ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΦΥΡΑ
ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΧΕΡΙΝ
ΠΗΓΕΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ Η παρούσα μελέτη, η Ευφροσύνη επισύρει τη μικρότερη προσοχή και αναφέρεται σε λιγότερες πηγές και πιο σπάνια. Πράγματι, το παρόν κεφάλαιο συνιστά μια απόπειρα ανασύνθεσης της βιογραφίας της, η οποία απουσιάζει παντελώς από τις αφηγήσεις των ιστορικών της εποχής της. Οι λόγοι γι’ αυτή την παραμέληση είναι προφανείς: η Ευφροσύνη απέκτησε μια προσωρινή φήμη όταν έγινε η δεύτερη σύζυγος του αυτο-κράτορα Μιχαήλ Β'. Παρότι οι χρονογράφοι σημειώνουν ότι για τον γάμο της χρειάστηκε να τη βγάλουν από το μοναστήρι και ότι μετά τον θάνατο του συζύγου της επέστρεψε στον μοναστικό βίο, ελάχιστα ενδιαφέρονται για την πραγματική της σημασία.
Μια πηγή που μπορεί να διαφωτίσει τη ζωή της είναι ο μοναστικός περίγυρος όπου έζησε πολλά χρόνια. Αν και δεν διαθέτουμε αρκετές μαρτυρίες για το μοναστήρι που είχε ιδρύσει η αυτοκράτειρα Ειρήνη στη νήσο Πρίγκιπο, ωστόσο είναι βέβαιο ότι λειτουργούσε όπως και τόσες άλλες γυναικείες μοναστικές κοινότητες της εποχής του- έτσι, μπορούμε να ανασυστήσουμε την καθημερινή ζωή του συγκρίνοντας τις μαρτυρίες που διαθέτουμε για άλλα μοναστήρια. Πηγές για τον μοναστικό βίο των γυναικών απαντούν στους Βίους των αγίων γυναικών της συγκεκριμένης περιόδου, πολλές από τις οποίες είχαν ιδρύσει είτε διηύθυναν παρόμοιες κοινότητες. Πρόσφατα η Alice-Mary Talbot εξέδωσε μια συλλογή με τέτοιους Βίους, καθιστώντας έτσι προσιτά στο αγγλόφωνο κοινό μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα κείμενα. Από αυτό το γενικότερο υπόβαθρο, μπορούμε να προσεγγίσουμε περισσότερο συγκεκριμένες λεπτομέρειες της ζωής της Ευφροσύνης μέσα από τις λίγες επιστολές που απηύθυνε στη μητέρα της, τη Μαρία, ο άγιος Θεόδωρος Στουδίτης. Αυτός ο εικονολάτρης ηγέτης, που πέ-θανε εξόριστος το 826, υπήρξε χειμαρρώδης επιστολογράφος-μέσα από την αλληλογραφία του με άλλες μοναχές και λαϊκές γυναίκες προβάλλει ανάγλυφα μια σύνθετη εικόνα του ρόλου των γυναικών που υποστήριζαν τις εικονολατρικές πρακτικές.
Από τη στιγμή που στέφεται αυτοκράτειρα, υπάρχουν και πάλι τεκμήρια για τον περίγυρο της Ειρήνης, αν και ελάχιστες δραστηριότητες συνδέονται άμεσα μαζί της. Τουλάχιστον μπορούμε να μαντέψουμε τα βασικά καθήκοντα που είναι υποχρεωμένη να αναλάβει ως σύζυγος του Μιχαήλ Β'. Ο ρόλος της ως θετής μητέρας του νεαρού πρίγκιπα Θεόφιλου είναι πλήρως ατεκμηρίωτος μέχρι την ανάμιξή της στον γάμο του (ο ρόλος της μνημονεύεται σε δύο διαφορετικές εκδοχές: στον Βίο της Θεοδώρας και στα συμπιλήματα των συγγραφέων του Γ αιώνα που συνέχισαν τη Χρονογραφία του Θεοφάνη). Κατόπιν, μια περιστασιακή αφήγηση της μάχης του Αμορίου, το 838, που σώζεται σε πολύ μεταγενέστερες συριακές πηγές οι οποίες βασίζονται σε αραβικές περιγραφές της εκστρατείας, επισημαίνει μια πρωτοβουλία που είχε πάρει η Ευφροσύνη. Τ ο γεγονός καταγράφεται στην Παγκόσμια Ιστορία που αποδίδεται στον Bar Hebraeus και στη Χρονογραφία του Μιχαήλ του Σύρου, κείμενα που γράφτηκαν πολύ αργότερα από τον Θ' αιώνα, τα οποία ωστόσο εμφανίζονται να αντλούν τις πληροφορίες τους από προγενέστερες πηγές. Αυτές οι περιγραφές της αραβικής εκστρατείας για την κατάληψη του Αμορίου -η οποία αποδείχτηκε νικηφόρος, με αποτέλεσμα οι αραβικές πηγές να περιέχουν πολύ περισσότερες λεπτομέρειες απ’ ό,τι οι ελληνικές- παρουσιάζουν μια εικόνα της χήρας αυ-τοκράτειρας που μας ξαφνιάζει. Η Ευφροσύνη διαισθάνεται τον άμεσο κίνδυνο που διατρέχει η εξουσία του προγονού της και τον προειδοποιεί για το ενδεχόμενο εμφυλίου πολέμου.
Στην προσπάθειά μας να ανασυστήσουμε τις συνθήκες ζωής της Ευφροσύνης στη διάρκεια της βασιλείας του Θεόφιλου, συναντάμε πολλές δυσκολίες με τις πηγές, οι οποίες είναι σχεδόν όλες εικονολατρικές και έχουν συνταχτεί στο μεγαλύτερο μέρος τους κατά τον I' αιώνα. Αν και είναι βέβαιο ότι τα κατορθώματα του αυτοκράτορα καταγράφηκαν από εικονομάχους συγγραφείς που διέκειντο φιλικά προς τα ιδανικά του, οι αφηγήσεις τους καταστράφηκαν συστηματικά μετά τον θάνατό του. Στη θέση τους, τα συμπιλήματα του Λέοντα Γραμματικού, του Θεοδόσιου Μελισσηνού, του Συνεχιστή του Γεωργίου Μοναχού και του ψευδο-Συμεών (Συμεών ο μάγιστρος), όλα αντλούν από τη Χρονογραφία του Συμεών λογοθέτου, της οποίας δεν υφίσταται κριτική έκδοση ούτε μετάφραση. Μια άλλη ομάδα ανώνυμων συγγραφέων, οι οποίοι αποκαλούνται συλλογικά Συνεχιστές του Θεοφάνη, είχαν επιφορτιστεί από τον Κωνσταντίνο Ζ' (945-959) να καταγράψουν την ιστορία του Βυζαντίου από το 813 και εξής, από το σημείο δηλαδή που ο ηγούμενος του Μεγάλου Αγρού είχε τελειώσει τη Χρονογραφία του. Γράφοντας, έναν αιώνα και πλέον μετά τη βασιλεία του Θεόφιλου, οι Συνεχιστές είχαν έναν ξεκάθαρο στόχο: να δοξάσουν τον ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας, η οποία διαδέχθηκε τη δυναστεία του Μιχαήλ Β' από το Αμόριο το 867, και να κατασπιλώσουν τους αιρετικούς εικονομάχους. Όλες οι πληροφορίες τους για το πρώτο ήμισυ του Θ' αιώνα φιλτράρονται μέσα από το πρίσμα της βαθιάς προκατάληψης.
Ελάχιστες από τις δραστηριότητες του αυτοκράτορα Θεόφιλου παρουσιάζονται ως συνέπειες της πολιτικής του· οι περισσότερες υποβάλλονται σε επικριτική ανάλυση από θρησκευτική σκοπιά. Όπου δεν διακριβώνεται θεολογική συσχέ-τιση, οι καταγραφές είναι αρκετά ήπιες. Αλλά από τη στιγμή που εμπλέκεται η θρησκευτική πολιτική, η καταδίκη γίνεται άμεσα αντιληπτή. Οι διώξεις κατά των εικονολατρών, που είχαν ατονήσει υπό τον Μιχαήλ Β' και απέκτησαν νέα ορμή υπό τον Θεόφιλο, φυσικά αποτελούν στοιχείο-κλειδί. Μάρτυρες όπως ο Ευθύμιος, που πέθανε ύστερα από βίαιο μαστίγω-μα, και αφοσιωμένοι εικονολάτρες, όπως ο Μεθόδιος, ο παπικός λεγάτος, ο Λάζαρος ο αγιογράφος και οι αδελφοί Θεοφάνης και Θεόδωρος, που οι εικονομάχοι τους στιγμάτισαν σε όλο τους το σώμα, είναι ήρωες· ο Θεόφιλος είναι ο αρχικακούργος. Όλα αυτά είναι εντελώς προβλέψιμα. Από την άλλη, και ενώ ο διώκτης και αιρετικός αυτοκράτορας σκιαγρα-φείται με τον χειρότερο δυνατό τρόπο -να χάνει τον αυτοέλεγχό του και να μαίνεται κατά των εικονολατρών που αντιστέκονταν στην πολιτική του-, η γυναίκα του, η θετή μητέρα του και η πεθερά του παρουσιάζονται ως ευσεβείς γυναίκες, πράγμα που σημαίνει εικονολάτρεις. Το συμπέρασμα αυτών των αφηγήσεων είναι σχεδόν φυλετικής μορφής: οι γυναίκες είναι οι φρουροί της Ορθόδοξης εικονολατρικής πρακτικής, ενώ οι άρρενες αυτοκράτορες, που είχαν ως πρότυπο τους ηγεμόνες της Συριακής δυναστείας του Η' αιώνα, είναι πάντοτε αμαρτωλοί καταστροφείς των εικόνων.
Σε καμία από αυτές τις σποραδικές αναφορές η Ευφροσύνη δεν σκιαγραφείται ως άτομο ή ως αντιπρόσωπος της εξουσίας της δυναστείας. Και όμως, ήταν ολοφάνερα μια γυναίκα με δυνατό χαρακτήρα που είχε συνείδηση και των δύο αυτών όψεων της ζωής της. Η ικανότητά της να διατηρήσει μια αίσθηση αυτοκρατορικής κληρονομιάς στη διάρκεια των πολλών χρόνων όπου η ίδια και η μητέρα της είχαν εξοστρακι-στεί από την Αυλή, μαρτυρά του λόγου το αληθές. Ωστόσο η σύνταξη μιας σοβαρής βιογραφίας της συνιστά για την ώρα παράτολμο εγχείρημα, γι’ αυτό άλλωστε το παρόν κεφάλαιο περιέχει περισσότερους υποθετικούς λόγους από τα υπόλοιπα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Θεοφάνης, AM 6274, de Boor I, σελ. 455.
2. Σε περίπτωση που θα στεφόταν αυτοκράτειρα, τη στέψη της Μαρίας θα την είχε αναλάβει ο σύζυγός της και μοναδικός άρρην αυτοκράτορας, ο Κωνσταντίνος. Ήταν βέβαια μόλις δεκαέξι ετών, αλλά πολύ νεότεροι του διάδοχοι είχαν ορισμένες φορές υποχρεωθεί να στέψουν ενήλικους ως συναυτοκράτορες. Το γεγονός ότι η Ειρήνη δεν ήθελε να επιτρέψει στον γιο της να ασκήσει τα αυτοκρατορικά του δικαιώματα, ακόμη λιγότερο να μοιραστεί το αυτοκρατορικά κύρος με τη Μαρία, αντανακλά την επιθυμία της να ελέγχει το νεαρό ζεύγος.
3. Θεοφάνης, AM 6281, de Boor I, σελ. 463.
4. M.-H. Fourmy και M. Leroy, «La Vie de S. Philarete», Byzantion 9 (1934), σελ. 85-170. Νέα έκδοση, με καινούργια μετάφραση στα αγγλικά ετοιμάζεται από τον καθηγητή Lennart Ryden.
5. Marie-France Auzepy, «De Philarete, de sa famille, et de certains monasteres de Constantinople», στο C. Jolivet-Levy, M. Kaplan και J.-P. Sodini (επιμ.), Les Saints et leur sanctuaire a Byzance (Παρίσι, 1993), σελ. 1 17-355· Claudia Ludwig, Son-derformen byzantinischer Hagiographie und ihr literarisches Vorbild (Φρανκφούρτη, 1997).
6. Τι σημαίνει αυτό για τη σχέση του με την Ευφροσύνη και τις πιθανές γνώσεις του για το μέλλον της δεν είναι σαφές. Ορισμένοι θεώρησαν τη συγγραφή σαν προσπάθεια του Νικήτα να χρησιμοποιήσει τις διασυνδέσεις της ισχυρής του οικογένειας για να επιστρέψει ο ίδιος από την εξορία.
7. Ludwig, ό.π., σελ. 76-77.
8. Martha Vinson, «The Life of Theodora and the Rhetoric of the Byzantine Bride Show», JOB 49 (1999), σελ. 31-60, ιδίως 47-52.
9. M. Vinson, «Rhetoric of the Bride Show», σελ. 42-46, σχετικά με τις μεθόδους σπίλωσης.
10. Θεοφάνης, AM 6300, de Boor I, σελ. 483· M. Vinson, «Rhetoric of the Bride Show», σελ. 41-46· Paul Speck, «Ein Brautschau fiir Staurakios?», JOB 49 (1999), σελ. 25-30.
11. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι ο Νικηφόρος ήταν ασυνήθιστα ασκητικός και θεωρούν εξαιρετικά απίθανο να είχε συ-μπεριφερθεί με τον τρόπο που τον κατηγορεί ο Θεοφάνης.
12. Χρονογραφία Ιωάννη Μαλάλα, μτφ. El. Jeffreys, Μ. Jeffreys και R. Scott (Μελβούρνη, 1 986), βιβλίο 1 4, σελ. 3-4, 191-193.
13. Παραστάσεις σύντομαι χρονικαί, κεφ. 141.
14. Ο Ρ. Magdalino, «Paphlagonians in Byzantine high society», στο Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (Αθήνα, 1998), σελ. 141-1 50, ισχυρίζεται πως «η Ειρήνη φαίνεται ότι επηρεάστηκε στην επιλογή της από τον πρωθυπουργό της και σύμβουλό της, τον πανίσχυρο ευνούχο Σταυράκιο, ο οποίος σύμφωνα με την εκδοχή που παρουσιάζεται στον Βίο του Φιλάρετου «επέβλεπε την όλη διαδικασία» (σελ. 149). Ενώ αυτό είναι κάτι που επισύρει την προσοχή μας στον όχι και τόσο σημαντικό ρόλο του νεαρού Κωνσταντίνου ΣΤ' στην επιλογή της συζύγου του, δεν διαθέτουμε μαρτυρίες ότι ο Σταυράκιος ευνόησε ένα κορίτσι από την Παφλαγονία επειδή ήταν ο τόπος καταγωγής του- φαίνεται ότι μάλλον καταγόταν από την Καππαδοκία. Δεν είναι άλλωστε αναγκαίο να αποδώσουμε την επιλογή της Μαρίας στην επιρροή του- η Ειρήνη είχε σίγουρα τις δικές της απόψεις για το είδος της νύφης που ήθελε.
15. Auzepy, «De Philarete», σελ. 121.
16. Για τη σύγχρονη χρήση του ονόματος Τπατία με ανάλογους συνειρμούς, βλ. J. van den Gheyn, «Acta graeca ss. Davidis, Symeonis et Georgii Mitylenae in insula Lesbo», Analecta Bollandiana 18 (1899), παράγρ. 19 (Acts of David..., στο Byzantine Defenders of Images, σελ. 193-196): ο άγιος Συμεών θεραπεύει μια νεαρή γυναίκα ονόματι Τπατία, μετονο-μάζοντάς τη Φεβρωνία και επιτρέποντάς της να αφιερωθεί στον μοναστικό βίο.
17. R.-J. Lilie, PmbZ 1.705, σελ. 540-541.
18. The Life of the Patriarch Tarasios by Ignatios the Deacon, επιμ. και μτφ. Σ. Ευθυμιάδης (Άλντερσοτ, 1998), πα-ράγρ. 39, σελ. 41,44, σχετικά με την επονείδιστη και ψευδή κατηγορία περί δηλητηριάσεως.
1 9. Θεοφάνης, AM 6287, de Boor I, σελ. 469.
20. Θεοφάνης, AM 6288, de Boor I, σελ. 470.
21. Σύνοφίζ Χρονική, επιμ. Κ. Ν. Σάθας, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη (Βενετία, 1894), τόμ. 7, σελ. 1 28' Treadgold, Byzantine Revival, σελ. 271, 310, για τα Γαστρίου (αλλά δεν είναι σαφές αν η Μονή λειτουργούσε ήδη)· Θεοφάνης, AM 6295, de Boor I, σελ. 478, για την Πρίγκιπο.
22. W. Treadgold, «An Unpublished Saint’s Life of the Empress Irene», BF 8 (1982), σελ. 237-251.
23. Ιωάννης της Εφέσου, Ecclesiastical History II, σελ. 1 2, παρατίθεται στο Judith Herrin, «In search of Byzantine women: three avenues of approach», στο Images of Women in Antiquity, επιμ. Averil Cameron και Amelie Kuhrt (Λονδίνο, 1983), σελ. 167-189· Life of Saint Anthousa, daughter of Constantine V, αγγλ. μτφ. Byzantine Defenders of Images, σελ. 24.
24. Life of St. Athanasia of Aegina, παράγρ. 4-5, για την έλλειψη φρούτων και τον ύπνο πάνω σε πέτρες, επιμ. L. Car-ras, στο Maistor. Essays for Robert Browning, επιμ. Ann Moffatt (Καμπέρα, 1 984), αγγλ. μτφ. Holy Women of Byzantium, σελ. 1 45-146· Life of St Ii'ene of Chrysobalanton, παράγρ. 14 και 38, επιμ. και μτφ. J.-O. Rosenqvist (Ουψάλα, 1986), για το μοναδικό ρούχο. Αν και πρόκειται για πολύ μεταγενέστερο κείμενο και πιθανόν η αφήγηση να είναι φανταστική, οι λεπτομέρειες του μοναστικού βίου που διασώζει είναι αρκετά κοντά σε όσα είναι γνωστά για τις μοναχές στα τέλη του Η' αιώνα. Βλ. επίσης Alice-Mary Talbot, «Women’s Space in Byzantine Monasteries», DOP 52 (1998), σελ. 11 3-128.
25. Life of St Theodora of Thessaloniki, παράγρ. 22, 37, στο Holy Women of Byzantium, σελ. 183, 195-196.
26. Αυτή η μορφή κράτησης ήταν αρκετά διαφορετική από τα πειθαρχικά μέτρα που λαμβάνονταν κατά των μοναχών που διέπρατταν σοβαρά παραπτώματα τα οποία απαιτούσαν σωφρονισμό· βλ. Rule of the Monastery of St John Stoudios, το οποίο ιδρύθηκε από τον άγιο Θεόδωρο, παράγρ. 25, «μέρη εγκλεισμού», στο Byzantine Monastic Foundation Documents, επιμ. J. Thomas και G. Constable (Ουάσινγκτον, DC, 2001), σελ. 107-108.
27. St Athanasia of Aegina, παράγρ. 15, αγγλ. μτφ. σελ. 148· Life of St Irene of Chrysobalanton, κεφ. 1 3, σελ. 52-64, σχετικά με τον δαιμονισμό.
28. Σ. Ευθυμιάδης, «Le Panegyrique de S. Theophane le Confesseur par S. Theodore Studite (BHG 1792b)», Analecta Bollandiana 111 (1993), σελ. 259-290. Για μια περίληψη της ζωής της Μεγαλώ, βλ. Mango-Scott, εισαγωγή στη Χρονογραφία του Θεοφάνη, σελ. xlv, xlvii-xlviii. Αναφέρεται ότι είχε αφιερωθεί σε μια εντελώς ασκητική ζωή, η οποία επέσυρε μη κολακευτικά σχόλια, όμως δεν υπάρχουν αξιόπιστες μαρτυρίες για τη μοναστική της ζωή. Για την τελετουργική λειτουργία της αφοσίωσης στον μοναστικό βίο, βλ. J. Goar (επιμ.), Euchologion sive Rituale Graecorum (Βενετία, 1730, επανέκ-δοση Γκρατς, 1960), σελ. 382-388.
29. Theodori Studitae Epistulae, αρ. 323, επιμ. G. Fatouros, 2 τόμοι (Βερολίνο-Νέα Υόρκη, 1992), τόμ. II, σελ. 465-466.
30. Η εν Τρούλλω Σύνοδος, κανόνας 45· G. Nedungatt και Μ. Featherstone (επιμ.), The Council in Trullo Revisited = Kanonika 6 (Ρώμη, 1995), σελ. 126-128· Judith Herrin, «“Femina byzantina”: The Council in Trullo on woman», DOP 46 (1992), σελ. 95-105.
31. Ένα σύντομο σημείωμα για τη ζωή της (περ. 756/757-808/809) διασώζεται στο Συναζάριον της Κωνσταντινουπόλεως, βλ. Byzantine Defenders of Icons, σελ. 23-24. Ο ισχυρισμός ότι η Ειρήνη επιθυμούσε να μοιραστεί την αυτοκρατο-ρική εξουσία μαζί της μοιάζει υπερβολικός.
32. Theodori Studitae Epistulae, επιμ. Fatouros, αρ. 62 (τόμ. I, σελ. 173-174), βλ. τις επιστολές στη μητέρα τους Μαρία, σελ. 227, 309, 514 (τόμ. II, σελ. 360-361, 452-453, 765-766).
33. J. Gouillard, «La femme de qualite dans l’oeuvre de S. Theodore le Studite», JOB 30 (1982), μέρος III, σελ. 445-452.
34. Treadgold, «Unpublished Saint’s Life», σελ. 244-245.
35. E. Malamut, «La moniale a Byzance aux 8e-12e siecles», στο K. Νικολάου (επιμ.), Τάζεις του Ορθόδοζου μοναχισμού, 9ου-] 3ου αιώνα (Αθήνα, 1996), σελ. 63-76· Alice-Mary Talbot, «Α Comparison of Male and Female Monasticism», Greek Orthodox Theological Review 30 (1985), σελ. 4-20.
36. Synaxarion, σημείωση για την αγία Ανθούσα του Μα-ντιναίου, Byzantine Defenders of Images, σελ. 16-19, ιδίως 18.
37. Ο Θεοφάνης, AM 6295-6296, de Boor I, σελ. 479-481, καταγράφει την εξέγερση αλλά δεν τη συνδέει με την εκθρονισμένη αυτοκράτειρα- πρόκειται περί μεταγενέστερης προσθήκης (όχι στον Γενέσιο ή στους Th Syn).
38. Θεοφάνης, AM 6301, 6304, de Boor I, σελ. 484, 497.
39. Θεοφάνης, AM 6303, de Boor I, σελ. 490-491 · John Hal-don, The Byzantine Vfors (Στράουντ, 2001), σελ. 71-75.
40. Θεοφάνης, AM 6298, de Boor I, σελ. 481 ■ η παιδεία του Νικηφόρου περιγράφεται από τον Ιγνάτιο στο σύγγραμμά του Βίος του Πατριάρχη Νικηφόρου Α', βλ. αγγλ. μτφ. Byzantine Defenders of Images, σελ. 52-56. Σχετικά με τη συζήτηση για τη μέθοδο επιλογής του, βλ. G. Dagron, Empereur et pretre. Etude sur le a cesaro pa pis me» byzantin (Παρίσι, 1996), σελ. 231-232.
41. Θεοφάνης, AM 6301, de Boor I, σελ. 484.
42. Θεοφάνης, AM 6303, de Boor I, σελ. 492-493· Mango-Scott, σελ. 674-675.
43. Scriptor incertus, σελ. 335-340· Θεοφάνης, AM 6305, de Boor I, σελ. 500-502· A. P. Kazhdan, A History of Byzantine Literature (A.D. 650-850) (Αθήνα, 1999), σελ. 208-21 L David Turner, «The Origins and Accession of Leo V (813-820)», JOB 40 (1990), σελ. 713-801.
44. Th Syn, σελ. 8-10· παρότι ο Γενέσιος καταγράφει την ιστορία, 1: 6-8, δεν υπογραμμίζει τη σημασία της.
45. Βλ. H.-G. Beck, uByzantinische Gefolgschaftswesen», Bayerische Akademie der Wissenschaften, Phil-Hist. Kl Sitzun-gsberichte (1996), σελ. 1-32, επανέκδοση στο Ideen und Reali-taeten in Byzanz (Λονδίνο, 1972), ιδίως σελ. 18-22.
46. Η Ειρήνη πέθανε στις 9 Αυγούστου του ιδίου έτους, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούσε να γίνει καμιά εξέγερση εν ονόματί της- Θεοφάνης AM 6295, de Boor I, σελ. 408.
47. Ο Θεοφάνης δεν γνωρίζει τίποτα για ένα γλέντι που έγινε προς τιμήν των δύο στρατιωτών που είχαν προσκληθεί να παντρευτούν τις κόρες του αμφιτρύωνά τους- ο Γενέσιος, σελ. 22-23, αφηγείται μια θαυμάσια εκδοχή που αποσυνδέεται από τον Βαρδάνη, ενώ η λεπτομερέστερη επεξεργασία του θέματος απαντά στους Συνεχιστές του Θεοφάνη στα μέσα του I' αιώνα (Th Syn, σελ. 44-45), μολονότι ούτε εδώ κατονομάζεται η Θέκλα.
48. Θεοφάνης, AM 6295, 6296, de Boor I, σελ. 479-480.
49. Th Syn, σελ. 10, 16.
50. O Treadgold, Byzantine Revival, σελ. 226, υποθέτει ότι συνέβη περί το 813, λίγο μετά την ανάρρηση του Λέοντα Ε' στον θρόνο.
51. Θεοφάνης, AM 6305, de Boor I, σελ. 502· Scriptor incertus, σελ. 340, για τον Μιχαήλ από το Αμόριο.
52. J. F. Haldon, Byzantine Praetorians (Βόνη, 1984), Poikila Vyzantina, σελ. 3, 233, 239-240, 293-295, 298. Η Ειρήνη είχε διαλύσει τις επίλεκτες ανακτορικές φρουρές της πρωτεύουσας μετά το 786, όταν η νομιμοφροσύνη τους στην εικονομα-χία τις έκανε εχθρικές προς τα σχέδιά της να αποκαταστήσει την εικονολατρία.
53. Scriptor incertus, σελ. 346.
54. Θεοφάνης, AM 6305, de Boor I, σελ. 501.
55. Scriptor incertus, σελ. 346, 349.
56. Scriptor incertus, σελ. 350-362· Paul Alexander, uThe Iconoclastic Council of Saint Sophia and its Definition», DOP 7 (1953), σελ. 58-66.
57. Λέων Γραμματικός, σελ. 210-21 1, Γενέσιος, σελ. 1 ΤΙ 8.
58. Paul Lemerle, «Thomas le Slav», TM 1 (1965), σελ. 255-297.
59. Th Syn, σελ. 78-79" Dagron, Empereur et pretre, σελ. 42, 49.
60. Όμως δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή αφού καμιά από αυτές τις πράξεις του δεν επιβίωσε. Οι νικηφόροι εικονολάτρες κατέστρεψαν πολύ αποτελεσματικά τις περισσότερες μαρτυρίες των εικονομάχων αντιπάλων τους.
61. Theodori Studitae Epistulae, αρ. 514, επιμ. Fatouros, τόμ. II, σελ. 765-766.
62. Λέων Γραμματικός, σελ. 21 Γ Life of Patriarch Nikephoros, στο Byzantine Defenders of Icons, σελ. 130-1 31, ο αυ-τοκράτορας διατάζει «βαθιά σιωπή σε ό,τι σχετίζεται με οποιαδήποτε αναφορά στις εικόνες». Dagron, Empereur et pretre, σελ. 306-307.
63. Th Syn, σελ. 78-79" ο Γενέσιος, II, 14 (35), βλέπει αυτόν τον ανάρμοστο γάμο ως απόδειξη έλλειψης λογικής εκ μέρους του αυτοκράτορα- βλ. Ψευδο-Συμεών =Sym mag, σελ. 620. Οι δύο μεταγενέστερες συριακές πηγές, ο Μιχαήλ ο Σύρος, σελ. 72, και ο Bar Hebraeus, σελ. 129, δίνουν χονδρικά τη σωστή χρονολογία, όμως οι εξιστορήσεις τους βρίθουν από «παράλογες φήμες» για το πώς πράγματι η Ευφροσύνη γέννησε έναν γιο αλλά τον σκότωσε επειδή συνειδητοποίησε ότι θα ήταν Εβραίος (εξαιτίας των συμπαθειών του Μιχαήλ Β' προς τους Εβραίους και τους Αθίγγανους). Ένας τέτοιος γιος θα διέφθειρε τη Συριακή δυναστεία και θα ντρόπιαζε τον αυτο-κρατορικό οίκο, άρα όφειλε να θανατωθεί! Ορισμένες εικονο-λατρικές πηγές δεν αναφέρουν τίποτα για τον γάμο, βλ. Tread-gold, Byzantine Revival, σελ. 426 σημ. 339.
64. Λέων Γραμματικός, σελ. 210, Γεώργιος ο Μοναχός, σελ. 789-790" Sym mag, σελ. 620-621. Για την ακυρότητα του γάμου, βλ. Th Syn, σελ. 79-86.
65. Patria III, σελ. 77.
66. Sym mag, σελ. 328.
67. D. Papachryssanthou, «La Vie du patrice Nicetas: un confesseur du second iconoclasme», TM 3 (1986), σελ. 309-351· βλ. επίσης κεφάλαιο 2.
68. DC II, κεφ. 42, σελ. 647.11 · βλ. Ρ. Grierson, «The tombs and obits of the Byzantine Emperors», DOP 16 (1962), σελ. 3-60.
69. Auzepy, «De Philarete», σελ. 122· o Speck, Kaiser Konstantin VI, σελ. 385, το ονομάζει πράξη ευσεβείας.
70. Η Θεοδότη ίσως να είχε θάψει τον Κωνσταντίνο ΣΤ' στο μοναστήρι τους, αλλά είναι εξίσου πιθανό τα λείψανά του να επιστράφηκαν στη Μαρία, την πρώτη του σύζυγο, για να ταφούν στην Πρίγκιπο· βλ. Grierson, «Tombs and obits», σελ. 54‘ βλ. Lilie, Eirene und Konstantin VI, σελ. 274-277.
71. Vita Philareti, σελ. 155, βλ. οικογενειακό δέντρο σε Auzepy, σελ. 118-119, 122. Αλλά αν δεν είχαν πεθάνει και ενταφιαστεί όλοι μέχρι το 820, η συγκεκριμένη πληροφορία είναι άσχετη. Ο Φιλάρετος και η Θεοσεβώ κανονικά θα είχαν ταφεί εκεί, αλλά όχι αναγκαστικά και οι υπόλοιποι. Τα δύο μοναστήρια, όπου είχαν ταφεί οι θείοι και οι θείες της, δεν α-ναφέρονται σε άλλες πηγές· βλ. R. Janin, Les monasteres de f empire byzantin, 2η έκδοση (Παρίσι, 1969), σελ. 76, 218.
72. Ρ. Geary, Phantoms of Remembrance (Πρίνστον, 1994), και E. Van Houts, Memory and Gender in Medieval Europe 900-1200 (Λονδίνο, 1999), σελ. 65-92, ιδίως 69-77, όπου υπογραμμίζεται η σημασία της προφορικής μαρτυρίας και το γεγονός ότι οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς σε αυτή.
73. Treadgold, Byzantine Revival, σελ. 247, και σημ. 63 παραπάνω.
74. Γεγονός που προφανώς απομάκρυνε τον νεαρό πρίγκιπα από τη θετή μητέρα του, η οποία μοιάζει να έμεινε πιστή στην εικονολατρία. Όμως στη διάρκεια της βασιλείας τόσο του άνδρα της όσο και του προγονού της, η Ευφροσύνη έκρυβε διακριτικά τις θρησκευτικές της πεποιθήσεις. Η ανατροφή της την είχε διδάξει πόσο απερίσκεπτο ήταν να αντιμάχεσαι ανοιχτά την επίσημη πολιτική για τις εικόνες.
75. Βλ. για παράδειγμα τις σφραγίδες δύο ευνούχων αξιω-ματούχων, του Νικήτα, που ήταν υπεύθυνος για την τραπεζαρία της αυτοκράτειρας, και του Νικολάου, του συμβολαιογράφου της: W. Seibt, Die Byzantinische Bleisiegel in Uster-reich, τόμ. 1: Kaiserhof (Βιένη, 1978), αρ. 48 και 80.
76. Στο τακτικόν του Ουσπένσκι, γύρω στο 842-843, στα τέλη της βασιλείας του Θεόφιλου- βλ. Ν. Oikonomides, Lesli-stes de preseance byzantines des IXe et Xe siecles (Παρίσι, 1972), σελ. 47-63.
77. Εκτός από την περίφημη επιστολή, μέρος της οποίας μετέφρασε ο C. Mango στο The Art of the Byzantine Empire 312-1453 (Ίνγκλγουντ Κλιφς, Νιου Τζέρσι, 1 972), σελ. 157-158, βλ. τον κατάλογο των μεταξωτών που απεστάλησαν στη Φραγκία το 824, J. Ebersolt, Les arts soniptuaires de Byzance (Παρίσι, 1923), σελ. 57.
78. RFA a. 824, αναφέρεται απλώς «επιστολές και δώρα».
79. Τα μεταξωτά συχνά παράγονταν πολλά χρόνια προτού τα ανασύρουν από τα ράφια για να τα στείλουν ως διπλωματικά δώρα- A. Muthesius, «Silken Diplomacy», στο J. Shepard και S. Franklin (επιμ.), Byzantine Diplomacy (Καίμπριτζ, 1992), σελ. 237-248.
80. Παρατίθενται από τον πάπα Αδριανό στην επιστολή του προς τη Σύνοδο του 787, η οποία δεν μεταφράστηκε εξ ολοκλήρου στα ελληνικά.
81. Η επιστολή του Μιχαήλ Β' προς τον Λουδοβίκο τον Ευσεβή, MGI4, Concilia, II, 2 (Ανόβερο, 1908), σελ. 475-480, μέρος της οποίας είναι μεταφρασμένο στο Mango, Art of the Byzantine Empire, σελ. 157-158.
82. Turner, «The Origins of Leo V», σελ. 173-201, ιδίως 185-186 για την τιμωρία του Θεόδωρου · ο Θεόδωρος απευθύνει πολλές επιστολές του στην εν λόγω Ειρήνη. Βλ. επίσης A. Ρ.
Kazhdan και Α.-Μ. Talbot, «Women and Iconoclasm», BZ 84/85 (1991/1992), σελ. 392-408· P. Hatlie, «Women of discipline during the Second Iconoclasm», BZ 89 (1996), σελ. 37-44.
83. Judith Herrin, «The domestic and private context for icon veneration in Byzantium», στο A. Mulder-Bakker και J. Wogan-Browne (επιμ.), Household, Family and Christian Tradition (Τουρνχάουτ, 2002).
84. I. Sevcenko, «Hagiography of the Iconoclast Period», στο Iconoclasm, επιμ. Anthony Bryer xoa Judith Herrin (Μπέρμιγ-χαμ, 1977), σελ. 113-131.
85. Λέων Γραμματικός, σελ. 213, Γενέσιος, III, 1 (36)· Γεώργιος ο Μοναχός, τόμ. II, σελ. 797· πράγματι, αν χοα δεν είναι παραπάνω από δεκαέξι ετών, δεν υπάρχει κανένας άλλος προφανής υποψήφιος.
86. Λέων Γραμματικός, σελ. 213.
87. Γενέσιος, III, 1· Th Syn, σελ. 84 · W. Treadgold, «The Problem of the Marriage of the Emperor Theophilos», GRBS 16 (1975), σελ. 325-340· όμως βλ. Lilie, PmbZ 8.167 (ο οποίος προτείνει ως ημερομηνία γέννησης το διάστημα μεταξύ 800 χοα 805). Αυτό εξαρτάται από το αν ο Μιχαήλ και η Θέκλα παντρεύτηκαν περίπου την ίδια εποχή, γεγονός το οποίο δεν είναι απολύτως ξεκαθαρισμένο. Επιπλέον, η ενωρίτερη ημερομηνία γέννησης δεν ταιριάζει με τη δήλωση του Θεόφιλου το 842, όταν συνειδητοποίησε πως θα πέθαινε, ότι ήταν ακόμη πολύ νέος: βλ. κεφάλαιο 4.
88. Dagron, Empereur et pretre, σελ. 57-58.
89. Sym mag, σελ. 624.
90. A. Μαρκόπουλος, «Βίος της αυτοκράτειρας Θεοδώρας (BHG 1731)», Σύμμεικτα 5 (1983), σελ. 249-285· Life of Theodora, μτφ. Martha Ρ. Vinson, στο Byzantine Defenders of Images, με τα σημαντικά της σχόλια στο JOB 49 (1999), βλ. κεφάλ. 4.
91. Ο Θεόφιλος στέλνει αγγελιαφόρους να φέρουν τη Θεοδώρα στην Κωνσταντινούπολη μαζί με πολλές άλλες καλλονές, Life of Theodora, παράγρ. 3.
92. Κ. Νικολάου, «Οι γυναίκες στον βίο και στα έργα του Θεόφιλου», Σύμμεικτα 9 (1994), σελ. 1 37-1 51.
93. Henry Maguire (επιμ.), Byzantine Court Culture from 829 to 1204 (Ουάσινγκτον, DC, 1997), ιδίως τη δική του συνεισφορά, «The Heavenly Court», καθώς και τη μελέτη των A. Ρ. Kazhdan και Μ. McCormick, «The Social World of the Byzantine Court» · Oikonomides, Listes de preseance byzantines, σελ. 21-29.
94. Επιμ. Oikonomides, Listes de preseance byzantines, σελ. 47-63.
95. Όπως ανακάλυψε προς μεγάλη του απογοήτευση ο Λιουτ-πράνδος της Κρεμόνας στα μέσα του Γ αιώνα. Οι διαμαρτυρίες του για την παραχώρηση προτεραιότητας στους Βουλγάρους πρέσβεις απέναντι στους πρέσβεις του Όθωνα Α' φανερώνουν άγνοια του βυζαντινού πρωτοκόλλου πρωτοκαθεδρίας, καθώς και την ενόχλησή του επειδή ο Νικηφόρος Β' του είχε φερθεί με λιγότερη ευγένεια απ’ όσο ο Κωνσταντίνος Ζ'· βλ. F. A. Wright, Liudprand of Cremona. The Embassy to Constantinople and Other Writings (Λονδίνο, 1930, επανέκδοση 1993).
96. Life of Theodora, παράγρ. 4· ο Λέων Γραμματικός το επιβεβαιώνει, σελ. 214' όμως βλ. Th Syn, σελ. 86.
97. Είναι έντονη η αντίθεση με την αθέλητη, αναγκαστική αναχώρηση της Θεοδώρας το 856, βλ. κεφάλαιο 4.
98. Th Syn, σελ. 90.
99. Ε. Van Houts, Memory and Gender, σελ. 84-90.
100. Μιχαήλ ο Σύρος, τόμ. III, βιβλίο 1 2, τμήμα χχ, σελ. 95· και Bar Hebraeus, τόμ. I, σελ. 136, ο οποίος διασώζει την αφήγηση ενός άνδρα που τον είχε στείλει η μητέρα του Θεόφιλου και η οποία φαίνεται εξαιρετικά εμπεριστατωμένη ώστε να εγείρει αμφιβολίες· βλ. A. A. Vasiliev, Byzance et les Arabes (Βριξέλες, 1935), τόμ. I, σελ. 1 58.
101. Ό.π. Για προφανείς λόγους, οι βυζαντινές αφηγήσεις της ήττας είναι πολύ λιγότερο λεπτομερείς και δεν αναφέρουν το συγκεκριμένο συμβάν. Όμως από τη στιγμή που δίνουν μια κρίσιμη εξήγηση για τον λόγο που ο Θεόφιλος εγκα-τέλειψε την άμυνα του Αμορίου, οι αραβικές πηγές εμφανίζονται απολύτως αξιόπιστες.
102. Η δεινή ανάλυση του Bury, ERE, σελ. 263-271, μνημονεύει τις συριακές πηγές αλλά δεν τις χρησιμοποιεί· βλ. Haldon, Byzantine Bars, σελ. 78-82.
103. Σχετικά με τους Σαράντα δύο Μάρτυρες του Αμορίου, βλ. A. Ρ. Kazhdan, «Hagiographical Notes», Byzantion 56 (1986), ιδίως τμήμα 14, σελ. 151-160.
104. Sym mag, σελ. 628-629 (με την Ευφροσύνη, αυτή είναι η πρωτότυπη παραλλαγή)· βλ. Th Syn, σελ. 90-91 (με τη Θεοκτίστη η οποία πιθανότατα είχε πεθάνει από καιρό).
105. Ο Treadgold, Byzantine Revival, σελ. 310, υπολογίζει ότι είναι δύο ετών όταν συμβαίνει το γεγονός.
106. Έτσι εξιστορεί την προγενέστερη παραλλαγή της ιστορίας ο Ψευδο-Συμεών βλ. Sym mag, σελ. 628-629.
107. Ιωάννης Σκυλίτζης, Synopsis historiaruni, επιμ. I. Thurn (Βερολίνο-Νέα Τόρκη, 1973), σελ. 52-53.
108. Sym mag, σελ. 629-630· Th Syn, σελ. 91-92.
109. Βλ. κεφάλαιο 2.
110. DC II, κεφ. 42, σελ. 647.14.
Πρώτη εισαγωγή και δημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΦΥΡΑ
ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΧΕΡΙΝ
Η επεξεργασία, επιμέλεια μορφοποίηση κειμένου και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο, για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο:
© ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου