Πατρολογία Β΄ - Πίνακας Περιεχομένων

ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ Γ. ΠΑΠΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Β'

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Επιτέλους, μέ την βοήθεια τον Θεού, παραδίδεται στήν δημοσιότητα καί ό Β' τόμος τής Πατρολογίας. Ό Α΄ κυκλοφορήθηκε σέ πρώτη έκδοση τό 1977, Μεσολάβησαν πολλά έμπόδια καί άνυπέρβλητοι περισπασμοί. Ήταν άπόλυτη άνάγκη νά προηγηθεΐή δημοσίευση άλλων κειμένων μας. Έπειτα oι μεγάλες δυσκολίες τοΰ έρευνητή, πού άσχολεϊται μέ πρόσωπα καί κείμενα τοΰ Δ ' αιώνα, είναι προφανείς. Oi γενικές καί ειδικές έρευνες γιά όλα τά θέματα είναι άπό πολλές μέχρι πάρα πολλές. Ή παρακολούθηση τής δλης ς είναι Αναγκαία. Κοπιαστική όμως καί προπαντός χρονοβόρα, Ιδιαίτερα στήν χώρα μας, τής όποιας oi βιβλιοθήκες δέν φημίζονται γιά τήν έπάρκεια καί τήν οργάνωσή τους. Αναμονή βιβλίων καί φωτοτυπιών άπό βιβλιοθήκες άλλων χωρών γίνεται Απαραίτητη καί κοστίζει χρόνο. Καί ή κατανόηση τών προσώπων καί τών κειμένων τοΰ Δ' αιώνα στήν όλη πορεία τής ’Εκκλησίας καί στό καθόλου πνευματικό περιβάλλον τής έποχής αποτελεί αγώνισμα πολύμοχθο.

Read More ->>

Εισαγωγή - Το Πρόσωπο τού Δ' Αιώνα

Α  Εξοδος από τις κατακόμβες

Τό πρόσωπο τοΰ Δ' αιώνα στόν ελληνορωμαϊκό χώρο εμφανίζεται ταραγμένο καί διαρκώς γινόμενο. Συγκλονιστικές ανακατατάξεις καί συγκρούσεις διαδέχονται ή μία τήν άλλη. Ό έθνικός έλληνορωμαϊκός κόσμος, ώς πνεύμα καί έξουσία, νιώθει έκπληκτος ένώπιον τοΰ τεράστιου ρεύματος, πού συνιστά ή Εκκλησία. Ό κόσμος αύτός ζού.σε περίοδο πτώσεως καί όχι άνόδου. Δέν είχε τό πνευματικό σθένος ν’ άντιδράσει στήν Εκκλησία. Αύταπατώμενος είχε πιστέψει, κατά τόν Β' καί Γ' αιώνα, ότι άλλοτε μέ τήν αίγλη του, άλλοτε μέ σκληρούς διωγμούς καί άλλοτε μέ τήν άνοχή του, θά συγκροτούσε τήν Εκκλησία σέ μικρές διαστάσεις. "Οταν τελικά συνειδητοποίησε τήν δική του άδυναμία καί τήν όρμή τής Εκκλησίας, άντέδρασε σπασμωδικά. Ό ρωμαίος αύτοκράτορας Διοκλητιανός κήρυξε φοβερό διωγμό (303/4) κατά τών χριστιανών καί οί «πεπτωκότες» δέν ήταν λίγοι. "Ετσι άρχισε ό Δ' αιώνας.

Oi Ρωμαίοι, μολονότι είχαν τήν χαρά νά βλέπουν «πεπτωκότες», δηλωσίες χριστιανούς, διαπίστωναν ότι όπου κτυπούσαν έναν γεννιούνταν έκατό κι όπου έκατό χίλιοι. Καί τό πιό δυσάρεστο γι’ αυτούς ήταν ότι πλι,ύαιναν οί χριστιανοί άκόμη καί μέσα στίς κυρίαρχες τάξεις τους. "Επρεπε, λοιπόν, εάν συνέχιζαν τούς διωγμούς, νά αύτοδιωχτοΰν, νά αύτοκαταστραφοΰν! Επειδή αύτό ήταν άδύνατο, ά ναγκάστηκε ό ρωμαϊκός κόσμος νά δείξει σαφή άνοχή πρός τήν Εκκλησία, τήν όποια όμως ό Μέγας Κωνσταντίνος, άπό τό 324 κυρίως, πού έγινε μονοκράτορας, άντιμετώπιζε σάν νά ήταν μέλος της, ένώ άκόμη δέν ήταν. Ή έξοδος άπό τίς κατακόμβες είχε πραγματοποιηθεί.

’Από τήν πλευρά της ή Εκκλησία, άρχΐζοντας ό Δ' αιώνας μέ τούς διωγμούς, έδειξε όλη  τήν δύναμη της πίστεώς της καί την Αντοχή έκεΐνου πού περιμένει νά εξαντληθεί ό σκληρός τύραννός του.

"Οταν ό τύραννος έπεσε έξαντλημένος καί ό μονοκράτορας (324) Κωνσταντίνος πολιτευόταν ως χριστιανός καί προστάτης τής Εκκλησίας, ή Εκκλησία ένιωσε τόση έκπληξη, ώστε πολλοί έπίσκοπ οΐ της έχασαν σχεδόν τό μέτρο.  Ησαν άνέτοιμοι νά συλλάβουν καί ν’ άντιμετωπίσουν τήν νέα πρωτόγνωρη πραγματικότητα καί τά νέα συγκλονιστικά προβλήματα. Έπρόκειτο γιά τά προβλήματα πού δημιούργησε ή έλεύθερη ζωή καί δράση τής Εκκλησίας, ή ανάγκη τής στέρεης όργανώσεώς της, ή έμφάνιση νέων επικίνδυνων αίρέσεων καί τό αίτημα γιά όλοένα βαθύτερη κι εύρύτερη θεολογική έξήγηση τής άλήθειας. 'Η έξήγηση όμως αύτή έπρεπε νά γίνει καί μέ τήν βοήθεια τού φιλοσοφικού λόγου, ή όρθή καί διακριτική χρήση τού όποίου άπό τούς χριστιανούς θεολόγους άπέβη άκανθώδες πρόβλημα, πού έλυσαν έπιτυχώς μόνοι οί μεγάλοι Πατέρες.

Read More ->>

1. Ησύχιος Αλεξανδρέας (Περί τό 300)

Τέταρτος Αιώνας

 

Κριτικός Εκδότης τoύ Βιβλικού κειμένου

Σπουδαίος κριτικός τοϋ κειμένου τής Γραφής περί τό 300. Δυστυ χώς ούτε γιά την ζωή ούτε γιά τό έργο του έχουμε αξιόλογες ειδήσεις. Ό Ιερώνυμος πληροφορεί (στήν Praefatio in Paralipomena, στήν Apologia adv. Rufinum II 27 καί στήν Praefatio in Evangelia) ότι 6 Ησύχιος άναθεώρησε (= νόθευσε) στήν Αλεξάνδρεια τό κείμενο των Ο' καί τής ΚΔ.  Στήν πραγματικότητα ό 'Ησύχιος επιχείρησε κριτική έκδοση των Ο' καί τής ΚΑ, αλλά τό εύρος καί τό βάθος των έπεμβάσεών του είναι άκρως δυσκαθόριστα. Τό κείμενό του, μάλιστα τής ΚΔ, επικράτησε περί τό 400 στήν ’Αλεξάνδρεια καί οί ειδικοί ερευνητές αναζητούν τήν προσφορά του στους κώδικες Βατικανό, Σιναϊτικό, ’Αλεξανδρινό καί Εύφραιμικό. Τό Decretum Gelasianum, επηρεασμένο Ισως άπό τόν Ιερώνυμο, χαρακτηρίζει τό ήσυχιανό κείμενο άπόκρυφο.

 Ό αίγύπτιος επίσκοπος Ησύχιος, πού μαρτύρησε μέ τόν Φιλέα ( + 307) κ.ά. (Εύσεβίου, Έκκλησ. ιστ. Η' 13,7) επί Διοκλητιανού, είναι μάλλον άλλο πρόσωπο.

Read More ->>

21. Σύνοδος Νικαίας (325)

Η A' Οικουμενική

Εισαγωγή 

Τό 325, ένα έτος μετά την έγκαθίδρυση τής μονοκρατορίας του Μ. Κωνσταντίνου, ή Εκκλησία έζησε τό πολυσήμαντο γεγονός τής A' Οικουμενικής της Συνόδου. Οί διωγμοί ήταν άκόμα νωποί, οί έ σωεκκλησιαστικές διενέξεις πολλές καί οί έπίσκοποι, μάλιστα τής ’Ανατολής, διηρημένοι σέ οπαδούς καί άντιπάλους τοϋ Άρείου. Τό τελευταίο, έφόσον άπέβη ό ισχυρότερος διαιρετικός παράγοντας καί αυτό πού άπειλοΰσε την άλήθεια καί άρα την σωτηρία, έγινε ή κύρια αιτία συγκλήσεως των έπισκόπων όλης τής Εκκλησίας σέ σύνοδο. Αύτή σχεδιάστηκε γιά τήν "Αγκυρα (τής μικρασιατικής Γαλατίας), αλλά πραγματοποιήθηκε τελικά στήν προσιτή καί άπό τήν θάλασσα μικρασιατική πόλη Νίκαια, όταν άποφασίστηκε (στήν άντιοχειανή σύνοδο τοΰ 324/5) νά κληθούν καί οί δυτικοί έπίσκοποι.

Είναι αλήθεια ότι ό "Αρειος καί οί οπαδοί του είχαν ήδη τό 320 καί τό 324 καταδικαστεί άπό άλεξανδρινές συνόδους, καί στό τέλος τού 324 ή άρχές τοΰ 325 άπό τήν άντιοχειανή σύνοδο. ’Αλλά πλέον ό αρειανισμός έπεκτεινόταν γρήγορα καί στίς λοιπές έπαρχίες, γινόταν λοιπόν θέμα όλης τής Εκκλησίας. Γι΄ αυτό καί όταν ό Κορ δούης (Ισπανίας) "Οσιος, έμπιστος άποσταλμένος τοΰ Μ. Κωνσταντίνου, έπισκέφτηκε γιά τήν όλη κατάσταση τόν ’Αλεξάνδρειάς ’Αλέξανδρο, ό τελευταίος τού συνέστησε νά προτείνει γενική σύνοδο στόν αύτοκράτορα, πού ένδιαφερόταν γιά τήν είρήνη τής Εκκλησίας, χάριν καί τής ένότητας τού κράτους.

Read More ->>

37. Σύνοδοι Σαρδικής καί Φιλιππουπόλεως (343)

Οί επίσκοποι ’Ανατολής καί Δύσεως επιθυμούσαν νά λυθεί τό θέμα τής κανονικότητας τού ’Αθανασίου καί των όμοψρόνων του, καταδικασμένων στήν ’Ανατολή, αθωωμένων στήν Δύση. Καί οί άδελφοί αύτοκράτορες Κών στας καί Κωνστάντιος έβλεπαν νά μεγαλώνει έπικίνδυνα τό χάσμα μεταξύ δυτικών καί άνατολικών. Έτσι λοιπόν βρήκε απήχηση στόν Κωνστάντιο ή πρωτοβουλία τού Κο' νστα, συνεννοημένου ασφαλώς μέ τόν ’Ιούλιο Ρώμης καί τόν ’Αθανάσιο, γιά συγκρότηση γενική ςοΐκουμενικής συνόδου στήν Σαρδική (ή Σερδική: Σόφια Βουλγαρίας), στά όρια τού άνατολικού καί δυτικού ρωμαϊκού κράτους, άλλά εντός τού δευτέρου. Οί έπίσκοποι συνάχτηκαν τό φθινόπωρο τού 343 καί ίσως τό 342 (Richard καί άλλοι). Πρίν όμως αρχίσουν οί εργασίες, οί 76 περίπου άνατολικοί άπήτησαν άνένδοτα τόν αποκλεισμό των καταδικασθέντων στήνΤύρο'Ιεροσόλυμα (335), δηλ. των ’Αθανασίου, Μαρκέλλου Άγκυρας κ.ά. "Οταν οι δυτικοί (περί τούς 300;) άρνήθηκαν, οϊ άνατολικοί συγκρότησαν άντισύνοδο, ή όποια, άφοΰ μ’ Επιστολή εξήγησε τήν θέση της, μεταφέρθηκε στήν Φιλιππούπολη, όπου συνέχισε διαβουλεύσεις καί αναθεμάτισε τούς δυτικούς, όπως μετά καί οί δυτικοί τούς ανατολικούς.

Read More ->>

54. Αντώνιος Μέγας ( + 356)

Διαμορφωτής τοϋ άναχωρητικοΰ μοναχισμού

Γενικά 

”Εναρξη καί καθιέρωση τον άναχωρητικοΰ μοναχισμού

'Η άσκηση υπήρξε πάντοτε μόνιμο γνώρισμα των μελών τής Εκκλησίας, αλλά μόλις τόν Γ' αι. καί δη στην Αίγυπτο έχουμε τίς πρώτες άναφορές άσκητών. Ό Μ. ’Αθανάσιος (Βίος ’Αντωνίου 3) πληροφορεί ότι άσκητές ζοΰσαν περί τό 270 λίγο έξω από πόλεις καί χωριά του Νείλου ή, άπλούστερα, έξω από τά σπίτια τους. Τό γεγονός όμως ότι ό ’Αντώνιος ήδη τό 270 γνώρισε γέροντες άσκητές, πού είχαν νά δείξουν σπουδαίες άλλά καί ποικίλες αρετές, πού μ’ επιτυχία καλλιεργούσαν διαμορφωμένη ό καθένας άσκηση, προϋποθέτει μία πείρα, τουλάχιστον 20 καί 30 ετών. Τό φαινόμενο λοιπόν τού ά σκητικομοναστικοϋ βίου άρχισε λίγο πρίν τόν διωγμό τού Δεκίου (251) (μέ τόν όποίο εσφαλμένα οί έρευνητές συνέδεσαν τόν ασκητικό βίο των άναχωρητών μοναχών) καί πηγάζει καί τρέφεται άμεσα άπό την φύση καί τό βίωμα τής Εκκλησίας. ’Αναμφίβολα, παράγοντες ιστορικοί καί συνθήκες τοπικές εύκόλυναν τήν διαμόρφωσή του, χωρίς όμως αύτά νά συνιστούν τήν αιτία του. Είναι θαυμαστό ότι οί αίγύ πτιοι ένσαρκωτές τού άναχωρητικοΰ καί τοϋ κοινοβιακοϋ μοναχι. σμοϋ δέν έμπνεύστηκαν τό νέο αύτό είδος εκκλησιαστικού βίου άπό καμμία τάση τής άλεξανδρινής θεολογίας· ήταν άγράμματοι κόπτες, πού θεμελίωσαν ένα τεράστιο οικοδόμημα, τήν στιγμή άκριβώς πού δίπλα τους δημιουργούσαν ό ’Ωριγένης, ό Διονύσιος ’Αλεξάνδρειάς, ό Θεόγνωστος, ό ’Άρειος καί ό ’Αθανάσιος.

Read More ->>

65. Σύνοδοι Αλεξάνδρειας (362) καί Αντιόχειας (363)

Τό άρειανικό οικοδόμημα των όμοιων άνατράπηκε προσωρινά μέ τόν θάνατο του Κωνσταντίου (361) καί την μονοκρατορία τοΰ Ίουλιανοΰ (361-363). Εφόσον ό Ίουλιανός, θιασώτης ήδη τής έθνικής θρησκείας,άδιαφοροΰσε γιά τά έσωτερικά θεολογικά θέματα τής Εκκλησίας, έπέτρεψε νά έπανέλ θουν στίς έπισκοπές τους όλοι οί όρθόδοξοι έπίσκοποι. Κύριο μέλημα των όρθοδόξων, οί όποίοι γιά δεκαετίες διώκονταν καί δέν είχαν ισχυρή φωνή στίς συνόδους, ήταν νά διασαφηνίσουν τήν πίστη τους, νά προσδιορίσουν τήν θέση τους έναντι των άρειανικών όμάδων καί ν’ αντιμετωπίσουν τά με τανικαϊκά θεολογικά προβλήματα, όπως τής ταυτότητας ή διακρίσεως ού σΐας καί ύποστάσεως, τής κτιστότητας ή μή τοΰ άγιου Πνεύματος καί τοΰ πρώιμου άπολιναρισμου.

Α. Τό δύσκολο έργο επιχείρησε μ’ έπιτυχία ό Μ. ’Αθανάσιος μέ σύνοδο πού κάλεσε στήν ’Αλεξάνδρεια τό 362. Τό κϋρος τής συνόδου υπήρξε μεγάλο, ένεκα των συνετών αποφάσεων, αλλά κι ένεκα τής φήμης των μελών της, πολλά τών όποιων είχαν άναδειχτεΐ σέ όμολογητές, όπως ό ’Αθανάσιος καί ό Ευσέβιος Vercelli. Ό ’Αθανάσιος συνέταξε τόν περίφημο Τόμον πρός Άντιοχεϊς, τόν όποίο έστειλε ή σύνοδος στήν ’Αντιόχεια (βλ. κεφ. ’Αθανάσιος, όπου ή ανάλυση τοΰ κειμένου καί οί έκδόσεις του).

Read More ->>

79. Αθανάσιος Αλεξανδρείας ο Μέγας ( + 373)

Γενικά

Ό Αθανάσιος ’Αλεξάνδρειάς υπήρξε ή μεγαλύτερη φυσιογνωμία τής άρχαίας Εκκλησίας. Σήκωσε τό βάρος πολλαπλής καί βαθιάς κρίσεως καί θεμελίωσε θεολογικά καί όριστικά την ορθόδοξη τρια δολογία. Μετέβαλε κυριολεκτικά την πορεία τής θεολογίας, πού είχε στρεβλωθεί μέ την ’Αλεξανδρινή σχολή, τήν άνασυνέδεσε μέ τήν θεολογία τού ’Ιγνατίου, του Ειρηναίου, τοϋ Διονυσίου ’Αλεξάνδρειάς καί τοϋ Θεογνώστου, καί τήν έθεσε στήν διακονία τής Εκκλησίας καί τής σωτηρίας. ’'Εσπασε τό φράγμα των λεγάμενων θεολογικών σχολών. Φωτίστηκε κατ’ εξοχήν, ώστε αύτός κυρίως νά κατανοήσει τό μυστήριο τής Τριάδας καί αύτός νά τό έκφράσει. Καί ύπέστη τις περισσότερες διώξεις γιά τήν υπεράσπιση τής άλήθειας άπό τούς αιρετικούς καί τούς Καίσαρες τής έποχής. Γιά τέσσερες δεκαετίες καί πλέον (328-373) άπέβη τό σύμβολο καί ή κεφαλή, πρός τήν οποία μέ άγωνΐα είχαν στραμμένα τά βλέμματα οί πάντες, όρθόδοξοι καί κακόδοξοι. Οί λίγοι ορθόδοξοι, όσο έβλεπαν τόν ιερό αετό όρθιο στόν θρόνο του ή ανυποχώρητο στίς έξορίες του, ήταν βέβαιοι πώς ή ’Ορθοδοξία ζεί καί άναθαρροϋσαν. ΟΙ πολλοί κακόδοξοι, όσο έβλεπαν όρθιο τόν άνυπότακτο άνδρα, ήξεραν ότι παρά τούς διωγμούς ή ’Ορθοδοξία έπιζεΐ καί γι’ αύτό θηριώνονταν.

Read More ->>

80. Εφραίμ ο Σύρος (306-373)

Πρώτος μεγάλος ποιητής τής ’Εκκλησίας

Γενική θεώρηση 

'Ο διάκονος Έφραίμ, πού χαρακτηρίστηκε όρθά «κιθάρα τοΰ Πνεύματος», θεμελίωσε την συριακή έκκλησιαστική γραμματεία καί δη τήν έξηγητική, πρόβαλε τόν άσκητικό βίο θεολογικά, πολέμησε τούς αίρετικούς, εθνικούς καί χριστιανίζοντες γνωστικούς καί άναδείχτηκε ό μεγαλύτερος μέχρι των ημερών του χριστιανός ποιητής. Μέ τήν βοήθεια τής γνήσιας καί πληθωρικής λαϊκής του γλώσσας επηρέασε άποφασιστικά τούς συμπατριώτες του μέχρι τόν Ζ' αιώνα, όπό τε ή άραβική γλώσσα άρχισε νά εκτοπίζει τήν συριακή.

Έδρασε στά σύνορα τής ρωμαϊκής αύτοκρατορίας καί του περσικού κράτους, στήν συρόφωνη Νίσιβη καί τήν ’Έδεσσα, όταν  στήν όλη Εκκλησία κυριαρχούσε ή μορφή τού Μεγάλου ’Αθανασίου, στήν Καππαδοκία ό Μ. Βασίλειος, στήν Παλαιστίνη καί τήν Κύπρο oi Κύριλλος καί Έπιφάνιος, στήν Δύση ό 'Ιλάριος, στήν Κωνσταντινούπολη καί τήν Μικρασία ό Εύνόμιος καί στόν έλληνόφωνο συριακό χώρο ό Άπολινάριος Λαοδικείας. Ό Έφραίμ δημιούργησε τό έργο του έρήμην τών ανωτέρω θεολόγων, τούς όποίους γνώριζε έμμεσα καί λίγο.

Αναπτύχτηκε στό πνευματικό περιβάλλον τής Νισΐβεως, όπου κυριαρχούσαν ή άσκητική μορφή τού έπισκόπου τής πόλεως Ιακώβου (308-338), ό πρώτος σύρος έκκλησιαστικός συγγραφέας Άφραάτης (+ λίγο μετά τό 345), τό ελληνιστικό χρώμα τών σπουδών καί τής ρητορικής, ή πλούσια λαϊκομυθική παράδοση τής Μεσοποταμίας καί προπαντός τό ίουδαιοραββινικό κλίμα, πού επηρέαζε έντονα την νοοτροπία καί μάλιστα τήν έρμηνεία.

Read More ->>

86. Βασίλειος Καισάρειας ο Μέγας

(+ Τελευταίες ήμέρες τού 378)

Γενική θεώρηση

Εισαγωγή

Ό Μέγας Βασίλειος άνήκει στά ρηξικέλευθα πνεύματα τής ιστορίας, πού κυριολεκτικά δημιουργούν τήν Ιστορία καί τήν όρίζουν. Θεμελίωσε τήν καππαδοκική θεολογία, πού ήταν συνέχεια τής νικαϊκήςάθανασιανής καί πού όλο κληρώθηκε άπό τόν Γρηγόριο Θεολόγο καί τόν Γρηγόριο Νύσσης. Ό Β. τήν δράση του στήν θεολογία καί τήν Εκκλησία εγκαινίασε ακριβώς όταν άρχισε νά οδεύει πρός τό τέλος του ό Μέγας Αθανάσιος. "Οταν ό «στύλος» αυτός τής καθόλου Εκκλησίας έδινε τίς τελευταίες του άναλαμπές καί λύγιζε άπό τόν χρόνο, τούς διωγμούς καί τούς άδιάκοπους αγώνες, αναλάμβανε δράση ό Β., στήν Καισαρεία τής Καππαδοκίας, περί τό 364. Τό κέντρο τής θεολογίας μεταφέρθηκε άπό τήν ’Αλεξάνδρεια στήν Καισαρεία, μολονότι άκόμα ζοΰσε ό ’Αθανάσιος ( + 373). Καί άπό τό 370 ό χριστιανισμός όλόκληρος θά είναι στραμμένος στην Καισαρεία, μέχρι την κοίμηση τοΰ Β., καί στην Καππαδοκία γενικότερα μέχρι νά μετατοπιστεί τό βάρος πρός την Κωνσταντινούπολη, μάλιστα όταν θά γίνει τό 398 αρχιεπίσκοπός της ό ιερός Χρυσόστομος.

Ό Β. ύπήρξε πολυτάλαντη φυσιογνωμία. Άπέβη ό πιό διακεκριμένος ρήτορας τής εποχής του μέ παντοδαπή μόρφωση, στέρεη φιλοσοφική παιδεία καί θαυμαστά όργανωτικά προσόντα. ΤΗταν θεληματικός άνδρας καί πειθαρχημένος, μέ βαθιά αίσθηση τοΰ μέτρου, πολύ εύαίσθητος, κοινωνικός καί άσκητικός παράλληλα, έτοιμος νά θυσιαστεί γιά τήν άλήθεια, αυστηρός κι εύέλικτος, εφόσον δέν τραυματιζόταν ή άλήθεια.

Read More ->>

90. Μακαριανικά Εργα

Οδηγός Νηπτικού βίου

Εισαγωγή      
         

Μέ τό όνομα τοΰ Μακαρίου του Αιγυπτίου (+ 390) κυκλοφόρησαν εκατό περίπου Λόγοι καί Όμιλίές σέ πέντε συλλογές, πού έπηρέα σαν αποφασιστικά τόν άσκητικό βίο ’Ανατολής καί Δύσεως. Μετά τά ’Ασκητικά τοϋ Μ. Βασιλείου, πού προηγήθηκαν καί είχαν πρακτικότερο καί γενικότερο χαρακτήρα, τά μακαρίανικά έργα διαβάστηκαν περισσότερο προπαντός από τούς ασκητικούς κύκλους, πού ένδιαφέρονταν έντονα γιά τόν αυστηρό νηπτικό βίο καί τίς θεοπτικές θεωρητικές εμπειρίες του. Καί μολονότι αυτά διατηρούν κάποια ίχνη μεσσαλιανικά, οί μοναχοί όρθώς τά χρησιμοποίησαν ώς όρθό δοξη συλλογή νηπτικών κειμένων, πού τούς άφορούσαν ευθέως καί ήταν ώς τέτοια τά αρχαιότερα καί τά εύληπτότερα. 'Η εύρεία χρήση των μακαριανικών έργων εξηγείται καί άπό τό γεγονός ότι τά σχετικά καί σχεδόν σύγχρονα κείμενα τοϋ Εύαγρίου καί τού Γρηγορΐου Νύσσης παρουσιάζουν προβλήματα κακοδοξίας τοϋ πρώτου καί κα τανοήσεως τοΰ δευτέρου. Ό Εύάγριος διατύπωσε καί σαφώς κακόδοξες άντιλήψεις, ένώ δέν είναι τόσο επαγωγικός καί ακριβής. 'Ο Γρηγόριος Νύσσης εξ άλλου στά έξοχα νηπτικά του έργα κατανοεΐ ται περισσότερο άπό τούς μορφωμένους μοναχούς, ένεκα τής φιλοσοφικής του γλώσσας καί τών βαθέων θεολογικών άναλύσεων, μέ τίς όποιες θεμελιώνει τόν νηπτικό βίο. ”Ετσι, ένώ τά μακαρίανικά είναι ό σπουδαίος πρακτικός όδηγός στόν νηπτικό βίο, ό Γρηγόριος Νύσσης είναι ό πρώτος θεωρητικός θεμελιωτής τοϋ βίου αύτοϋ.

Read More ->>

97. Σύνοδος Κωνσταντινουπόλεως (381 Καί 382) ή Β' Οικουμενική

Εισαγωγή 

Α. "Η προσπάθεια τοΰ Μ. Βασιλείου, πού άρχισε τό 372 (Έπιστ. 92), γιά νά συνέλθουν οί επίσκοποι Ανατολής καί Δύσεως πρός ένίσχυση των διωκόμενων ανατολικών (ορθοδόξων) καί πρός αντιμετώπιση των μετανικαϊ κών θεολογικών προβλημάτων, βρήκε απήχηση καί στην Δύση. Άλλ’ αυτό έγινε όταν ό φιλορθόδοξος αύτοκράτορας τής Δύσεως Γρατίανός μπορούσε (από τόν θάνατο τοΰ Ούάλη τό 378) νά ένδιαφερθεΐ άποφασιστικότερα γιά την ένότητα καί τής Εκκλησίας καί τοΰ κράτους μέ βάση τήν πίστη τής Νίκαιας. Τίς ίδιες διαθέσεις είχε καί ό Ισπανός στρατηγός Θεοδόσιος, τόν όποίο πρόβαλε (379) ό Γρατίανός ώς αύτοκράτόρα τής ’Ανατολής. Συγκυρίες ιστορικές καί τό γεγονός ότι ό Θεοδόσιος προτιμούσε στην ’Αντιόχεια τόν Μελέτιο, ένώ ό Γρατιανός τόν ύποστηριζόμενο άπό τούς δυτικούς Παυλΐνο, όδήγησαν τελικά στην σύγκληση δύο συνόδων, μιας στήν Κωνσταντινούπολη (381) καί μιας στήν Ρώμη (382), πού όμως είχαν τήν ίδια πίστη.

Θεολογικά τό έδαφος είχε προετοιμαστεί τό φθινόπωρο τοΰ 379 στήν ’Αντιόχεια, όπου ό Μελέτιος ’Αντιόχειας κάλεσε σύνοδο 153 επισκόπων. Αύ τοί, όπως έγινε καί στήν μικρή σύνοδο τοΰ Ίκονίου (376), κατακύρωσαν τήν τριαδολογία των καππαδοκών (θεότητα τοΰ άγ. Πνεύματος, «μία φύ σις εν τρισίν ύποστάσεσιν» ό Θεός) καί προσυπέγραψαν κείμενα δυτικών συνόδων, στά όποια εκφραζόταν ή πίστη τής Νίκαιας καί δέν ταυτίζονταν όπως πριν οϊ όροι ουσία καί υπόσταση (γιά τόν Θεό). Σέ χαμένο «Τόμο» της ή σύνοδος ’Αντιόχειας εξέθετε αναλυτικά τήν όρθόδοξη διδασκαλία καί αναθεμάτιζε παλαιούς καί μετανικαϊκούς αιρετικούς. ’Αλλά καί ό Θεοδόσιος, τόν Φεβρουάριο τοΰ 380 (codex Theodos. 16, 1, 2), ζητοΰσε νά επιβάλει πίστη στήν κοινή θεότητα τών τριών θείων προσώπων, ένώ τόν ’Ιανουάριο τοΰ 381 (codex Theodos. 16, 5, 6), μέ άλλο διάταγμα, καταδίκαζε όσους αρνοΰνταν τήν όμοουσιότητα τοΰ άγ. Πνεύματος.

Read More ->>

108. Γρηγόριος ο Θεολόγος ( + 390)

Γενική θεώρηση

Ό Γρηγόριος Θεολόγος, ό Ναζιανζηνός, είναι ό επιφανέστερος, ό «άριστος» θεολόγος τής Εκκλησίας μετά τόν Ευαγγελιστή ’Ιωάννη. Τό θεολογικό του βάθος καί ή έντονη ποιητικότητα στό έργο του τόν ύψωσαν σέ πρότυπο μοναδικού κάλλους καί λάμψεως. Ό Γρηγόριος υπήρξε ό ποιητής πού έγινε μεγάλος θεολόγος. H εύαισθη σία χαρακτήριζε τό είναι του με τρόπο καθολικό καί τόν οδηγούσε σέ αλλεπάλληλες άπογοητεύσεις, σ’ ένα είδος συνεχούς φυγής από καταστάσεις, στις όποιες έμπλεκόταν μέ πιέσεις τρίτων αλλά πάντως θεληματικά. Ή «φυγή» του ήταν συνάρτηση τής άναπτυγμένης ευαισθησίας του καί τής κλΐσεως γιά τόν μονήρη νηπτικό βίο. Πίστευε ότι «μεγίστη πράξίς έστινή άπραξΐα» (Έπιστ. 49), ό θεωρητικός ή θεοπτικός βίος.

Άπέφευγε συστηματικά τήν δραστηριοποίησή του στό έργο τής Εκκλησίας, άλλά τελικά καί ποιμαντική φροντίδα άνέλαβε καί τά μεγάλα θεολογικά προβλήματα άντιμετώπισε. Ή συνύπαρξη των αντιθέσεων στό είναι του έπιτεύχτηκε, διότι ό Γρηγόριος δεν ήταν μόνο ποιητής καί νηπτικός, άλλά καί μέγας θεολόγος, πού φρονούσε ότι οφείλε νά «καρποφορεί», νά «ώφελεΐ» την Εκκλησία καί μάλιστα νά «δημοσιεύη την έλλαμψΐν» του (Λόγος ΙΒ' 4. PG 35, 848-ΑΒ). Στην περίπτωση του Γρηγορίου συνέβη τό έξης θαυμαστό: ένώθηκαν άσύγχυτα ό ποιητής, ό νηπτικός καί ό θεολόγος. Η τριπολικότητα του προσώπου του αποτελεί τό μεγαλείο του, αλλά καί την πρώτη δυσχέρεια ερμηνείας του.

Read More ->>

110. Απολιναρισταί

Επώνυμοι

Η διδασκαλία τοΰ Άπολιναρίου Λαοδικείας ειλκυσε στον συρια κό κυρίως χώρο πολλούς όπαδούς, πού έγιναν περισσότεροι όταν, μέ την χειροτονία (τό 376) τού Βιταλίου ώς επισκόπου Αντιόχειας, έμφανίστηκε ό άπολιναρισμός ώς ιδιαίτερη εκκλησιαστική ομάδα ή έκκλησία. Μερικοί από αύτούς πρίν καί μετά τό γεγονός τούτο έλαβαν ενεργό μέρος στίς θεολογικές συζητήσεις, γράφοντας καί αύ τοΐ σχετικά μέ τό θέμα τής ένανθρωπήσεως τού θείου Λόγου. "Ετσι, στις δύο τελευταίες δεκαετίες τού Δ' αί., προήλθε μικρή άπολιναρι στική γραμματεία, τής οποίας έχουμε μόνο άποσπάσματα, πού οί πηγές τά άποδΐδουν στούς Τιμόθεο, Βιτάλιο, Πολέμωνα, Ίουλιανό, Εύνόμιο, Ίόβιο καί Ούαλεντΐνο. Οί γνωστοί επώνυμοι άπολίναριστές δέν τήρησαν ενιαία στάση, άλλά διακρΐθηκαν  βάσει των αποσπασμάτων σέ τρεις όμάδες ή τάσεις:

α. Τιμόθεος Βηρυτον Βιτάλιος Άντιοχείας Ίόβιος Επίσκοπος

Καί οί τρεις θέλουν νά μένουν πιστοί στήν διδασκαλία τοΰ άρχηγοΰ τους Απολιναρίου, άλλά ό Τιμόθεος κατανοούσε καλύτερα τήν χριστολογία των Καππαδοκών καί ίσως γι’ αύτό δέν δυσκολεύτηκε νά υπογράψει τίς άπο φάσεις τής Β' Οίκουμ. Συνόδου (381), στήν όποια καταδικάζεται καί ό ά πολιναρισμός. Τού Τιμοθέου σώζονται δύο άκέραιες Επιστολές, Πρός

Read More ->>

117. Αντιοχειανή Σχολή

Γενικά

Οί έρευνητές, γενικεύοντας καί Απλοποιώντας, χρησιμοποίησαν τόν όρο άντιοχειανή σχολή, γιά νά δηλώσουν τίς θεολογικές καί τις έρμηνευτικές τάσεις τοΰ εύρύτερου άντιοχειανοϋ χώρου, οί όποιες όμως δεν καλλιεργήθηκαν σέ κάποια όργανωμένη σχολή (σχολείο) τής Εκκλησίας. Ή χρήση τοϋ όρου, πού μόνο συμβατικά είναι δεκτός, έπιβλήθηκε καί ώς Αντίστοιχος τοϋ όρου «αλεξανδρινή σχολή», ή όποία είχε μακρόχρονη λειτουργία, γνωστή Από τό τέλος τοΰ Β' αιώνα, καί ή όποία λειτούργησε Αρχικά μέ τήν προσωπική ευθύνη τοϋ Πανταίνου, τοϋ Κλήμη καί τοϋ ’Ωριγένη (ώς ένα σημείο).

Στην Αντιόχεια έδρασε ό πρώτος μεγάλος θεολόγος τής Εκκλησίας, ό Ιγνάτιος ( + π. 115), καί Ακολούθησαν ό Θεόφιλος ’Αντιόχειας (169188), ό Σεραπίων ’Αντιόχειας, ό Παύλος Σαμοσατέας ( + 272) μέ τόν πρεσβύτερο Μαλχίωνα τήν ίδια έποχή, ό Δωρόθεος στίς Αρχές τοϋ Δ' αί. μέ τόν Λουκιανό ( + 312), τόν όποιο οί άρειανοί πρόβαλαν ώς πνευματικό τους πρόγονο, δ Εύστάθιος ’Αντιόχειας ( + 331/7), ό Μελέτιος Αντιόχειας (+ 381), ό Διόδωρος Ταρσού (+ 392) καί οί άμεσοι ή έμμεσοι μαθητές του ’Ιωάννης Χρυσόστομος ( + 407), Θεόδωρος Μοψουεστίας (+428), Νεστόριος ( + 451/2), καί ό Θεοδώρητος Κόρου ( + 466).

Read More ->>