ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΤΟΜΟΣ Α'
Το βιβλίο αυτό γράφηκε σε ώρες (σε τέσσερα χρόνια) μεγάλης μοναξιάς. Στην Κύθνο, στην Καλή-Ράχη της Θάσου, στην Κάρυστο. Στη μοναξιά ακριβώς είδα μπρος μου την πιο μεγάλη και την πιο σταθερή κοινωνία των πνευμάτων. Δεν την είδα μόνο· την έζησα και την έκανα δική μου· έκανα δικές μου τις φαινομενικά οξύτερες αντιθέσεις της, και το αμάρτημά μου είναι ότι τ' αγάπησα όλα, δηλαδή κι εκείνα τα στοιχεία της κοινωνίας των πνευμάτων, που μοιάζουν σα να ζουν ασυμφιλίωτα. Με τους κλασικούς αγάπησα το φως· με τους ρομαντικούς τη νύχτα. Με τους λογικούς αγάπησα την ορθογώνια σκέψη· με τους μυστικούς την άδηλη αλήθεια. Δεν υπάρχει τίποτα, που ν' αγαπήθηκε πολύ και που να μην τ' αγάπησα κι εγώ. Μονάχα αυτό μου έδωσε το δικαίωμα (ή έστω τη σφαλερή εντύπωση πως έχω το δικαίωμα) να μιλήσω για όλα.
*** Ο Χρόνος στην ιστορία του πνεύματος είναι κάτι αλλιώτικο από το Χρόνο στην ιστορία της πολιτικής ζωής, των πολέμων και των κοινωνικών θεσμών. Ο δεύτερος φθείρει· ο πρώτος διαιωνίζει. Στην εποχή μας είναι ιδιαίτερα αναγκαίο va το προσέξουμε το σημείο αυτό. Αν έγραψα το βιβλίο τούτο, το 'γραψα και για να δείξω σ' όσους βλέπουν στην ιστορία να δρα μονάχα ο νόμος της φθοράς, ότι δρα κι ο νόμος της αιώνιας νεότητας. Οι ιδέες και οι οποιεσδήποτε μορφές και εκδηλώσεις, που έχει πάρει το πνεύμα, είναι —φτάνει ν' αγαπήθηκαν αληθινά και να μην ήταν μονάχα προσχήματα— αιώνια νέες. Αληθινά αγαπήθηκε κάθε τι που έκανε τον άνθρωπο να τραγουδήσει, να χτίσει, να πλάσει, να φιλοσοφήσει, με μιαν αναγκαιότητα ισοδύναμη μ' εκείνη που τον κάνει να ζει ή να πεθαίνει. Όποιος μπαίνει στην αληθινή αυτή αγάπη γίνεται και ο ίδιος αληθινός. Το αληθινό μέλλον δεν έχει ανάγκη από το θάνατο του αληθινού παρελθόντος. Μονάχα τα ψέματα έχουν ανάγκη ν' αρνηθούν παλαιότερα ψέματα. Ο Ιησούς είπε ρήματα απόλυτα αληθινά και καινούρια. Γι' αυτό ακριβώς δε ζήτησε να καταλύσει και τα παλιά.
*** Γράφοντας την ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος άφησα έξω την Ελλάδα. Η Ελλάς βρίσκεται π ρ ι ν από την Ευρώπη. Η έννοια της Ευρώπης προϋποθέτει την Ελλάδα, τη Ρώμη, το Χριστιανισμό, και κάτι ακόμα: το Βορρά. Αν άρχιζα από την Ελλάδα, θα 'γραφα την ιστορία όχι μόνο του ευρωπαϊκού, αλλά και του ελληνικού πνεύματος που προηγήθηκε. Γιατί δεν το 'κανα; Ίσως δεν ήμουν σε θέση vα το κάνω. Δεν έπρεπε τάχα, σαν Έλληνας που είμαι, να το επιχειρήσω; Δε νομίζω. Ακριβώς επειδή είμαι Έλληνας μπορούσα και ν' αποφύγω να μιλήσω για την Ελλάδα. Είναι τόσοι οι ξένοι που μίλησαν —και πώς μίλησαν!— για την Ελλάδα, ώστε είναι καιρός και για κάποιαν ανταπόδοση, είναι καιρός να μιλήσουμε κι εμείς για τους ξένους. Για ποιους ξένους άλλωστε; Για την «Ευρώπη», που είναι σήμερα κι η δική μας μοίρα, όχι μόνο η γεωγραφική, αλλά κι η πνευματική και η ψυχική. Μέσα σ' αυτήν τη μοίρα ζει άλλωστε κι η αρχαία Ελλάς σαν προϋπόθεση, αλλά και συστατικό στοιχείο, οποιουδήποτε —ακόμα και του φαινομενικά πιο ανθελληνικού— περιεχόμενου ζωής. Μιλώντας για την Ευρώπη μιλάμε και για την Ελλάδα πολύ περισσότερο παρ' ό,τι θα το κάναμε αν μιλούσαμε μόνο για την Ελλάδα. Η Ευρώπη είναι ακριβώς ο καρπός της Ελλάδος.
*** Δε ζητάω επιείκεια για όσα έγραψα ή για όσα παράλειψα· ωστόσο μπορώ, μου φαίνεται, να πω ότι σ' ένα βιβλίο, που αντικείμενό του είναι όλα τα βιβλία και όλες οι πνευματικές εκδηλώσεις της ευρωπαϊκής ζωής, είναι αδύνατο να μην υπάρχουν κενά, ανισορροπίες στην πληρότητα του περιεχόμενου, ανισότητες στη διάθεση του συγγραφέα ή και στη γνώση του για όσα πραγματεύεται. Μήπως δε θα 'πρεπε να επιχειρηθεί διόλου η συγγραφή ενός τέτοιου βιβλίου; Υπεύθυνη για τη συγγραφή είναι η σύλληψή του· κι η σύλληψη έγινε μέσα μου σαν ένα αίτημα πνευματικό κ α ι ηθικό· δε μπορούσα λοιπόν να κάνω αλλιώς· το βιβλίο αυτό ήμουν αναγκασμένος να το γράψω. Απ' όσους θα με κατακρίνουν θα μ' άρεσε ν' ακούσω μόνο τη φωνή εκείνων, που στην απορριπτική απόφασή τους για ολόκληρο το βιβλίο ή για ορισμένα κομμάτια του θα τους ωθήσει μια πνευματική και ηθική ανάγκη ισοδύναμη μ' εκείνη που έκανε και μένα να γράψω όσα θα κατακριθούν. Οι τέτοιες κριτικές θα μου είναι μάλιστα πολύ χρήσιμες. Ξέρω ότι βιβλία, σαν κι αυτό, είναι έργα ολόκληρης ζωής, γράφονται πολλές φορές, ξεγράφονται, και ξαναγράφονται. Το ότι δημοσιεύω σήμερα το βιβλίο μου δε σημαίνει διόλου ότι το θεωρώ
αποτελειωμένο. Μ' ευγνωμοσύνη θ' ακούσω όσους θα με πείσουν να ξεγράψω και να ξαναγράψω ό,τι είναι άξιο της τύχης αυτής (ίσως και ολόκληρο το βιβλίο μου στη σημερινή μορφή του).
***Το βιβλίο μου και μένα —και τους δυο μας στα τέσσερα χρόνια που το ζούσα και με ζούσε— μας φρόντισε η γυναίκα μου που ήταν αδιάκοπα κοντά του και κοντά μου. Γι' αυτό και της ανήκει το βιβλίο. Της το χρωστάω· δεν έχω καν το δικαίωμα να της το αφιερώσω.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ
Πρώτη εισαγωγή και δημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΠΑΝ.ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ
Η επεξεργασία, επιμέλεια μορφοποίηση κειμένου και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο, για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο:
© ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου