Ή πρώτη έξορία τού Χρυσοστόμου καί ή άνάκλησή του στην Κωνσταντινούπολη

Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος

Ή ζωή του, Ή δράση του,  Οι συγγραφές του

+ Στυλ.Παπαδόπουλου

Τόμος Α΄

Ή πρώτη έξορία τού Χρυσοστόμου καί ή άνάκλησή του στην Κωνσταντινούπολη

Ή άντίδραση τοΰ πλήθους, μόλις πληροφορήθηκε την συνοδική άπόφαση, έκδηλώθηκε άμεσα. Περιγράφεται ώς καταφορά καί θορυβώδης διαμαρτυρία έναντίον τοΰ Θεόφιλου καί τοΰ Σεβηριανοΰ κυρίως, άλλά καί κατά τοΰ αύτοκράτορα. Ό Σωζομενός (Έκκλησ. ιστορία, Η' 18,1- 2) πληροφορεί ότι ό Χρυσόστομος, φοβούμενος μήπως τοΰ προσθέσουν καί τήν κατηγορία ότι άπειθεΐ στόν αύτοκράτορα καί προπαντός γιά νά μήν δημιουργήσει μεγαλύτερη άναστάτωση στόν λαό, τήν τρίτη ημέρα μετά τήν καθαίρεση, τό μεσημέρι («περί μεσημβρίαν»), πού διαλύθηκαν τά διαμαρτυρόμενα πλήθη, έγκατέλειψε κρυφά τήν Εκκλησία. Άρα στό διάστημα τούτο παρέμεινε έντός τοΰ ναού ή σέ κάποιο πρόσκτισμα τοΰ ναοΰ, όπου ήταν προσιτός γιά τόν κόσμο. Ό ίδιος ό Χρυσόστομος στήν ’Επιστολή του πρός Ίννοκέντιο (PG 47,9) σημειώνει ότι ό Θεόφιλος δέν παράλειψε κανένα άναγκάίο μέσο, προκειμένου νά τόν έξορίσει βίαια καί δυναμικά άπό τήν Κωνσταντινούπολη καί τήν Εκκλησία. Έδώ, ή φυγή του γιά τήν έξορία τοποθετείται σέ βραδινή ωρα, χωρίς νά δηλώνεται πόσο διάστημα έμεινε στήν Κωνσταντινούπολη μετά τήν συνοδική καταδίκη. Βράδυ προχωρημένο («εσπέρα βαθεία») οδηγήθηκε βίαια άπό έκπρόσωπο («κονριώσσον») τοΰ αύτοκράτορα μέσω τής πόλεως στό πλοίο, πού θά τόν διαπεραίωνε στην άσιατική άκτή, στην Πραίνετο τής Βιθυνίας.



 Ό λαός όμως  τόν άκολουθούσε, φυσικά διαμαρτυρόμενος καί λυπούμενος. Ή περιγραφή αυτή, εφόσον γίνεται άπό τόν ίδιο τόν Χρυσόστομο, είναι άκριβής, άλλά δεν άντιβαίνει άναγκα- στικά στήν περιγραφή τοΰ Σωζομενοΰ. Καί τό τριήμερο είναι εύλογο καί τά περί «μεσημβρίας» μπορεί κάλλκπα νά κατανοηθούν ώς εξής: Τό μεσημέρι, όταν κόπασε ό θόρυβος καί διαλύθηκαν τά πλήθη, βρήκε ό Χρυσόστομος ευκαιρία ν’ άποσυρθει κάπου κρυφά. Τό βράδυ, πού θεληματικά καί με συνοδεία θ’ άναχωρούσε γιά τήν έξο- ρία, είχαν πάλι συναχθεΐ πολλοί. Αυτοί έμαθαν πού κατέφυγε ό Χρυσόστομος καί τόν άκολούθησαν μέχρι τό λιμανάκι.Μέ διαφορετικό τρόπο προύποθέτει τά ίδια άκριβώς γεγονότα καί ό Ψευδο-Μαρτύριος (Βίος Χρυσοστόμου: ΑΒ 99 [1981] 334), που δέν μιλάει γιά τριήμερο, άλλά προσθέτει ότι ό Χρυσόστομος, μόλις έφτασε τό στρατιωτικό άπόσπασμα, ύψωσε τά χέρια σέ προσευχή καί, όπως ό πρωτομάρτυρας Στέφανος, ζήτησε άπό τόν Κύριο νά συγχωρήσει τούς διώκτες του. Ταξίδεψε νύχτα {«διά νυκτός άπέπλεον») κι έφτασε στήν Πραίνετο, σέ άγροτική περιοχή. Δέν έμεινε όμως  έκεΐ πολύ. «Μετά ημέρας όλίγας» (Παλλαδίου, Διάλογος, Θ': PG 47,30), ή αύτοκράτειρα, πού ώς προληπτική φοβήθηκε άπό κακό όνειρο ή άπό τό σπάσιμο κάποιου άντικειμένου ή άπό έλαφρύ σεισμό, έπεισε τόν σύζυγό της ν’ άνακαλέσει τόν Χρυσόστομο, ένώ, προφανώς, βαθύτερη αιτία τής μεταστροφής έγιναν οί πιέσεις τοΰ λαού. Ό εύνοΰχος καί νοτάριος Βρίσων μετέφερε τό μήνυμα στόν έξόριστο, πού έπέστρεψε.

Ή παραμονή του εκτός Κωνσταντινουπόλεως καί ή προσαγωγή του στον Θρόνο

Ή έπιστροφή αυτή δέν σήμαινε κι εγκατάσταση στό έπισκοπεΐο ή πολύ περισσότερο άνοδο στόν έπισκοπικό θρόνο τού ναού της Αγίας Σοφίας ή της Αγίας Ειρήνης. Ό Σωζομενός πληροφορεί ότι ό Χρυσόστομος έμεινε έξω άπό την Κωνσταντινούπολη καί ή πληροφορία του ένασμενί- ζεται άριστα με όσα εκθέτουν ό Ψευδό- Μαρτύριος (Βλ. FI. van Ommeslaeghe: ΑΒ 99 [1981] 336-339) καί ό εθνικός ιστορικός Ζώσιμος (Ιστορία νέα, V 23-24. Βλ. Tim. Gregory εις Byzantion 43 [1973] 63-81). Παρέμεινε, λοιπόν, ό Χρυσόστομος στό «προάστειον Ανάπλους», αναμένοντας τήν έκπλήρωση τοΰ όρου, πού είχε θέσει γιά την έπιστροφή του: Τήν σύγκληση συνόδου πρός έπανεξέταση τοΰ όλου ζητήματος καί τήν ακύρωση τής «συνοδικής» άποφάσεως πού τόν καθαιροΰσε. Άλλ’ ένώ άνέμενε ό Χρυσόστομος έξω άπό τήν Κ/Πολη, συνέβησαν μεγάλες καί δή αιματηρές ταραχές στήν πόλη, έντός κι έκτος «τής έκκλησίας» (Ζωσίμου, Ιστορία νέα, V 23· καί Ψευδο-Μαρτυρίου: ΑΒ 99 [1981] 337).
Ήταν άσφαλώς άποτέλεσμα συγκρούσεως μεταξύ μοναχών, έχθρών καί ύποστηρικτών τοΰ Χρυσοστόμου. ΟΙ πρώτοι δηλαδή (πού προφανώς κατευθύνονταν άπό τόν κατήγορο τοΰ Χρυσοστόμου στήν Δρύ Ίσαάκιο, τοΰ όποιου τήν κακοήθεια έπισημαίνει ό Παλλάδιος), όταν διαπίστωσαν ότι άλλαξε τό κλίμα υπέρ τοΰ Χρυσοστόμου, πραγματοποίησαν κατάληψη ναών, έμποδίζοντας τούς πιστούς νά εισέρχονται γιά τίς θρησκευτικές άνάγκες. Τότε άντέδρασαν πολλοί τοΰ πλήθους πού στήριζαν τόν Χρυσόστομο καί ή σύγκρουση έφερε άκόμα κι αιματοχυσία έντός κι έκτος ναών, άφοΰ έπενέβησαν τμήματα τοΰ στρατοΰ, πού δέν είχαν άναστολές γιά τήν άσκηση βίας. Κατά τίς αρχές Νοεμβρίου, ή κατάσταση πού δημιούργησαν οί συγκρούσεις αύτές άνάγκασαν τελικά τόν Χρυσόστομο νά είσέλθει στην Κωνσταντινούπολη καί, όπως ό ίδιος γράφει (PG 47,10), στην Εκκλησία συνοδευόμενος άπό τριάντα έπισκόπους. Έάν έπέμενε άκόμα, οί συγκρούσεις θά συνεχίζονταν καί τά θύματα θά πολλαπλασιάζονταν. Χάριν της ειρήνης, λοιπόν, άνέλαβε τά καθήκοντά του καί συνέχιζε νά πιέζει γιά την σύγκλιση συνόδου. Ή υποδοχή τού Χρυσοστόμου άπό τόν λαό ήταν ένθουσιώδης κι έντυπωσιακή, ένώ τήν έπόμενη μέρα μίλησε πρός τό πλήθος καί τούς τυχόν επισήμους άπό τόν άμβωνα τής Αγίας Σοφίας (PG 51,443-446). Ή ένθουσιώδης υποδοχή καί προπαντός ή «εις τήν Εκκλησίαν», τόν ναό τής Αγίας Σοφίας, έπίσημη ή άνεπίσημη είσοδος καί παρουσία άμφισβητήθηκε (Ommeslaeghe), σέ συνδυασμό μέ άμφισβήτηση τής γνησιότητας τής 'Ομιλίας (PG 52,443-449), πού μέ τήν εύκαιρία είπε ό Χρυσόστομος έντός τού ναοΰ γιά τόν λαό, τόν όποιο εύχαρίστησε κι έπήνεσε. Είναι όμως άδύνατο νά άπορρίψουμε τό γεγονός, διότι ό ίδιος πληροφορεί τόν Ίννοκέντιο, ότι όχι μόνο άνακλήθηκε άπό τήν εξορία μ’ έπισημότητα, άλλά καί ότι εις τήν Εκκλησία τόν είσήγαγαν τριάντα έπίσκοποι. «Ημείς μέν πάλιν εις τήν πόλιν άνεκαλούμεθα καί εις την Εκκλησίαν, ής άδίκως έξεβλήθημεν, έπισκόπων τε ημάς τριάκοντα είσαγαγόντων» (Πρός Ίννοκέντιον: PG 47,10). Ό Σωζομενός υπογραμμίζει ότι, ένώ οδηγούσαν τόν Χρυσόστομο στόν θρόνο, εκείνος άντιδρούσε, δηλώνοντας ότι αύτό πρέπει νά γίνει μέ τήν έγκριση αύτών πού τόν καθήρεσαν. Όμως ύπέκυψε, άνήλθε στόν θρόνο, ευλόγησε τόν λαό μέ τό «ειρήνη ύμΐν» καί μίλησε έπίκαι- ρα (Έκκλησ. ιστορία, Η' 18,7).

Ό Θεόφιλος καί φίλοι του επίσκοποι εγκαταλείπουν την Κωνσταντινούπολη

ΟΙ επίσκοποι πού καταδίκασαν τόν Χρυσόστομο βρέθηκαν κατά τίς ήμερες έκείνες, άπό την εξορία μέχρι την έπιστροφή του, σέ δυσχερή θέση. Ό λαός μέ κάθε ευκαιρία άποδοκίμαζε την άπόφασή τους καί τούς ίδιους. Γι’ αύτό πολλοί, φοβούμενοι, άλλά καί άναγνωρίσαντες ή ύποψιασθέντες τό άτόπημά τους, άναχώρησαν γιά τίς έπαρχίες τους. Ό ίδιος ό Θεόφιλος δέν βρισκότανε σέ καλύτερη θέση. Φοβούμενος τήν οργή τού λαού κατά τίς ήμέρες αύτές δέν έξερχόταν άπό τό κατάλυμά του. Αναχώρησε, «έδραπέτευσε», μέ πλοίο, νύχτα καί κρυφά. Αύτό έγινε ευθύς ώς υποχώρησε στίς πιέσεις τού Χρυσοστόμου ό αύτοκράτορας καί άπέστειλε προσκλητήρια γράμματα στούς έπισκόπους γιά τήν νέα σύνοδο, ή όποία μέ κανονικές συνθήκες θά έπανεξέταζε τό όλο ζήτημα. Πήρε μάλιστα ό Θεόφιλος μαζί του καί όλους τούς αίγύ- πτιους έπισκόπους. «Είσελθόντες (= στην Πόλη άπό τήν έξορία ό Χρυσόστομος) οΰν παρεκαλούμεν τόν θεοσεβέατατον βασιλέα, σύνοδον συναγαγείν εις έκδικίαν των γεγενημένων. Συνειδώς τοίνυν άπέδρασε (= ό Θεόφιλος). Καί τόν έλεγχον δεδοικώς (= φοβούμενος) των γραμμάτων τών βασιλικών πανταχού διαπεμφθέντων καί πανταχόθεν πάπας συναγαγόπων, λάθρα μέσου νυκτών εις άκάτιον εαυτόν έμβαλών, ούτως όιπέδρα, μεθ’ εαυτού πάπας (= τούς αίγυπτίους έπισκόπους) έπαγόμενος» (Χρυσοστόμου, ’Επιστολή πρός Ίννοκέπιον: PG 47,10).’Έτσι όμως , οί έπίσκοποι πού παρέμεναν στην Κωνσταντινούπολη όχι μόνο ήταν λίγοι, άλλά ήταν κυρίως αυτοί πού άπό τήν άρχή στήριζαν τόν Χρυσόστομο. Αύτοί πού τόν καταδίκασαν καί πού θά έπρεπε στην νέα σύνοδο νά είναι πα- ρόντες, γιά ν’ άκούσουν την άπολογία του καί χάριν της άντιπροσωπευτικότητας, έγκατέλειψαν οί περισσότεροι την Κωνσταντινούπολη.


Αποκλεισμός τού Χρυσοστόμου από τά λειτουργικά - επισκοπικά του καθήκοντα. Περιορισμός του στό έπισκοπεΐο

Τά πνεύματα ηρέμησαν καί πολλά προοιώνιζαν ομαλή την πορεία των πραγμάτων. Αλλά μόνο προσωρινά. Οί πλούσιοι καί ισχυροί τής Κωνσταντινουπόλεως άρχισαν πάλι ν’ άντι- δροΰν. Ή έντονη φιλανθρωπική δράση τού Χρυσοστόμου, τά έλεγκτικά του κηρύγματα καί ιδίως τό περίφημο λεπροκομείο κίνησαν πάλι εναντίον του τούς ισχυρούς. Αύτοί έγιναν άπολύτως άνεκτικοί σε όσους δέν έπαυσαν  νά πολεμούν τόν Χρυσόστομο καί συγχρόνως πολύ αυστηροί ατούς θαυμαστές τού ίερού άνδρα. ’Έτσι, στίς παραμονές τού Πάσχα τού 404 (17 Απριλίου), μέ συνθήκες πού άγνοοΰμε, έπιβλήθηκε στόν Χρυσόστομο άπό τά άνάκτορα, μέ εισήγηση των έχθρών του φυσικά, ή άποχή άπό κάθε ιεροτελεστία καί ό περιορισμός του στό έπισκοπεΐο. Τό μέτρο τοΰτο γι’ άλλους άποτελούσε προοίμιο τής οριστικής έξορίας καί γι’ άλλους προσωρινή άπομάκρυνση, γιά ν’ άμβλυνθούν οί άντιθέσεις. «Πάλιν έξώσθημεν της ’Εκκλησίας» (PG 47,10. Βλ. καί Σωζομε- νού, Έκκλησ. ιστορία, Η' 21,1) γράφει ό Χρυσόστομος γιά τόν εαυτό του. Τό «πάλιν» προύποθέτει ότι γιά μήνες, σχεδόν μέχρι τό τέλος τής Μεγάλης Σαρακοστής τού 404, λειτουργούσε καί άσκούσε όλα τά καθήκοντα τού έπι- σκόπου τής Κωνσταντινουπόλεως. Τώρα, άμέσως μετά τήν έξωσή του, σέ κάποιους άνατέθηκε νά τόν άντικαταστήσουν, άλλά οί θερμοί οπαδοί του άντέδρασαν, ζητώντας τόν επίσκοπό τους. Οί πηγές άναφέρονται στά γεγονότα πού προηγήθη- καν της διαταγής γι’ άποχή άπό τά λειτουργικά κι έπι- σκοπικά του καθήκοντα. Στην ’Επιστολή του πρός Ίννοκέντιο (PG 47,10) ό Χρυσόστομος πληροφορεί γιά τίς έπανειλημμένες έκκλήσεις του πρός τόν αύτοκράτορα, ώστε νά πραγματοποιηθεί ή υπεσχημένη σύνοδος. Υπογραμμίζει μάλιστα ότι ό Θεόφιλος κλήθηκε πάλι στήν Κωνσταντινούπολη, ίσως όχι μία φορά μόνο, άλλά δέν άνταποκρίθηκε θετικά, προφασιζόμενος κάποια άναστάτωση («στάσιν») στήν Αλεξάνδρεια καί προβάλλοντας τήν άποψη ότι νέα σύνοδος ήταν άκαιρη. Ακόμα, σημειώνει ό Χρυσόστομος ότι έπέμενε νά τού δοθεί τό συγκεκριμένο εναντίον του κατηγορητήριο, πού όμως δέν τοΰ τό έδιναν, όπως δέν έμφανίζονταν καί ο'ι κατήγοροί του

.
Ό Σωζομενός, άκριβώς πρίν άπό τήν διαταγή γιά μή άσκηση των έπισκοπικών καθηκόντων, άναφέρει τά γεγονότα τοΰ άργυρού άγάλματος της Εύδοξίας. Μέ άφορ- μή τό άγαλμα τούτο, στημένο τότε άπέναντι άπό τήν Αγία Σοφία, γίνονταν θορυβώδεις έορτές, πού δυσχέραιναν τήν λειτουργική ζωή. Ό Χρυσόστομος, πάλι κατά τόν Σωζομενό, τέλος Νοεμβρίου ή άρχές Δεκεμβρίου τοΰ 403 άντέδρασε σ’ όλ’ αύτά μέ τήν 'Ομιλία «Πάλιν Ήρωόιάς μαίνεται, πάλιν όρχείται, πάλιν Ίωάννου τήν κεφαλήν έπί πίνακος σπουδάζει λαβεΐν» (Έκκλησ. ιστορία, Η' 20, 1- 5. Βλ. τό κείμενο τής 'Ομιλίας εις PG 59,485-490). Κι ενώ σώζεται 'Ομιλία μέ τέτοιο περιεχόμενο, εξηγήσαμε σέ άλλη παράγραφο (σελ. 50), ότι ομόφωνα ή έρευνα, ήδη άπό τόν ΙΘ' αιώνα, θεωρεί τό κείμενο τούτο νόθο, μή χρυσοστομικό (Aldama No 381). Επομένως ή Ομιλία χαλκεύθηκε τότε, γιά νά έξυπηρετηθούν σκοπιμότητες προφανείς. Ό Χρυσόστομος δυνατόν κάτι σχετικό νά είπε, τό όποιο οί έχθροί του παρουσίασαν έτσι, ώστε να εξοργίσουν άφόρητα την Ευδοξία, σύμφωνα μέ τίς πηγές. Ό ίδιος Ιστορικός προσθέτει ότι ό βασιλέας δέν έκκλησιάσθηκε την ημέρα των Χριστουγέννων στον ναό πού λειτούργησε ό Χρυσόστομος, δείχνοντας κι έμπρακτα ότι ό έπίσκοπος οφείλε ν’ αποδείξει τήν άθωότητά του γιά όσα τού κατηγορούσαν -προφανώς γιά τήν δήθεν έξύβριση τής βασίλισσας. Ό Χρυσόστομος προθυμοποιήθηκε ν’ άπολογηθεΐ, άλλά οί έχθροί του, πού έξωθούσαν τήν Εύδοξία καί πίεζαν τόν Άρκάδιο, υποχώρησαν, φοβούμενοι δικαιολογημένα ότι θ’ άποδειχθέί εύκολα ή άθωότητά του. Γι’ αύτό καί, άπό τόν ’Ιανουάριο τού 404, πρόβαλαν έντονα καί άποκλειστικά μόνο ένα λόγο γιά τήν έκ νέου έκπτωσή του: ότι, ένώ είχε καταδικασθεΐ, «εις τόν επισκοπικόν έκάθισε θρόνον», χωρίς νά τόν άποκαταστήσει νέα σύνοδος. Ή δήθεν προπετής αύτή ένέργεια τού Χρυσοστόμου, τό νά έπανέλθει στά καθήκοντά του, τούς άρκοΰσε ώς δικαιολογία γιά νέα έξορία του. Αντί πλέον νά γίνεται λόγος γιά τήν νέα σύνοδο, πού θά έπανέκρινε τά γεγονότα, συζητούσαν κι έπειθαν οι άντιχρυσοστομικοί γιά μή έπανεξέταση των άποφάσεων τής συνόδου στήν Δρύ. Δέν λήφθηκε υπόψη ότι άναγκάστηκε, χάριν τής ειρήνης, νά έπαναλάβει τά καθήκοντά του καί ότι τώρα, πάλι χάριν τής ειρήνης, περιορίστηκε στό έπισκοπεΐο του καί άπείχε άπό κάθε Ιεροπραξία ή ποιμαντική ένέργεια.


Παράλληλα ό Παλλάδιος (Διάλογος, Θ': PG 47,31- 32) περιγράφει λεπτομερέστερα τά προηγηθέντα τής έξώ- σεως ή άποχής τού Χρυσοστόμου άπό τά έπισκοπικά του καθήκοντα. Μιλάει γιά «δευτέραν σύνοδον», πού δέν γνωρίζουμε νά συνήλθε ποτέ. ’Άρα χαρακτηρίζει έτσι σειρά έπισκοπικών συνάξεων των έχθρών τού Χρυσοστόμου. Παράλληλα πρός αύτοΰς συνάγονται στην Κωνσταντινούπολη καί ύποστηρικτές τοΰ Χρυσοστόμου έπίσκοποι, πού κάποια στιγμή έφθαναν τούς 42.Ή άντιχρυσοστομική ομάδα υιοθέτησε τήν γνώμη- έντολή τού Θεόφιλου, πού παράγγειλε άπό τήν Αλεξάνδρεια: νά μήν δεχθούν έπανάκριση τοΰ Χρυσοστόμου, άλλά νά επιδιώξουν τήν καταδίκη του βάσει τοΰ Κανόνα 4 της άντιοχειανης συνόδου τοΰ 341. Αύτός έπέβαλε οριστική έξορία σε οποίον κληρικό καταδικασθέντα (άδιά- φορο άν δίκαια ή άδικα) έπανερχότανε στήν θέση του χωρίς νέα συνοδική κρίση. Οι φίλοι τοΰ Χρυσοστόμου υποστήριξαν στόν βασιλέα ότι ό Κανόνας έγινε άπό αιρετικούς, γιά νά έξοντώσουν τόν Μέγα Αθανάσιο, καί άκυ- ρώθηκε άπό τούς ’Ορθόδοξους (σύνοδος Σαρδικής τοΰ 343). Μέ τήν έπέμβαση τοΰ πολιοΰ καί σεβαστοΰ Έλπιδί- ου Λαοδικείας έπήλθε άνακωχή ένώπιον τοΰ βασιλέα, έως ότου οι δύο έπισκοπικές μερίδες έξετάσουν ποιος Κανόνας πρέπει νά ίσχύσει έπί τοΰ προκειμένου. Oi άντιχρυσοστομικοί, μ’ έπικεφαλής πρώτιστα τούς Σεβηριανό Γαβάλων, Ακάκιο Βέροιας, Άντίοχο Πτολεμάίδας, Κυρίνο Χαλκηδόνας καί Λεόντιο Αγκύρας, τήν άνάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενοι, συμφώνησαν γιά τήν άνακωχή, άλλά συνεχώς έπιδίωκαν παρασκηνιακά τήν οριστική έξορία τοΰ Χρυσοστόμου. ’Έτσι, στό πλαίσιο των προσπαθειών τους, πέτυχαν, παραμονές τοΰ Πάσχα, άκρόαση άπό τόν βασιλέα, τόν όποιο έπεισαν νά υποχρεώσει τόν Χρυσόστομο σέ περιορισμό στό έπισκοπεΐο.


Ό Παλλάδιος περιγράφει συναντήσεις τοΰ Χρυσοστόμου, τών φίλων του έπισκόπων καί τών εχθρών του μέ τόν Άρκάδιο καί τήν Εύδοξία, άλλά οί λεπτομέρειες είναι πολύ πιθανόν σχηματοποιημένες. Ό Άρκάδιος εμφανίζεται διατακτικός γιά τόν άποκλεισμό τοΰ Χρυσοστόμου άπό τά καθήκοντα του. Οι έχθροί τού τελευταίου βιάζουν τόν πρώτο, άναλαμβάνοντας την όλη ευθύνη «έπί την κεφαλήν» τους. Ό Άρκάδιος τό ζητάει, τελικά, άπό τόν έπίσκοπο της Κωνσταντινουπόλεως: «Έξελθε έκ της Εκκλησίας». Ό Χρυσόστομος έχει μεγαλειώδη άπάντηση:

«Έγώ παρά τού Σωτήρος ύποδέδεγμαι την Εκκλησίαν ταντην εις έπιμέλειαν τής τού λαού σωτηρίας καί ού δύναμαι αύτην καταλεΐψαι. Εί δέ τούτο βούλει (ή γάρ πόλις σοί διαφέρει), βία μέ έξέωσον, ίνα έχω απολογίαν της λιποταξίας την σήν αυθεντίαν» (αυτόθι).

 Τότε οί σαράντα περίπου επίσκοποι («ισάριθμοι της άγιας νηστείας»), φίλοι τού Χρυσοστόμου, επισκέπτονται όλοι μαζί τόν Άρκάδιο, γιά ν’ άποτρέψουν τό άνοσιούρ- γημα, πού συνιστά ύβρη της μεγάλης έορτής τού Πάσχα. · Παρακαλούν μέ δάκρυα τόν Άρκάδιο καί θέτουν πρό των ευθυνών της την Ευδοξία. Μάταια, δέν τούς μετέπεισαν καί οί έξελίξεις ήλθαν ραγδαίες.


Οι αίματηρές συγκρούσεις τό Πάσχα τού 404


Ό Χρυσόστομος, άντιμετωπίζοντας την έπιμονή τού έναντίον του καθοδηγούμενου βασιλέα καί ύπολογίζοντας τ’ άποτελέσματα τής άντιδράσεως τού λαού, περιορίστηκε χωρίς άντίδραση στό έπισκοπειο, άπέναντι άπό την Αγία Σοφία ή την Αγία Ειρήνη. Οί κληρικοί καί οί λαίκοί πού τόν ύποστήριζαν δέν κινήθηκαν σέ διαμαρτυρίες καί ταραχές. Υπήρξε όμως , καθώς φαίνεται, συνεννόηση καί πολλοί -ή έστω οί πιό γνωστοί άπό τούς κληρικούς καί λαίκούς ύποστηρικτές του- τό βράδυ τού Μεγάλου Σαββάτου (16 πρός 17 Απριλίου) συνάχθηκαν σέ καθορισμένους ναούς γιά τήν ’Ακολουθία, τό ομαδικό βάπτισμα, όπως γινότανε τότε, καί τήν Λειτουργία τής Άναστάσεως. Οί πηγές μας, πλήν τού έθνικού Ζώσιμου, άναφέρονται δλες σέ ό,τι άκολούθησε. Ό Παλλάδιος είναι λεπτομερέστερος (Διάλογος, Θ': PG 47,33-34), άλλά οι διαφορές του πρός τόν ίδιο τόν Χρυσόστομο (Πρός Ίννοκένηον: PG 47,10-12), τόν Σωζομενό (Έκκλησ. ιστορία, Η' 21, 1-8) καί τόν Βίο που δήθεν έγραψε ό Μαρτύριος (ΑΒ 99 [1981] 341-342) είναι έπουσιώδεις.Παραλείποντας λεπτομέρειες καί προκρίνοντας τά στοιχεία, γιά τά όποία συμφωνούν oi τρεις τελευταίες πηγές, άναφέρουμε σύντομα τά γεγονότα τής νύχτας τοΰ Μ. Σαββάτου καί των δύο έπόμενων ήμερων.Οι επικεφαλής των άντιχρυσοστομικών πληροφορήθη- καν τόν εις ορισμένους ναούς έκκλησιασμό των φίλων τοΰ Χρυσοστόμου καί μέ προφάσεις έπεισαν τόν Μάγιστρο νά στείλει άπόσπασμα στρατιωτικό, γιά νά διαλύσει τούς έκκλησιαζόμενους. ’Έτσι κι έγινε, άλλά ή συμπεριφορά των άξεστων στρατιωτών ήταν εξαιρετικά βίαιη. Όρμησαν μέ δπλα άκόμα καί στό ιερό Βήμα, κακοποίησαν κληρικούς, άνέτρεψαν καί βεβήλωσαν Ιερά σκεύη, επιτέθηκαν σέ άνδρες καί γυναίκες, πού άνέμεναν νά δεχθούν τό βάπτισμα. Χτύπησαν καί τραυμάτισαν παιδιά, άνδρες καί γυναίκες, oι όποίες, άπεκδυμένες γιά τό βά- πτισμα, έφευγαν ημίγυμνες άπό τόν φόβο καί τίς κακοποιήσεις. Συνέβησαν πολλοί τραυματισμοί καί χύθηκε πολύ αιμα εντός τοΰ ναοΰ καί στις ίδιες τίς κολυμβήθρες.Oi πιστοί, κακήν κακώς, έντρομοι καί μέ πολλούς τραυματίες, διαλύθηκαν, άλλά έπρεπε καί τό βάπτισμα νά τελεσθεΐ καί ή Λειτουργία τής Άναστάσεως νά ψαλεί. ’Έτσι, τήν επομένη, Κυριακή τοΰ Πάσχα (17 Απριλίου), συνάχθηκαν πάλι σ’ ένα ευρύχωρο δημόσιο λουτρό, πού έχτισε ό Μ. Κωνσταντίνος καί ονομαζότανε γι’ αυτό Κωνστανταναί. Έκδιώχθηκαν όμως  καί άπό κεΐ, οπότε, τήν ίδια ημέρα ή την επόμενη, συνεννοήθησαν καί συγκεντρώθηκαν λίγο έξω άπό την πόλη. Ό Χρυσόστομος πληροφορεί ότι τό πλήθος των πιστών με «πλείους ή τεσσαράκοντα έπισκόπους» ήταν τόσο μεγάλο, ώστε oi ναοί τής πόλεως έμειναν άδειοι καί όλα έδειχναν ότι οι κάτοικοι τής πόλεως μετοίκησαν έξω άπό τά τείχη. Ακολούθησαν συλλήψεις καί φυλακίσεις κληρικών κι έκτοπισμοί λαίκών, πού πρωτοστατούσαν στην υποστήριξη τού Χρυσοστόμου.


Δύο απόπειρες δολοφονίας κατά τού Χρυσοστόμου


Ό ψευδο-Μαρτύριος τού Βίου, ό Παλλάδιος στον Διάλογο (Κ': PG 47,72) καί ό Σωζομενός στήν Έκκλησ. ιστορία του (Η' 21-5-8) άφηγούνται οι πρώτοι μία καί ό τελευταίος δύο δολοφονικές απόπειρες κατά τού Χρυσοστόμου. Οι άπόπειρες αυτές έγιναν λίγο άργότερα, μετά τό Πάσχα, διότι ό Σωζομενός έξηγεΐ άπλώς ότι αυτές συ- νέβησαν «περί τούτον τόν χρόνον». Στήν πρώτη, τήν όποία άναφέρει μόνο ό Σωζομενός, αύτός πού ετοιμαζόταν («παρασκευασάμενος») γιά «σφαγήν» τού Χρυσοστόμου χαρακτηρίζεται «άνθρωπος δαιμονών ή νομιζόμενος» ώς δαιμονισμένος καί «ώνητός», δηλαδή έξαγορασμένος. 'Όταν κινήθηκε κατά τού Χρυσοστόμου τόν άντιλήφθηκαν κάποιοι άπό τό πλήθος καί τόν παρέδωσαν στόν 'Ύπαρχο, τόν υποδιοικητή τής Κωνσταντινουπόλεως. Έπενέβη όμως ό Χρυσόστομος μέ άπεσταλμένους έπισκόπους κι έλευθέρωσε τόν άνθρωπο, πού επιχείρησε νά γίνει ό δολοφόνος του. Ή δεύτερη άπόπειρα, τήν οποία περιγράφουν καί ο'ι τρεις πηγές, προσδιορίζεται άκριβέστερα. Ό Χρυσόστομος βρισκότανε στό έπισκοπεΐο. Ένας οπλισμένος μέ ξίφος εΐσήλθε τρέχοντας στήν κατοικία τού Χρυσοστόμου.Ό υποψήφιος δολοφόνος ήταν πληρωμένος («μισθωθείς, ως φασι, πεντηκοντα νομισμάτων») δούλος τού πρεσβυ- τέρου Έλπιδίου, γνωστού πολέμιου τού Χρυσοστόμου. Μέσα πλέον στό έπισκοπεΐο κάποιος πρόλαβε νά τόν άνακόψει καί νά ρωτήσει τί ζητούσε. Σέ άπάντηση ό δούλος τόν κτύπησε θανάσιμα. Δεύτερος καί τρίτος πού έσπευσαν σέ βοήθεια κτυπήθηκαν έπίσης θανάσιμα. Δη- μιουργήθηκε σύγχυση καί θόρυβος πολύς, οπότε ό δολοφόνος έτρεξε νά φύγει, άλλά έξω στόν δρόμο πολλοί κατάλαβαν τί συνέβη. ’Εκεί, ένας άπό τό πλήθος δοκίμασε νά τόν συλλάβει άλλά έπεσε νεκρός άπό τό ξίφος τού δούλου. Τέλος, έσπευσαν πολλοί, συνέλαβαν τόν δολοφόνο, τόν οδήγησαν στόν Άρκάδιο καί διαμαρτυρήθηκαν γιά τήν έπιβουλή τής ζωής τού Χρυσοστόμου. Ό δολοφόνος παραδόθηκε στόν 'Ύπαρχο καί τιμωρήθηκε μόνο συμβολικά.Έκτοτε, μετά τό φοβερό τούτο επεισόδιο, ομάδες ύπο- στηρικτών τού Χρυσοστόμου φρουρούσανε νυχθημερόν μέ δική τους εύθύνη, έκ περιτροπής, τό έπισκοπεΐο (Σω- ζομενού, Έκκλησ. ιστορία, Η' 21-1).

Ζητάει άπό ισχυρούς τής ’Ιταλίας επισκόπους την σύγκληση μεγάλης συνόδου πρός κρίση των γεγονότων

Τά γεγονότα τού Πάσχα (16-17 Απριλίου τού 404) συγκλόνισαν τόν Χρυσόστομο καί τόν έπεισαν ότι είναι άνώφελο ν’ άναμένέι σύνοδο άκομμάτιστη γιά κρίση τόσων καί τέτοιων άντικανονικών πράξεων άπό τόν αύτοκράτορα. Ή άναστάτωση τής ’Εκκλησίας τής πρωτεύουσας μπορούσε ν’ άντιμετωπισθεΐ μόνο μέ γενική, όλων των έπισκόπων, σύνοδο. ’Έτσι, άποφάσισε, άμέσως μετά τό Πάσχα, στίς 19 Απριλίου (Grumel, No 31) ίσως, νά παρουσιάσει σέ ισχυρούς Ιταλούς επισκόπους όλα τά γεγονότα, άπό την άφιξη τού Θεόφιλου στην Κωνσταντινούπολη μέχρι τίς πρόσφατες αιματηρές συγκρούσεις τού Πάσχα. Περιέγραψε την στάση του, την έπιμονή του γιά σύνοδο καί τίς άντικανονικότητες των έχθρών του. Την ’Επιστολή του άπηύθυνε, όπως ό ίδιος σημειώνει στό τέλος, μέ πρεσβεία στόν Ρώμης Ίννοκέντιο, στόν Βενέριο Μεδιολάνων καί στόν Χρωμάτιο Άκυληΐας. Άπό τούς δυτικούς, μέ πρώτο τόν Ίννοκέντιο, ζητούσε όχι κρίση τής ύποθέσεώς του, άλλά βοήθεια, ώστε νά συγκληθεΐ ή ύπε- σχήμενη σύνοδος, πού μόνη δικαιούται άλλα ζητήματα νά έπανεξετάσει καί άλλα -όσα δημιουργήθηκαν μετά τήν ψευδώνυμη σύνοδο στήν Δρύ- νά έξετάσει (βλ. καί Μ. Wojtowytsch, Papstum und Konzile... bis zu Leo I, Stuttgart 1981, σσ. 214-224. Βλ. καί Ch. Pietri, Roma Christiana, II, σσ. 1300 έξ.).Επιστολές άνάλογες έγραψαν στόν Ίννοκέντιο oι στηρίζοντες τόν Χρυσόστομο επίσκοποι καί οί κληρικοί τής Κωνσταντινουπόλεως. Σώθηκαν μάλιστα δύο κείμενα έπιστολικά τού Ίννοκέντιου, τό ένα «Τω αγαπητώ άδελφω Ιωάννη» (= Χρυσόστομο) καί τό άλλο «Πρεσβυτέροις καί διακόνοις καί παντί τω κλήρο) καί τω λαω της Κωνσταντινουπόλεως Εκκλησίας της υπό τόν έπίσκοπον Ίωάννην...» (Βλ. Σωζομενού, Έκκλησ. ιστορία, Η' 26, 2-19). Ό Ίννοκέντιος έλαβε τό μέρος τού Χρυσοστόμου καί άνεπιτυχώς προσπάθησε νά συγκληθεΐ στήν Θεσσαλονίκη σύνοδος γενική, άνατολικών καί δυτικών έπισκόπων, πρός άντιμετώ- πιση τού όλου προβλήματος.Ή τοποθέτησή του αύτή στό θέμα τού Χρυσοστόμου σήμαινε καί διακοπή κοινωνίας μεταξύ άφ’ ένός τής Ρωμαίκής ’Εκκλησίας καί άφ’ έτέρου τών ’Εκκλησιών Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξάνδρειάς καί Αντιόχειας (οί τρεις τελευταίες συμπορεύονταν). Έτσι, προκλήθηκε τό πρώτο σχίσμα μεταξύ Ανατολής καί Δύσεως, τό όποιο έληξε τό 419, όταν καί ό Αλεξάνδρειάς Κύριλλος, πού άρχικά είχε άντιδράσει πολύ έντονα στήν αναγνώριση τοΰ Χρυσοστόμου, ένέγραψε στά Αίπτνχα τής Εκκλησίας του τό όνομα τοΰ ιερού τούτου άνδρα.


Σελίδες 73-87


Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση   στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος
Ή ζωή του, Ή δράση του,  Οι συγγραφές του
+ Στυλ.Παπαδόπουλου
Τόμος Α΄
Η  επεξεργασία, επιμέλεια και μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο
©  ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: