ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΦΥΡΑ
ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΧΕΡΙΝ
Ενότητες
Η πολιτική της Ειρήνης ως αυτοκράτειρας (797-802)
Η πρόταση γάμου της Ειρήνης στον Καρλομάγνο
Εναντίωση της Δύσης στη λατρεία των εικόνων
Ο αυτοκρατορικός τίτλος
Ο Κάρολος στέφεται αυτοκράτορας
Οι βυζαντινές αντιδράσεις στη στέψη
Μια διεξοδική αναδρομική εξέταση των περιστάσεων
Η πτώση της Ειρήνης
Συμπέρασμα
Μόλις ο Κωνσταντίνος απομακρύνθηκε από την εξουσία, η Ειρήνη εξέδωσε μια ανακοίνωση που πληροφορούσε τον λαό ότι ο γιος της δεν ήταν πλέον αυτοκράτορας. Η είδηση προκάλεσε αμέσως δύο απόπειρες ανατροπής της Ειρήνης από τους γιους του Κωνσταντίνου Ε'. Τον Οκτώβριο του 797, ο Αέτιος, ένας από τους ευνούχους συμβούλους της, συνέτριψε την πρώτη εξέγερση και εξόρισε τους πρώην καίσαρες στην Αθήνα. Αλλά το επόμενο έτος, δυνάμεις του Ελλαδικού Θέματος συνεργάστηκαν με έναν ντόπιο Σλάβο ηγέτη, τον Ακαμίρ, και προσπάθησαν ξανά. Σε αυτή την περίπτωση, οι συγγενείς της Ειρήνης της φάνηκαν χρήσιμοι: ο ανιψιός της Θεοφύλακτος Σαραντάπηχος, που είχε τον τίτλο του σπαθάριου, στάλθηκε για να ζητήσει από τον πατέρα του Κωνσταντίνο, τον αδελφό της Ειρήνης, να καταστείλει τη συνωμοσία. Τότε τυφλώθηκαν και οι υπόλοιποι τέσσερις καίσαρες.119 Αλλά ακόμη και σε αυτή τη θλιβερή κατάσταση εξακολούθησαν να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής άλλων στασιαστών: το 811/81 2, στη διάρκεια της βασιλείας του Μιχαήλ Α', μια ακόμη συνωμοσία για την ενθρόνιση των αδελφών που εκείνη την εποχή ήταν φυλακισμένοι στην Πάνορμο αποκάλυψε τη συνεχιζόμενη προσκόλληση στους γιους του Κωνσταντίνου Ε'.120 Παρά τη μικρή διαφορά στο όνομα, σε αυτή την περίπτωση δύο άνδρες μέλη της οικογένειας της Ειρήνης αναφέρονται για πρώτη και τελευταία φορά. Ίσως ο κατά πολύ νεότερος αδελφός της Κωνσταντίνος είχε μείνει στην Ελλάδα όταν η Ειρήνη άρχισε να ακτινοβολεί στην πρωτεύουσα και είχε πρόσφατα προαχθεί στην τάξη των αρχόντων μαζί με τον γιο του, τον σπαθάριο. Αλλά αν είχαν ελπίσει για ακόμη πιο λαμπρά μεγαλεία, σίγουρα θα απογοητεύτηκαν. Η Ειρήνη δεν σκόπευε επ’ ουδενί να ευνοήσει τους συγγενείς της.
Η Ειρήνη ανυπομονούσε να εδραιώσει μια σταθερή εξωτερική πολιτική και γι’ αυτό τον σκοπό, το 798, έστειλε πρεσβείες τόσο στους Άραβες όσο και στους Φράγκους. Τα νέα για την τύφλωση του Κωνσταντίνου και την απομάκρυνσή του από την εξουσία ανακοινώνονται στους ξένους ηγεμόνες από τις δύο αποστολές που αμφότερες έχουν κοινό στόχο: την ειρήνη. Ο Χαρούν αλΡασίντ αρνείται να διακόψει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις κατά του Βυζαντίου, που εξελίσσονται ευνοϊκά για εκείνον. Αντίθετα μάλιστα, στέλνει τον Αμπνταλ Μαλίκ να λεηλατήσει την Καππαδοκία και τη Γαλατία, και το επόμενο έτος επιτίθεται στο αυτοκρατορικό ιπποφορβείο, στη Μαλάγινα, όπου και λαφυραγωγεί όλο τον εξοπλισμό του στρατοπέδου του Θέματος του Οψικίου. Φαίνεται λοιπόν ότι οι εχθροπραξίες με τους Άραβες είναι γραφτό να συνεχιστούν. Ωστόσο στη Δύση, τα νέα γίνονται δεκτά με καλύτερο τρόπο. Η Ειρήνη απαιτεί την απελευθέρωση του Σισίννιου, αδελφού του πατριάρχη Ταράσιου, ο οποίος είχε αιχμαλωτιστεί από τους Φράγκους το 788, αίτημα που ικανοποιείται. Ο Κάρολος ανταποδίδει στέλνοντας τη δική του πρεσβεία ειρήνης και έτσι αποκαθίστανται και πάλι οι επαφές της Ανατολής με τη Δύση μετά από μακρά διακοπή.122
Όμως ακόμη και αν οι Άραβες και οι Φράγκοι αποδέχονται την Ειρήνη ως μοναδική αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, ο τρόπος που η τελευταία οικειοποιήθηκε την εξουσία προκαλεί αμφιβολίες και υποψίες. Μάλιστα μερικοί σύμβουλοι του Καρόλου αναρωτιούνται ποιος στ’ αλήθεια κυβερνά την Αυτοκρατορία. Για τους Δυτικούς ηγέτες, κοσμικούς και εκκλησιαστικούς, οι οποίοι είχαν και στο παρελθόν διπλωματικές επαφές με το Βυζάντιο, η Ειρήνη ταυτίζεται με τη γυναίκα που είχε υπάρξει για μεγάλο διάστημα σύζυγος του αυτοκράτορα και συναυτοκράτορας μαζί με τον γιο της. Ορισμένοι μάλιστα διατείνονται πως επειδή δεν είναι άνδρας αυτοκράτορας, όπως ο Κωνσταντίνος ΣΤ', η αυτοκρατορική θέση κατά κάποιον τρόπο χηρεύει. Βέβαια η Ειρήνη δεν έχει καμιά αμφιβολία για τον ρόλο της και τον τίτλο της ως αυτοκράτορος και καθιστά γνωστό στους πάντες ότι θεωρεί τον εαυτό της ισότιμο με τους προκατόχους της. Αλλά και η βυζαντινή Αυλή αποδέχεται τη χρήση εκ μέρους της του τίτλου βασιλεύς, παρά την ανωμαλία της διατύπωσης.
Σαν να θέλει να προλάβει ενδεχόμενες επικρίσεις, η Ειρήνη επιδεικνύει για μιαν ακόμη φορά με θεαματικό τρόπο την αφοσίωση που δείχνουν οι κάτοικοι της Βασιλεύουσας στην αυτοκράτειρά τους. Μετά τον εορτασμό της Ανάστασης το 799, διασχίζει την πόλη από τον ναό των Αγίων Αποστόλων μέχρι το ανάκτορο ανεβασμένη σ’ ένα επίχρυσο άρμα που το σέρνουν τέσσερα άσπρα άλογα ενώ τέσσερις πατρίκιοι κρατούν τα ηνία τους και μοιράζει χρήματα σε όλη τη διαδρομή. Η τελετή αυτή, που προβλέπεται για τη Δευτέρα του Πάσχα στο Περί της Βασιλείου τάξεως, προσαρμόστηκε προσφυώς για μια γυναίκααυτοκράτορα ώστε να μην παραλειφθεί η παραδοσιακή διανομή των νομισμάτων.123 Κανονικά, ο άνδρας αυτοκράτορας ίππευε ένα λευκό άλογο ντυμένο με τα πιο πλουμιστά του φάλαρα και οι επιτελείς του ακολουθούσαν έφιπποι, ενώ προηγούνταν πεζικάριοι και παλατιανοί αξιωματούχοι που φορούσαν τις επίσημες στολές τους και τις κυριακάτικες ενδυμασίες τους. Πρόκειται για μια τελετή που διαρκεί μία ολόκληρη ημέρα, με πολλές στάσεις σε διάφορα μνημεία της πόλης, όπου ο ηγεμόνας επευφημείται από τις φατρίες και διανέμει τα νομίσματα. Ως γυναίκααυτοκράτορας η Ειρήνη προτιμά να οδηγήσει ένα άρμα, αλλά υποχρεώνει τέσσερις από τους στρατιωτικούς επιτελείς της, τον Βαρδάνη Τούρκο, στρατηγό του Θέματος των Ανατολικών, τον Σισίννιο από τη Θράκη, τον αδελφό του Νικήτα, δομέστικο των σχολών, και τον Κωνσταντίνο Βο'ΐλα σ’ έναν υποδεέστερο ρόλο: να βαδίζουν κρατώντας τα χαλινάρια των αλόγων που έσερναν το άρμα της σε όλη τη διάρκεια της πολύωρης πομπής.
Συνυπολογίζοντας την προηγούμενη δραστηριότητα της Ειρήνης στην οικοδόμηση κτηρίων, η απόφασή της το 799 να εμφανιστεί δημόσια στον παραδοσιακό φιλανθρωπικό ρόλο του ηγεμόνα, ο οποίος μοιράζει αφειδώς νομίσματα στα πλήθη που συρρέουν στις άκρες των δρόμων, ταιριάζει στο ξεκάθαρο πρότυπο. Την ίδια πολιτική εφαρμόζει όταν αποφασίζει τη μείωση των αποκαλούμενων «αστικών φόρων» που πληρώνουν οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης και των εμπορικών φόρων που επιβάλλονται σε όλα τα αγαθά που εισάγονται είτε εξάγονται από την Αυτοκρατορία. Αυτά τα κομμέρκια συλλέγονταν από εντεταλμένους αξιωματούχους, τους κομμερκιάριους, που είχαν την έδρα τους στην Άβυδο (στη νότια είσοδο των Δαρδανελίων) και στον Ιέρωνα, στο βόρειο άκρο του Βοσπόρου (απ’ όπου ελεγχόταν η είσοδος στη Μαύρη Θάλασσα). Μια και η μείωση των φόρων είναι πάντα δημοφιλής, η αυτοκράτειρα στοχεύει σττ)ν εδραίωση της θέσης της και στον πολλαπλασιασμό των οπαδών της, που ακόμη τους αντλεί κυρίως από τους κόλπους των εικονολατρών και των μοναστικών κύκλων. Έχοντας ν’ αντιμετωπίσει τον Χαρούν αλΡασίντ και τις στρατιωτικές του επιτυχίες, η Ειρήνη δεν μπορεί να κάνει πολλά για να ανακουφίσει τα βάσανα εκείνων που ζουν στις περιοχές της Μικράς Ασίας όπου εισβάλλουν οι Άραβες. Είναι όμως αποφασισμένη να δυναμώσει τη λαϊκή υποστήριξη των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης προς το πρόσωπό της.
Παρότι είναι δύσκολο να δώσουμε ακριβείς χρονολογίες για τα υπόλοιπα μέτρα που πήρε, φαίνεται πως η Ειρήνη εφάρμοσε την πολιτική της επέκτασης της αυτοκρατορικής διοίκησης σε τμήματα των Βαλκανίων, καθώς και στις δυτικές περιοχές της Αυτοκρατορίας. Εδώ υπήρχαν λιγότερο σοβαρές στρατιωτικές απειλές, παρ’ όλο που Άραβες πειρατές προξενούσαν ήδη προβλήματα στους κατοίκους των παραλίων του Αιγαίου. Την τελευταία δεκαετία του Η' αιώνα ή στις αρχές του Θ', ιδρύθηκαν καινούργια Θέματα σε περιοχέςκλειδιά: η Μακεδονία, που περιλάμβανε τις περιοχές της δυτικής Θράκης οι οποίες είχαν υποταχτεί τη δεκαετία του 780 και τις οποίες επισκέφτηκαν η Ειρήνη και ο Κωνσταντίνος στη βασιλική περιοδεία του 784· η Κεφαλλονιά και η Ζάκυνθος, δύο νήσοικλειδιά που αποτέλεσαν τη βάση για τον εκχριστιανισμό της ηπειρωτικής Ελλάδας τέλος το Δυρράχιο, στο βόρειο άκρο της δυτικής ακτής της Ελλάδας.124 Η δημιουργία αυτών των νέων επαρχιακών διοικητικών μονάδων συχνά αποδίδεται στον Νικηφόρο, τον διάδοχο της Ειρήνης, όμως οι ημερομηνίες όπου εμφανίζονται οι πρώτοι αξιωματούχοι των Θεμάτων υποδηλώνουν ότι μάλλον εκείνη ήταν η υπεύθυνη. Έχοντας από πρώτο χέρι την εμπειρία της επίσκεψής της στη Βόρεια Ελλάδα, είναι πιθανό να θεώρησε το συγκεκριμένο ζήτημα πρώτης προτεραιότητας.
Η σημασία που αποδίδει στην περιοχή φαίνεται εξάλλου από την απόφασή της να προαγάγει την Επισκοπή της Αθήνας σε Μητρόπολη.125 Με αυτή την προαγωγή παρέκαμψε τη συνήθη πολιτική που επέτρεπε την ύπαρξη μίας μόνο μητροπολιτικής έδρας σε κάθε επισκοπή και ταυτόχρονα τίμησε την Εκκλησία της πόλης από την οποία καταγόταν. Αν και ο κατάλογος με τους εκκλησιαστικούς ηγέτες της Αθήνας δεν αναφέρει κάποια συγκεκριμένη ημερομηνία γι’ αυτή την αλλαγή, τη συνδέουν κατά παράδοση με την Ειρήνη. Με αυτόν τον τρόπο πολλοί ιστορικοί επιβεβαίωσαν την άποψή τους ότι μια γυναίκα αυτοκράτορας θα ενδιαφερόταν περισσότερο για την αναβάθμιση της Εκκλησίας της Αθήνας, παρά για το θεμελιώδους σημασίας ζήτημα της επέκτασης του αποτελεσματικού, κεντρικού ελέγχου σε περιοχές που στο παρελθόν βρίσκονταν εκτός της αυτοκρατορικής εξουσίας.
Από τη νέα της θέση ως μοναδικής αυτοκράτειρας, η Ειρήνη όφειλε επίσης να σκεφτεί το μέλλον της. Ως μητέρα του διαδόχου του θρόνου προστάτευσε τα δικαιώματα του γιου της από το 780 και μετά, και έως τότε δεν είχε τεθεί ανοιχτά θέμα να ξαναπαντρευτεί. Όμως τώρα πια είναι χήρα αυτοκράτειρα που έχει παραμερίσει τον γιο της από τη διαδοχή, και έτσι είναι ελεύθερη να μεταβιβάσει το αυτοκρατορικό κύρος σε έναν σύζυγο της δικής της επιλογής. Αλλά κάτι τέτοιο ενδεχομένως θα περιόριζε την ακόρεστη δίψα της για εξουσία, γι’ αυτό δεν φαίνεται να την ενθουσίαζαν παρόμοιες σκέψεις. Είναι βέβαιο ότι αρνήθηκε όλες τις προτάσεις που της έγιναν από τους ευνούχους συμβούλους της και ιδιαιτέρως τον Αέτιο που προσπαθούσε επίμονα να προωθήσει τον αδελφό του, Λέοντα. Το 797 η Ειρήνη έχει περάσει τα σαράντα και πιθανόν την ηλικία τεκνοποιίας, έτσι ένας σύζυγος που θα ζούσε περισσότερο από εκείνη θα είχε πολλές πιθανότητες να κληρονομήσει την εξουσία της. Όμως αντιστέκεται στην ιδέα να παντρευτεί τον Λέοντα ή να τον υιοθετήσει και να τον χρίσει διάδοχό της. Η προοπτική να κυβερνήσει μόνη της για πολλά χρόνια ακόμη είναι πολύ πιο ελκυστική και επιπλέον θα της εξασφαλίσει μια θέση στο αυτοκρατορικό μαυσωλείο, πλάι στον άνδρα της, τον Λέοντα Δ'.
Ωστόσο οι ελιγμοί του Αέτιου τροφοδοτούν όλο και περισσότερο την αντιπαλότητα ανάμεσα στους δύο υψηλότερα ιστάμενους ευνούχους της βυζαντινής κυβέρνησης, κάτι που ενδεχομένως αποκαλύφτηκε δημόσια. Η αντίθεση μεταξύ Αέτιου και Σταυράκιου διαταράσσει τα δύο πρώτα έτη της αποκλειστικής βασιλείας της Ειρήνης και αποκτά επικίνδυνες διαστάσεις όταν η Ειρήνη αρρωσταίνει σοβαρά τον Μάιο του 799. Το ενδεχόμενο να πεθάνει χωρίς να έχει αποφασιστεί η διαδοχή της εντείνει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στον Σταυράκιο και τον Αέτιο, αυτών που θεωρούνται ως πιστότεροι υπηρέτες της. Σύμφωνα με τον Θεοφάνη, οι δύο αξιωματούχοι δεν κρύβουν πια την εχθρότητά τους, «γιατί τώρα επιδιώκουν να εξασφαλίσουν τον έλεγχο της Αυτοκρατορίας για λογαριασμό των συγγενών τους μετά τον θάνατο της Ειρήνης».126 Ο Σταυράκιος συνωμοτεί στους κόλπους των σχολαρίων και των εξκουβιτόρων που διαμένουν στην πρωτεύουσα, δωροδοκώντας τους αξιωματικούς τους με χρήματα και δώρα ο Αέτιος από την άλλη συμμαχεί με τον Νικήτα Τριφύλλιο που κατέχει το βασικό στρατιωτικό πόστο του δομέστικου των σχολών. Η Ειρήνη επιχειρεί να ελέγξει αυτή την εσωτερική διαμάχη συγκαλώντας ένα συμβούλιο, όπου απαγορεύει σε οποιονδήποτε βρίσκεται στην υπηρεσία της κυβέρνησης να προσεγγίζει τον Σταυράκιο. Τελικά η διένεξη τερματίζεται μονάχα με τον θάνατο του τελευταίου, τον Ιούνιο του 799.
Παράλληλα η Ειρήνη αναρρώνει, χωρίς ωστόσο να ανακτήσει τον έλεγχο που ασκούσε στο παρελθόν στον Αέτιο, ο οποίος εξακολουθεί να προωθεί αναίσχυντα τον αδελφό του Λέοντα. Ως αρχιστράτηγος των δύο δυτικών επαρχιών (της Θράκης και του νεοσύστατου Θέματος της Μακεδονίας), ο Λέων έχει υπό την εξουσία του τις πλησιέστερες στην Κωνσταντινούπολη ευρωπαϊκές περιοχές, ενώ ο ίδιος ο Αέτιος διοικεί το Οψίκιον και το Θέμα των Ανατολικών, δύο από τις σημαντικότερες ανατολικές επαρχίες. Επιδεικνύοντας ένα μίγμα εμπιστοσύνης, μεγαλείου και πανουργίας, ο Αέτιος αποξενώνει όλους όσοι βρίσκονται έξω από το οικογενειακό του παιχνίδι εξουσίας. Η Ειρήνη, αν και αντιλαμβάνεται τους κινδύνους που ελλοχεύουν, δεν είναι σε θέση να τους αποτρέψει.
Η πρόταση γάμου της Ειρήνης στον Καρλομάγνο
Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες η Ειρήνη ερευνά τις δυνατότητες για μια δραματική αλλαγή πορείας, δηλαδή έναν συμβατικό γάμο με έναν σύζυγο που δεν θα παρεμβαίνει στην προσωπική της διακυβέρνηση. Υπάρχει όντως ένας υπαινιγμός στις πηγές που αφήνει να διαφανεί ότι η Ειρήνη αντιμετώπιζε αυτή την πιθανότητα. Τον συναντούμε σε ένα σύντομο λατινικό κείμενο γνωστό ως Kolner Notiz, όπου περιγράφεται η άφιξη μιας βυζαντινής πρεσβείας από τη Σικελία στη φραγκική Αυλή για να προσφέρει στον Κάρολο την Αυτοκρατορία.127 Δεδομένου ότι ο στόχος αυτής της πρεσβείας δεν είναι ξεκάθαρος, ότι μόνον τέσσερις λέξεις αναφέρονται στον σκοπό της και δεν διευκρινίζεται αν ήταν η Ειρήνη εκείνη που την έστειλε, έχουν προταθεί πολλές ερμηνείες. Μία αποδίδει την ευθύνη στην Ειρήνη, η οποία επιθυμούσε να ανιχνεύσει κάπως ανεπίσημα τη στάση του Καρόλου απέναντι στην ιδέα να συνάψουν μια συμμαχία ειρήνης που θα επισφραγιζόταν από έναν επίσημο γάμο. Μια εναλλακτική ανάγνωση προτείνει ότι πιθανόν μια πέμπτη φάλαγγα αποπροσανατολισμένων πολιτών είχε αναλάβει πρωτοβουλία να χρίσει τον Κάρολο ηγεμόνα του Βυζαντίου, αλλά κάτι τέτοιο θα συνιστούσε μια ολότελα ανάρμοστη πρόσκληση για την κήρυξη ενός απροκάλυπτου πολέμου κατά του Βυζαντίου και οι Φράγκοι θα την εκλάμβαναν με αυτόν τον τρόπο.
Αν όμως σωστά θεωρείται η Ειρήνη εμπνευστής της αποστολής, αυτό θα ταίριαζε απόλυτα με τη δική της ιδέα ότι δηλαδή μέσω ενός πολιτικού συμβατικού γάμου, ο Κάρολος θα κυβερνούσε τις δικές του περιοχές στη Δύση και εκείνη θα βασίλευε στο Βυζάντιο μετά από έναν γάμο που θα εξασφάλιζε την ειρηνική συνεργασία και θα απομάκρυνε το ενδεχόμενο μιας πολεμικής αναμέτρησης. Δεν είναι σαφές αν η συγκεκριμένη πρόταση περιλάμβανε και κάποια αναγνώριση της θέσης του Καρόλου για παράδειγμα αν του εκχωρούσε τον τίτλο του αυτοκράτορα.128 Ωστόσο η αποστολή της αντιπροσωπείας από τη Σικελία ταιριάζει στο ιδιαίτερο καθεστώς της νήσου, όπου μιλιόνταν τόσο τα ελληνικά όσο και τα λατινικά, μιας περιοχής που ανέκαθεν αποτελούσε ευαίσθητο δέκτη των εξελίξεων στη Δύση, ενώ παράλληλα οι κυβερνήτες της Σικελίας συμμετείχαν τακτικά στη διπλωματική όσο και τη στρατιωτική δραστηριότητα στη Νότια και την Κεντρική Ιταλία.
Μολονότι ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστο για μια γυναίκαηγεμόνα να κάνει παρόμοιες προτάσεις σ’ έναν άρρενα ηγεμόνα μιας μακρινής περιοχής που δεν υπόκειτο στην εξουσία της, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η Ειρήνη δεν ενδιαφέρεται να επεκτείνει την εξουσία της στη Δύση, ούτε πιστεύει ότι ο Κάρολος θα βαδίσει προς την Κωνσταντινούπολη για να καταλάβει την Ανατολή. Και οι δύο τους είναι έμπειροι ηγεμόνες που έχουν διαπραγματευθεί έναν αρραβώνα, τον έχουν διαλύσει και έχουν στείλει στρατεύματα να πολεμήσουν για τα πλούσια εδάφη της Νότιας Ιταλίας. Ως αδιαφιλονίκητη αυτοκράτειρα, η Ειρήνη δεν ήταν δυνατό να σχεδιάζει την εξασφάλιση της ειρήνης με αυτόν τον τρόπο.129 Άλλωστε μία από τις πρώτες της πράξεις ήταν να στείλει μια επίσημη αντιπροσωπεία για να διαπραγματευθεί τη διακοπή των εχθροπραξιών. Η ανεπίσημη αποστολή που ξεκίνησε από τη Σικελία λίγο αργότερα μετέφερε το ίδιο μήνυμα σε διαφορετικό πλαίσιο. Η απάντηση του Καρόλου σε αυτή την πρόταση υπήρξε ευνοϊκή.
Εναντίωση της Δύσης στη λατρεία των εικόνων
Για να κατανοήσουμε τη φύση αυτής της νέας πρωτοβουλίας, είναι αναγκαίο να θυμηθούμε το πλαίσιο των σχέσεων της Ανατολής με τη Δύση μετά τη Σύνοδο του 787 που είχε αποκαταστήσει την εικονολατρία. Με βάση μια εσφαλμένη μετάφραση στα λατινικά του ελληνικού κειμένου που τους είχε σταλεί, οι Φράγκοι θεολόγοι αρνήθηκαν να αποδεχθούν τις αποφάσεις της Συνόδου. Ταύτιζαν τη βυζαντινή πρακτική της λατρείας των εικόνων με την ειδωλολατρική λατρεία υλικών αντικειμένων. Στηριζόμενοι σε εδάφια της Βίβλου θεωρούσαν ότι οι Βυζαντινοί έσφαλλαν και απέρριψαν τα αποδεικτικά κείμενα και την επιχειρηματολογία υπέρ της αναπαραστατικής εικονογραφίας που είχαν αναπτύξει οι Βυζαντινοί. Κανένα από τα επιχειρήματα που πρόβαλαν στη Σύνοδο της Νίκαιας το 787 οι Ανατολικοί δεν έγινε δεκτό από τους ειδικούς της Δύσης. Στο Libri Carolini, έργο του Θεοδόλφου της Ορλεάνης, όλοι οι ισχυρισμοί των Βυζαντινών σχετικά με τη λατρεία των εικόνων καταδικάζονται βίαια.130 Αντίθετα στη Σύνοδο της Φρανκφούρτης, που διεξήχθη το 794, προτάθηκαν επιχειρήματα υπέρ μιας μέσης οδού ανάμεσα στην άκρατη εικονολατρία και τη χρήση των εικόνων ως όργανα που διδάσκουν και εμπνέουν πίστη.
Εξαιτίας της επικριτικής ανάλυσης εκ μέρους των θεολόγων της φραγκικής Αυλής των συνοδικών αποφάσεων του 787, ο πάπας Αδριανός βρέθηκε σε ιδιαιτέρως δύσκολη θέση. Ο Επίσκοπος της Ρώμης είχε χαρεί με την αποκατάσταση της ενότητας στους κόλπους της Εκκλησίας, γεγονός που εορτάστηκε με την επιτυχή κατάληξη της Συνόδου του 787. Όμως η εκ μέρους του αποδοχή των συνοδικών αποφάσεων {acta) τον τοποθετούσε ανάμεσα στην ακραία αναγεννημένη εικονολατρία της Ανατολής και την πολύ επιφυλακτική και συχνά εχθρική ερμηνεία της ειιφ κονολατρίας από τους Φράγκους. Το 795 ο πάπας Αδριανός πέθανε και εξελέγη καινούργιος Επίσκοπος στην Παλαιά Ρώμη, γόνος παλαιάς αριστοκρατικής οικογένειας. Με το όνομα Λέων Γ', ο πάπας κληρονόμησε από τον Αδριανό αρκετά προβλήματα στις σχέσεις του τόσο με τους Φράγκους όσο και με τους Βυζαντινούς.131 Άλλωστε η εκλογή του δεν ήταν ομόφωνη κι έτσι είχε να αντιμετωπίσει αντιπολίτευση και μέσα στη Ρώμη.
Ο αυτοκρατορικός τίτλος
Ο πάπας Λέων Γ' είχε ωστόσο στην κατοχή του ένα πλαστό έγγραφο με τον τίτλο Κωνσταντίνειος δωρεά, όπου αναφέρονταν οι διευθετήσεις που είχε κάνει ο Κωνσταντίνος Α' (306337) όταν έφυγε από την Ιταλία για να ιδρύσει την Ανατολική του πρωτεύουσα, τη Νέα Ρώμη, στον Βόσπορο. Ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε υποτίθεται προσηλυτιστεί στον χριστιανισμό από τον Επίσκοπο της Ρώμης, τον Σίλβεστρο, στον οποίο είχε αναθέσει τον έλεγχο των δυτικών περιοχών της Αυτοκρατορίας. Αυτό το έγγραφο το είχαν πιθανότατα χαλκεύσει κύκλοι κληρικών στη Ρώμη κατά τα μέσα του Η' αιώνα.132 Παρέβλεπε βολικά το γεγονός ότι για αρκετούς αιώνες μετά τη μετακίνηση του Κωνσταντίνου Α' στην Ανατολή οι αυτοκράτορες της Δύσης διορίζονταν από τους ανώτερους συναδέλφους τους της Κωνσταντινούπολης. Διακήρυσσε επίσης ότι ο αυτοκρατορικός τίτλος και ο αυτοκρατορικός έλεγχος στο δυτικό μισό της παλαιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ανήκε στην αρμοδιότητα του Επισκόπου της Ρώμης. Εφοδιασμένος με αυτό το πλαστό έγγραφο, ο Λέων Γ' μπορούσε να αμφισβητεί τη διαδικασία με την οποία ο Κάρολος είχε ήδη ανακηρυχθεί patricius Romanorum, πατρίκιος των Ρωμαίων. Αυτός ο τίτλος, που του είχε παραχωρηθεί χάρη στη νικηφόρο εκστρατεία κατά του βασιλείου των Λομβαρδών της Βόρειας Ιταλίας, ήταν ένα προπαρασκευαστικό βήμα προς τον ακόμη υψηλότερο τίτλο, αυτόν που μόνον ο Λέων Γ' ως πάπας ήταν σε θέση να του απονείμει.
Η ιδέα ότι ο Κάρολος μπορούσε να στεφθεί αυτοκράτορας, τίτλος ο οποίος βρισκόταν πάνω απ’ όλους τους προηγούμενους που ήδη κατείχε, φαινόταν εξαιρετικά ελκυστική σε ορισμένους αξιωματούχους της φραγκικής Αυλής. Ο Αλκουίνος, ένας λόγιος από την Τόρκη, ήταν φανατικός θιασώτης της ιδέας ότι ο πολιτικός έλεγχος του βασιλέως στην Ευρώπη, που είχε ήδη επεκταθεί μετά τον θρίαμβό του κατά των Αβάρων στην Ουγγαρία και την προπαγάνδιση του χριστιανισμού στους κόλπους των ειδωλολατρών Σαξόνων, έπρεπε να αναγνωριστεί με κάποιο επίσημο τρόπο. Ο Κάφολος ενώνοντας πολλές περιοχές της ευρωπαϊκής ηπείρου κέρδισε το προσωνύμιο Europae pater, πατέρας της Ευρώπης. Αυτή η καινούργια οντότητα αντιπροσώπευε μια μεταλλαγμένη παραλλαγή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Δύση, ένα ιδιαιτέρως χριστιανικό imperium το οποίο έπρεπε να κυβερνήσει ο πλέον Χριστιανός imperator. Ο Κάρολος στο μεταξύ οικοδομούσε μια νέα πρωτεύουσα, που ήταν ήδη γνωστή ως Δεύτερη Ρώμη ή Ρώμη του μέλλοντος. Το Άαχεν προοριζόταν να αντικαταστήσει τις παλαιότερες, ειδωλολατρικές Ρώμες, τόσο αυτή του Τίβερη όσο και εκείνη στον Βόσπορο. Κάνοντας ετούτες τις σκέψεις, ο Αλκουίνος και άλλοι σαν κι αυτόν προετοίμαζαν το έδαφος για έναν ακόμη πιο ένδοξο ρόλο απ’ ό,τι και ο ίδιος ο Φράγκος μοναρχης είχε ίσως ονειρευτεί για τον εαυτό του.
Τότε, εντελώς απροσδόκητα, τον Απρίλιο του 799, ο πάπας Λέων δέχτηκε την επίθεση μιας συμμορίας που την είχε μισθώσει μια αριστοκρατική οικογένεια, η οποία επιδίωκε την τύφλωση και τον ακρωτηριασμό του ώστε να μην είναι πλέον σε θέση να επιτελεί τα επισκοπικά του καθήκοντα. Όμως οι δράστες δεν κατάφεραν να του βγάλουν τα μάτια και να του ξεριζώσουν τη γλώσσα και ο Λέων κατόρθωσε να διαφύγει προς βορράν και να διασχίσει τις Άλπεις, ώσπου τελικά έφτασε στην Αυλή του Καρόλου, στο Πάντερμπορν.134 Ήταν η δεύτερη μόλις φορά που ένας επίσκοπος άφηνε τη Ρώμη· η πρώτη ήταν όταν ο πάπας Στέφανος Β' είχε κάνει την αποφασιστική του έκκληση στον πατέρα του Καρόλου να γίνει ο κοσμικός προστάτης της Ρωμαϊκής Εκκλησίας κατά των στρατιωτικών απειλών των Λομβαρδών. Το 799, όπως και το 753/ 754, ο Φράγκος βασιλιάς ανταποκρίθηκε ευνοϊκά στο αίτημα του πάπα. Ο Κάρολος τον φιλοξένησε στο Πάντερμπορν για αρκετούς μήνες και αργότερα, το ίδιο έτος, τον έστειλε στη Ρώμη με στρατιωτική συνοδεία. Ο πάπας αποκαταστάθηκε στην έδρα του, παρά τη δυσκολία του να διευθετήσει ορισμένες υποθέσεις κατά τις οποίες ο Λέων είχε κατηγορηθεί ότι διέπραξε σοβαρά ηθικά ανομήματα. Όσο ο Κάρολος βρισκόταν στη Σαξονία και επέβλεπε την κατασκευή αμυντικών οχυρώσεων το πρώτο μισό του έτους 800, στη Ρώμη συνέχιζαν να συζητούν για το εάν, και εάν ναι για το πώς έπρεπε να τιμηθεί.
Ο Κάρολος στέφεται αυτοκράτορας
Υστερα από μία συνέλευση στο Μάιντζ, τον Αύγουστο του 800, ο Κάρολος ξεκίνησε για την Ιταλία και επισκέφτηκε τον γιο του, Πιπίνο, στη Ραβένα, στον δρόμο του για τη Ρώμη. Ο πάπας Λέων άφησε τη Ρώμη για να τον υποδεχτεί στο δωδέκατο ορόσημο στη Μεντάνα, και στις 24 Νοεμβρίου ο Κάρολος πραγματοποίησε την τελετουργική του είσοδο στην πόλη και επισκέφτηκε τον Άγιο Πέτρο.135 Η γιορτή των Χριστουγέννων πλησίαζε μέσα σε φορτισμένη ατμόσφαιρα ο Κάρολος προήδρευσε σε μια συνέλευση, η οποία τελικά βρήκε τον τρόπο να αποκαταστήσει τον πάπα Λέοντα, ενώ παράλληλα επέβαλε νομικές κυρώσεις εναντίον εκείνων που του είχαν επιτεθεί. Για την περίσταση ο Κάρολος έπρεπε να φορέσει το ένδυμα του Ρωμαίου πατρικίου, ένα είδος τηβέννου, για να παρευρεθεί στη λειτουργία στον Άγιο Πέτρο όπου θα χοροστατούσε ο πάπας. Ο Επίσκοπος της Ρώμης εκμεταλλεύθηκε τις συνθήκες και απόθεσε ένα στέμμα στο κεφάλι του Καρόλου ανακηρύσσοντάς τον ImperatorRomanorum, ενώ η χορωδία και ο κλήρος του Αγίου Πέτρου έψαλλαν. Η αυτοκρατορική στέψη είχε προφανώς προσχεδιαστεί, ίσως πριν από δεκαοκτώ μήνες, όταν ο Λέων είχε ταξιδέψει στο Πάντερμπορν. Ωστόσο ο Κάρολος πιθανότατα θύμωσε με τον τρόπο που πραγματοποιήθηκε η στέψη του, επειδή έτσι ο πάπας Λέων εμφανιζόταν ως φορέας μιας εξουσίας που είχε τη δύναμη να χορηγεί έναν τόσο αρχαίο τίτλο. Ίσως ο βασιλιάς να μην επιθυμούσε να υποχρεωθεί με αυτόν τον τρόπο στον Επίσκοπο της Ρώμης. Η φραγκική Αυλή μόλις πρόσφατα είχε αντιληφθεί πόσο ασταθής ήταν ο πολιτικός έλεγχος που ασκούσε ο Λέων στη Ρώμη.
Τα ακριβή κίνητρα και οι ακριβείς προσδοκίες των συμμετασχόντων σε αυτό το κρίσιμο γεγονός, που διαδραματίστηκε την ημέρα των Χριστουγέννων του έτους 800, ακόμη και σήμερα δεν είναι εύκολο να εκτιμηθούν, γι’ αυτό προτείνονται πολλές υποθετικές ερμηνείες.136 Για ορισμένους Δυτικούς παρατηρητές εκείνης της εποχής που κατέγραψαν την τελετή, το γεγονός της απουσίας άρρενος ηγεμόνος στην Κωνσταντινούπολη σήμαινε ότι κάποιος άλλος μπορούσε νόμιμα να διεκδικήσει τον αυτοκρατορικό τίτλο. Για τους συγγραφείς αυτούς, ο συγκεκριμένος τίτλος ήταν αυτός που κατείχε προηγουμένως ο Κωνσταντίνος ΣΤ', ο οποίος τον είχε στερηθεί εξαιτίας της τύφλωσής του. Αρνούνταν τα αυτοκρατορικά δικαιώματα της Ειρήνης ως βασιλέως, γιατί δεν ήταν δυνατό μια γυναίκα να είναι αυτοκράτορας. Για τον πάπα Λέοντα Γ', ο προκάτοχος του οποίου είχε ήδη δώσει στον Κάρολο τον τίτλο του patricius Romanorum, ενδεχόμενος προβιβασμός του Καρόλου σε επίπεδο αυτοκράτορα θα κάλυπτε το κενό. Θα στεφόταν αυτοκράτορας των Ρωμαίων από τον Επίσκοπο της Ρώμης και με το καινούργιο του κύρος θα κατοχύρωνε τις παπικές αξιώσεις που απέρρεαν από τη Δωρεά.
Στην αφήγησή του, που αναφέρεται στην πεντάχρονη περίοδο της αποκλειστικής διακυβέρνησης της Ειρήνης, ο Θεοφάνης αφιερώνει αρκετό χώρο στη στέψη του Καρόλου από τον πάπα Λέοντα Γ'. Η στέψη σημειώνεται σε δύο ξεχωριστές περιπτώσεις στη Χρονογραφία. Αντλώντας από μια ρωμαϊκή πηγή, ο Θεοφάνης παρουσιάζει ορθά την αυτοκρατορική στέψη ως συνέπεια της αντιπαλότητας ανάμεσα στις αριστοκρατικές οικογένειες της Ρώμης, εξαιτίας της οποίας ο πάπας Λέων Γ' αναγκάστηκε για να σώσει τη ζωή του να διαφύγει προς βορρά, να διασχίσει τις Άλπεις και να καταφύγει στη φραγκική Αυλή. Όμως σε κανένα από τα δύο αποσπάσματα δεν ερμηνεύει τις σκέψεις και τις προθέσεις των πρωταγωνιστών.
Η πρώτη περιγραφή τοποθετείται στο έτος 6289 από κτίσεως κόσμου (797 μ.Χ.) και αρχίζει με την εξιστόρηση της επίθεσης κατά του πάπα Λέοντα Γ' και της απόδρασής του στους Φράγκους. Όταν αργότερα επέστρεψε και αποκαταστάθηκε ως Επίσκοπος της Ρώμης, ο πάπας «ξεπλήρωσε το χρέος του στον Κάρολο» στέφοντάς τον και χρίοντάς τον με άγιο μύρο από το κεφάλι έως τα πόδια, ενδύοντάς τον με αυτοκρατορικά φορέματα κι ένα στέμμα, στις 25 Δεκεμβρίου της ενάτης ινδικτιώνος (800 μ.Χ.). Ο Θεοφάνης γνωρίζει τη σωστή ημερομηνία, αλλά εισάγει την αφήγησή του τρία χρόνια νωρίτερα. Όταν φτάνει στο έτος από κτίσεως κόσμου 6293, που αντιστοιχεί στο 800 μ.Χ., επαναλαμβάνει τα της στέψης για δεύτερη φορά και σε αυτή την περίσταση τη συνδέει με την πρόταση γάμου του Καρόλου στην Ειρήνη, την οποία μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη Φράγκοι πρεσβευτές. Και σε αυτή την περίπτωση προτρέχει, αφού η πρεσβεία θα φτάσει στη Βασιλεύουσα το 802. Στο σημείο αυτό ο Θεοφάνης ισχυρίζεται ότι ο Κάρολος σκεφτόταν να οργανώσει μια εκστρατεία κατά της Σικελίας, μια επιθετική κίνηση κατά μιας βυζαντινής επαρχίας, γεγονός που θα είχε προκαλέσει μεγάλους μπελάδες στην Ειρήνη. Όμως τελικά άλλαξε γνώμη και αποφάσισε να συμμαχήσει μαζί της.
Οι βυζαντινές αντιδράσεις στη στέψη
Για τη βυζαντινή Αυλή, η αξίωση που πρόβαλε ο Κάρολος στον τίτλο του «αυτοκράτορα των Ρωμαίων» συνιστούσε προσβολή. Μοναδικός αυτοκράτορας των Ρωμαίων ήταν εκείνος που είχε την έδρα του στην Κωνσταντινούπολη, τη Νέα Ρώμη. Δεν γινόταν να υπάρχει κανένας άλλος. Μια θεμελιώδης πτυχή της αυτοκρατορικής ιδεολογίας όριζε ότι ο αυτοκράτορας των Ρωμαίων είχε την έδρα του στην πρωτεύουσα που είχε πάρει το όνομα του Κωνσταντίνου Α', του πρώτου Χριστιανού αυτοκράτορα, από τον οποίο η Ειρήνη και όλοι οι άλλοι ηγεμόνες αντλούσαν το κύρος της εξουσίας τους. Αν τώρα η Ειρήνη είχε τον τίτλο του αυτοκράτορα το έτος 6293 από κτίσεως κόσμου, επρόκειτο για μια εξαιρετική περίσταση την οποία η Αυλή είχε αποδεχθεί. Ωστόσο δεν αποκλείεται οι σύμβουλοι της Ειρήνης να επιθυμούσαν την αναβίωση των παραδόσεων της Ύστερης Αρχαιότητας, σύμφωνα με τις οποίες ο ανώτερος αυτοκράτορας της Ανατολής διόριζε έναν συνάδελφό του στο αξίωμα του κατώτερου αυτοκράτορα της Δύσης. Σε αυτή την περίπτωση, πιθανόν να ήταν η Ειρήνη εκείνη που είχε μηχανευτεί το σχέδιο για την ανάρρηση του Καρόλου στον θρόνο του αυτοκράτορα της Δύσης. Αν επιπλέον η ίδια η Ειρήνη, με τη μυστική πρεσβεία της Σικελίας, είχε προτείνει τη συμμαχία μέσω ενός γάμου, τότε ίσως να είχε αναπτύξει μια διττή στρατηγική πολιτικής και γαμήλιας συμμαχίας με τον Κάρολο.
Μια διεξοδική αναδρομική εξέταση των περιστάσεων
ως την εποχή του Κωνσταντίνου Α', τότε που οι αυτοκράτορες της Ανατολής διόριζαν τους υφιστάμενούς τους αυτοκράτορες στη Δύση, απέδειξε πρόσφατα πως αν η Ειρήνη είχε όντως κάνει μια ανάλογη πρόταση, αυτή θα ήταν «συνταγματικά ορθή».137 Ωστόσο ορισμένοι παράγοντες συνηγορούν εναντίον αυτής της ερμηνείας ιδιαίτερη σημασία έχουν οι επευφημίες με τις οποίες συνοδεύτηκε η στέψη του Καρόλου. Αντί να αναγνωριστεί ως αυτοκράτορας που κυβερνά μαζί με την Ειρήνη, τον ανώτερο αυτοκράτορα, αποκλήθηκε απλώς imperator Romanorum. Το γεγονός αυτό συμβάδιζε με την αντίληψη του πάπα Λέοντος για μια κοσμική εξουσία που θα είχε ως βάση τη Ρώμη και απηχούσε την προαγωγή του Καρόλου από patricius Romanorum σε imperator. Όμως ο ίδιος ο Κάρολος τήρησε διφορούμενη στάση απέναντι σε αυτόν τον τίτλο, προτιμώντας να χρησιμοποιεί την περίφραση «ο κυβερνών την αυτοκρατορία», gubernans imperium, η οποία αναφέρεται στις πρώτες νομοθετικές του πράξεις που εκδόθηκαν στη Ραβένα από το 801 και εξής.138 Ο Κάρολος δεν αναφέρθηκε ποτέ στην από κοινού εξουσία των δύο αυτοκρατόρων, ούτε αποδέχθηκε τα πρωτεία της Ειρήνης.
Επιπλέον, αν πράγματι η Ειρήνη είχε υποστηρίξει την ανακήρυξη του Καρόλου ως αυτοκράτορος των δυτικών τμημάτων της Αυτοκρατορίας, δεν θα έμεινε ικανοποιημένη από τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιήθηκε η τελετή. Κανονικά, ο αυτοκράτορας που είχε το προβάδισμα έπρεπε να συμμετάσχει στη στέψη του υφιστάμενου συναδέλφου του. Όμως από τη στιγμή που η Ειρήνη αδυνατούσε να παρευρεθεί αυτοπροσώπως για να διεκπεραιώσει αυτό τον ρόλο με τον παραδοσιακό τρόπο που περιγράφεται στο Περί της Βασιλείου τάξεως, θα έπρεπε τουλάχιστον να είχε στείλει τους αξιωματούχους της Αυλής της για να εξασφαλιστεί το ορθόν της διαδικασίας. Και αυτό ήταν κάτι που μπορούσε να γίνει εύκολα, αν όντως το επιθυμούσε. Ερνούχοι εξοικειωμένοι με τις τελετές στέψης θα ταξίδευαν στη Ρώμη κουβαλώντας τα κατάλληλα αυτοκρατορικά διάσημα (ένα στέμμα, ένα αυτοκρατορικό σκαραμάγγιον, τον χρυσαφένιο χιτώνα που φοράει ο αυτοκράτορας στη στέψη του, τα κόκκινα πέδιλα της αυτοκρατορικής εξουσίας κτλ.). Άλλωστε υπήρχε πρόσφατο ανάλογο προηγούμενο, όταν το Βυζάντιο αποφάσισε να αναγνωρίσει τα δικαιώματα του διαδόχου του Άδαλγι, δούκα του Μπενεβέντο. Η αυτοκρατορική ενδυμασία και τα αυτοκρατορικά εμβλήματα στάλθηκαν σε αυτόν ως επιβεβαίωση της αυτοκρατορικής επιδοκιμασίας (παρότι έφτασαν μετά τον θάνατό του και συνεπώς δεν του χρησιμέυσαν). Υπήρχαν λοιπόν καθιερωμένες μέθοδοι απονομής υψηλόβαθμων τίτλων της βυζαντινής Αυλής σε όσους ηγεμόνες της Δύσης τους άξιζαν.139
Μια πρόσθετη ανωμαλία της τελετής στην οποία χοροστάτησε ο Λέων Γ' αφορά τη χρήση άγιου μύρου για να χριστεί ο καινούργιος αυτοκράτορας. Το χρίσμα δεν αποτελούσε ποτέ μέρος της βυζαντινής αυτοκρατορικής στέψης, ενώ αντίθετα είχε γίνει κεντρικό χαρακτηριστικό της ενθρόνισης επισκόπων και ηγεμόνων στη Δύση.140 Ο Βυζαντινός χρονογράφος Θεοφάνης παρανόησε την τελετή, περιγράφοντας το χρίσμα ως μύρωμα από το κεφάλι έως τα πόδια. Στην πραγματικότητα χρησιμοποιείτο ελάχιστη ποσότητα καθαγιασμένου ελαίου. Με αυτή τη δυτική ιδιαιτερότητα στη διαδικασία της αυτοκρατορικής στέψης, ο Επίσκοπος της Ρώμης επιθυμούσε να καταδείξει ότι χρησιμοποιούσε την καθιερωμένη πρακτική καθοσίωσης των ηγεμόνων στη μεσαιωνική Δύση. Προφανώς δεν είχε λάβει οδηγίες από την Ανατολή σχετικά με την τέλεση της βυζαντινής αυτοκρατορικής στέψης εν ονόματι του ανώτερου αυτοκράτορα.
Αντίθετα, ο πάπας Λέων Γ' έπρεπε να πείσει τον Κάρολο να χρησιμοποιήσει ρωμαϊκή αμφίεση, ενώ παράλληλα έπρεπε να βρεθεί ένα κατάλληλο στέμμα και να επινοηθεί το τελετουργικό της στέψης. Δεν είναι σαφές ποιες διαδικασίες είχαν συμφωνηθεί. Ό,τι και αν προσδοκούσε ο Φράγκος βασιλιάς την ημέρα των Χριστουγέννων του 800, η ανακήρυξή του σε imperator et augustus ανταποκρινόταν μονάχα εν μέρει στις προτάσεις του Αλκουίνου για έναν υψηλότερο τίτλο και δεν ικανοποίησε τους Φράγκους θεολόγους. Οι τελευταίοι θεωρούσαν ότι ο Επίσκοπος της Ρώμης δεν είχε κανένα δικαίωμα να απονέμει αυτοκρατορικούς τίτλους και να οικειοποιείται με αυτόν τον τρόπο τον κρίσιμο ρόλο της τελετής. Οι Φράγκοι δεν αντιλαμβάνονταν τη ρωμαϊκή εκκλησιαστική εξουσία σαν κάτι που επικάλυπτε το σύνολο της Καρολίνειας επικράτειας. Στη Βόρεια Ευρώπη, η παπική εξουσία προσέκρουε στις αξιώσεις πολλών αρχιεπισκόπων για ίση δύναμη. Πιθανόν επίσης να αγνοούσαν την υποτιθέμενη Κωνσταντίνειο δωρεά και συνεπώς να μην εμπιστεύονταν τα παπικά κίνητρα. Πολύ αργότερα ο βιογράφος του Καρόλου, ο Einhard, θα ισχυριζόταν ότι ο βασιλιάς είχε αιφνιδιαστεί από την πρωτοβουλία του Λέοντα την ημέρα των Χριστουγέννων, αφού προφανώς δεν είχε προηγηθεί αμοιβαία συμφωνία.
Συμπερασματικά, η άποψη ότι η ίδια η Ειρήνη είχε προκαλέσει τη στέψη του Καρόλου φαίνεται λιγότερο πιθανή από την υπόθεση ότι ο Λέων Γ' εκμεταλλεύθηκε την παρουσία του βασιλιά στη Ρώμη για να τον ανακηρύξει imperator Romanorum. Από τις τρεις δυνάμεις που εμπλέκονται στη στέψη του έτους 800, ο ποντίφικας της Ρώμης προβάλλει ξεκάθαρα ως νικητής στον τριπλό ανταγωνισμό για την αυτοκρατορική εξουσία. Αναλαμβάνοντας την πρωτοβουλία να στέψει τον Κάρολο με τον δικό του τρόπο, ο πάπας Λέων Γ' διεκδίκησε την ανώτατη εξουσία που του έδινε το δικαίωμα να χρίσει έναν αυτοκρατορικό ηγεμόνα της Δύσης, γεγονός που καθιέρωσε ένα σοβαρό προηγούμενο. Αντλώντας από τις αρχαίες παραδόσεις περί ανακήρυξης των ηγεμόνων και τα παπικά πρωτόκολλα που χρησιμοποιήθηκαν όταν ο Κάρολος ανυψώθηκε στη θέση του patricius Romanorum, η τελετή της στέψης συμπληρώθηκε με το πρόσθετο χαρακτηριστικό του χρίσματος με άγιο μύρο, το οποίο χρησίμευε για να χρίονται βασιλείς και επίσκοποι στη Δύση επί αιώνες. Τα γεγονότα της 25ης Δεκεμβρίου του 800 παρουσιάζονται λοιπόν σαν μια ευκαιρία που προσφέρθηκε από μόνη της. Φυσικά μέσα από αυτή την πολύπλοκη τελετή ο πάπας εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του προς τον μονάρχη που είχε σώσει τη ζωή του και τον είχε αποκαταστήσει στον επισκοπικό του θρόνο.
Όσο κι αν η στάση του Καρόλου απέναντι στο νέο του αξίωμα παραμένει ασαφής, η απόφασή του να εγκαταλείψει τη σχεδιαζόμενη στρατιωτική εκστρατεία κατά των βυζαντινών επαρχιών της Δύσης είναι ανεξήγητη. Ενδεχομένως σκόπευε μ’ αυτόν τον τρόπο να κερδίσει την υποστήριξη της Ειρήνης. Πάντως ανεξάρτητα από τον λόγο, ο Κάρολος εγκατέλειψε τα προηγούμενα σχέδιά του να επιτεθεί κατά της Σικελίας, μίας από τις σπουδαιότερες βυζαντινές κτήσεις στη Δύση, μιας περιοχήςκλειδί για τον έλεγχο των εξελίξεων στη Δύση. Αντί γι’ αυτό, ανακοίνωσε ότι θα επιδίωκε έναν γάμο με την Ειρήνη προκειμένου να επανενώσει τα δύο μισά του παλαιού ρωμαϊκού κόσμου που είχε μείνει χωρισμένος για πολύ καιρό. Ως αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής πολιτικής, διόρισε πρέσβεις για να ταξιδέψουν στην Ανατολική πρωτεύουσα και να διαπραγματευθούν μια συμμαχία μέσω του γάμου του με την αυτοκράτειρα. Η απόφαση υποστηριζόταν και από τον πάπα Λέοντα Γ', που πρόσθεσε και τους δικούς του απεσταλμένους στην πρεσβεία.
Στο μεταξύ στο Βυζάντιο, τα νέα για τις αυτοκρατορικές αξιώσεις του Καρόλου γίνονταν σταδιακά γνωστά με διάφορες παραλλαγές. Για δεκαοκτώ μήνες, ωστόσο, η Ειρήνη επέλεξε να αγνοεί τις ποικίλες φήμες και περίμενε την απάντηση του ίδιου του Καρόλου στις δικές της προτάσεις. Όταν επιτέλους φτάνει η δυτική πρεσβεία, η Ειρήνη εμφανίζεται ως ευνοϊκά διακείμενη στην ιδέα ενός γάμου. Η πρόταση φαίνεται να προέρχεται από τον Κάρολο, ο οποίος ίσως με αυτό το τέχνασμα να επιδιώκει τη μοιρασιά της αυτοκρατορικής εξουσίας με την Ειρήνη. Εκείνος θα διατηρούσε τον καινούργιο του τίτλο ως ηγεμόνας του δυτικού μισού της Αυτοκρατορίας, ενώ η αυτοκράτειρα θα διατηρούσε τον δικό της στην Ανατολή. Για την Ειρήνη η ιδέα πιθανόν να μην ήταν διόλου καινούργια, αν όντως είχε και η ίδια προτείνει παρεμφερή πολιτική στον Κάρολο. Όμως δεν μοιάζει να είχε σκεφτεί τι θα γινόταν μετά τον θάνατο και των δυο τους. Παρά την κακή κατάσταση της υγείας της, δεν είχε ακόμη λάβει τις απαραίτητες αποφάσεις για την επίλυση του ζητήματος της διαδοχής της. Από την άλλη ο Κάρολος είχε πολλούς δυνητικούς κληρονόμους, αλλά δεν είχε διορίσει ακόμη τον διάδοχό του. Η ιδέα να ((κληρονομήσει» ο Κάρολος την Ανατολική Αυτοκρατορία μέσω ενός γάμου μοιάζει μάλλον τόσο αδιανόητη, όσο και η σκέψη ότι η Ειρήνη θα μπορούσε να προβάλει διεκδικήσεις στα δυτικά εδάφη. Όμως για τους αυλικούς και τους συμβούλους της αυτοκράτειρας η απειλή ενός Δυτικού ηγεμόνα που θα έπαιζε τον οποιοδήποτε ρόλο στην κυβέρνηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Βυζαντίου, συνιστούσε μια φοβερή μελλοντική προοπτική. Προς το παρόν, το 802, η Ειρήνη ακούει τους πρέσβεις με ενδιαφέρον και ίσως να συγκατάνευε στις προτάσεις τους αν δεν επενέβαινε ο Αέτιος, ο αρχιευνούχος.141
Η πτώση της Ειρήνης
Το καλοκαίρι του 802, μια σειρά περιστατικών απειλούν την εξουσία της Ειρήνης. Στο εσωτερικό, ο αφόρητος εναγκαλισμός που έχει επιβάλει ο Αέτιος στον στρατό εξωθεί ορισμένους αξιωματούχους, τους οποίους έχει ήδη θίξει η συμπεριφορά του και κατέχουν θέσεις εξουσίας, να συνωμοτήσουν εναντίον της Ειρήνης. Η αυτοκράτειρα βασίζεται στα ερείσματά της στην πρωτεύουσα, όμως προφανώς δεν προειδοποιείται για τους κινδύνους που εγκυμονούν αυτές οι εξελίξεις. Η εσωτερική διχόνοια βαθαίνει με την άφιξη των Φράγκων και των παπικών πρεσβευτών, οι οποίοι προτείνουν μια «εξωτερική» συμμαχία που ορισμένοι αυλικοί τη θεωρούν πολύ επίφοβη. Αμφότεροι θέτουν το ζήτημα της διαδοχής, θέμα που η Ειρήνη επιλέγει να αγνοήσει. Ο Αέτιος πιθανόν συνειδητοποιεί ότι δεν πρόκειται να κερδίσει την αυτοκρατορική εξουσία και πιέζει τον υπουργό των Οικονομικών, τον Νικηφόρο, να εξεγερθεί. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αέτιος εξακολούθησε να κατέχει υψηλά αξιώματα και υπό τον νέο ηγεμόνα· πέθαναν και οι δύο στο πεδίο της μάχης, το 81 1.
Η απροθυμία της Ειρήνης να ρυθμίσει το ζήτημα της διαδοχής αποδεικνύεται τελικά η καταστροφή της. Η πρώτη από τις τρεις γυναίκες στην πορφύρα εκθρονίζεται από ένα κυβερνητικό πραξικόπημα με επικεφαλής τον Νικηφόρο και μια ομάδα ομοϊδεατών του αυλικών, με την υποστήριξη του στρατού. Εξαπατούν τους φρουρούς της Χαλκής Πύλης του ανακτόρου, οι οποίοι τους ανοίγουν τις πόρτες λίγο πριν από το χάραμα της Δευτέρας, 31ης Οκτωβρίου του 802. Στρατιώτες περικυκλώνουν το Ανάκτορο του Ελευθερίου όπου ζούσε η Ειρήνη.142 Στο πραξικόπημα συμμετέχουν οι δύο αδελφοί Τριφύλλιοι, που είχαν λάβει μέρος στην πασχαλινή πομπή του 799, καθώς και ο σακελλάριος (θησαυροφύλακας) Λέων από τη Σινώπη και ο κοιαίστωρ (ανώτατος νομικός αξιωματούχος) Θεόκτιστος. Μαζί τους είναι και δύο δυσαρεστημένοι πρώην στρατηγοί τους οποίους είχε απολύσει η Ειρήνη, ο Γρηγόριος, τέως κόμης του Οψικίου, και ο Πέτρος, διοικητής των σχολών. Ήταν κάτι αναμενόμενο. Η ανάμιξη του Λέοντος Σαραντάπηχου, προφανώς συγγενή της Ειρήνης, παρουσιάζει περισσότερα προβλήματα. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για το πρόσωπό του πριν από τη συμμετοχή του στο πραξικόπημα κατά της Ειρήνης, όμως αφού η άρνησή της να προωθεί μέλη της οικογένειάς της σε εξέχουσες θέσεις είναι γνωστή, είναι πιθανό να υπήρχαν αρκετοί Σαραντάπηχοι που να ένιωθαν εξαπατημένοι επειδή δεν τους δόθηκαν οι παχυλοί μισθοί και τα τιμητικά αξιώματα που προσδοκούσαν.
Αργότερα την ίδια μέρα, η Ειρήνη μετέβη στο Μέγα Παλάτιο και ο Νικηφόρος ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας και στέφθηκε χωρίς να χυθεί σταγόνα αίμα. Ο πατριάρχης Ταράσιος πιθανόν να προσπάθησε να εξασφαλίσει καλή μεταχείριση προς την αυτοκράτειρα, αλλά σίγουρα δεν καθυστέρησε την τελετή της στέψης που ήταν απαραίτητη για τη νομιμοποίηση της εξέγερσης του Νικηφόρου. II αλλαγή της κυβέρνησης πραγματοποιήθηκε παρουσία των Φράγκων και των παπικών πρέσβεων, που ύστερα από λίγο επέστρεψαν άπρακτοι στην πατρίδα τους. Όποια κι αν ήταν η συνεννόηση στην οποία ήλπιζαν ο Κάρολος και η Ειρήνη, κατέρρευσε αμέσως. Ο νέος αυτοκράτορας του Βυζαντίου δεν είχε καιρό για τους Φράγκους και τις αυτοκρατορικές τους φιλοδοξίες. Μολονότι ο Νικηφόρος είχε υποσχεθεί στην Ειρήνη ότι θα της επέτρεπε να ζήσει ήσυχα στο ανάκτορό της εφόσον του αποκάλυπτε τους κρυμμένους αυτοκρατορικούς θησαυρούς, την εξόρισε στην Πρίγκιπο. Και τον Νοέμβριο του 802, κι ενώ ο χειμώνας ήταν ιδιαιτέρως βαρύς, την έστειλε ακόμη πιο μακριά, στη Λέσβο, σε μια ασφαλή εξορία όπου οι φρουροί της είχαν διαταγές να μην της επιτρέπουν να δέχεται επισκέψεις. Οκτώ μήνες αργότερα η Ειρήνη πέθανε εκεί και η σορός της μεταφέρθηκε πίσω στην Πρίγκιπο. Σύμφωνα με τον εξαιρετικά εγκωμιαστικό Βίο της αγίας Ειρήνης, που πιθανόν γράφτηκε για τη μοναστική κοινότητα της Πριγκίπου, η Ειρήνη είχε ζητήσει στην τελευταία της επίσκεψη εκεί, το 802, να ταφει στο νησί.
Ο Θεοφάνης δεν μας προϊδεάζει για τη συνωμοσία. Ο Νικηφόρος ήταν υπουργός Οικονομικών από το 799, όμως δεν γίνεται μνεία προηγουμένως για τις αυτοκρατορικές του φιλοδοξίες. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι η Ειρήνη είχε προσπαθήσει να εξασφαλίσει την υποστήριξη των κατοίκων της πρωτεύουσας καταργώντας φόρους, πράγμα που σήμαινε μείωση των αυτοκρατορικών εισοδημάτων και ίσως αυτό να είχε προκαλέσει ανησυχίες στο υπουργείο των Οικονομικών. Οι διενέξεις ανάμεσα στον Αέτιο και τον Σταυράκιο αποκάλυψαν τη συγκέντρωση εξουσιών στα πρόσωπά τους, με αποτέλεσμα τον διχασμό της Αυλής και τον ταυτόχρονο αποκλεισμό άλλων αξιωματούχων από το κυβερνητικό κέντρο. Εκτός από τα οικονομικά και τα πολιτικά θέματα, ίσως να υπήρχαν και άλλοι παράγοντες οι οποίοι δεν καταγράφηκαν από τον χρονογράφο, όπως, για παράδειγμα, στρατιωτικά ζητήματα: αρκετοί από τους επικεφαλής της συνωμοσίας του 802 κατείχαν προηγουμένως θέσεις στο στράτευμα. Τα στρατιωτικά ζητήματα δεν εξελίσσονταν καλά στην Ανατολή από τότε που ο Χαρούν αλΡασίντ είχε πετύχει να εισπράττει βαρύ φόρο σε αντάλλαγμα της ειρήνης με τους Άραβες. Αλλά ακόμη και αυτή η συμφωνία είχε ανατραπεί εξαιτίας της αρνητικής απάντησης στην πρώτη αποστολή της Ειρήνης, την οποία ακολούθησαν και νέες στρατιωτικές ήττες των Βυζαντινών. Είναι λοιπόν αναμφίβολο ότι υπήρχαν πολλοί δυσαρεστημένοι αξιωματούχοι τόσο στη δημόσια διοίκηση όσο και στον στρατό, οι οποίοι έβρισκαν δελεαστική την προοπτική μιας αλλαγής στην ηγεσία. Τπό τον Νικηφόρο Α', η αλλαγή δεν θα ήταν της αρεσκείας όλων, όμως το 802 δεν μπορούσαν βέβαια να το γνωρίζουν.
Από τη στιγμή που ο νέος αυτοκράτορας ανέλαβε καθήκοντα, οι σημαντικότεροι αξιωματούχοι της Ειρήνης την εγκατέλειψαν πολύ γρήγορα και δήλωσαν αφοσίωση στον Νικηφόρο. Εκ των υστέρων, ο βασικός λόγος για την αποτυχία της Ειρήνης να διατηρήσει την εξουσία της φαίνεται πιθανότατα πως ήταν η κατανοητή άρνησή της να ξαναπαντρευτεί και να διορίσει με αυτόν τον τρόπο έναν διάδοχο. Αλλά αυτό ήταν ένα θέμα στο οποίο οφείλε να αφιερώσει πολύ μεγαλύτερη προσοχή. Γιατί ούτε με την πρότασή της στον Κάρολο ούτε με την αναποφασιστικότητά της απέναντι στον Λέοντα, τον αδελφό του Αέτιου, δεν επέδειξε τη θεληματικότητα που την είχε οδηγήσει στην υπέρτατη εξουσία. Η αποτυχία της να διευθετήσει το ζήτημα της διαδοχής της αποδείχτηκε καταστροφική. Όμως ακόμη και αν είχε αντιληφθεί την πρόκληση που συνιστούσε ο υπουργός της των Οικονομικών, η Ειρήνη δεν ήταν πλέον σε θέση να την εξουδετερώσει.
Συμπέρασμα
Υστερα από πέντε χρόνια στην κορυφή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η πτώση και η εξορία της Ειρήνης έθεσε τέλος στη διακυβέρνηση της πρώτης γυναίκας αυτοκράτειρας. Ήταν περίπου πενήντα χρόνων. Οι σύγχρονοι ιστορικοί επισημαίνουν με ευκολία ότι επρόκειτο για ένα ατυχές πείραμα προορισμένο να αποτύχει. Αλλά το να κρίνει κανείς την Ειρήνη με βάση τα τελευταία πέντε χρόνια, την περίοδο κατά την οποία κυβέρνησε μόνη της, σημαίνει ότι αγνοεί την επιρροή της στη διαμόρφωση της διακυβέρνησης του Βυζαντίου μετά το 780. Για είκοσι και πλέον χρόνια η Ειρήνη υπήρξε η κυρίαρχη μορφή της αυτοκρατορικής Αυλής της Κωνσταντινούπολης. Με δική της πρωτοβουλία συνεκλήθη η επιτυχημένη Σύνοδος του 787 και επιτεύχθηκε η αναστήλωση των εικόνων. Προς τα τέλη του αιώνα, όταν άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Κάρολο, παγιδεύτηκε σε μια διαδικασία που τελικά ξέφυγε από τον έλεγχό της. Αυτό που μπορούσε να είχε καταλήξει σε έναν συμβατικό γάμο και μια χρήσιμη πολιτική συμμαχία, περιπλέχτηκε εξαιτίας της επιθυμίας του πάπα Λέοντα Γ' να αναλάβει έναν πιο σημαντικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της μεσαιωνικής Δύσης. Συνεπεία των ίδιων του των μηχανορραφιών ο Επίσκοπος της Ρώμης είναι το μόνο πρόσωπο που βγαίνει ενισχυμένο με πρόσθετες εξουσίες μετά τα γεγονότα του 800. Ο Λέων Γ' κράτησε για τον εαυτό του τον κύριο ρόλο στη δραματική πράξη της στέψης άλλωστε τα κίνητρά του ήταν πολύ διαφορετικά από τα αντίστοιχα της Ειρήνης. Ο πάπας διείδε στη στέψη του Καρόλου μια ξεκάθαρη επίδειξη της ιερής εξουσίας της Εκκλησίας, η οποία ακολουθώντας την πλαστή Κωνσταντίνειο δωρεά απονέμει τον αυτοκρατορικό τίτλο σε έναν άξιο υποψήφιο. Αυτός ο παράγοντας δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί από την Κωνσταντινούπολη, παρ’ όλο που έμελλε να έχει κοσμοϊστορικές συνέπειες για την Ανατολική Αυτοκρατορία.
Αλλά οι συνέπειες ήταν εξίσου σημαντικές και για τους Φράγκους. Αργότερα ο Κάρολος επέμεινε να στέψει αυτοκράτορα τον γιο του Λουδοβίκο χωρίς την παπική παρέμβαση. Όρισε λοιπόν τον διάδοχό του και με το πλήρωμα του χρόνου ο Λουδοβίκος κληρονόμησε την εξουσία του πατέρα του. Όμως σιγά σιγά ωρίμαζε η αντίληψη ότι ένας Δυτικός ηγέτης δεν μπορούσε να είναι αληθινός αυτοκράτορας χωρίς την παπική στέψη και την ανακήρυξή του στην αρχαία Ρώμη, με βάση το τελετουργικό που είχε εγκαινιάσει ο Λέων Γ' το 800. Στο μέλλον οι διεκδικητές του αυτοκρατορικού τίτλου, και ιδιαιτέρως οι πιο αδύναμοι, θα επιχειρούσαν το προσκύνημα στη Ρώμη προκειμένου να αποκτήσουν μεγαλύτερη δόξα και κύρος χάρη στην παπική τελετή της στέψης. Πολλοί από τους πιο ισχυρούς διεκδικητές μπορούσαν αν ήθελαν να παρακάμψουν την ευλογία των Επισκόπων της Ρώμης, αλλά ακόμη και οι Γερμανοί ηγεμόνες του I' αιώνα, ο Όθων Α', ο Όθων Β' και ο Όθων Γ', επιθυμούσαν διακαώς να βαθύνουν αυτόν τον συνειρμό. Υπογράμμισαν μάλιστα τη συμβολική σημασία της στέψης αφιερώνοντας μεγαλύτερα και πιο ακριβά αυτοκρατορικά εμβλήματα, τα οποία παρέμειναν στη Ρώμη όταν οι ίδιοι επέστρεψαν στη Βόρεια Ευρώπη. Έτσι, εκμεταλλευόμενοι πάντα τα πλαστά επιχειρήματα της Κωνσταντίνειας δωρεάς, οι Επίσκοποι της Ρώμης ήταν σε θέση να ισχυρίζονται ότι χωρίς την παπική στέψη κανείς δεν μπορούσε να γίνει αυτοκράτορας, πόσω μάλλον Άγιος Ρωμαίος Αυτοκράτορας (όπως εξελίχτηκε ο τίτλος).
Με αυτόν τον τρόπο η μεσαιωνική Δύση ενίσχυσε το αίσθημα της χριστιανικής της ταυτότητας υπό την ηγεσία των Επισκόπων της Ρώμης. Και ενώ η εξέλιξη αυτή απέκλεισε σταδιακά το Βυζάντιο από την άσκηση αυτοκρατορικής εξουσίας στη Δύση πιο αποτελεσματικά από ποτέ, είχε επίσης σαν συνέπεια να διατηρηθούν άθικτες οι αυτοκρατορικές παραδόσεις στην Ανατολή. Η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης ενίσχυσε το αίσθημα του δικού της προορισμού, διαιωνίζοντας τα αρχαία ρωμαϊκά διοικητικά πρότυπα στο μεταμορφωμένο ελληνικό τους περιβάλλον το οποίο χαρακτήριζε τον βυζαντινό πολιτισμό. Η Ειρήνη είχε τη δική της συνεισφορά σε αυτή τη μακρά διαδικασία, ιδίως μέσω της εκκλησιαστικής πολιτικής της που ήταν ταυτόχρονα εικονολατρική και φιλομοναστική, κηδεμονεύοντας την οικοδομική δραστηριότητα και την ανάπτυξη κοινωνικών υπηρεσιών υπό την αιγίδα της Εκκλησίας. Παρά τη διακοπή της Συριακής δυναστείας που προκλήθηκε όταν η Ειρήνη τύφλωσε τον Κωνσταντίνο ΣΤ', εκείνη κυβέρνησε στη θέση του πιο αποτελεσματικά και υποστήριξε τις ανατολικές παραδόσεις της αυτοκρατορικής κυριαρχίας μέσω της νεωτερικής εξωτερικής πολιτικής της. Ως ανώτατος νομοθέτης, η Ειρήνη έδωσε την οφειλόμενη σημασία σε μεγάλα προβλήματα, αποκαλύπτοντας το πόσο είχε κατανοήσει τις καθιερωμένες παραδόσεις της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής εξουσίας που είχαν βρει ασφαλή βάση στον Βόσπορο. Τέλος επέκτεινε την επαρχιακή διοίκηση σε κρίσιμες περιοχές της Ελλάδας και στο δυτικό τμήμα της Αυτοκρατορίας.
Η Ειρήνη, επειδή ήταν γυναίκα, ήταν προορισμένη να αμφισβητηθεί. Οι αφύσικες αξιώσεις της στην υπέρτατη εξουσία δεν είχαν προηγούμενο και με δυσκολία εγκαθιδρύθηκαν, μέχρι τη στιγμή που και η ίδια παγιδεύτηκε ανάμεσα σε ξένες δυνάμεις που δεν υπόκειντο στον βυζαντινό έλεγχο. Παρ’ όλα αυτά διαφέντεψε όλες τις πλευρές της αυτοκρατορικής διακυβέρνησης και χειρίστηκε προσωπικά τις διαπραγματεύσεις με τον Χαρούν αλΡασίντ και τον Καρλομάγνο, τους δύο πλέον επιφανείς αρχηγούς κρατών της εποχής της. Άφησε επίσης πολλά μνημεία πίσω της. Είναι αξιοσημείωτο ότι μόνη της κυβέρνησε περισσότερο από τον σύζυγό της, τον Λέοντα Δ' (775-780). Αν κριθεί από μια ευρύτερη ιστορική σκοπιά, η Ειρήνη όχι μόνον έπαιξε πολύ σημαντικότερο ρόλο από τον σύζυγό της, αλλά επίσης ανέτρεψε την πολιτική των τριών αρρένων προκατόχων της, των πιο ισχυρών ηγεμόνων της Συριακής δυναστείας που είχαν εγκαινιάσει και υποστηρίξει την εικονομαχία. Ίσως το πλέον αποκαλυπτικό μερίδιο της κληρονομιάς της ήταν το ζωτικό προηγούμενο που δημιούργησε. Όταν θα έφτανε το πλήρωμα του χρόνου, η τελευταία της επίγονος, η Θεοδώρα, θα ολοκλήρωνε το έργο της.
Εισαγωγή και πρώτη αποκλειστική δημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΦΥΡΑ
ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΧΕΡΙΝ
Η ηλεκτρονική επεξεργασία , επιμέλεια και μορφοποίηση κειμένου και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο
© ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου