Ό ρόλος του στην διαμόρφωση τής θείας Λειτουργίας

Ό ρόλος του στην διαμόρφωση τής θείας Λειτουργίας
Αγιος Ιωάννης Χρυσόστομος
Ή ζωή του Ή δράση του Οι συγγραφές του
+ Στυλ.Παπαδόπουλου


’Ιδιαίτερο πρόβλημα, γιά τό όποιο γράφηκαν πολλά καί γιά τό όποιο ή έρευνα συνεχίζει, άποτελεί ό ρόλος τοΰ ίεροΰ Χρυσοστόμου στην διαμόρφωση τής Λειτουργίας, ή όποία φέρει τό όνομά του, χρησιμοποιείται στην λατρεία των ’Ορθοδόξων μέχρι σήμερα, σχεδόν άποκλειστικά, καί περιέχει πολλά μεταχρυσοστομικά στοιχεία.Οί γραπτές πηγές μέχρι τόν Ζ' αιώνα φαίνεται ν’ άγνοοΰν την Λειτουργία τοΰ Χρυσοστόμου, την όποία έχουμε σέ πολλά χειρόγραφα, άρχαιότερα των όποιων είναι: ό Barb. Gr. 336 (Η' αί.), ό Πετρουπόλεως 226 (Θ' αί.) καί ό Sevastianov 474 (gr. 15) στην Μόσχα (I' αί.). Έν τούτοις ό Λεόντιος Βυζάντιος, τό 532/8, γράφοντας Κατά νεστοριανών καί εύτυχιανών, άναφέρει «’Αναφορά... των ’Αποστόλων...(= καί) τού μεγάλου Βασιλείου» (PG 86,1368C) καί πολλά ένισχύουν την υπόθεση ότι μέ τόν όρο «’Αποστόλων» δηλώνει την λειτουργική ’Αναφορά, πού είχε διαμορφωθεί μέχρι τό 350-355 στήν Αντιόχεια καί πού στήν πραγματικότητα είναι ή βάση της ’Αναφοράς τού Χρυσοστόμου.


Ή διερεύνηση τής πατρότητας κειμένων, πού γνώρισαν πολλαπλές επεξεργασίες, όπως τά κείμενα των Λειτουργιών, συνιστά δυσχερές έργο καί άπαιτεΐ όχι μόνο μόχθο άλλά καί τύχη. Ή έρευνα πάντως κατέληξε στήν θέση ότι ή Λειτουργία καί πιό ειδικά ή ’Αναφορά τού Χρυσοστόμου άποτελεί διεύρυνση της ήδη χαμένης άν- τιοχειανής Λειτουργίας καί τής ’Αναφοράς της μέ άφορ- μή, κατά τόν G. Wagner κυρίως, τήν εμφάνιση τής αίρέσεως τοΰ Εύνομίου (G. Wagner, R. Taft κ.ά.). Άπό τήν ίδια μάλιστα πηγή προήλθε καί ή γνωστή συροίακωβιτική Αναφορά.
Άπό τά άρχαΐα χειρόγραφα ό Barb. gr. 336 προσγράφει σχόν Χρυσόστομο μόνο τίς ευχές τών Κατηχουμένων καί τής Προσκομιδής, ενώ ό Sevastianov 474 καί την Όπισθάμβωνον. Ή σύγχρονη ερευνά έδειξε ότι ενδεικτικός αριθμός χωρίων, όρων ή διατυπώσεων της σημερινής Λειτουργίαςτοΰ Χρυσοστόμου έχουν άντιστοιχία καί ανάλογα σε γνήσια χρυσοστομικά έργα. Εντυπωσιακή μάλιστα είναι ή με τήν βοήθεια Computer διαπίστωση καί τοΰ R. Taft ότι τό τμήμα τής χρυσοστομικής λειτουργικής ’Αναφοράς
«... ανέκφραστος, άπερινόητος, αόρατος, ακατάληπτος, αεί ών, ώσαντως ών... εύχαριστούμέν σοι καί τω μονογενεί σου Υίώ καί τώ  Πνεύματί σου τώ Άγίω υπέρ πάντων, ών ΐσμεν καί ών ούκ ισμεν, των φανερών καί άφανών ευεργεσιών σου τών εις ημάς γεγενημένων...». όχι μόνο έχει άντιστοιχία σε χρυσοστομικά κείμενα, άλλά: τά έπίθετα «ανέκφραστος, άπερινόητος, αόρατος, ακατάληπτος» άπαντοΰν όλα μαζί καί με τήν αυτή διάταξη μόνο σε χρυσοστομικά κείμενα (π.χ. βλ. Περί ακατάληπτου A', 1: PG 48,720Α καί PG 51,37Α) καί σέ κανέναν άλλο συγγραφέα, ούτε στήν συρόίακωβιτική Λειτουργία. Τό ίδιο σχεδόν Ισχύει γιά τίς διατυπώσεις «ών ισμεν καί ών ούκ ΐσμεν, τών φανερών καί άφανών ευεργεσιών» (βλ. PG 62,368-369), ένώ πάλι κανένας συγγραφέας, πλήν τοΰ Χρυσοστόμου, δέν έχει τήν φράση «άεί ών καί ώσαντως ών» (βλ. Πρός τούς σκανδαλισθέντας έπί ταίς δυσημερίαις... ή Περί προνοίας, 2: PG 52,484) καί δή σέ συνδυασμό μέ τά παραπάνω άποφατικά έπίθετα (R. Taft: Κληρονομιά 21 [1989] 285-308).
Οί άντιστοιχίες αύτές καί μάλιστα ή άπουσία τών μνημονευθεισών εκφράσεων τής χρυσοστομικής ’Αναφοράς σέ άλλα κείμενα, όδηγοΰν στό κατά τεκμήριο άσφαλές συμπέρασμα ότι ό Χρυσόστομος έπενέβη προσθετικά καί άρα διαμορφωτικά στό ύπάρχον κείμενο τής άντιοχειανής Λειτουργίας, τό όποιο εμπλούτισε σέ καίρια σημεία. Γιά τόν λόγο αύτό τού άποδόθηκε πολύ άργότερα ολόκληρη ή Λειτουργία. Αρχικά όμως την άνέφεραν απλά ώς Λειτουργία των ’Αποστόλων, χωρίς την μνεία τού ονόματος τού Χρυσοστόμου, εφόσον όλοι γνώριζαν ότι στό βασικό της μέρος έπρόκειτο γιά τήν γνωστή τους άντιοχειανή Λειτουργία, πού μάλιστα τήν άπέδιδαν στούς Αποστόλους ή στόν Ιάκωβο τόν Άδελφόθεο.
Ή σημερινή μορφή τής Λειτουργίας γνώρισε μεταγενέστερες προσθήκες, κυριότερες των όποιων είναι τά Αντίφωνα μέ τήν Ευχή του τό καθένα, ό Τρισάγιος μέ τήν Ευχή του, ή ’Ακολουθία τής Προθέσεως, ή εύχή τού Χερουβικού ύμνου καί τής Ύψώσεωςτον ’Άρτου καί ή Όπισθάμβωνος εύχή. Παράλληλα άφαιρέθηκαν εκτενείς καί Ευχές γιά «ένεργουμένους» καί μετανοοΰντας (Ί. Φουντούλης, Είς Αντιπελάργησις, Λευκωσία 1993, σ. 570).
Τό κύρος τού Χρυσοστόμου καί τό γεγονός ότι ή Λειτουργία πού τού άποδίδεται είσήλθε στήν λειτουργική πράξη καί μάλιστα άπό τόν ίδιο στήν πρωτεύουσα τού κράτους, έγιναν ή αιτία νά έκτοπισθούν μέ τήν πάροδο τού χρόνου oi άλλες Λειτουργίες, μαζί καί αύτή τού Μ. Βασιλείου, πού έπίσης υπόβαθρο καί πυρήνα είχε τήν άντιοχειανή Λειτουργία. Φρονοΰμε όμως , ότι άποφασιστικότερος λόγος γιά τήν έπικράτησή της άπέβη ή έναντι των άλλων Λειτουργιών υπεροχή της:
•    ώς πρός τήν ισόρροπη δόμηση των μερών καί τού περιεχομένου της, κάτι πού εύκολύνει πολύ τήν τελετουργία·
•    ώς πρός τήν συντομία τών ευχών
•    ώς πρός την γλωσσούφολογική μορφή καί άποφθεγματικότητα· καί
•    ώς πρός τά θεολογικά στοιχεία, πού καί τούς πιστούς οικοδομούν καί τούς αιρετικούς άνατρέπουν.
Τό βαθύ καί άδιάπτωτο ένδιαφέρον τού Χρυσοστόμου γιά τήν λειτουργική ζωή, τήν οποία θεωρούσε κέντρο καί κολυμβήθρα τής θείας οικονομίας γιά τήν σωτηρία τού άνθρώπου, δικαιολογεί τό έγχείρημά του νά έπέμβει προσθετικά καί διαμορφωτικά στήν πολύ διαδεδομένη άντιοχειανή Λειτουργία. Φυσικό δέ ήτανε νά περιλάβει στό έγχείρημά του καί στοιχεία άνατρεπτικά τής ισχυρής άκόμη αίρέσεως τού Εύνομίου, έναντίον τής όποίας έγραφε καί κήρυττε ώς τό τέλος τής ζωής του.
 

Πρώτη αποκλειστική δημοσίευση   στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
Αγιος Ιωάννης Χρυσόστομος
Ή ζωή του Ή δράση του Οι συγγραφές του
+ Στυλ.Παπαδόπουλου
Τόμος Α΄
Η  επεξεργασία, επιμέλεια και μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο
©  ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: