  μοχλοὺς   σιδηροῦς  συνέθλασε·  σήμερον  ταῦτα δείκνυται  διὰ  τῶν  ἔργων.  Εἰ γὰρ μὴ συνέκλασε τὰς  πύλας  τὰς  χαλκᾶς,  οὐκ ἂν κεκλεισμένων   αὐτῶν   ἐτόλμησαν  αἱ  γυναῖκες   οὕτω   ῥᾳδίως   εἰσελθεῖν·  εἰ  μὴ συνέθλασε τὸν μοχλὸν τὸν σιδηροῦν, οὐκ ἂν αἱ παρθένοι ἴσχυσαν αὐτὸν ἀφελέσθαι· εἰ μὴ τὸ δεσμωτήριον ἄχρηστον ἐποίησεν, οὐκ ἂν μετὰ τοσαύτης ἀδείας εἰσῆλθον αἱ μάρτυρες.Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς, γυνὴ θανάτου κατατολμᾷ, γυνὴ ἡ θάνατον εἰς τὴν ζωὴν εἰσαγαγοῦσα τὴν ἡμετέραν, τὸ παλαιὸν  ὅπλον τοῦ διαβόλου, τοῦτο τοῦ διαβόλου κατήνεγκε τὴν ἰσχύν· τὸ σκεῦος τὸ ἀσθενὲς καὶ εὐεπηρέαστον τοῦτο γέγονεν ὅπλον ἀκαταγώνιστον· γυναῖκες θανάτου κατατολμῶσι· τίς οὐκ ἂν ἐκπλαγείη; Αἰσχυνέσθωσαν Ἕλληνες, ἐγκαλυπτέσθωσαν  Ἰουδαῖοι οἱ διαπιστοῦντες  τῇ ἀναστάσει τοῦ Χριστοῦ. Τί γὰρ μεῖζον, εἰπέ μοι, ζητεῖς σημεῖον τῆς ἀναστάσεως ἐκείνης,   ὅταν   ἴδῃς   τοσαύτην   μετάστασιν  πραγμάτων   γεγενημένην;   Γυναῖκες θανάτου κατατολμῶσι, πράγματος τοῦ καὶ ἀνδράσιν ἁγίοις πρὸ τούτου φοβεροῦ καὶ φρικώδους  ὄντος. 

Μάθε τοίνυν  αὐτοῦ τὸν ἔμπροσθεν φόβον, ἵνα ἰδὼν αὐτοῦ τὴν νῦν  καταφρόνησιν,  θαυμάσῃς τὸν  τῆς  μεταβολῆς  αἴτιον  Θεόν· μάθε  αὐτοῦ  τὴν προτέραν  ἰσχὺν,  ἵνα  μαθὼν  αὐτοῦ  τὴν  νῦν  ἀσθένειαν,  εὐχαριστήσῃς τῷ  τέλεον αὐτὸν ἐκνευρίσαντι Χριστῷ. Οὐδὲν ἰσχυρότερον ἐκείνου τὸ πρότερον, ἀγαπητὲ, καὶ οὐδὲν ἀσθενέστερον ἡμῶν· ἀλλὰ νῦν οὐδέν ἐστιν ἀσθενέστερον ἐκείνου, καὶ οὐδὲν ἰσχυρότερον ἡμῶν. Εἶδες πῶς ἀρίστη ἡ μετάστασις γέγονε; πῶς τὰ ἰσχυρὰ ἀσθενῆ  ἐποίησε, καὶ  τὰ  ἀσθενῆ  ἰσχυρὰ  κατεσκεύασεν ὁ  Θεὸς, ἑκατέρωθεν  ἡμῖν δεικνὺς αὐτοῦ τὴν δύναμιν; Ἀλλ' ἵνα μὴ μόνον ἀπόφασις ᾖ τὰ λεγόμενα, καὶ τὴν ἀπόδειξιν  ἐπάγω  Καὶ, εἰ δοκεῖ, πρῶτον  ἐκεῖνο  δείξωμεν,  πῶς  ἐφοβοῦντο  αὐτὸν ἔμπροσθεν οὐχ ἁμαρτωλοὶ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἅγιοι ἄνθρωποι πολλὴν παῤῥησίαν πρὸς τὸν  Θεὸν ἔχοντες,  ἀπὸ κατορθωμάτων  κομῶντες,  καὶ πᾶσαν ἐπελθόντες  ἀρετήν. Ταῦτα δὲ δείκνυμι, οὐχ ἵνα καταγνῶμεν τῶν ἁγίων, ἀλλ' ἵνα θαυμάσωμεν τοῦ Θεοῦ τὴν δύναμιν.Πόθεν οὖν δῆλον, ὅτι φοβερὸν τοῦ θανάτου τὸ προσωπεῖον ἦν πρὸ τούτου,καὶ πάντες αὐτὸν ἐπεφρίκεισαν, καὶ ἔτρεμον; Ἀπὸ τοῦ πατριάρχου πρώτου. Ὁ γὰρ Ἀβραὰμ ὁ πατριάρχης, ὁ δίκαιος, ὁ τοῦ Θεοῦ φίλος, ὁ πατρίδα ἀφεὶς, καὶ οἰκίαν, καὶ συγγενεῖς, καὶ φίλους, καὶ πάντων  ὑπεριδὼν τῶν παρόντων διὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ Θεοῦ, οὕτως  ἐδεδοίκει καὶ ἐφοβεῖτο  τὸν  θάνατον,  ὡς  εἰς τὴν  Αἴγυπτον εἰσιέναι μέλλων εἰπεῖν πρὸς τὴν γυναῖκα τὴν ἑαυτοῦ ταῦτα· Γινώσκω ὅτι γυνὴ εὐπρόσωπος εἰ  σύ· ἔσται  οὖν  ὡς  ἂν  ἴδωσί  σε οἱ  Αἰγύπτιοι,  σὲ μὲν  περιποιήσονται,  ἐμὲ  δὲ ἀποκτενοῦσι. Τί οὖν; Εἰπὲ ὅτι ἀδελφὴ  αὐτοῦ εἰμι, ἵνα εὖ μοι γένηται  διὰ σὲ, καὶ ζήσεται ἡ ψυχή μου ἕνεκεν σοῦ. Τί τοῦτο, ὦ ἅγιε καὶ πατριάρχα; περιορᾷς τὸ γύναιον ὑβριζόμενον, καὶ τὴν εὐνὴν ἀδικουμένην, καὶ τὸν γάμον διορυττόμενον; οὕτω δέδοικας, εἰπέ μοι, τὸν θάνατον; οὐ περιορᾷς δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶ πλέκεις δόλον μετὰ τῆς γυναικὸς, καὶ συνυποκρίνῃ τὸ δρᾶμα τῆς ὕβρεως, καὶ πῶς μὴ γένηται κατάδηλος ὁ βασιλεὺς  τῶν  Αἰγυπτίων  ἐπιχειρῶν  τῇ  μοιχείᾳ  πάντα  πράττεις,  καὶ  περιελὼν αὐτὴν τὸ ὄνομα τῆς γυναικὸς, περιέθηκας αὐτῇ τὸ προσωπεῖον τῆς ἀδελφῆς; Ἀλλὰ γὰρ δέδοικα μὴ θανάτου σπουδάζοντες παραλῦσαι δύναμιν, φανῶμεν  τοῦ δικαίου κατηγοροῦντες· διόπερ ἀμφότερα ποιῆσαι πειράσομαι, καὶ τοῦ θανάτου δεῖξαι τὴν ἀσθένειαν, καὶ τοῦτον τῆς κατηγορίας ἐξαρπάσαι ταύτης. Πρότερον δὲ αὐτὸν ἀναγκαῖον  δεῖξαι δεδοικότα τὸν  θάνατον,  καὶ τότε ἀπαλλάξαι  τῶν  ἐγκλημάτων. Ἴδωμεν τοίνυν ὅσον πρᾶγμα ὑπέμεινεν ἀφόρητον καὶ δεινόν· τὸ γὰρ γυναῖκα ὑβριζομένην  ἰδεῖν,  καὶ μοιχευομένην  θεάσασθαι μυρίων θανάτων ἀφορητότερόν  ἐστι. Καὶ τί λέγω  μοιχευομένην;  κἂν ψιλήν  τινα  ἔννοιαν  ὑποψίας περὶ αὐτῆς ἐν τῇ ψυχῇ κέκτηται, ἀβίωτος ὁ βίος αὐτῷ ἅπας γίνεται. Πῦρ γὰρ αὐτῷ καὶ φλόξ ἐστιν ἀκαταγώνιστος τὸ τῆς ζηλοτυπίας πάθος· καὶ τὸ τυραννικὸν  αὐτοῦ καὶ ἀπαραίτητον  δηλῶν  τις  ἔλεγε· Μεστὸς γὰρ ζήλου  θυμὸς ἀνδρὸς αὐτῆς· οὐκ ἀνταλλάξεται οὐδενὸς λύτρου τὴν ἔχθραν, οὐδὲ μὴ φείσηται ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως, οὐδ' οὐ μὴ διαλυθῇ πολλῶν δώρων. Καὶ πάλιν ἀλλαχοῦ· Σκληρὸς ὡς ᾅδης ζῆλος· ὥσπερ γὰρ οὐκ ἔστι, φησὶ, τὸν ᾅδην χρήμασι πεῖσαι, οὕτως οὐδὲ τὸν ζηλοτυποῦντα παραμυθήσασθαι καὶ καταλλάξαι.Πολλοὶ γοῦν  πολλάκις  καὶ τὴν  ψυχὴν  προήκαντο  τὴν  ἑαυτῶν,  ὥστε τὸν μοιχὸν εὑρεῖν· καὶ τοῦ αἵματος δὲ αὐτοῦ ἡδέως ἂν ἀπογεύσαιντο τοῦ τὴν γυναῖκα ὑβρικότος ἀνδρὸς, καὶ πάντα  ἂν ἕλοιντο  καὶ ποιῆσαι καὶ παθεῖν  διὰ τοῦτο· ἀλλ' ὅμως τοῦτο τὸ ἀφόρητον πάθος, τοῦτο τὸ τυραννικὸν καὶ ἀπαραίτητον ὑπέμεινεν ὁ δίκαιος μετὰ πλείονος  ὑπερβολῆς, καὶ περιορᾷ τὴν γυναῖκα  ὑβριζομένην διὰ τὸν φόβον τοῦ θανάτου καὶ τῆς τελευτῆς.

βʹ. Ὅτι μὲν  οὖν  ἐδεδοίκει τὸν  θάνατον  ἐκ τούτου δῆλον·  ὥρα δὲ λοιπὸν αὐτὸν  ἀπαλλάξαι  τῶν  ἐγκλημάτων  καὶ τῆς κατηγορίας  τῆς ἐπὶ τούτῳ,  πρότερον αὐτὴν  εἰπόντα  τὴν  κατηγορίαν.  Τίς οὖν  ἐστιν  ἡ κατηγορία; Ἔδει, φησὶν,  αὐτὸν ἀποθανεῖν μᾶλλον, ἢ περιιδεῖν τὴν γυναῖκα ὑβριζομένην· καὶ τοῦτό ἐστιν ὃ κατηγοροῦσί   τινες·   ὅτι   εἵλετο   μᾶλλον   τὴν   ἑαυτοῦ   διασῶσαι  ζωὴν,   ἢ   τὴν σωφροσύνην τῆς γυναικός. Τί λέγεις; ἔδει μᾶλλον αὐτὸν ἀποθανεῖν, ἢ τὴν γυναῖκα περιιδεῖν  ὑβριζομένην;  Καὶ τί  πλέον  ἐγίγνετο;  εἰ  μὲν  γὰρ ἔμελλεν  ἀποθνήσκων ἐξαρπάζειν  τὴν  γυναῖκα  τῆς  ὕβρεως, καλῶς  ταῦτά  φατε· εἰ δὲ ἀποθανὼν  οὐδὲν ὠφελεῖ τὴν γυναῖκα πρὸς τὴν τῆς ὕβρεως ἀπαλλαγὴν, τίνος ἕνεκεν εἰκῆ καὶ ἁπλῶς τὴν ἑαυτοῦ προδίδωσι σωτηρίαν; Ἵνα γὰρ μάθῃς, ὅτι οὐδὲ ἀποθανὼν ἔμελλεν ἐξαρπάζειν  αὐτὴν  τῆς  μοιχείας,  ἄκουσον τί  φησι· Καὶ ἔσται ὡς  ἄν  σε ἴδωσιν  οἱ Αἰγύπτιοι, σὲ μὲν περιποιήσονται, ἐμὲ δὲ ἀποκτενοῦσι. ∆ύο τοίνυν ἔμελλε γίνεσθαι ἄτοπα, μοιχεία, καὶ φόνος· οὐ τῆς τυχούσης δὲ ἦν συνέσεως ἐκ τῶν δύο τούτων ἓν γοῦν κερδᾶναι. Εἰ μὲν γὰρ ἔμελλε πάλιν γὰρ τὸ αὐτὸ ἐρῶ τὴν ψυχὴν  ἐπιδοὺς τὴν ἑαυτοῦ ἀπαλλάττειν ἐκείνην τῆς ὕβρεως, καὶ ἀποκτείναντες ἐκεῖνοι τὸν δίκαιον τῆς Σάῤῥας οὐχ  ἥπτοντο,  καλῶς  ἐνεκάλεις·  εἰ  δὲ  καὶ  ἀποθανόντος  αὐτοῦ,  ὁμοίως ἔμελλεν  ὑβρίζεσθαι  ἡ  γυνὴ,  τίνος  ἕνεκεν  τοῦ  δικαίου  κατηγορεῖς,  ὅς  γε  δύο μελλόντων  συμβαίνειν δεινῶν  μοιχείας καὶ φόνου, θάτερον διὰ τῆς αὐτοῦ σοφίας ἐκώλυσε, τὸ τῆς ἀνδροφονίας  λέγω; Ὑπὲρ γὰρ τούτου καὶ ἐπαινεῖσθαι αὐτὸν ἔδει, ὅτι καθαρὰν ἐτήρησεν αἵματος  τὴν  τοῦ μοιχοῦ  χεῖρα. Οὐδὲ γὰρ ἐκεῖνο  ἂν ἔχοις εἰπεῖν, ὅτι τῷ εἰπεῖν αὐτὴν, ὅτι ἀδελφὴ αὐτοῦ εἰμι, τούτῳ ἐπεσπάσατο τὸν Αἰγύπτιον πρὸς  τὴν  ὕβριν·  καὶ  γὰρ  εἰ  εἶπεν,  ὅτι  γυνὴ  αὐτοῦ  εἰμι,  οὐδὲ  οὕτως  ἔμελλεν ἀποστήσεσθαι· καὶ τοῦτο ἐδήλωσεν αὐτὸς εἰπών· Ὡς ἐὰν ἴδωσί σε, ἐροῦσιν, Ὅτι γυνὴ αὐτοῦ αὕτη, καὶ ἀποκτενοῦσί με, σὲ δὲ περιποιήσονται. Ὥστε εἰπούσης μὲν, ὅτι γυνὴ αὐτοῦ ἦν, καὶ μοιχεία καὶ φόνος ἐγίγνετο· εἰπούσης δὲ, ὅτι ἀδελφὴ, τὸ τοῦ φόνου διεκωλύετο. Ὁρᾷς πῶς δύο μελλόντων  συμβαίνειν δεινῶν, θάτερον διὰ τῆς αὐτοῦ σοφίας ἀνεῖλε; Βούλει μαθεῖν, πῶς καὶ τῆς μοιχείας τὸ ἔγκλημα κατὰ δύναμιν τὴν  ἑαυτοῦ  πάλιν  ὑποτέμνεται,  ὥστε μηδὲ μοιχὸν  αὐτὸν  ἀπηρτισμένον  ἀφεῖναι γενέσθαι; Ἄκουσον αὐτῶν  πάλιν  ἀκριβῶς τῶν  ῥημάτων· Εἰπὲ, φησὶν, ὅτι ἀδελφὴ αὐτοῦ εἰμι. Τί λέγει; Ὁ ἀδελφὴν  λαμβάνων  οὐκ ἔστι μοιχός· ὁ γὰρ μοιχὸς ἀπὸ τῆς προαιρέσεως κρίνεται· ἐπεὶ καὶ ὁ Ἰούδας πρὸς τὴν νύμφην τὴν ἑαυτοῦ εἰσελθὼν τὴν Θάμαρ, οὐκ ἐκρίνετο μοιχός· οὐ γὰρ ὡς πρὸς νύμφην, ἀλλ' ὡς πρὸς πόρνην εἰσῆλθε γυναῖκα. Οὕτω καὶ ἐνταῦθα ὁ Αἰγύπτιος μέλλων  αὐτὴν λαμβάνειν οὐχ ὡς γυναῖκα τοῦ Ἀβραὰμ, ἀλλ' ὡς ἀδελφὴν, οὐκ ἔμελλε μοιχὸς κρίνεσθαι. Τί οὖν τοῦτο πρὸς τὸν Ἀβραὰμ, φησὶ, τὸν εἰδότα, ὅτι γυναῖκα τὴν ἑαυτοῦ ἐξεδίδου, καὶ οὐκ ἀδελφήν; Ἀλλ' οὐδὲ τοῦτο ἔγκλημα τούτου.Εἰ μὲν γὰρ ἔμελλεν ἀκούσας, ὅτι γυνὴ αὐτοῦ ἐστιν, ἀφέξεσθαι τῆς ὕβρεως,καλῶς   ἐνεκάλεις   τῷ   δικαίῳ·   εἰ   δὲ   οὐδὲν   ἔμελλε   τὸ   ὄνομα   τῆς   γυναικὸς προστήσεσθαι τῆς Σάῤῥας εἰς τὸ τὴν ὕβριν ἀποκρούσασθαι, καθὼς καὶ αὐτός φησιν, ὅτι Ἐροῦσιν, ὅτι Γυνὴ αὐτοῦ  ἐστιν αὕτη, καὶ περιποιήσονταί  σε, πολλῷ  μᾶλλον θαυμάζειν τὸν δίκαιον χρὴ ἐν τοσαύτῃ πράγματος δυσκολίᾳ δυνηθέντα καὶ αἱμάτων καθαρὸν τηρῆσαι τὸν Αἰγύπτιον, καὶ εἰς δύναμιν τὴν ἑαυτοῦ τὸ ἔγκλημα τῆς ὕβρεως παραμυθήσασθαι. Ἄγωμεν  δὴ λοιπὸν  τὸν  λόγον  καὶ ἐπὶ τὸν  ἔκγονον  αὐτοῦ τὸν Ἰακώβ· καὶ ὄψει  κἀκεῖνον  δεδοικότα  καὶ τρέμοντα  τὴν  τελευτὴν,  ἄνθρωπον  ἐκ πρώτης  ἡλικίας  ἀποστολικὴν  ἐπιδειξάμενον   φιλοσοφίαν.   Ὃ  γὰρ  Παῦλος  τοῖς μαθηταῖς ἐνομοθέτει λέγων· Ἔχοντες τροφὰς καὶ σκεπάσματα τούτοις ἀρκεσθησόμεθα, τοῦτο καὶ οὗτος ᾔτησε παρὰ τοῦ Θεοῦ εἰπών· Ἂν δῴη μοι Κύριος ἄρτον φαγεῖν  καὶ ἱμάτιον περιβαλέσθαι, ἀρκεῖ ἡμῖν. Ἀλλ' ὅμως καὶ οὗτος ὁ μηδὲν πλέον τῆς χρείας ζητῶν, ὁ τῆς οἰκίας ὑπεριδὼν, ὁ τὰς εὐλογίας λαβὼν, ὁ τῇ μητρὶ πεισθεὶς, ὁ τῷ Θεῷ φίλος, ὁ διὰ τῆς σοφίας βιασάμενος τὴν φύσιν δεύτερος γὰρ ὢν τῇ φύσει, πρότερος γέγονε ταῖς εὐλογίαις, ὁ τοσαῦτα δυνηθεὶς, ὁ τοσαῦτα φιλοσοφήσας, ὁ τοσαύτην εὐσέβειαν ἐπιδειξάμενος, μετὰ τοὺς μυρίους ἄθλους, μετὰ τὰ  μυρία  σκάμματα,  μετὰ  τὰ  μυρία  παλαίσματα  καὶ  τοὺς  πολλοὺς  στεφάνους ἐκείνους, ἐπὶ τὴν πατρίδα ἐπανιὼν,  καὶ μέλλων  ἐντεύξεσθαι τῷ ἀδελφῷ, καθάπερ θηρίον ὄψεσθαι μέλλων,  καὶ φοβούμενος  αὐτοῦ τὴν μνησικακίαν, προσπίπτει τῷ Θεῷ, καὶ  παρακαλεῖ·  Ἐξελοῦ με ἐκ χειρὸς  Ἡσαῦ τοῦ  ἀδελφοῦ  μου, λέγων,  ὅτι φοβοῦμαι ἐγὼ αὐτὸν, μή ποτε ἐλθὼν πατάξῃ με, καὶ μητέρα ἐπὶ τέκνοις. Εἶδες πῶς καὶ οὗτος ἐδεδοίκει τὸν θάνατον; πῶς τρέμει, καὶ τὸν Θεὸν παρακαλεῖ περὶ τούτου; Βούλει σοι δείξω  καὶ ἕτερον  μέγαν  ἄνθρωπον  τὸ αὐτὸ τοῦτο  πεπονθότα  πάλιν; Ἐννόησον τὸν Ἠλίαν, τὴν οὐρανομήκη ψυχὴν καὶ θείαν· ἐκεῖνος γὰρ ὁ τὸν οὐρανὸν κλείσας, καὶ πάλιν ἀνοίξας, ὁ τὸ πῦρ ἄνωθεν κατενεγκὼν, ὁ τὴν θαυμαστὴν θυσίαν προσενεγκὼν, ὁ ζηλώσας ὑπὲρ τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖνος ὁ ἐν σώματι ἀνθρωπίνῳ ἀγγελικὸν ἐπιδειξάμενος βίον, ὁ τῆς μηλωτῆς πλέον ἔχων οὐδὲν, ὁ  πάντων  ἀνωτέρω γενόμενος τῶν ἀνθρωπίνων,  οὕτω τὸν θάνατον τρέμει καὶ δέδοικεν, ὡς μετὰ πάντα ἐκεῖνα, μετὰ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν θυσίαν, μετὰ τὴν μηλωτὴν καὶ τὴν ἐρημίαν, καὶ τὴν φιλοσοφίαν, καὶ τὴν παῤῥησίαν τὴν τοσαύτην γύναιον εὐτελὲς φοβηθῆναι, καὶ διὰ τοῦτο φυγεῖν. Ἐπειδὴ γὰρ εἶπεν Ἰεζάβελ· Τάδε ποιήσαιέν μοι οἱ θεοὶ, καὶ τάδε προσθείησαν, εἰ μὴ αὔριον τὴν ψυχήν σου θήσομαι ὡς τὴν ψυχὴν ἑνὸς τῶν τεθνηκότων· ἐφοβήθη Ἠλίας,  φησὶ,  καὶ  ἔφυγεν  ὁδὸν  ἡμερῶν  τεσσαράκοντα. γʹ. Εἶδες πῶς  φοβερὸς  ὁ θάνατος;  Θαυμάσωμεν τοίνυν  τὸν  ∆εσπότην, ὅτι  τὸν  φοβερὸν  ὄντα  προφήταις, εὐκαταφρόνητον  ἐποίησε γυναιξίν.  Ὁ Ἠλίας ἔφυγε θάνατον, γυναῖκες  κατέφυγον εἰς θάνατον·  ἐκεῖνος  ἀπεπήδησε τοῦ θανάτου,  καὶ αὗται ἐδίωξαν  θάνατον.  Εἶδες πόση γέγονεν ἀθρόον ἡ μεταβολή; Οἱ περὶ τὸν Ἀβραὰμ καὶ τὸν Ἠλίαν ἀγωνιῶσι τὴν τελευτὴν,  γυναῖκες  δὲ καθάπερ πηλὸν  τοῖς ποσὶν ἑαυτῶν  κατεπάτησαν θάνατον. Ἀλλὰ μηδὲ ἐκείνων τῶν ἁγίων κατηγορήσωμεν· οὐκ ἔστιν αὐτῶν τὸ ἔγκλημα· τῆς φύσεως ἦν ἡ ἀσθένεια, οὐ τῆς προαιρέσεως ἡ κατηγορία. Ὁ Θεὸς τότε ἐβούλετο φοβερὸν εἶναι τὸν θάνατον, ἵνα δειχθῇ μετὰ ταῦτα τῆς χάριτος τὸ μέγεθος· φοβερὸν αὐτὸν εἶναι ἐβούλετο· καταδίκη γὰρ ἦν· διὰ τοῦτο οὐκ ἤθελε λυθῆναι τῆς καταδίκης τὴν ἀπειλὴν, ἵνα μὴ ῥᾳθυμότεροι μετὰ ταῦτα γένωνται οἱ ἄνθρωποι. Μενέτω, φησὶν, ἡ ἀπόφασις φοβοῦσα αὐτοὺς καὶ σωφρονίζουσα· ἔσται γὰρ, ἔσται καιρὸς, καθ' ὃν καὶ τῆς ἀγωνίας ἀπαλλαγήσονται ταύτης· ὃ δὴ καὶ συνέβη. Ὅτι γὰρ ἡμᾶς ἀπήλλαξε τῆς ἀγωνίας  ταύτης, δηλοῦσι μὲν οἱ μάρτυρες, δηλοῖ δὲ πρὸ τῶν μαρτύρων ὁ Παῦλος. Ἤκουσας ἐν τῇ Παλαιᾷ τοῦ Ἀβραὰμ λέγοντος,  ὅτι Σὲ μὲν περιποιήσονται, ἐμὲ δὲ ἀποκτενοῦσιν; ἤκουσας τοῦ Ἰακὼβ λέγοντος· Ἐξελοῦ με, Κύριε, ἐκ χειρὸς Ἡσαῦ τοῦ ἀδελφοῦ  μου,  ὅτι  φοβοῦμαι  ἐγὼ  αὐτόν;  Εἶδες τὸν  Ἠλίαν  φεύγοντα   γυναικὸς ἀπειλὴν  διὰ  τὸν  θάνατον;  Ἄκουσον πῶς  ὁ Παῦλος περὶ  τοῦ  πράγματος  τούτου διάκειται,  εἰ φοβερὸν  αὐτὸν  εἶναι  νομίζει  καθάπερ ἐκεῖνοι,  εἰ λυπεῖται  ἐπιόντος αὐτοῦ, καὶ δέδοικε. Τοὐναντίον μὲν οὖν, καὶ ποθεινὸν εἶναι νομίζει τὸ πρᾶγμα· διὰ τοῦτό  φησιν·  Τὸ ἀναλῦσαί  με  καὶ  σὺν  Χριστῷ εἶναι  πολλῷ  μᾶλλον  κρεῖσσον. Ἐκείνοις φοβερὸν, τούτῳ κρεῖσσον· ἐκείνοις ἀηδὲς, τούτῳ ἡδύ· καὶ μάλα εἰκότως· τὸ μὲν γὰρ πρότερον ὁ θάνατος  εἰς τὸν ᾅδην κατῆγεν· νυνὶ  δὲ ὁ θάνατος  πρὸς τὸν Χριστὸν παραπέμπει. ∆ιὰ τοῦτο ὁ μὲν Ἰακώβ φησι· Κατάξετε τὸ γῆράς μου μετὰ λύπης εἰς ᾅδην· ὁ δὲ Παῦλος ἔλεγε· Τὸ ἀναλῦσαι καὶ σὺν Χριστῷ εἶναί με πολλῷ μᾶλλον κρεῖσσον.Ταῦτα  δὲ  ἔλεγεν   οὐ  καταγινώσκων   τῆς   παρούσης  ζωῆς   μὴ  γένοιτο·φυλαττώμεθα  γὰρ μὴ δῶμεν χώραν ταῖς τῶν αἱρετικῶν  λαβαῖς, οὐδὲ ὡς πονηρὰν φεύγων  αὐτὴν,  ἀλλ'  ὡς  κρείττονος  τῆς  μελλούσης  ἐπιθυμῶν.  Οὐ γὰρ  εἶπε  τὸ ἀναλῦσαι καὶ σὺν Χριστῷ εἶναι καλὸν ἁπλῶς, ἀλλὰ κρεῖσσον· τὸ δὲ κρεῖσσον καλοῦ τινος ἔσται κρεῖσσον. Ὥσπερ γὰρ ὅταν λέγῃ ὅτι Ὁ ἐκγαμίζων καλῶς ποιεῖ, ὁ δὲ μὴ ἐκγαμίζων  κρεῖσσον ποιεῖ, καλὸν μὲν δείκνυσιν  ὄντα τὸν γάμον, κρείσσω δὲ τὴν παρθενίαν· οὕτω δὴ καὶ ἐνταῦθα· καλὴ  μὲν ἡ παροῦσα ζωὴ, φησὶ, πολὺ δὲ βελτίων  ἡ μέλλουσα. Πάλιν ἀλλαχοῦ τὰ αὐτὰ δὴ ταῦτα φιλοσοφῶν  ἔλεγεν· Εἰ καὶ σπένδομαι ἐπὶ  τῇ θυσίᾳ, καὶ λειτουργίᾳ  τῆς πίστεως  ὑμῶν,  χαίρω  καὶ συγχαίρω πᾶσιν  ὑμῖν· τὸ δὲ αὐτὸ  καὶ  ὑμεῖς  χαίρετε  καὶ  συγχαίρετε. Τί φῄς; ἀποθνήσκεις, Παῦλε, καὶ κοινωνοὺς καλεῖς τῆς ἡδονῆς τοὺς ἀνθρώπους; τί γέγονεν, εἰπέ μοι; Οὐκ ἀποθνήσκω, φησὶν, ἀλλ' ἐπὶ τὴν μείζονα ἀναβαίνω  ζωήν. Καθάπερ οὖν ἄνθρωποι ἀρχὴν λαμβάνοντες πολλοὺς καλοῦσι τοὺς κοινωνήσοντας  αὐτοῖς τῆς εὐφροσύνης, οὕτω καὶ Παῦλος ἐπὶ τὸν θάνατον ἰὼν, ἐκάλει τοὺς συνησθησομένους αὐτῷ. Ἀνάπαυσις γάρ ἐστιν ὁ θάνατος, καὶ πόνων ἀπαλλαγὴ, καὶ ἱδρώτων ἀντίδοσις, καὶ ἀμοιβὴ παλαισμάτων καὶ στέφανος. ∆ιὰ τοῦτο παρὰ μὲν τὴν ἀρχὴν ἐπὶ τοῖς νεκροῖς κοπετοί τινες ἐγίγνοντο  καὶ θρῆνοι, νῦν δὲ ψαλμοὶ καὶ ὑμνῳδίαι. Ἔκλαυσαν γοῦν τὸν Ἰακὼβ τεσσαράκοντα ἡμέρας, ἔκλαυσαν καὶ τὸν Μωϋσῆν ἑτέρας τοσαύτας οἱ Ἰουδαῖοι, καὶ ἐκόψαντο, ἐπειδὴ θάνατος τότε ὁ θάνατος ἦν· νυνὶ δὲ οὐχ οὕτως, ἀλλὰ ὑμνῳδίαι καὶ εὐχαὶ καὶ ψαλμοὶ, δηλούντων ἁπάντων, ὅτι ἡδονὴν ἔχει τὸ πρᾶγμα· οἱ γὰρ ψαλμοὶ εὐθυμίας σύμβολον· Εὐθυμεῖ γάρ τις, φησὶν, ἐν ὑμῖν; ψαλλέτω. Ἐπεὶ οὖν εὐθυμίας  ἐσμὲν  πεπληρωμένοι,  διὰ  τοῦτο  ψάλλομεν  ἐπὶ  τοῖς  νεκροῖς  ψαλμοὺς θαῤῥεῖν ὑπὲρ τῆς τελευτῆς παρακελευομένους. Ἐπίστρεψον γὰρ, φησὶ, ψυχή μου, εἰς τὴν ἀνάπαυσίν σου, ὅτι Κύριος εὐηργέτησέ σε. Ὁρᾷς εὐεργεσίαν ὄντα τὸν θάνατον καὶ ἀνάπαυσιν; ὁ γὰρ εἰσελθὼν εἰς τὴν κατάπαυσιν ἐκείνην, κατέπαυσεν ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτοῦ, ὥσπερ ἀπὸ τῶν ἰδίων ὁ Θεός.

δʹ. Καὶ περὶ μὲν τοῦ θανάτου τοσαῦτα· φέρε δὴ λοιπὸν ἐπὶ τὸ ἐγκώμιον τῶν μαρτύρων ἴωμεν, εἰ μὴ ἀπεκάμετε πρὸς τὴν ἀκρόασιν· καὶ γὰρ καὶ ταῦτα ἀπὸ τοῦ τῶν  μαρτύρων  ἐγκωμίου  τὴν  ὑπόθεσιν  ἔλαβε·  μικρὸν  δὲ  ἀνωτέρω  τὸν  λόγον ἀγαγεῖν  ἀναγκαῖον.   Πόλεμος  ἀνεῤῥιπίσθη  ποτὲ  κατὰ  τῆς  Ἐκκλησίας  χαλεπὸς, πολέμων ἁπάντων βαρύτατος· διπλοῦς γὰρ οὗτος ὁ πόλεμος ἦν· ὁ μὲν ἔσωθεν, ὁ δὲ ἔξωθεν·  ὁ  μὲν  παρὰ  τῶν  οἰκείων,  ὁ  δὲ  παρὰ  τῶν  πολεμίων·  ὁ  μὲν  παρὰ  τῶν ἀλλοτρίων, ὁ δὲ παρὰ τῶν γνωρίμων. Καίτοι εἰ καὶ ἁπλοῦς ὁ πόλεμος ἦν, ἀφόρητον ὑπῆρχε τὸ κακὸν, καὶ εἰ ἔξωθεν προσέβαλλε μόνον, μέγα τῶν δεινῶν τὸ μέγεθος ἦν· νυνὶ   δὲ  διπλοῦς  ἦν  οὗτος,  καὶ  τοῦ  παρὰ  τῶν   ἔξωθεν  ὁ  παρὰ  τῶν   οἰκείων χαλεπώτερος. Τὸν μὲν γὰρ ὡμολογημένον  ἐχθρὸν ῥᾳδίως φυλάττεσθαι δυνατόν· ὁ δὲ φίλου μὲν ἔχων προσωπεῖον, τὰ δὲ ἐχθρῶν διατιθεὶς, δυσάλωτος τοῖς ἐπιβουλευομένοις  ἐστί. ∆ιπλοῦς τοίνυν  τότε ὁ πόλεμος ἦν, ὁ μὲν ἐμφύλιος,  ὁ δὲ παρὰ τῶν  ἔξωθεν  ἐπιών·  μᾶλλον  δὲ, εἰ χρὴ τἀληθὲς  εἰπεῖν,  ἑκάτερος ὁ πόλεμος ἐμφύλιος ἦν.Καὶ γὰρ οἱ ἔξωθεν προσβάλλοντες δικασταὶ καὶ ἄρχοντες καὶ στρατιῶται οὐκ ἀλλόφυλοί  τινες  ἦσαν, καὶ βάρβαροι, καὶ ἄλλης  ἀρχῆς καὶ βασιλείας, ἀλλὰ  τοῖςαὐτοῖς διοικούμενοι  νόμοις, τὴν αὐτὴν  πατρίδα οἰκοῦντες, τῆς αὐτῆς μετέχοντες πολιτείας. Ὁ μὲν οὖν ἐμφύλιος ἦν ὁ παρὰ τῶν δικαστῶν, ὁ δὲ χαλεπώτερος ὁ παρὰ τῶν  συγγενῶν,  ὁ καινὸς  καὶ  παράλογος  καὶ  πολλῆς  γέμων  ὠμότητος.  Καὶ γὰρ ἀδελφοὺς ἀδελφοὶ παρεδίδοσαν, καὶ πατέρες τέκνα, καὶ ἄνδρες γυναῖκας, καὶ πάντα τὰ τῆς συγγενείας ἐπατεῖτο δίκαια, καὶ πᾶσα ἡ οἰκουμένη ἀνάστατος ἦν, καὶ οὐδεὶς  οὐδένα  τότε  ἐπεγίνωσκεν·   ἐκράτει  γὰρ  ὁ  διάβολος  μετὰ  πολλῆς   τῆς ὑπερβολῆς. Ἐν ἐκείνῳ τοίνυν  τῷ θορύβῳ καὶ τῷ πολέμῳ αἱ γυναῖκες αὗται, εἴ γε γυναῖκας  αὐτὰς  χρὴ  καλεῖν· καὶ  γὰρ  ἐν  γυναικείῳ  σώματι  ἀνδρῶν  ἐπεδείξαντο φρόνημα,  μᾶλλον  δὲ οὐκ ἀνδρῶν  ἐπεδείξαντο  φρόνημα  μόνον,  ἀλλὰ  καὶ αὐτὴν ὑπερέβησαν τὴν φύσιν, καὶ πρὸς τὰς ἀσωμάτους δυνάμεις τὴν ἅμιλλαν ἔθεντο· αὗται τοίνυν  αἱ γυναῖκες  ἀφεῖσαι πόλιν  καὶ οἰκίαν  καὶ συγγενεῖς  πρὸς τὴν  ἀλλοτρίαν μετετάξαντο. Ὅταν γὰρ, φησὶν, ὁ Χριστὸς ἀτιμάζηται, μηδὲν ἡμῖν ἔστω τίμιον μηδὲ ἀναγκαῖον· διὰ τοῦτο πάντα ἀφεῖσαι ἐξῆλθον. Καὶ καθάπερ οἰκίας ἐν μέσῃ νυκτὶ πυρπολουμένης,  οἱ καθεύδοντες  ἔνδον,  ἐπειδὰν  αἴσθωνται  τοῦ θορύβου, ταχέως ἐξαλλόμενοι  τῆς  κλίνης  ἐκπηδῶσι  τῶν  προθύρων  τῆς  οἰκίας,  οὐδὲν  τῶν  ἔνδον λαβόντες· ἓν γὰρ μόνον σπουδάζουσιν, ὅπως τὸ σῶμα τὸ ἑαυτῶν προεξαρπάσωσι τῆς φλογὸς, καὶ τὸν τοῦ πυρὸς φθάσωσι δρόμον μετὰ πολλῆς ἐπιόντα τῆς ταχύτητος·οὕτω δὴ καὶ αὗται ἐποίησαν. Ἰδοῦσαι γὰρ τὴν οἰκουμένην ἅπασαν ἐμπυριζομένην, εὐθέως ἐξεπήδησαν, καὶ ἐξήλαντο τῶν προθύρων τῆς πόλεως, ἓν μόνον ζητοῦσαι, τὴν σωτηρίαν τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς παντὶ τρόπῳ διαφυλάξαι. Καὶ γὰρ ἐμπρησμὸς τότε χαλεπὸς ἦν καὶ σκότος ἐκράτει βαθὺ, σκότος τοῦ νυκτερινοῦ τούτου ζοφωδέστερον· καὶ διὰ τοῦτο καθάπερ ἐν σκότῳ τοὺς φίλους ἠγνόουν οἱ φίλοι, καὶ ἄνδρες παρεδίδοσαν γυναῖκας· διὰ τοῦτο τοὺς μὲν ἐχθροὺς παρέτρεχον, τοῖς δὲ φίλοις καὶ τοῖς οἰκείοις προσεῤῥήγνυντο, καὶ νυκτομαχία τις ἦν χαλεπὴ, καὶ πολλοῦ θορύβου τὰ πράγματα ἔγεμε.Τότε  τοίνυν   ἐξῆλθον  αὗται  τὴν  πατρίδα  ἀφεῖσαι,  καὶ  τὸν  πατριάρχην ζηλώσασαι  τὸν  Ἀβραὰμ, πρὸς  ὃν  εἴρητο·  Ἔξελθε  ἐκ  τῆς  γῆς  σου, καὶ  ἐκ  τῆς συγγενείας σου. Καὶ γὰρ καὶ ταύταις ὁ τοῦ διωγμοῦ καιρὸς ταῦτα παρῄνει, ἐξελθεῖν ἐκ τῆς γῆς καὶ ἐκ τῆς συγγενείας, ὥστε κληρονομῆσαι τὸν οὐρανόν. Ἐξῄει τοίνυν ἐκ τῆς οἰκίας ἡ γυνὴ δύο μεθ' ἑαυτῆς ἔχουσα θυγατέρας. Σὺ δὲ μὴ παραδράμῃς ἁπλῶς ἀκούων, ὅτι ἐξῆλθον γυναῖκες ἐλευθερίως ἀνατραφεῖσαι, μηδέποτε πεῖραν λαβοῦσαι τῶν δεινῶν  τούτων, ἀλλὰ ἀναλόγισαι τῇ διανοίᾳ ὅσον ἦν τὸ κακὸν, ὅσην ἔχει τὸ πρᾶγμα δυσκολίαν. Εἰ γὰρ ἄνθρωποι σύμμετρον ἀποδημίαν στελλόμενοι, ὑποζυγίων εὐποροῦντες, διακόνους ἔχοντες, μετὰ ἀδείας ὁδεύοντες, κύριοι τῆς ἐπανόδου ὄντες, πολλῶν αἰσθάνονται τῶν μοχθηρῶν, πολλὴν ὑπομένουσι ταλαιπωρίαν· ὅπου γυνὴ, καὶ παρθένοι, καὶ διακόνων  ἐρημία, καὶ φίλων  προδοσία, καὶ θόρυβος, καὶ ταραχὴ, καὶ φόβος ἀφόρητος, καὶ κίνδυνος ἐν αὐταῖς ποικίλος, καὶ περὶ ψυχῆς ὁ δρόμος, καὶ παντάχοθεν  οἱ πολέμιοι,  ποῖος λόγος  τὰ ἀγωνίσματα  τῶν  γυναικῶν  παραστῆσαι δυνήσεται, τὴν  ἀνδρείαν,  τὴν  μεγαλοψυχίαν,  τὴν  πίστιν; Εἰ γὰρ μόνη ἐξῆλθεν  ἡ μήτηρ, οὐκ ἦν καὶ οὕτως ἀφόρητος ὁ ἀγών· νυνὶ δὲ καὶ τὰς θυγατέρας ἐπήγετο, καὶ ταύτας παρθένους· ὥστε διπλῆ ἡ ἀγωνία, καὶ πολλὴ τῆς φροντίδος ἡ προσθήκη· ὅσῳ γὰρ  μέγα  τὸ  κτῆμα,  τοσούτῳ  δυσκολωτέρα  ἡ φυλακή.  Ἐξῄει τοίνυν  παρθένους ἔχουσα, καὶ οὐκ ἔχουσα κατακρύψαι αὐτὰς ἐν  θαλάμοις· καίτοι ἴστε, ὅτι καὶ θάλαμοι καὶ γυναικωνίτιδες,  καὶ θύραι, καὶ μοχλοὶ, καὶ φύλακες, καὶ προφύλακες, καὶ θεραπαινίδες, καὶ τιθηνοὶ, καὶ μητρὸς προσεδρία, καὶ πατρὸς πρόνοια, καὶ πολλὴ παρὰ τῶν γονέων ἐπιμέλεια γίνεται, ὥστε διατηρηθῆναι τὸ τῆς παρθενίας ἄνθος, καὶ μόλις οὕτω διασώζεται· ἐκείνη δὲ πάσης ταύτης τῆς φυλακῆς ἔρημος ἦν· πῶς οὖν αὐτὰς διασῶσαι εἶχεν; Ἐκ τῆς τῶν θείων νόμων φυλακῆς. Οὐκ εἶχε στέγην περιβάλλουσαν, ἀλλ' εἶχε τὴν κραταιὰν χεῖρα ἄνωθεν  σκέπουσαν· οὐκ εἶχε θύραν οὐδὲ μοχλὸν,  ἀλλ' εἶχε τὴν  ἀληθινὴν  θύραν ἀποτειχίζουσαν  τὴν  ἐπιβουλήν.  Καὶ καθάπερ ἐν μέσοις τοῖς Σοδόμοις ἐπολιορκεῖτο μὲν ἡ τοῦ Λὼτ οἰκία, οὐδὲν δὲ ἔπασχε δεινόν· ἀγγέλους γὰρ εἶχεν ἔνδον· οὕτω δὴ καὶ αἱ μάρτυρες αὗται μεταξὺ Σοδόμων καὶ πάντων  τῶν πολεμίων οὖσαι, καὶ πολιορκούμεναι πανταχόθεν, οὐδὲν ἔπασχον δεινόν· τὸν γὰρ τῶν ἀγγέλων  ∆εσπότην εἶχον ἐν ταῖς αὐτῶν οἰκοῦντα ψυχαῖς· καὶ εἰς τὴν ὁδὸν ἐλθοῦσαι τὴν ἔρημον οὐδὲν ἔπαθον· εἶχον γὰρ τὴν ἀληθινὴν ὁδὸν τὴν πρὸς οὐρανὸν  αὐτὰς  ἄγουσαν. ∆ιὰ τοῦτο  ἐν  τοσούτῳ  πολέμῳ,  καὶ  θορύβῳ, καὶ κύμασιν ἀπειλημμέναι  μετὰ ἀσφαλείας  ἐβάδιζον· καὶ τὸ θαυμαστὸν, ὅτι διὰ τῶν λύκων τὰ πρόβατα ἤγετο, διὰ τῶν λεόντων  αἱ ἀμνάδες ἐχώρουν, καὶ οὐδεὶς αὐτὰς εἶδεν ἀκολάστοις ὀφθαλμοῖς, ἀλλ' ὥσπερ τοὺς Σοδομίτας ἐγγὺς τῆς θύρας ἐστηκότας οὐκ ἠφίει τὴν εἴσοδον ὁρᾷν ὁ Θεὸς, οὕτω καὶ τότε τὰς πάντων  ἐτύφλωσεν  ὄψεις, ὥστε μὴ προδοθῆναι τὰ παρθενικὰ σώματα.

εʹ. Πορεύονται τοίνυν  εἰς πόλιν  Ἔδεσσαν λεγομένην,  πόλιν  ἀγροικοτέραν μὲν τῶν πολλῶν, εὐσεβεστέραν δέ· τί γὰρ ἐκείνης τῆς πόλεως ἴσον εἶναι ἐνόμισαν ἐν τοσούτῳ κλυδωνίῳ  καταφυγὴν  εὑρεῖν, καὶ ἐν τοιούτῳ  χειμῶνι  λιμένα  ἔχειν; Καὶ δέχεται  ἡ πόλις  τὰς  ξένας,  ξένας  μὲν  τῆς  γῆς,  πολίτιδας  δὲ τῶν  οὐρανῶν·  καὶ δεξαμένη τὴν παρακαταθήκην  ἐφύλαττεν.  Ἀλλὰ μηδεὶς τῶν  γυναικῶν  ἀσθένειαν καταγιγνωσκέτω, ὅτι ἔφυγον· πρόσταγμα γὰρ ἐπλήρουν δεσποτικὸν τὸ λέγον· Ὅταν γὰρ διώκωσιν ὑμᾶς, φησὶν, ἐκ τῆς πόλεως ταύτης, φεύγετε εἰς τὴν ἑτέραν· ὅπερ καὶ αὗται ἀκούσασαι ἔφυγον, καὶ τέως εἷς αὐταῖς ἐπλέκετο στέφανος· ποῖος δὴ οὗτος; Ὁ τῆς τῶν παρόντων ἁπάντων ὑπεροψίας. Ὅστις γὰρ ἀφῆκεν ἀδελφοὺς καὶ ἀδελφὰς, ἢ πατρίδα, ἢ οἰκίαν,  ἢ φίλους,  ἢ συγγενεῖς,  ἑκατονταπλασίονα  λήψεται,  φησὶ, καὶ ζωὴν αἰώνιον  κληρονομήσει. Καὶ ἦσαν ἐκεῖ τὸν Χριστὸν ἔχουσαι σύνοικον. Εἰ γὰρ ὅπου δύο ἢ τρεῖς εἰσι συνηγμένοι, ἐν μέσῳ αὐτῶν ἐστιν, ὅπου οὐχὶ συνηγμέναι ἦσαν μόνον, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ ὄνομα αὐτοῦ φεύγουσαι, πῶς οὐ μᾶλλον αὐτοῦ τὴν βοήθειαν ἐπεσπῶντο; Ἐκεῖ τοίνυν διατριβουσῶν τῶν γυναικῶν  ἐξαίφνης ἐπιτάγματα πονηρὰ πανταχοῦ  κατεπέμπετο πολλῆς  γέμοντα τυραννίδος  καὶ ὠμότητος  βαρβαρικῆς· οἱ γὰρ οἰκεῖοι τοὺς οἰκείους παραδιδότωσαν, φησὶν, ἄνδρες τὰς γυναῖκας, πατέρες τὰ τέκνα, τέκνα τοὺς πατέρας, ἀδελφοὶ τοὺς ἀδελφοὺς, φίλοι τοὺς φί λους Σὺ δέ μοι τῶν  ῥημάτων ἐνταῦθα ἀναμνήσθητι τοῦ Χριστοῦ, καὶ θαύμασον αὐτοῦ  τὴν  πρόῤῥησιν· ταῦτα  γὰρ  πάντα  ἄνωθεν  προύλεγε·  φησὶ  γάρ· Ἀδελφὸς ἀδελφὸν παραδώσει, καὶ πατὴρ τέκνον· καὶ ἐπαναστήσονται τέκνα ἐπὶ γονεῖς. Προύλεγε δὲ αὐτὰ τότε διὰ τρία ταῦτα· δι' ἓν μὲν, ἵνα μάθωμεν αὐτοῦ τὴν δύναμιν, καὶ ὅτι ἀληθής  ἐστι Θεὸς τὰ μηδέπω συμβάντα προορῶν πόῤῥωθεν. Ὅτι γὰρ διὰ τοῦτο προύλεγε τὰ ἐσόμενα, ἄκουσον αὐτοῦ λέγοντος· ∆ιὰ ταῦτα ὑμῖν εἶπον πρὶν ἢ γενέσθαι, ἵνα ὅταν γένηται  πιστεύσητε, ὅτι ἐγώ εἰμι. ∆εύτερον δὲ, ἵνα μηδεὶς τῶν ἐχθρῶν  λέγῃ, ὅτι ἀγνοοῦντος  αὐτοῦ ἢ ἀσθενοῦντος ταῦτα γίνεται·  ὁ γὰρ ἄνωθεν προϊδὼν  ἠδύνατο  καὶ  κωλῦσαι·  οὐκ  ἐκώλυσε  δὲ, ἵνα  λαμπρότεροι  γένωνται  οἱ στέφανοι. ∆ιὰ τοῦτο ταῦτα προύλεγε, καὶ δι' ἕτερον δὲ τρίτον  προεῖπε. Ποῖον δὴ τοῦτο; Ἵνα κουφότερον ποιήσῃ τὸν ἀγῶνα τοῖς ἐν τῷ σκάμματι· τὰ μὲν γὰρ ἀπροσδόκητα δεινὰ, ὁποῖα ἂν ᾖ, χαλεπὰ καὶ ἀφόρητα φαίνεται, τὰ δὲ ἐλπισθέντα καὶ προμελετηθέντα κοῦφα καὶ ῥᾴδια γίνεται. Τότε τοίνυν ταῦτα ἐπιτάττοντες οἱ ἐχθροὶ καὶ τὴν ὠμότητα ἐπεδείκνυντο τὴν ἑαυτῶν, καὶ ἄκοντες ἐμαρτύρουν τῇ τοῦ Χριστοῦ προφητείᾳ, καὶ ἀδελφοὶ παρεδίδοσαν ἀδελφοὺς, καὶ πατέρες τέκνα, καὶ αὐτὴ ἑαυτὴν ἐπολέμει  ἡ φύσις, καὶ ἐσχίζετο καθ' ἑαυτῆς  ἡ συγγένεια, καὶ πάντες  ἐκ βάθρων ἀνετρέποντο οἱ νόμοι, καὶ πάντα θορύβου τινὸς ἔγεμε καὶ ταραχῆς, καὶ αἱμάτων τὰς οἰκίας ἐνέπλησαν  συγγενικῶν  οἱ δαίμονες τότε. Ὁ γὰρ παραδοὺς πατὴρ τὸν υἱὸν πάντως  καὶ  ἔσφαξε· κἂν  γὰρ  μὴ  τὸ  ξίφος  ὠθήσῃ,  μηδὲ  τῇ  δεξιᾷ  τὴν  σφαγὴν ἐργάσηται, ἀλλὰ τῇ γνώμῃ τὸ πᾶν ἀπήρτισε· καὶ γὰρ ὁ τῷ φονεύοντι παραδοὺς τὸν φονεύεσθαι μέλλοντα, αὐτὸς τὸν φόνον εἰργάσατο Ποιήσωμεν οὖν αὐτοὺς, φησὶ, παιδοκτόνους, οἱ δαίμονες ἔλεγον, ποιήσωμεν τοὺς παῖδας πατραλοίας διὰ τῆς προδοσίας· καὶ γὰρ ἐθύοντο αὐτοῖς θυσίαι τοιαῦταιτὸ  παλαιὸν,  καὶ  πατέρες  ἔσφαττον  τέκνα.  Καὶ ταῦτα  ὁ  προφήτης  ἐβόα  λέγων· Ἔθυσαν τοὺς υἱοὺς αὐτῶν, καὶ τὰς θυγατέρας αὐτῶν τοῖς δαιμονίοις, καὶ τοιούτων ἐδίψων  αἱμάτων.  Ἐπειδὴ οὖν  ἔπαυσε τὰς  ἐναγεῖς  ταύτας  καὶ  μυσαρὰς θυσίας ὁ Χριστὸς, ἀνανεώσασθαι πάλιν  αὐτὰς ἐφιλονείκουν,  ἀλλὰ ἀναισχύντως  μὲν εἰπεῖν καὶ  φανερῶς,  ὅτι  σφάξατε  τοὺς  υἱοὺς  ὑμῶν,  οὐκ  ἐτόλμων·  οὐδεὶς  γὰρ  ἔμελλεν ὑπακούσεσθαι· μεθοδεύουσι δὲ ἑτέρως τὸ πρόσταγμα καὶ σοφίζονται τὸν νόμον, διὰ τῶν  δικαστῶν κελεύσαντες πατέρας προδιδόναι παῖδας· οὐδὲν γὰρ ἡμῖν διαφέρει, φησὶν, ἄν τε σφάξῃ τις, ἄν τε παραδῷ πρὸς σφαγὴν τὸν υἱόν· καὶ γὰρ οὗτος κἀκεῖνος παιδοκτόνος  ἐστίν.  Ἦν τοίνυν  ἰδεῖν  πατραλοίας,  παιδοκτόνους,  ἀδελφοκτόνους. θορύβου καὶ ταραχῆς πάντα ἐμπεπλησμένα· ἀλλ' αἱ γυναῖκες γαλήνης βαθείας ἀπήλαυον. Ἐτείχιζε γὰρ αὐτὰς πάντοθεν ἡ τῶν μελλόντων  ἐλπὶς, ἐπεὶ καὶ ἐν ξένῃ οὖσαι οὐκ ἦσαν ἐν ξένῃ· εἶχον γὰρ ἀληθινὴν πατρίδα τὴν πίστιν, εἶχον οἰκείαν πόλιν τὴν   ὁμολογίαν,   καὶ  ἐλπίσι  συντρεφόμεναι   χρησταῖς  οὐδενὸς  ᾐσθάνοντο   τῶνπαρόντων· τὰ γὰρ μέλλοντα  μόνον ἑώρων. Τῶν δὴ πραγμάτων ἐν τούτοις ὄντων, ἐφίσταται  ὁ πατὴρ ἐν ἐκείνῃ  τῇ πόλει  στρατιώτας  ἔχων  πρὸς τὴν  σύλληψιν  τῆς θήρας·  ἐφίσταται  ὁ  πατὴρ  καὶ  ἀνὴρ,  πατὴρ  μὲν  τῶν  θυγατέρων,  ἀνὴρ  δὲ  τῆς γυναικὸς, εἴ γε πατέρα ἢ ἄνδρα τὸν τὰ τοιαῦτα διακονούμενον  χρὴ καλεῖν. Μᾶλλον δὲ φεισώμεθα αὐτοῦ καθόσον οἷόν τε· καὶ γὰρ πατὴρ ἐγένετο μαρτύρων, καὶ ἀνὴρ μάρτυρος· μὴ δὴ χαλεπώτερον  αὐτοῦ ποιήσωμεν τὸ τραῦμα ταῖς παρ' ἑαυτῶνκατηγορίαις.

ς ʹ.  Σὺ δέ μοι σκόπει τὴν  σύνεσιν τῶν  γυναικῶν  καὶ γὰρ ὅτε φυγεῖν  ἔδει, ἔφυγον, καὶ ὅτε εἰς τοὺς ἀγῶνας ἐμβῆναι ἐχρῆν, ἔστησαν, καὶ ἠκολούθουν δεδεμέναι τῷ  τοῦ  Χριστοῦ πόθῳ·  ὥσπερ  γὰρ  οὐ  δεῖ  πειρασμοὺς ἐπισπᾶσθαι,  οὕτως,  ὅταν ἐπιστῶσιν,  ἀγωνίζεσθαι  χρὴ,  ἵνα  καὶ  ἐκεῖθεν  τὴν  ἐπιείκειαν,  καὶ  ἐντεῦθεν  τὴν ἀνδρείαν   ἐπιδειξώμεθα·  ὃ  δὴ  καὶ  ἐκεῖναι   τότε  ἐποίουν·  καὶ   ἐπανῄεσαν,  καὶ ἠγωνίζοντο. Καὶ γὰρ ἠνεῴγει τὸ στάδιον, καὶ ὁ καιρὸς ἐκάλει πρὸς τὰ παλαίσματα· ὁ δὲ τῶν ἀγώνων  τρόπος τοιόσδε ἐγένετο. Ἦλθον εἰς πόλιν Ἱεράπολιν καλουμένην, κἀκεῖθεν ἀληθῶς  εἰς τὴν ἱερὰν πόλιν  ἀνέδραμον διὰ τοιαύτης μηχανῆς. Ποταμὸς παρέῤῥει τὴν  ὁδὸν  ἐκείνην,  καθ' ἣν  ἐπανῄεσαν,  καὶ  λαθοῦσαι  τοὺς  στρατιώτας ἀριστοποιουμένους  καὶ μεθύοντας· τινὲς  δέ φασιν, ὅτι καὶ τὸν  πατέρα λαβοῦσαι συνεργὸν  πρὸς τὸ τοὺς στρατιώτας  ἀπατῆσαι, καὶ πείθομαι· τάχα  γὰρ διὰ τοῦτο ταῦτα ἔπραξεν, ἵνα τινὰ ἀπολογίαν μικρὰν γοῦν διὰ τῆς προδοσίας ταύτης δυνηθῇ προαποθέσθαι ἑαυτῷ εἰς τὴν ἡμέραν τῆς κρίσεως, τὸ συμπρᾶξαι, καὶ βοηθῆσαι, καὶ εὐκολώτερον   ποιῆσαι  τὸν  ἐπὶ  τὸ  μαρτύριον  δρόμον·  λαβοῦσαι  τοίνυν   αὐτὸν συνεργὸν, καὶ δι'  ἐκείνου δυνηθεῖσαι παρακρούσασθαι τοὺς στρατιώτας, εἰσῆλθον εἰς τὸν ποταμὸν μέσον, καὶ ἀφῆκαν ἑαυτὰς κατὰ τῶν ῥευμάτων ἐκείνων.  Εἰσῆλθε μήτηρ μετὰ δύο θυγατέρων ἀκουέτωσαν καὶ μητέρες καὶ παρθένοι, καὶ αἱ μὲν οὕτω πειθέσθωσαν μητράσιν, αἱ δὲ οὕτω παιδευέτωσαν θυγατέρας, οὕτω φιλείτωσαν  τὰ παιδία· εἰσῆλθε τοίνυν μέση ἡ μήτηρ, ἑκατέρωθεν κατέχουσα τὰς θυγατέρας, ἡ τὸν ἄνδρα ἔχουσα μέσον τῶν  ἀπειρογάμων,  καὶ ἦν τῆς παρθενίας μέσος ὁ γάμος, καὶ μέσος  αὐτῶν   ὁ  Χριστός.  Καθάπερ  οὖν   ῥίζα  δένδρου   δύο  βλαστοὺς  ἔχουσα ἑκατέρωθεν ἑστῶτας, οὕτω καὶ ἡ μακαρία τότε ἐκείνη ἑκατέρωθεν αὐτῆς ἔχουσα τὰς παρθένους εἰσῄει, καὶ κατὰ τῶν ὑδάτων αὐτὰς ἠφίει, καὶ ἀπεπνίγοντο οὕτω· μᾶλλον δὲ  οὐκ  ἀπεπνίγοντο,  ἀλλ'  ἐβαπτίζοντο  βάπτισμα  καινὸν  καὶ  παράδοξον.  Καὶ εἰ βούλει μαθεῖν, ὅτι βάπτισμα ἦν σαφὲς τὸ τότε γενόμενον, ἄκουσον πῶς ὁ Χριστὸς τὸν θάνατον τὸν ἑαυτοῦ βάπτισμα καλεῖ.Τοῖς γὰρ τοῦ Ζεβεδαίου παισὶ διαλεγόμενος,  Τὸ μὲν ποτήριόν  μου πίεσθε, φησὶ,  καὶ  τὸ  βάπτισμα,  ὃ  ἐγὼ  βαπτίζομαι,  βαπτισθήσεσθε. Ποῖον  δὲ  βάπτισμα ἐβαπτίσθη  ὁ Χριστὸς μετὰ  τὸ  Ἰωάννου  βάπτισμα, ἀλλ' ἢ  τὸν  θάνατον  καὶ  τὸν σταυρόν; Ὥσπερ οὖν Ἰάκωβος οὐχὶ σταυρωθεὶς, ἀλλὰ μαχαίρᾳ τὴν κεφαλὴν ἀποθέμενος  τὸ  βάπτισμα  ἐβαπτίσθη  τοῦ  Χριστοῦ, οὕτω  καὶ  αὗται,  εἰ  καὶ  μὴ ἐσταυρώθησαν,  ἀλλὰ  δι'  ὕδατος  τελειωθεῖσαι   τὸ  βάπτισμα  ἐβαπτίσθησαν  τοῦ Χριστοῦ· ἐβάπτισε δὲ αὐτὰς ἡ μήτηρ. Τί λέγεις; γυνὴ βαπτίζει;  Ναὶ, τὰ τοιαῦτα βαπτίσματα καὶ γυναῖκες βαπτίζουσι, καθάπερ οὖν καὶ ἐκείνη τότε καὶ ἐβάπτισε, καὶ ἱέρεια γέγονε· καὶ γὰρ θύματα προσήγαγε λογικὰ, καὶ χειροτονία αὐτῇ ἡ προαίρεσις γέγονε· καὶ τὸ δὴ θαυμαστὸν, ὅτι οὐκ ἐδεήθη θυσιαστηρίου θύουσα, οὐδὲ ξύλων, οὐδὲ πυρὸς, οὐδὲ μαχαίρας· πάντα γὰρ ἐγένετο ὁ ποταμὸς, καὶ θυσιαστήριον, καὶ ξύλα, καὶ μάχαιρα, καὶ πῦρ, καὶ θυσία, καὶ βάπτισμα, βάπτισμα πολλῷ τούτου τοῦ βαπτίσματος σαφέστερον. Περὶ μὲν γὰρ τούτου φησὶ Παῦλος· Σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ· περὶ δὲ τοῦ βαπτίσματος τῶν μαρτύρων οὐκ ἔτι τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ λέγει, ἀλλ' ὅτι συμμορφούμεθα τῷ θανάτῳ αὐτοῦ. Εἰσῆγε τοίνυν τὰς θυγατέρας ἡ μήτηρ, οὐχ ὡς εἰς ποταμὸν μέλλουσα εἰσάγειν, ἀλλ' ὥσπερ εἰς τὰς ἱερὰς αὐτὰς παστάδας χειραγωγοῦσα· εἰσῆγεν ἑκατέρωθεν κατέχουσα καὶ λέγουσα· Ἰδοὺ ἐγὼ καὶ τὰ παιδία, ἃ ἐμοὶ ἔδωκεν ὁ Θεός· σύ μοι αὐτὰ ἔδωκας, σοὶ αὐτὰ παρακατατίθεμαι, τὰ ἐμαυτῆς καὶ ἐμαυτήν. Καὶ οὕτω διπλοῦν ἐγένετο τὸ τῆς γυναικὸς μαρτύριον, μᾶλλον δὲ τριπλοῦν· διὰ μὲν γὰρ ἑαυτῆς ἅπαξ, διὰ δὲ τῶν δύο θυγατέρων δὶς ἐμαρτύρησε· καὶ ὥσπερ ἡνίκα ἑαυτὴν ἀφιέναι ἔμελλε, πολλῆς αὐτῇ τῆς ὑπομονῆς  ἔδει, οὕτω καὶ ὅτε τὰ παιδία μεθ' ἑαυτῆς εἷλκεν.  ἑτέρας τοσαύτης ἔχρῃζεν ὑπομονῆς, μᾶλλον  δὲ πολλῷ  πλείονος· οὐ γὰρ οὕτως αἱ γυναῖκες  ἀλγεῖν εἰώθασιν,  ἐπειδὰν  αὐταὶ  μέλλωσι  τελευτᾷν,  ὡς  ὅταν  αἱ θυγατέρες  αὐτῶν  τοῦτο πάσχωσιν. Ὥστε μειζόνως διὰ τῶν θυγατέρων  ἐμαρτύρησεν αὕτη, καὶ πρὸς αὐτὴν ἀπεδύσατο τῆς φύσεως τὴν τυραννίδα, καὶ πρὸς τὴν φλόγα τῶν ὠδίνων  ἔστη, καὶ πρὸς τὴν ἀφόρητον τῶν σπλάγχνων  ταραχὴν, καὶ πρὸς τὸν τῆς μήτρας θόρυβον. Εἰ γὰρ θυγατέρα μίαν τις ἀποθνήσκουσαν ὁρῶσα ἀβίωτον ἡγεῖται τὸν βίον, αὕτη τὰς δύο  θυγατέρας  ἀθρόον  αὐτῇ  οὐχὶ  ὁρῶσα ἀποθνησκούσας, ἀλλὰ  διὰ  τῆς  οἰκείας χειρὸς πρὸς τὸν θάνατον ἕλκουσα, ἐννόησον ὅσα ἐπεδείκνυτο τὰ μαρτύρια, ὃ μηδὲ ἀκοῦσαι ἑτέροις φορητὸν, διὰ τῶν πραγμάτων ὑπομείνασα ἐκείνη.Οἱ μὲν οὖν στρατιῶται τούτων  οὐδὲν εἰδότες ἔμενον ὡς ληψόμενοι  πάλιν αὐτὰς, ἐκεῖναι  δὲ ἦσαν μετὰ τῶν  τοῦ Χριστοῦ στρατιωτῶν  λοιπὸν  τῶν  οὐρανίων ἀγγέλων· οἱ δὲ τηροῦντες οὐκ εἶδον· οὐ γὰρ εἶχον τοὺς τῆς πίστεως ὀφθαλμούς. Ὁ μὲν οὖν Παῦλός φησι περὶ τῆς μητρὸς, ὅτι Σωθήσεται διὰ τῆς τεκνογονίας· ἐνταῦθα δὲ αἱ θυγατέρες διὰ τῆς μητρὸς διεσώθησαν. Οὕτως ὠδίνειν  χρὴ τὰς μητέρας. Καὶ γὰρ αὗται αἱ ὠδῖνες  τῶν  προτέρων  βελτίους,  πικροτέραν  μὲν ὀδύνην,  μεῖζον δὲ ἔχουσαι κέρδος. Ἐκείνων ἴσασι τῶν ὠδίνων, ὅσαι μητέρες ἐγένοντο, οἷαι αἱ ὠδῖνες θυγατέρας ἰδεῖν ἀποθνησκούσας· τὸ δὲ καὶ αὐτὴν αὐτόχειρα γενέσθαι τῆς σφαγῆς,ἄφατον ἔχει τὴν ὑπερβολήν.

ζʹ. Ἀλλὰ τίνος ἕνεκεν οὐκ ἦλθεν εἰς τὸ δικαστήριον ἡ γυνή; Πρὸ τῆς μάχης ἐβουλήθη τὸ τρόπαιον λαβεῖν, πρὸ τῶν ἀγώνων τὸν στέφανον ἁρπάσαι, πρὸ τῶν παλαισμάτων δέξασθαι τὰ βραβεῖα, οὐ βασάνους δεδοικυῖα, ἀλλὰ τοὺς ἀκολάστους τῶν ἀπίστων ὀφθαλμούς· οὐκ ἐφοβεῖτο, μή τις αὐτῇ διορύξῃ τὰς πλευρὰς, ἀλλ' ἐδεδοίκει, μή τις τῶν θυγατέρων  διαφθείρῃ τὴν παρθενίαν. Καὶ ὅτι τοῦτον   ἐδεδοίκει  τὸν  φόβον,  οὐκ  ἐκεῖνον,  καὶ  διὰ  τοῦτο  οὐκ  ἦλθεν   εἰς  τὸ δικαστήριον,  δῆλον  ἐκεῖθεν.  Πολλῷ  μείζους  βασάνους ὑπέμεινεν  ἐν  τῷ ποταμῷ·  καὶ  γὰρ  τοῦ  σάρκα  καταξαινομένην   ὁρᾷν  πολλῷ   χαλεπώτερον   καὶ ὀδυνηρότερον, καθάπερ ἔφθην εἰπὼν, τὰ οἰκεῖα σπλάγχνα, τὰς θυγατέρας λέγω, διὰ τῆς  οἰκείας  καταδῦσαι  χειρὸς,  καὶ  ἀποπνιγομένας   ἰδεῖν,  καὶ  τοῦ  τὰς  βασάνους ἐνεγκεῖν πολλῷ μείζονος ἔδει τῆς φιλοσοφίας αὐτῇ, ὥστε δυνηθῆναι κατασχεῖν τὰς δεξιὰς  τῶν  παιδίων,  καὶ  συνεφελκύσασθαι  μεθ'  ἑαυτῆς  πρὸς  τὰ  ῥεύματα  τοῦ ποταμοῦ. Οὐδὲ γὰρ ἴσον εἰς ὀδύνης  λόγον  ὑφ'  ἑτέρων  κακῶς πασχούσας ὁρᾷν, καὶ αὐτὴν διακονεῖσθαι τῷ θανάτῳ, αὐτὴν ὑπουργὸν γενέσθαι τῆς τελευτῆς, αὐτὴν ἀντὶ δημίου καταστῆναι ταῖς θυγατράσιν· ἀλλὰ πολλῷ τοῦτο ἐκείνου χαλεπώτερον  καὶ ἀφορητότερον.  Καὶ μαρτυρήσετέ μου τῷ λόγῳ  πᾶσαι ὅσαι μητέρες ἐγένεσθε, καὶ πεῖραν  ὠδίνων   ἐλάβετε,  καὶ  θυγατέρας  ἐσχήκατε.  Πῶς  ἥψατο  τῆς  δεξιᾶς  τῶν παιδίων; πῶς οὐκ ἐνάρκησεν ἡ χείρ; πῶς οὐκ ἐλύθη τὰ νεῦρα; πῶς οὐκ ἐξέστησαν αἱ φρένες; πῶς ἴσχυσεν ὁ λογισμὸς ὑπηρετήσασθαι τοῖς γινομένοις;  Καὶ γὰρ μυρίων βασάνων   πικρότερα   ἦν   τὰ   γινόμενα,   ἀντὶ   τοῦ   σώματος   τῆς   ψυχῆς   αὐτῇ διαξαινομένης. Ἀλλὰ μέχρι τίνος φιλονεικοῦμεν διώκειν ἀκίχητα; οὐδεὶς γὰρ παραστῆσαι δυνήσεται λόγος τοῦ πάθους τὸ μέγεθος, ἀλλὰ μόνη ἡ πεῖραν λαβοῦσα καὶ ἀγωνισαμένη γυνὴ οἶδεν, ὁποῖα ταῦτά ἐστι τὰ παλαίσματα. Ταῦτα ἀκουέτωσαν μητέρες, ἀκουέτωσαν παρθένοι, μητέρες μὲν ἵνα οὕτω παιδεύωσι τὰς θυγατέρας, παρθένοι  δὲ  ἵνα  οὕτω  πείθωνται  ταῖς  μητράσιν.  Οὐ γὰρ  δὴ  μόνον  τὴν  μητέρα ἐπαινεῖν  χρὴ τὴν  τοιαῦτα  ἐπιτάξασαν, ἀλλὰ  καὶ τὰς θυγατέρας  θαυμάζειν, αἳ τὰ τοιαῦτα ὑπήκουσαν· οὔτε γὰρ ἡ μήτηρ ἐδεήθη δεσμῶν πρὸς τὰ ἱερεῖα καὶ τὰ θύματα, οὔτε αἱ δαμάλεις ἐσκίρτησαν, ἀλλ' ἴσῃ τῇ προθυμίᾳ καὶ ψυχῇ τὸν ζυγὸν ἕλκουσαι τοῦ  μαρτυρίου, οὕτως  εἰσῄεσαν εἰς  τὸν  ποταμὸν  τὰ  ὑποδήματα  ἔξω  τῆς  ὄχθης ἀφεῖσαι· τοῦτο δὲ ἐποίουν, φειδόμεναι τῶν φυλάκων· τοσαύτη ἡ πρόνοια τῶν ἁγίων ἐκείνων ἦν. Καταλιπεῖν· γὰρ αὐτοῖς ἀπολογίαν ἐσπούδαζον εἰς τὸ δικαστήριον, ἵνα μὴ ὁ ὠμὸς καὶ ἀπηνὴς δικαστὴς ἐκεῖνος ἐγκαλεῖν ἔχῃ προδοσίαν, καὶ ὅτι λαβόντες ἀργύριον τὰς γυναῖκας ἀφῆκαν· διὰ τοῦτο κατέλιπον τὰ ὑποδήματα τῇ γνώμῃ μαρτυροῦντα τῶν στρατιωτῶν, ὅτι οὐκ εἰδότων αὐτῶν, ἀλλ' ἀγνοούντων  πρὸς τὸν ποταμὸν ηὐτομόλησαν. Τάχα πολὺς ὑμῖν ἐγένετο πόθος τῶν ἁγίων  ἐκείνων·  μετὰ τούτου τοίνυν τοῦ πυρὸς προσπέσωμεν αὐτῶν τοῖς λειψάνοις· συμπλακῶμεν αὐτῶν ταῖς θήκαις· δύνανται  γὰρ καὶ θῆκαι μαρτύρων πολλὴν  ἔχειν δύναμιν, ὥσπερ οὖν καὶ τὰ ὀστᾶ τῶν μαρτύρων πολλὴν ἔχει τὴν ἰσχύν. Καὶ μὴ μόνον ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς ἑορτῆς ταύτης, ἀλλὰ καὶ ἐν ἑτέραις ἡμέραις προσεδρεύωμεν αὐταῖς, παρακαλῶμεν αὐτὰς, ἀξιῶμεν  γενέσθαι  προστάτιδας ἡμῶν· πολλὴν  γὰρ ἔχουσι παῤῥησίαν οὐχὶ ζῶσαι μόνον, ἀλλὰ καὶ τελευτήσασαι· καὶ πολλῷ μᾶλλον τελευτήσασαι. Νῦν γὰρ τὰ στίγματα  φέρουσι  τοῦ  Χριστοῦ· τὰ  δὲ  στίγματα  ἐπιδεικνύμεναι   ταῦτα,  πάντα δύνανται πεῖσαι τὸν βασιλέα. Ἐπεὶ οὖν τοσαύτη ἡ δύναμις αὐταῖς καὶ ἡ φιλία πρὸς τὸν Θεὸν, τῇ συνεχεῖ προσεδρίᾳ καὶ  τῇ  διηνεκεῖ  πρὸς  αὐτὰς  ἀφίξει  καταστήσαντες  ἑαυτοὺς  οἰκείους αὐτῶν,  ἐπισπασώμεθα δι' αὐτῶν  τὴν  παρὰ τοῦ  Θεοῦ φιλανθρωπίαν·  ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν,  χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ  τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεθ' οὗ τῷ Πατρὶ ἡ δόξα, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

28. Λόγος εις τον τετραημερον Λάζαρον

Πρώην ὑμῖν, ἀγαπητοὶ, τὸν πολυανθῆ τοῦ ἔαρος διαπλέκοντες στέφανον, καὶ τὴν ὥραν τοῦ ἔτους κα θάπερ ἐν πίνακι  τῶν  λόγων  χαρακτηρίζοντες,  οὐ μό νον ἄλση θάλλοντα καὶ λειμῶνας ἀναβλαστάνοντας καὶ αὔρας πρὸς ἀναβίωσιν κατεπειγομένας  ἐνεδεί  κνυμεν,  ἀλλὰ  καὶ τὴν  ἡμετέραν  φύσιν  κατὰ τὸν  και ρὸν τοῦτον τὰ τῆς ἀναστάσεως δεδεγμένην ἀπεφαίνο μεν σύμβολα, καὶ πρόσφορόν τινα τῷ καιρῷ ζητοῦν τες ὑπόθεσιν, τὸν ἀναζήσαντα Λάζαρον εἱλκύσαμεν. Ἀλλὰ πρὸς τὴν  ὑπόσχεσιν διαρκέσαι μὴ δυνηθέντες,  κατὰ  τὸ πρῶτον  ἐγχείρημα  τὸν  λόγον συνεπεράναμεν· καὶ πρὸ πάντων ἐπιζητήσαντες, τίνος χάριν ὑπὸ τῶν λοιπῶν εὐαγγελιστῶν  ὁ Λάζαρος σιγηθεὶς, Ἰωάννῃ  μόνῳ συγγέγραπται, ἐλέγομεν, ὅτι τὴν ὑποψίαν  πλά  σματος προϋποτεμνόμενον  τὸ  Πνεῦμα τὸ ἅγιον  συν εχώρησε τοῖς εὐαγγελισταῖς ἐκ συνόδου τε καὶ συμ φωνίας τὰ τοῦ Σωτῆρος ἀναγεγραφηκέναι  τὰ θαύμα τα, ἀλλὰ καὶ παραλιπεῖν ἄλλον ἄλλο τι παρεσκεύα σεν, ἐναργὲς τεκμήριον ποιούμενον, τὸ μὴ κακούρ γως, μηδὲ ἐκ παρασκευῆς, μηδὲ ἐκ συνθήματος. μηδὲ πρὸς χάριν  αὐτοῖς  συγγεγράφθαι  τὰ εὐαγγέλια,  καὶ ὥστε πάντα,  ὅταν  τὸ φαινόμενον ἐλλείψῃ, τὴν ἀπε ρίεργον ἀλήθειαν σαφηνίζειν.Ἀλλὰ τού των ἱκανῶς τότε προκατασκευασθέντων ἡμῖν, σκοπή σωμεν τίς ἡ κατὰ τὸν Λάζαρον θαυματουργία  τοῖς εὐαγγελισταῖς  εὔκαιρος χρεία. Πολλὰ πρὸς τοὺς  μαθητὰς πολλάκις  περὶ τοῦ πάθους διαλεχθεὶς  ὁ Σωτὴρ, ναρκῶντας ἑώρα, καὶ πρὸς τοιαύτην ἀκοὴν ὑπο φρίττοντας, καὶ ἀσθενείας μᾶλλον ἢ οἰκονομίας τὸ προμηνυόμενον πάθος ὑπολαμβάνοντας, καὶ ἀνθρω πίνοις ἔτι λογισμοῖς ῥιπιζομένους  καὶ  τρέμοντας.  ∆ιὰ τοῦτο  ἤδη  τοῦ  πάθους  πλησιάζοντος,  καὶ  τοῦ σταυροῦ  μέλλοντος  πήγνυσθαι,  ἀνίστησιν  ἀποθανόντα  τὸν  Λάζαρον, ἵνα  ἔργῳ διδάξῃ τοὺς μαθητευομένους, ὡς οὐκ ἀσθενείας ὁ σταυρὸς καὶ ὁ θάνατος, ἵνα πείσῃ τοὺς παρόντας, ὅτι θανάτῳ μὲν ἐπιτάττει, καὶ ψυχὴν ἀνακαλεῖται τῶν γηΐνων ἀπολυθεῖσαν δεσμῶν.Σκοπῷ δέ τινι τὸν ἑκούσιον ὑφίσταται θάνατον, καὶ τάχα δὲ προδιαγράφων ἐν τῷ Λαζάρῳ τὴν μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀνάστασιν, καὶ τῇ συντόμῳ προθεσμίᾳ τῆς ὑπὸ γῆν διατριβῆς τοὺς μικροψύχους παραμυθησάμενος, καὶ ἐν προθύροις τοῦ σταυροῦ τὸν φόβον ἀναγκαίως  τῶν μαθητῶν  ὑπεκλύων, καὶ δεικνὺς ὅτι τὸ τῷ ἑτέρῳ παρ' αὐτοῦ  χαρισθὲν  καὶ  αὐτῷ  παρ'  ἑαυτοῦ  ῥᾳδίως  ὑπάρξει,  διὰ  αὐτῶν  τῶν  ἔργων ἀμφιβάλλοντας  νου θετῶν, καὶ τοιούτῳ τρόπῳ φωνὰς  τοῖς πράγμασιν περιάπτων,καὶ δι' ὧν ἐποίει σχεδὸν ταῦτα φθεγγό μενος· οὐδαμοῦ τὴν ἀναληφθεῖσαν ἀνθρωπότητα τῆς θείας ἐνεργείας ἄμικτον ἀπολέλοιπα, ἀλλὰ νῦν μὲν ὡς ἄνθρωπος, νῦν δὲ ὡς Θεὸς ἐγὼ, τῇ μὲν φύσιν ὑποδεικνὺς, τῇ δὲ τὴν οἰκονομίαν πιστούμενος, καὶ διδάσκων τὰ μὲν ταπεινότερα προσάπτειν τῇ ἀνθρωπότητι, ἀνατιθέναι δὲ τὰ ὑψηλότερα τῇ θεότητι, καὶ διὰ τῆς ἀνίσου ταύτης τῶν ἔργων κράσεως τὴν ἄν ισον τῶν φύσεων ἕνωσιν ἑρμηνεύων, καὶ διὰ τῆς κατὰ τῶν παθῶν ἐξουσίας δηλοποιῶν τῶν  παθῶν  τὸ αὐθαί  ρετον, ἐχαλίνωσα  τὴν  φύσιν  ὡς  Θεὸς, ἐπὶ  τεσσαρά κοντα ἡμέρας  παρατείνας  τὴν  ἀσιτίαν,  ἐπείνασα  δὲ  μετὰ  ταῦτα,  καὶ  ἐκοπώθην   ὡς ἄνθρωπος· ἀλλ' ὡς Θεὸς θάλατταν λυττῶσαν ἐκοίμησα· ἐπειράθην ὡς ἄνθρωπος ὑπὸ τοῦ διαβόλου, ἀλλ' ὡς Θεὸς ἐπιτά γματι δαίμονας ἀπήλασα· μέλλω πάσχειν ὑπὲρ ἀν θρώπων  ὡς ἄνθρωπος, ἀλλ' ἵνα μὴ ἀσθενείας ὑπολά βητε τὸ γινόμενον,  πρὸ τοῦ θάνατον  ἐπελθεῖν  ἀνακα λοῦμαι τὸν ὑπὸ τοῦ θανάτου κρατούμενον, καὶ τὴν τῆς θεότητος ἐνέργειαν προμηνύσας, τότε τῆς ἀν θρωπότητος τὸ ἀρχαῖον ὄφλημα καταβάλλω, καὶ διαλύσας τὰ δεσμὰ, τότε δεσμοῦμαι, καὶ διὰ τῶν πραγμάτων αὐτῶν [ἐπιδείκνυμι]  ὅτι  ἐξουσίαν ἔχω  θεῖναι  τὴν  ψυχήν  μου, καὶ  ἐξουσίαν ἔχω  πάλιν λαβεῖν αὐτήν. Αὕτη τοῦ Σωτῆρος ἡ διὰ τῶν ἔργων διδασκα λία· εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, μηδὲ λόγῳ τινὶ τὴν κατὰ τὸν Λάζαρον θαυματουργίαν  ἐταμιεύετο, οὐκ ἂν δή που προαγγελθείσης αὐτῷ κατὰ τὴν ὁδὸν τῆς ἀσθε νείας τοῦ Λαζάρου· Ἀπέστειλαν γὰρ, φησὶν, ἀδελ φαὶ αὐτοῦ πρὸς τὸν Κύριον λέγουσαι, Ἴδε ὃν φι λεῖς ἀσθενεῖ· οὐκ ἂν οὖν τι τοιοῦτον ἀκούσας ἐπὶ πολὺ ἀνεβάλετο, ἀλλ' ὥσπερ ἐπὶ τοῦ ἑκατοντάρχου καὶ τῆς Συροφοινικίσσης ἐποίησεν, καὶ τοῦ μὲν ἀπόν τος τὸν παῖδα, τῆς δὲ ἀπούσης τὴν θυγατέρα  διέσω σεν· οὕτως  ἂν καὶ ἐπὶ τῆς Μάρθας περὶ ἀδελφοῦ  δη λούσης ὡς ἀσθενεῖ πεποίηκεν.Νῦν δὲ ἐξεπίτη δες ἀναμένει τὸν θάνατον, καὶ ἐνδιατρίβει ἡ παρολ κὴ, καὶ τὴν παρουσίαν ἐκ προνοίας ὑπερτίθεται, ἵνα τὴν κατὰ τοῦ θανάτου νίκην  πρὸ τῆς τοῦ θανάτου πάλης ἐνδείξηται· καὶ τρεῖς μὲν ἡμέρας ὑπερτίθε ται, πρὸς ἔλεγχον τῆς ἀκριβοῦς τελευτῆς. Ἰουδαίων δὲ παρόντων ἀνοίγει τὸν τάφον, ἵνα κήρυκας τοῦ θαύ ματος ἐργάσηται τοὺς ἐλαύνοντας·  δι' εὐχῆς  δὲ καὶ τῆς τοῦ Πατρὸς ἐπικλήσεως ἐγείρει τὸν Λάζαρον, ἵνα μὴ δόξῃ τοῖς τοῦ δημιουργοῦ ἀντιτάττεσθαι  νόμοις. Καὶ βλέπε μοι τὸ παράδοξον· οὐκ εἶπεν, Λάζαρε, ἀνάζησον, ἀλλὰ τί; Λάζαρε, δεῦρο ἔξω, ἵνα διδάξῃ τοὺς παρόντας ὡς οὗτος ἐκεῖνος ὁ καλῶν τὰ μὴ ὄντα ὡς ὄντα, ἵνα δείξῃ τοῖς παροῦσιν ὡς οὗτος ἐκεῖνος ὁ Θεὸς ζώντων καὶ οὐ νεκρῶν, ἵνα ἐν καιρῷ τὸ ἀπαρ εμπόδιστον τοῦ θείου προστάγματος ἐπιδείξηται,  καὶ ἀναμνήσῃ τοὺς περιεστῶτας τοῦ λέγοντος·  Γενη θήτω  στερέωμα· Συναχθήτω  τὰ ὕδατα εἰς συν αγωγὴν  μίαν· Βλαστησάτω ἡ γῆ βοτάνην  χόρτου· Ἐξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἑρπετὰ ψυχῶν  ζωσῶν· Λάζαρε,  δεῦρο   ἔξω·   καὶ   τοῦτο   πρὸς   μείζω   καὶ   βεβαιοτέραν   πίστιν   τῶν συνδραμόντων,  ἵνα  ἡ  μὲν  στολὴ  καὶ  τὰ  δεσμὰ τῇ  νεκρότητι  μαρτυρήσῃ· ἡ  δὲ ἀνυπέρθετος ὑπακοὴ, καὶ ὁ ἀνεμπόδιστος φόβος τὴν δεσποτικὴν αὐθεντίαν  κηρύξῃ Λάζαρε, δεῦρο ἔξω· καὶ ὁ διαλελυμένος ὠρθοῦτο, καὶ ὁ σεσηπὼς ᾐσθάνετο· ὁ νεκρὸς ὑπήκουεν, καὶ ὁ δεσμώτης ἔτρεχεν, καὶ ὁ θρηνούμενος ἐσκίρτα. ∆ιὰ τί δὲ κραυγῇ κέχρηται πρὸς τὸ παρὸν ὁ Σωτήρ; φησὶν γὰρ ὁ εὐαγγελιστὴς, Ταῦτα εἰπὼν, φωνῇ μεγάλῃ  ἐκραύγασεν, Λάζαρε, δεῦρο ἔξω. Καὶ διὰ τῆς  βοῆς τάχα  τὴν  μέλλουσαν προϋποτυπώσας ἀνάστασιν· Σαλπίσει γὰρ, φησὶν, καὶ οἱ νεκροὶ ἀναστήσονται. Πολλὰ ἔτι ἔχων λέγειν, ἐπὶ τὴν προκειμένην ὑπόθεσιν ἕλκομαι, καὶ ἀπὸ τάφου πρὸς τάφον με ἐλθεῖν ἀναγκάζομαι.Εὔκαιρος δὲ ἄρα καὶ ὁ τοῦ Λαζάρου τάφος τάφοις ἐξετασθείς· οὐκ ἄκαιρος, ὡς ἔοικεν, καὶ ὁ τῶν γυναικῶν θάνατος ἐπ' αὐτὸν τὸν τάφον ἑορταζόμενος. Τάφος ἐκεῖ,καὶ τάφος ἐνταῦθα·  ἀλλ'  ὁ μὲν τοῦ Λαζάρου τάφος ἀνοιγόμενος  τὴν τοῦ Χριστοῦδύναμιν  ἐμφανίζει,  ὁ δὲ τῶν  γυναικῶν  τάφος κεκλεισμένος καὶ ἐνεργῶν  τὴν τοῦ Σωτῆρος χάριν  κηρύττει· ἐκεῖ νεκρὸς ὑπὲρ φύσιν  τὸν  τάφον  ἐκτρέχων,  ἐνταῦθα γυναῖκες  παρὰ φύσιν  τοῖς  τάφοις  προστρέχουσιν· ἐκεῖ  θείας  δυνάμεως  σημεῖον, ἐνταῦθα  προαιρέσεως γενναίας  τεκμήριον· ἐκεῖ Λάζαρος ..... τὰς τοῦ θανάτου  ..... εὐθάρσως  ἐπίσταται·  ἐκεῖ  μετὰ  τὸν  θάνατον  ἀναβίωσις,  καὶ  ἐνταῦθα  ζωή·  ἐκεῖ θάνατος βιαίως λῃστεύεται, ἐνταῦθα θάνατος προδήλως πατεῖται· ἐκεῖνον ὁ θάνατος δανείσας  τῷ  βίῳ  πάλιν  διὰ  τοῦ  τάχους  ἀνέλαβεν·  μᾶλλον  δὲ,  φησὶν,  Ἔλαβον γυναῖκες  ἐξ ἀναστάσεως τοὺς νεκροὺς αὐτῶν, τοῦτο Θεοῦ κε-λεύσαντος· αὗται δὲ ἀπὸ προσκαίρου ζωῆς πρὸς ζωὴν ἀπέραντον μετεπήδησαν, μήτηρ καὶ θυγατέρες, αἱ σήμερον  ἡμᾶς  συναθροίσασαι·  μήτηρ  εὐσεβὴς  ὠδῖνα   ὑπενεγκοῦσα,  θυγατέρες ὠδίνων ἀπείραστοι, μήτηρ λύσασα παρθενίαν εἰς γένεσιν παρθένων, μήτηρ ἁγνείας ὠδίνασα, μήτηρ κατὰ φυσικὸν νόμον παρθένους γεννήσασα Ὁ πανταχοῦ  τοῖς  εὐσεβέσιν ἐπιστρατεύων  τύραννος,  ὁ τῶν  βαρβαρικῶν φόνων  πρὸς τὸ ἐμφύλιον  αἷμα μεταστρέφων τὸ ξίφος, τύραννος Χριστὸν ἐλαύνων τὸν  οὐ  βλεπόμενον,  τύραννος  διὰ  τῆς  ποίμνης  οἰόμενος  τὸν  ποιμένα  πορθεῖν, τύραννος εἰς οὐρανὸν τοξεύειν ἐπιχειρῶν,  τύραννος τὴν Χριστοῦ βασιλείαν πλατυνομένην  ζηλοτυπῶν·  τύραννος  ἦν  ὁ διώκων  ἀνὴρ  καὶ  μονόζυξ, ἀπρόοδοι θυγατέρες αἱ συναγωνιζόμεναι.  Χρήματα διηρπάζετο, πατρὶς ἀπελιμπάνετο· εἷλκον ἀσεβεῖς στρατιῶται τὰς τῆς σωφροσύνης τε καὶ κοσμιότητος ἐραστὰς, τοιχωρύχοι τὴν τοῦ νοητοῦ  Ναβουχοδονόσορ εἰκόνα προσκυνεῖν ἀναγκάζοντες.  Ἀλλ' ὅπερ ἡ Βαβυλωνία κάμινος ἐπὶ τῆς τῶν μαρτύρων τριάδος ἐργάζεται, καὶ σώματός τε καὶ ψυχῆς  τὰ δεσμὰ διαλύσασα, ἐλευθέρας ἀφῆκεν  εἰς οὐρανὸν πέτασθαι τὰς ψυχάς. Ὄφις δὲ ἀρχόμενος ὁ τὴν Εὔαν ἐν παραδείσῳ διώξας, ὁ τοῖς ἁπλοῖς καὶ ἀκάκοις σοφιστεύσας ἤθεσιν, οὗτος τὸν ποταμὸν ἰδὼν λύθρου κολυμβήθραν γενόμενον, καὶ θείῳ Πνεύματι τὸ ῥεῖθρον ἀνακιρνώμενον,  ἄχρι τοῦ ποταμοῦ τὰς μακαρίας διώξας, τοῖς πυρὶ πνευματικῷ  κερασθεῖσιν ὕδασιν ἀνεκρούετο, καὶ περιστρέφων ἑαυτῷ τὸ κομψὸν, τοῦ ἀρχαίου μηχανήματος τὴν ζημίαν ἐθρήνει, καὶ τὰς πρὶν εὐαπατήτους τε καὶ εὐπτοήτους γυναῖκας, ταύτας κατὰ τοῦ θανάτου σοβαρῶς νεανιευομένας  ἑώρα, καὶ ἣν ἐτήρει πτερνίσαι πτέρναν, ταύτην ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανὸν ἁλλομένην ἔβλεπεν.Ἀλλ' ἱκανῶς καὶ ταῖς τροπαιοφόροις ἐμπανηγυρίσαντες γυναιξὶν, καὶ τὸ χρήσιμον  πανταχοῦ  τῇ  ὑποθέσει  κεράσαντες,  καὶ  τάφον  παλαιὸν  νεαρῷ  τάφῳ κοσμήσαντες,  καὶ  παράλογον   ἀναβίωσιν  καρτερικῷ  θανάτῳ   συῤῥάψαντες,  καὶ ἀνδράσι τε καὶ γυναιξὶν ὑποδείγματα πρὸς ἀρετήν τε καὶ εὐσέβειαν ὑποθέμενοι, καὶ θάνατον ἀοίδιμον καὶ ἀνάστασιν ζηλωτὴν  ἐπιδείξαντες, εὐχαριστήσωμεν ζωῆς καὶ θανάτου ἐξουσίαν ἔχοντι Χριστῷ· ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος ἅμα τῷ Πατρὶ σὺν τῷ ἁγίῳ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.   

Πρώτη  εισαγωγή και δημοσίευση  κειμένων  απο την Ελληνική Πατρολογία Ιωάννου Χρυσοστόμου (Τόμοι 47 έως 64)  στό Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Η ψηφοποίηση κειμένων ,αναρτήσεων και εικόνων έγινε απο τόν Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: