11. Οι περιπέτειες ενός Προσκυνητή

Εάν ήτο αδύνατον πράγμα η προσευχή κατά το διάστημα της εργασίας, ή κατά το διάστημα της συναναστροφής με άλλα πρόσωπα, δεν θα λαβαίναμε ανάλογες εντολές. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην διδασκαλία του για την προσευχή μας ομιλεί ως εξής: "Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει και να πει ότι είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο απασχολημένο με διάφορες κοσμικές φροντίδες, που τον εμποδίζουν να πάει στην εκκλησία, να μην προσεύχεται πάντοτε. Παντού, οπουδήποτε κι αν είναι ο  άνθρωπος, ημπορεί να κάνει θυσιαστήριο Θεού το μυαλό του με την δύναμη της προσευχής. Έτσι ημπορεί κανείς να προσεύχεται στο εμπόριό του, στο ταξίδι του, στο κατάστημά του, στο εργαστήριό του. Παντού, σε κάθε μέρος είναι δυνατή η προσευχή και αλήθεια, όταν ο άνθρωπος με επιμέλεια παρακολουθεί τον εαυτόν του, τότε θα βρει κατάλληλες περιστάσεις για προσευχή και προ παντός όταν πεισθεί από το γεγονός ότι η προσευχή πρέπει να αποτελεί την κυριότερή του απασχόληση και πρέπει να έρχεται πρώτη, πριν από κάθε άλλο καθήκον. Εις αυτή την περίπτωση θα πρέπει να κανονίζει τις υποθέσεις του με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Εις τις αναγκαίες συνομιλίες του με συνανθρώπους του θα είναι σύντομος, θα έχει μια τάσι προς την σιωπή, θα  αποστρέφεται  τους  περιττούς  λόγους  και  δεν  θα  σκοτίζεται  από  τα  διάφορα  καθημερινά καθήκοντα  πάρα  πάνω  από  το  πρέπον,  τον  δε  χρόνο  που  κερδίζει  θα  τον χρησιμοποιεί  για  την σιωπηλή προσευχή. Σε ένα τέτοιο είδος ζωής, όλες οι ενέργειές του, με την δύναμη της επικλήσεως του ονόματος του Θεού, στεφανώνονται από επιτυχία και τελικά ο άνθρωπος θα εξασκεί τον εαυτόν του στην αδιάσπαστη επίκληση του ονόματος του Ιησού Χριστού, θα μάθει ακόμη από πείρα ότι η συχνότητα της προσευχής, ο απλός αυτός τρόπος της σωτηρίας, είναι κατορθωτός για την θέληση του ανθρώπου επειδή ο καθένας ημπορεί να προσεύχεται πάντοτε, σε κάθε περίσταση, σε κάθε τόπο κι είναι εύκολο να προχωρήσει από την συχνή, προφορική προσευχή, στην νοερά προσευχή της καρδιάς, η οποία ανοίγει διάπλατα την Βασιλεία του Θεού μέσα μας".

Καθηγητής: Συμφωνώ ότι κατά το διάστημα διαφόρων μηχανικών απασχολήσεων, είναι δυνατό κι επιπλέον εύκολο να προσεύχεται κανείς συχνά και συνεχώς, επειδή η μηχανική σωματική εργασία δεν χρειάζεται μεγάλη εξάσκηση του μυαλού ούτε της σκέψεως και φυσικά κατά τον χρόνο που εκτελείται το μυαλό μπορεί να βυθισθεί στην συνεχή προσευχή κατά την οποίαν τα χείλη, κατ' αυτόν τον τρόπον, εύκολα ακολουθούν. Αλλ' όταν είναι κανείς απασχολημένος αποκλειστικά με κάτι διανοητικώς, όπως π.χ. με προσεκτική μελέτη, ή με σοβαρή σκέψη ενός θέματος, ή με μια λογοτεχνική σύνθεση, πώς ημπορεί να προσεύχεται με το μυαλό του και με τα χείλη στις περιστάσεις αυτές; Και αν η προσευχή είναι μια ενέργεια του νου πάνω από κάθε άλλην ενέργεια, πώς την ίδια και την αυτή στιγμή μπορεί κανείς να απασχολήσει το μυαλό του με δυο διαφορετικά πράγματα;

Μεγαλόσχημος: Η λύσις στο πρόβλημά σας δεν είναι καθόλου δύσκολη όταν σκεφθούμε ότι αυτοί που προσεύχονται συνεχώς, διαιρούνται σε τρεις τάξεις, στους αρχαρίους πρώτον, στους προοδευμένους δεύτερο, και τρίτον σ’ αυτούς που έχουν εντελώς εξασκηθεί. Από αυτούς, οι αρχάριοι έχουν συχνά την ικανότητα να λαμβάνουν πείρα κάθε τόσο ενός παλμού, του νου και της καρδιάς προς τον Θεό και της επαναλήψεως με τα χείλη, μικρών προσευχών κι όταν ακόμη είναι απασχολημένοι με διανοητική εργασία. Αυτοί που έχουν κάπως προοδεύσει και έχουν αποκτήσει μια σταθερότητα στο μυαλό τους, έχουν την ικανότητα να κρατούν τους εαυτούς των και όταν μελετούν και όταν γράφουν μέσα στην αδιάκοπη παρουσία του Θεού, σαν σε μια βάση για την προσευχή.

»Το ακόλουθο παράδειγμα είναι δυνατόν να μας διαφωτίσει σχετικά με αυτό. Υπόθεσε ότι ένας άτεγκτος και αυστηρός βασιλιάς σε διατάζει να γράψεις μια πραγματεία για ένα πολύπλοκο και δύσκολο θέμα παρουσία του ίδιου και στα σκαλιά του θρόνου του. Εις την περίπτωσιν αυτή, ενώ είσαι απόλυτα απασχολημένος με το έργον σου, η παρουσία του βασιλιά, ο οποίος ορίζει κι εσένα και τη ζωή σου, δεν σου επιτρέπει να ξεχάσεις, ούτε έστω και για μια στιγμή, ό,τι σκέπτεσαι, συλλογίζεσαι και γράφεις όχι κάπου μόνος, αλλά σ’ ένα μέρος που απαιτεί ιδιαίτερο σεβασμό, ιδιαίτερη στάση και συμπεριφορά. Η ζωηρή συναίσθηση ότι είσαι τόσο κοντά στον βασιλιά εκφράζει την δυνατότητα του να είναι κανείς απασχολημένος με αδιάλειπτη εσωτερική προσευχή, συγχρόνως δε και με διανοητική εργασία. Τώρα ως προς τους άλλους, που έπειτα από μακρόχρονη συνήθεια και με το έλεος του Θεού, έχουν προχωρήσει από την νοερά προσευχή και έχουν εισέλθει στα βασίλεια της προσευχής της καρδιάς, δεν διασπούν ποτέ την συνεχή τους προσευχή κι όταν κάνουν διανοητική εργασία κι όταν κοιμούνται ακόμη. Εδώ συμβαίνει αυτό που ο Σοφός μάς είπε: "Εγώ καθεύδω αλλ' η καρδιά μου αγρυπνεί". Πολλοί, λοιπόν, οι οποίοι έχουν αποκτήσει αυτόν τον μηχανισμό της καρδιάς, έχουν επιτύχει τέτοια προσαρμοσμένη ικανότητα στο να επικαλούνται το θείον Όνομα, ώστε απ' αυτό το ίδιο το όνομα να ανεβαίνει αυτή αύτη η προσευχή, ενώ ο νους και όλο το πνεύμα εκδηλώνεται σαν ένα κύμα αδιάλειπτης προσευχής σε οποιαδήποτε κατάσταση ή απασχόληση βρίσκεται εκείνος που προσεύχεται.

Ιερεύς: Θα ήθελα κι εγώ, πάτερ μου, να πω κάτι, που έχω στο μυαλό μου, με δυο λόγια. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση το άρθρο που μάς διαβάσατε και προ παντός αυτό το σημείο που έλεγε ότι μόνος τρόπος για την σωτηρία και την τελειότητα είναι η συχνότητα της προσευχής οποιουδήποτε είδους. Αυτό δεν μπορώ να το καταλάβω και σκέπτομαι τα εξής: Ποια θα είναι η ωφέλεια εάν προσεύχομαι και επικαλούμαι το όνομα του Θεού συνεχώς με την γλώσσα μου μόνο, χωρίς να προσέχω ή να καταλαβαίνω τι λέω; Αυτό δεν είναι, παρά μια ανωφελής επανάληψις. Τα αποτελέσματα αυτού θα περιορίζονται μόνο στην γλώσσα, που συνεχώς θα ψιθύριζε, ενώ το μυαλό θα εμποδιζόταν οπωσδήποτε  από  την  πλήρη  απόδοση  που  θα  έπρεπε  να  είχε.  Ο  Θεός  δεν  θέλει  λόγια  παρά προσεχτικό μυαλό και καθαρή καρδιά. Δεν θα ήταν καλύτερα να κάνουμε την προσευχή μας έστω και μικρή, έστω κι όχι πολύ συχνά και σε καθορισμένο χρόνο, με ζήλο, όμως, με θερμότητα καρδιάς και με την ανάλογη κατανόηση; Αλλιώς νομίζω πως όταν κανείς προσεύχεται νύκτα και ημέρα, δεν έχει όμως αποκτήσει την ανάλογη καθαρότητα, τότε δεν εκτελεί θεάρεστη πράξη, ούτε κάνει καμιά απόκτησι που θα τον βοηθήση στην περίπτωση της σωτηρίας. Κατά την γνώμη σου, το παν στην περίπτωση  της  προσευχής  αυτής,  δεν  στηρίζεται  παρά  σε  έναν  εξωτερικό  ψίθυρο,  που  φέρνει κούρασι και ανία και έχει ως αποτέλεσμα μάλλον να ψυχραίνει εντελώς την πίστη στην προσευχή. Το ότι είναι ανώφελη η προσευχή των χειλέων έχει αποκαλυφθεί και αυτό στην Αγία Γραφή, η οποία π.χ. λέγει: "Ο λαός ούτος τοις χείλεσι με τιμά η δε καρδία αυτού πόρρω απέχει απ' εμού". Επίσης με το Ου πας ο λέγων μοι Κύριε, Κύριε. εισελεύσεται στην βασιλείαν των ουρανών". Και ακόμη "Θέλω πέντε λόγους  δια  του  νοός  μου  λαλήσαι...  ή  μυρίους  λόγους  εν  γλώσση".  Όλα  αυτά  δείχνουν  την ματαιοπονία της εξωτερικής προσευχής που εκτελείται, χωρίς προσοχή, με το στόμα.

Μεγαλόσχημος: Θα είχες κάποιο δίκαιο στην απόφασή σου, εάν με την συμβουλή για την προσευχή την  προφορική,  δεν  υπήρχε  η  προσθήκη  για  την  προτροπή  να  λέγεται  αυτή  συνεχώς  κι  εάν  η προσευχή  στο  όνομα  του  Ιησού  δεν  κατείχε  αυτενεργούσα  δύναμη  και  δεν  κατόρθωνε  για  την επιτυχία της, την προσοχή και τον ζήλο, σαν αποτέλεσμα της συχνότητα κατά την εξάσκηση. Αλλ' επειδή το ζήτημα που μας απασχολεί στην συζήτησιν αυτήν είναι η συχνότητα, το μήκος του χρόνου και το αδιάκοπο της προσευχής (αν και στην αρχή μπορούσε να αρχίσει χωρίς πολλή προσοχή και με στεγνότητα), τότε, όσον αφορά αυτό τούτο το γεγονός, τα συμπεράσματα που λανθασμένα απαρίθμησες, εξουδετερώνονται χωρίς πολλή δυσκολία. Ας ρίξουμε μια ματιά, λοιπόν, κι ας εξετάσουμε καλά το ζήτημα. Ένας πνευματικός συγγραφεύς μετά από συζήτηση για την πολύ μεγάλη αξία και την αποτελεσματικότητα της συχνής προσευχής, που εκφράζεται σ' ένα τύπο λέξεων λέγει τελικά: "Πολλοί που ονομάζονται φωτισμένα άτομα, θεωρούν αυτήν την συχνή προσφορά της μιας και αυτής προσευχής σαν κάτι ανώφελο και μηδαμινό, το ονομάζουν δε μηχανική και χωρίς κατανάλωση σκέψεως ενέργεια, απασχόληση κατάλληλη για απλούς ανθρώπους. Αλλά, δυστυχώς, δεν γνωρίζουν το μυστικό το οποίον αποκαλύπτεται σαν αποτέλεσμα της μηχανικής εξασκήσεως. Δεν ξέρουν πως αυτή η συχνή εργασία των χειλέων, γίνεται μια γνήσια έκκληση της καρδιάς, βυθίζεται μέσα στην εσωτερική ζωή γίνεται μια απόλαυση και καθίσταται ό,τι θα ήταν φυσικό στην ψυχή, δίδοντάς της φως και τροφή και οδηγώντας την σε ένωση με τον Θεό". Νομίζω ότι αυτά τα άτομα που αρέσκονται στην κριτική είναι σαν τα μικρά παιδιά που διδάσκονται πώς να διαβάζουν το αλφάβητο κι όταν κουράζονται διαμαρτύρονται λέγοντας: "Δεν θα ήταν εκατό φορές καλύτερο να πηγαίναμε για ψάρεμα, όπως ο πατέρας μας, αντί να καθόμαστε ολόκληρη μέρα για να επαναλαμβάνουμε και να γράφουμε συνεχώς αυτό το απαίσιο αλφάβητο"; Η αξία της εκμαθήσεως της αναγνώσεως και η μόρφωση που βασίζεται σ' αυτή και είναι μελλοντικό αποτέλεσμα που ακολουθεί την ανιαρή αποστήθιση αυτή του αλφαβήτου, ήσαν κρυμμένο μυστικό για τα παιδιά αυτά. Κατά τον ίδιο τρόπο η απλή και συχνή επίκληση του ονόματος του Θεού είναι ένα κρυμμένο μυστικό γι' αυτούς που δεν έχουν ακόμη πεισθεί για τα αποτελέσματα και την πολύ μεγάλη αξία του.

»Οι άνθρωποι αυτοί εκτιμούν την πράξη της πίστεως ανάλογα με την δύναμη της ιδικής των πείρας και της μυωπίας του λογικού των, ξεχνούν δε κάνοντας έτσι, πως ο άνθρωπος έχει δύο φύσεις που η μια επηρεάζει την άλλη, ξεχνούν ότι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από ψυχή και από σώμα. Γιατί π.χ. όταν κανείς επιθυμεί να κάνει καθαρμό στην ψυχή του πρώτα απ' όλα απ' το σώμα αρχίζει κάνοντας νηστείες, αποστερώντας, δηλαδή, το σώμα από διεγερτικότερες και άλλες τροφές. Αυτό γίνεται με τον σκοπό να εμποδίσει, ή για να είμαι σαφέστερος, για να προπαρασκευάσει το έδαφος για τον καθαρμό της καρδιάς και τον φωτισμό του νου. Έτσι, λοιπόν, εκτός των άλλων, το συνεχές αίσθημα σωματικής πείνας θα υπενθυμίζει την απόφαση για τον καθαρμό και την εσωτερική τελειότητα κι όλα αυτά που ευαρεστούν τον Θεό, που ο άνθρωπος συνήθως τα ξεχνά. Ανακαλύπτει κανείς με την πείρα ότι δια μέσου της νηστείας που είναι ένα εξωτερικό πράγμα κατορθώνει τον εσωτερικό καθαρμό του νου και την ειρήνη της καρδιάς, αποκτά δε γενικά ένα όργανο με το οποίο τιθασεύει τα πάθη και προτρέπεται στο να θυμάται πάντοτε την ανάγκη της υπάρξεως πνευματικής προσπάθειας στην ζωή του. Ώστε με την βοήθεια εξωτερικών και υλικών πραγμάτων ημπορούμε να λάβουμε εσωτερική και πνευματική ωφέλεια  καθώς  και  βοήθεια.  Κατά  τον  ίδιο  τρόπο  πρέπει  κανείς  να  θεωρήσει  την  εσωτερική προσευχή των χειλέων, επειδή αυτή με την μακρά διάρκεια και την επιμονή της κατεργάζεται και επιτυγχάνει την προσευχή της καρδιάς, σπρώχνει δε τον νου προς την ένωση με τον Θεό.

»Δεν είναι σωστό να φαντάζεται κανείς ότι η γλώσσα θα κουρασθεί ποτέ από την εξαντλητική επανάληψι και την έλλειψη της κατανοήσεως και θα σταματήσει εντελώς αυτήν την εξωτερική ενέργεια για την προσευχή σαν κάτι άχρηστο και ανώφελο. Όχι. Εντελώς το αντίθετο θα συμβεί. Αυτοί που εφήρμοσαν την αδιάλειπτη προσευχή μας βεβαιώνουν σχετικώς ως εξής: Όποιος απεφάσισε, να επικαλείται το όνομα του Ιησού Χριστού συνεχώς, ή όπως θα λέγαμε, με άλλα λόγια, να λέει την προσευχή του Ιησού αδιαλείπτως, στην αρχή φυσικά ευρίσκει δυσκολίες και οφείλει να πολεμήσει εναντίον της οκνηρίας. Αλλ' όσο περισσότερο και με μεγαλύτερη υπομονή επιμένει, συνηθίζει και εξοικειώνεται,  τελικά  δε η  γλώσσα  και  τα  χείλη,  αποκτούν  τέτοιαν  ικανότητα  ώστε  χωρίς  καμιά προσπάθεια ασχολούνται στο να λένε άφωνα την προσευχή κι ύστερα από κάμποσο καιρό, αυτός που προσεύχεται, αντιλαμβάνεται ότι η προσευχή κατέστη ένα συνεχές και ουσιώδες απόκτημά του κι επίσης όταν συμβεί για τον ένα ή για τον άλλο λόγο να την σταματήσει, αισθάνεται έντονα σαν κάτι να του λείπει. Αυτό είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι το μυαλό του αρχίζει να παραδίδεται και να παρακολουθεί την ενέργεια των χειλέων που έχει γενικό αποτέλεσμα την δημιουργία μιας πηγής ευφροσύνης για την καρδιά και την δημιουργία της αληθινής προσευχής.

»Βλέπει,  λοιπόν,  κανείς  ότι  το  επωφελές  και  αληθινό  αποτέλεσμα  της  συχνής  και  αληθινής προσευχής, είναι ακριβώς το αντίθετο από ό,τι υποθέτουν αυτοί που ποτέ δεν την επεχείρησαν και ποτέ δεν την κατάλαβαν. Όσον αφορά στα χωρία αυτά της Αγίας Γραφής, που ανέφερες για να υποστηρίξεις την άποψή σου, πρέπει να τα εξετάσουμε για να δούμε την πραγματική τους έννοια. Ο Χριστός όταν είπε το "Ου πας ο λέγων μοι Κύριε, Κύριε..." είχε υπόψη του την υποκριτική προσευχή, που έλεγαν με το στόμα μόνον οι Φαρισαίοι των οποίων όχι μόνον η προσευχή ήταν μια υποκρισία, αλλά και η πίστη των και όλα τους τα έργα, ήσαν αποτέλεσμα της διεστραμμένης καρδιάς τους. Οι Φαρισαίοι προσεύχονταν με τον ιδικό τους υποκριτικό τρόπο ενώ η Αγία Γραφή διδάσκει κατά τρόπο σαφή και οριστικό λέγοντας: "Βούλομαι ουν προσεύχεσθαι τους άνδρας εν παντί τόπω επαίροντας οσίους χείρας..." Κατά παρόμοιο τρόπον όταν ο απόστολος Παύλος λέγει ότι προτιμά "πέντε λόγους διά του νοός λαλήσαι... ή μυρίους λόγους εν γλώσση" στην Εκκλησία, ομιλεί στην περίπτωσιν αυτήν για  την  διδασκαλία  γενικά  και  όχι  ειδικά  για  την  προσευχή,  για  την  οποία  αλλού  γράφει  το περιφημον: "ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε". Βλέπεις, λοιπόν, πόσο καρποφόρος είναι η συχνή προσευχή  παρ'  όλην  την  απλότητά  της  και  πόση  προσοχή  πρέπει  να  δίνουμε  προκειμένου  να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε τις Άγιες Γραφές»;

Προσκυνητής: Αλήθεια έτσι είναι, σεβαστέ πάτερ. Εγώ έχω δει πολλούς οι οποίοι απλά, χωρίς το φως καμιάς μορφώσεως, χωρίς καν να ξέρουν τι είναι προσοχή προσφέρουν την προσευχή του Ιησού με το στόμα τους αδιάλειπτα. Τους έχω δει με τα ίδια μου τα μάτια να έχουν φθάσει στο στάδιο, ώστε τα χείλη τους και η γλώσσα τους να μην μπορούν να σταματήσουν από του να λένε την προσευχή. Το γεγονός αυτό τους έφερνε μεγάλο φώτισμα και ευτυχία, αφού τους μετέβαλλε από άτομα αμελή και ράθυμα, σε πρωταγωνιστές ευσεβείας και αρετής.

Ο Μεγαλόσχημος: Η προσευχή αναγεννά τον άνθρωπο. Η δύναμή της είναι τόσο μεγάλη ώστε τίποτε, κανένας βαθμός θλίψεως δεν είναι δυνατόν να σταθεί αντιμέτωπός της. Εάν θέλετε, πριν αποχωρισθούμε, αδελφοί, θα σας διαβάσω ένα μικρό αλλ' ενδιαφέρον άρθρο, σχετικό, που έχω μαζί μου.

Όλοι μαζί: Θα το ακούσουμε με πολύ μεγάλη ευχαρίστηση.

Μεγαλόσχημος: ( Αναγινώσκει).

«Περί της δυνάμεως της Προσευχής.

»Η προσευχή είναι τόσον ολοδύναμη, τόσο παντοδύναμη, ώστε μπορείς να πεις προσεύχου και κάνε ό,τι θέλεις. Η προσευχή θα σε οδηγήσει σε ορθές και δίκαιες ενέργειες. Εάν θέλεις να ευαρεστήσεις τον Θεό δεν χρειάζεται τίποτε άλλο παρά Αγάπη. «Αγάπα και κάνε ό,τι θέλεις, λέει ο ιερός Αυγουστίνος, επειδή αυτός που πραγματικά αγαπά δεν ημπορεί να επιθυμήσει να πράξει κάτι που δεν ευαρεστεί αυτόν που αγαπά (Α' Επιστ. Ιωάν. VII κεφ. Χ). Εφ' όσον, λοιπόν, και η προσευχή είναι μία  έκχυση  και  ένα  είδος  ενεργείας  αγάπης,  τότε  μπορεί  κανείς  να  πει  κατά  παρόμοιο  τρόπο

«προσεύχου και κάνε ό,τι θέλεις» και θα φτάσεις οπωσδήποτε στο τέρμα της προσευχής και θα κερδίσεις τον φωτισμό απ' αυτό.

»Για να το καταλάβετε καλύτερα αυτό και με περισσότερες λεπτομέρειες, θα αναφέρω μερικά παραδείγματα:

1.  »"Προσεύχου  και  σκέψου  ό,τι  θέλεις",  γιατί  οι  σκέψεις  σου  θα  καθαρθούν  διά  μέσου  της προσευχής. Η προσευχή θα χαρίσει φωτισμό στο μυαλό σου και θα διώξει μακριά όλες τις κακές σκέψεις, όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης. Εάν επιθυμείς να φυγαδεύσεις διάφορες σκέψεις και να αγνίσεις στον νου σου η συμβουλή μου είναι "φυγάδευσέ τες με την προσευχή". Τίποτε δεν ημπορεί να ρυθμίσει τις σκέψεις όσον η προσευχή. Ο άγιος Ιωάννης, ο συγγραφεύς της Κλίμακος, λέει σχετικά τα εξής: "Νίκησε τους εχθρούς στο μυαλό σου με το όνομα του Χριστού, θα βρεις άλλο όπλο σαν κι αυτό".

2.  »"Προσεύχου  και  κάνε  ό,τι  θέλεις".  Οι  πράξεις  σου  θα  ευαρεστήσουν  τον  Θεό  και  θα  είναι ωφέλιμες και ευεργετικές για σένα. Η συχνή προσευχή, ο,τιδήποτε κι αν είναι, ποτέ δεν θα αποβεί άκαρπος επειδή μέσα της κατοικεί η δύναμις της χάριτος. "Και έσται πας ος αν επικαλέσηται το όνομα Κυρίου σωθήσεται". Ένας άνθρωπος π.χ. ο οποίος είχε προσευχηθεί χωρίς επιτυχία και χωρίς αφοσίωση έλαβε χάρη δια μέσου της προσευχής με αποτέλεσμα να αποκτήσει τελικά την επίγνωση του  εαυτού  του,  την  μετάνοια,  τον  καθαρμό.  Σε  μια  επιπόλαιη  και  απρόσεκτη  κοπέλα  επειδή συνέβαινε να προσεύχεται στο σπίτι της, η προσευχή τελικά της έδειξε την οδό της σωτηρίας, η οποία την απέδωσε φρόνιμη, συνετή και ωφέλιμη στην κοινωνία.

3. »"Προσεύχου και μην κοπιάζεις πολύ να νικήσεις τα πάθη σου με την ιδική σου δύναμη". Η προσευχή θα καταστρέψει βαθμηδόν τα πάθη εντός σου, επειδή "μείζων εστί ο εν υμίν ή ο εν τω κόσμω λέγει η Αγία Γραφή. Αλλά και ο άγιος Ιωάννης, ο Καρπάθιος, μας διδάσκει ότι αν δεν έχουμε το χάρισμα  της  αυτοκυριαρχίας  δεν  θα  απορριφθούμε  από  τον  Θεό,  γιατί  Αυτός  θέλει  από  ημάς επιμέλεια στην προσευχή, διά μέσου της οποίας ευρίσκει τρόπους να μας σώζει. Ο Στάρετς, δηλαδή ο πνευματικός οδηγός τον οποίον αναφέρει το βιβλίο των Βίων των Πατέρων, το "Οτέσνικ", όπως λέμε, όταν έπεσε σε αμαρτία δεν έδωσε τόπο στην απελπισία, αλλά άρχισε θερμή προσευχή, η οποία τον κατέστησε ικανό να ξαναβρεί την πνευματική του ισορροπία. Το γεγονός αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα στην προκειμένη περίπτωση.

4. »"Προσεύχου και μη φοβείσαι τίποτα". Μη φοβείσαι ούτε ατυχήματα, ούτε καταστροφές. Η προσευχή θα σε προστατεύσει και θα αποσοβήσει κάθε κακό από σένα. Θυμήσου τον απόστολο Πέτρο που έδειξε ολιγοπιστία κι άρχισε να βυθίζεται στην θάλασσα της Τιβεριάδος. Ο απόστολος Παύλος, που προσευχήθηκε στην φυλακή, ο μοναχός που επήγε να αγοράσει το ψάρι και σώθηκε από βέβαιο  θάνατο  δια  της  προσευχής,  το  απρόσεκτο  και  επιπόλαιο  κορίτσι,  που  έγινε  σπουδαία χριστιανή, δείχνουν καθαρά, την δύναμη, την ισχύ και την παγκοσμιότητα της προσευχής, στο "υπέρ παν όνομα" που είναι το όνομα του Κυρίου Ιησού Χριστού.

5. »Προσεύχου είτε με αυτόν, είτε με εκείνον τον τρόπον, αλλά προσεύχου πάντοτε χωρίς να ενοχλείσαι από τίποτε. Να είσαι χαρούμενος και γαλήνιος "εν πνεύματι" κι η προσευχή θα τακτοποιήσει το κάθε τι και θα σε διδάξει. Θυμήσου τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο και τον μαθητή του Μάρκο τον ασκητή, τι λένε για τη δύναμη της προσευχής.

6. Ο πρώτος διακηρύττει ότι η προσευχή παρ' ότι προσφέρεται από εμάς, ανθρώπους γεμάτους αμαρτίες, όμως μας καθαρίζει αμέσως. Ο δεύτερος επίσης προσθέτει: "το να προσευχόμαστε έγκειται στον κύκλο της δυνάμεώς μας, αλλά το να προσευχόμαστε καθαρά είναι δώρο της χάριτος". Έτσι πρόσφερε  αυτό  που  είναι  μέσα  στην  δυνατότητα  της  δυνάμεώς  σου.  Δώσε  προς  Εκείνον  την ποσότητα που αμφίβολα έχεις την δύναμη να δώσεις και ο Θεός θα εκχύσει δύναμη στην ιδική σου αδυναμία. "Η προσευχή μπορεί να συμβεί να είναι στεγνή και διασπασμένη, αλλ' όταν είναι συνεχής θα εγκαθιδρύσει μέσα σου μια συνήθεια που θα γίνει δεύτερη φύσις και θα σε κάνει τελικά να αποκτήσεις την προσευχή που θα είναι καθαρή, φωτιστική, σπινθηροβόλος και άξια".

7. »Πρέπει τελικά να σημειωθεί ότι αν ο χρόνος της επαγρύπνησής σου στην προσευχή θα μάκραινε τότε, φυσικά, δεν θα έμενε καιρός, όχι μόνο για αμαρτίες αλλ' ούτε καν σκέψεις γι' αυτές.

»Βλέπεις τώρα πόση βαθειά σκέψη είναι συγκεντρωμένη στα σοφά αυτά λόγια που λένε: "Αγάπα και κάνε ό,τι επιθυμείς»; Πόσο παρηγορητικά και ανακουφιστικά είναι όλα αυτά για τον αμαρτωλό, τον βαρυμένο από τις αδυναμίες και γεμάτο στεναγμούς από το βάρος των παθών εναντίον των οποίων μάχεται!

»Η προσευχή! Εις αυτήν έχει κάνεις το όλο που έχει δοθεί εις εμάς, σαν παγκόσμιος τρόπος σωτηρίας και αυξήσεως της ψυχής στην τελειότητα. Ακριβώς αυτό. Αλλ' όταν λέμε προσευχή, πρέπει να προσθέτουμε  και  τον  όρο  "ἀδιαλείπτως  προσεύχεσθε"  που  είναι  θεία  διαταγή.  Συνετώς  η προσευχή  δείχνει  την πιο  αποτελεσματική της δύναμη  και τους καρπούς της, όταν προσφέρεται συχνά, όταν είναι αδιάσπαστη, επειδή η συχνότητα της προσευχής ανήκει στην θέλησή μας χωρίς αμφιβολία, ακριβώς όπως η τελειοποίηση εις αυτήν, η καθαρότητα και ο ζήλος, είναι δώρα της χάριτος. Διά τον λόγο αυτόν πρέπει να προσευχόμαστε όσο συχνότερα μπορούμε και να αγιάζουμε την  όλη  ζωή  μας  με  την  προσευχή,  έστω  και  αν  συναντήσουμε  δυσκολίες  στην  αρχή  και παρενοχλήσεις. Η συχνή επανάληψις θα μας εξασκήσει στην προσοχή και η ποσότητα οπωσδήποτε θα μας οδηγήσει στην ποιότητα. "Εάν θέλεις να μάθεις να κάνεις κάτι, ο,τιδήποτε, πρέπει να το επαναλαμβάνεις όσο μπορείς συχνότερα", είπε κάποιος πεπειραμένος πνευματικός συγγραφεύς».

Καθηγητής: Αλήθεια η προσευχή είναι ένα μεγάλο ζήτημα και η θερμή συχνότητα της είναι το κλειδί για το άνοιγμα του θησαυροφυλακίου της χάριτός της. Αλλά πολύ συχνά αντιμετωπίζω μέσα μου τη σύγκρουση μεταξύ θέρμης και οκνηρίας, γι' αυτή. Πόσον ευτυχής θα ήμουν να μπορούσα να βρω τον τρόπο να κερδίσω την νίκη και να πείσω τον εαυτό μου για να τον ανυψώσω στο σημείο της συνεχούς καταφυγής του στην προσευχή!

Μεγαλόσχημος: Πολλοί πνευματικοί συγγραφείς προσφέρουν αρκετούς τρόπους βασισμένους σε αξιόλογη σκέψη για να παρακινήσουν την επιμέλεια στην προσευχή· π.χ. α) Συμβουλεύουν να προσηλώσει κανείς το μυαλό του στην σκέψη της αναγκαιότητας, της αξίας και της ικανότητος της προσευχής, για τη σωτηρία της ψυχής, β) Κάνουν τον κάθε ένα που ενδιαφέρεται, να πεισθεί σταθερά ότι ο Θεός, απόλυτα θέλει την προσευχή μας και ότι ο Λόγος Του παντού, στην διδασκαλία του, την απαιτεί. γ) Λέγουν, ότι πρέπει κανείς πάντοτε να θυμάται ότι εάν είναι οκνηρός και απρόσεκτος ως προς την προσευχή, δεν σημειώνει πρόοδο ούτε στις επιδιώξεις της αφοσίωσής του στον Θεό, ούτε στην απόκτηση της ειρήνης και της σωτηρίας και συνεπώς θα υποστεί την τιμωρία και στην γη, καθώς και βασάνους στην μέλλουσα ζωή. δ) Τέλος, λέγουν, ότι πρέπει να ζωογονήσει την εγκάρδια απόφασή του, κανείς, με τα παραδείγματα όλων των αγίων, οι οποίοι απέκτησαν την αγιότητα και την σωτηρία με τον τρόπο της συνεχούς προσευχής.

»Αν και όλες αυτές οι μέθοδοι έχουν την αξία των και προέρχονται από γνήσια κατανόηση, όμως η φιλήδονη ψυχή η οποία είναι ασθενής από την αφροντισιά κι όταν ακόμη τας υιοθετήσει και τας χρησιμοποιήσει, σπάνια θα δει να αποδίδουν καρπό, δια τον λόγο ότι είναι σαν ένα φάρμακο, το οποίον είναι πικρό για την ασθενή γεύση της, και πολύ ανίσχυρο για την βαθειά πληγωμένη φύση της. Επειδή τι είδους χριστιανός είναι εκείνος ο οποίος δεν ξέρει, ότι πρέπει να προσεύχεται συχνά και με επιμέλεια, ότι ο Θεός επιθυμεί την προσευχή του αυτήν, ότι πολλές φορές τιμωρούμεθα από αμέλειά μας για την προσευχή και τέλος, ότι όλοι οι άγιοι προσεύχονταν θερμά και συνεχώς; Παρ' όλα αυτά όμως πόσο σπάνια η γνώσις αυτή φέρνει τα καλά της αποτελέσματα! Κάθε παρατηρητής του εαυτού του βλέπει ότι εκπληρώνει μόνο λίγο και πολλές φορές σπάνια, αυτές τις παρορμήσεις του νου και της συνειδήσεως, αραιά δε φέρνοντάς τες στον νου του, ζει, στο μεταξύ, την ίδια άκαρπη και αμελή ζωή του. Γι' αυτό οι άγιοι πατέρες με την πείρα τους και την θεία σοφία, γνωρίζοντας την ασθένεια της θελήσεως και την τάσι της καρδιάς του ανθρώπου προς τας απολαύσεις, δείχνουν ενδιαφέρον εις αυτό το ζήτημα και στην σχετική αυτήν περίπτωση αλείφουν, όπως λέμε, με γλυκό το ψωμί και γλυκαίνουν την δόση του φαρμάκου με λίγο μέλι. Δείχνουν έτσι τους πιο εύκολους και τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για την απομάκρυνση της αδιαφορίας και της οκνηρίας για την προσευχή, με  την  ελπίδα  και  του  Θεού  τη  βοήθεια,  ότι  θα  αποκτήσουν  διά  μέσου  της  προσευχής  την τελειοποίησή τους και την γλυκιά αναμονή της αγάπης του Θεού. Συμβουλεύουν να μελετά κανείς όσο μπορεί συχνότερα και να ερευνά την κατάσταση της ψυχής του, να διαβάζει δε προσεκτικά αυτά που έχουν γράψει οι Πατέρες στο θέμα αυτό. Παρέχουν την βεβαιότητα ότι αυτά τα ευχάριστα εσωτερικά συναισθήματα, είναι δυνατόν να αποκτηθούν εύκολα και σταθερά διά της προσευχής, λένε δε συγχρόνως πόσο πρέπει να είναι επιθυμητά. Εγκάρδια αγαλλίαση, κύμα εσωτερικής πνευματικής θερμότητας και φωτός, άρρητος ενθουσιασμός, χαρά, φωτισμός καρδίας, βαθειά ειρήνη και η ίδια η ουσία της ευλογίας και της ευτυχίας της ικανοποιήσεως, είναι τα αποτελέσματα της προσευχής της καρδιάς.

»Αφήνοντας κανείς τον εαυτό του σε αντιφεγγίσεις σαν κι αυτές, η αδύνατη και κρύα ψυχή αναζωπυρώνεται και ενδυναμώνεται με την ζέση για την προσευχή, παρακινείται δε να πειραματιστεί με την προσευχή, δοκιμάζοντάς την. Όπως ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέει, "η χαρά είναι μία παρόρμηση στην ψυχή, είναι το απαύγασμα της ελπίδος, η οποία ανθίζει στην καρδιά, η μελέτη δε της ελπίδος αυτής της καρδιάς είναι η ευτυχία της". Ο ίδιος συγγραφεύς συνεχίζει: "Εις το τέρμα αυτής της ενεργείας υπάρχει ένα είδος μεθόδου, καθώς και ελπίς για την τελείωσή της, τα δύο δε αυτά παρακινούν  το  μυαλό  να  θέσει  το  θεμέλιο  για  το  όλον  έργον,  οπότε  με  το  όραμα  αυτής  της επιτεύξεως ο νους παίρνει ανακούφιση κατά το διάστημα της προσπάθειας και της εργασίας για να το κατορθώσει". Κατά τον ίδιον τρόπον, ο άγιος, μετά από την περιγραφή για το, τι εμπόδιο είναι στην προσευχή η οκνηρία, και μετά από την ορθή διδασκαλία πώς κανείς να ανανεώνει την θέρμη για την προσευχή, γράφει τελικά το εξής: "Εάν δεν είμεθα έτοιμοι να επιθυμήσουμε την σιωπή της καρδιάς, μη έχοντας άλλην αιτία, τότε ας την κατορθώσουμε προς χάριν της ευφροσύνης την οποία θα πάρει η ψυχή μας και της χαράς η οποία προξενείται σ' αυτήν". Από τα λόγια του αγίου αυτού πατρός βγαίνει το συμπέρασμα, ότι το ευχάριστο συναίσθημα της χαράς δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια παρόρμηση στην καρτερία για την προσευχή.

»Κατά τον ίδιο τρόπο ο άγιος Μακάριος ο Μέγας, διδάσκει ότι οι πνευματικές μας προσπάθειες για την προσευχή πρέπει να διενεργηθούν με τον σκοπό και την ελπίδα της παραγωγής πνευματικού καρπού, ο οποίος δεν είναι άλλος από την ευφροσύνη των καρδιών μας. Πλείστα σημεία των δυνατοτήτων αυτής της μεθόδου ευρίσκει κανείς σε πάρα πολλά χωρία της Φιλοκαλίας, η οποία παρέχει λεπτομερείς περιγραφές των αγαλλιαμάτων της προσευχής. Αυτός ο οποίος αγωνίζεται με την αδυναμία της οκνηρίας ή με την ξηρασία κατά την προσευχή, πρέπει να τα διαβάζει όσο το δυνατό συχνότερα, θεωρώντας, πάντως, τον εαυτόν του όχι άξιο για τέτοια ευφροσύνη και κρίνοντάς τον αυστηρά για κάθε αμέλεια στην προσευχή».

Ιερεύς: Μήπως αυτού του είδους η μελέτη οδηγήσει, άπειρα τυχόν πρόσωπα, σε πνευματική ηδυπάθεια, όπως θα μπορούσαμε να πούμε αυτήν την τάσι της ψυχής κατά την οποία επικρατεί ένα είδος αποκλειστικής αγάπης προς την εξαιρετική παρηγοριά και την γλυκύτητα της χάριτος, κατά τον ίδιο  τρόπο  με  τον  οποίο  εκδηλώνεται  η  αγάπη  του  φιλάργυρου  προς  τα  χρήματα;  Δεν  θα  ήτο καλύτερο να προκύπτει οποιαδήποτε πνευματική εργασία από την ιδέα της υποχρεώσεως και όχι από την ιδέα της ανταποδόσεως και την ελπίδα του μισθού ο οποίος θα ακολουθήσει;

Καθηγητής: Νομίζω ότι οι θεολόγοι στην περίπτωση αυτή μάς ειδοποιούν σχετικά με την αχορτασιά της πνευματικής ευτυχίας, αν και δεν θέλουν να απορρίπτουμε εντελώς την χαρά και την ευτυχία αυτήν απ' την καρδιά μας, επειδή, αν και η επιθυμία για ανταμοιβή δεν είναι τελειότητα, όμως ο Θεός δεν απαγόρευσε στους ανθρώπους να σκέπτονται σχετικά με την ανακούφιση και με ανταμοιβές, πολλές δε φορές ο ίδιος χρησιμοποιεί την ιδέα της ανταπόδοσης για να παρακινήσει τον καθένα από εμάς στην τήρηση της τελειοποιήσεως. «Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου, ἵνα εὖ σοι γένηται, καὶ ἵνα μακροχρόνιος γένῃ ἐπὶ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς, ἧς Κύριος ὁ Θεός σου δίδωσί σοι.» (Εξ. 20, 12). Ο Κύριος επίσης καλώντας στην τελειότητα τον νεανίσκο του λέει: «Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ» (Ματθ. 19, 21). Ομιλώντας, λοιπόν, καθαρά για ανταπόδοση, όπως και στα ακόλουθα λόγια του, «μακάριοί ἐστε ὅταν μισήσωσιν ὑμᾶς οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὅταν ἀφορίσωσιν ὑμᾶς καὶ ὀνειδίσωσι  καὶ  ἐκβάλωσι  τὸ  ὄνομα  ὑμῶν  ὡς  πονηρὸν  ἕνεκα  τοῦ  υἱοῦ  τοῦ  ἀνθρώπου. Χάρητε ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ σκιρτήσατε· ἰδοὺ γὰρ ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τῷ οὐρανῷ.» (Λουκ. 6, 22-23). Έπειτα από αυτά νομίζω ότι ορισμένη επιθυμία για ευχαρίστηση κατά την προσευχή της καρδιάς είναι κάτι απαραίτητο και αποτελεί τον τρόπο της αποκτήσεως και των δύο, δηλαδή και της ευτυχίας σ' αυτή, καθώς και της επιμελείας. Έτσι, λοιπόν, χωρίς αμφιβολία υποστηρίζεται σαφώς η  πρακτική διδασκαλία  εις  αυτό  το  θέμα,  το  οποίον  μόλις  ακούσαμε  από  το  στόμα  σου, πάτερ μεγαλόσχημε.

Μεγαλόσχημος: Ένας από τους μεγάλους θεολόγους, ο άγιος Μάρκος ο Αιγύπτιος, ομιλεί κατά τον καθαρότερο δυνατό τρόπο στο ζήτημα αυτό, ως εξής: «Όταν φυτεύουμε ένα κλήμα, το κάνουμε αυτό με την σκέψη και τον σκοπό να πάρουμε σταφύλια, όταν δε το κλήμα δεν αποδώσει καρπό, τότε όλοι οι κόποι μας επήγαν χαμένοι. Έτσι συμβαίνει σχετικά με την προσευχή. Εάν, δεν αποβλέπουμε στον πνευματικό καρπό, δηλαδή στην αγάπη, την ειρήνη, τη χαρά, την ανάπαυση, οι μόχθοι γι' αυτήν είναι άσκοποι. Γι' αυτό, λοιπόν, πρέπει να εκπληρώνουμε τα πνευματικά καθήκοντά μας, όπως είναι και η προσευχή, με τον σκοπό και την ελπίδα της απολαβής του καρπού, ο οποίος είναι η ειρήνη και η αγαλλίαση  των  καρδιών μας».  Βλέπετε, λοιπόν,  πόσο  καθαρά ο  Άγιος  αυτός  Πατήρ  απαντά  στο ερώτημα αυτό για την προσευχή; Αλλ' επί πλέον αυτήν την στιγμή θυμήθηκα κάτι το οποίο προ ολίγου χρόνου είχα διαβάσει από ένα βιβλίο κάποιου πνευματικού συγγραφέως, ότι δηλαδή, η φυσικότητα της προσευχής διά τον άνθρωπο είναι η κυρία αιτία για να προσκλίνει κανείς προς αυτήν. Έτσι, η εξέταση αυτής της υπάρξεως της προσευχής στον άνθρωπο, ως φυσικής καταστάσεως βοηθά, κατά την γνώμη μου, στην διέγερση της επιμελείας γι' αυτήν, θέμα για το οποίο τόσο αξιόλογα και ο Καθηγητής ενδιαφέρεται.

»Ας συνοψίσω τώρα με λίγα λόγια μερικά σημεία, τα οποία μου έκαναν εντύπωση από εκείνο το σημειωματάριο. Ο συγγραφεύς π.χ. γράφει ότι το λογικό και η φύσις οδηγούν τον άνθρωπο στην γνώση του Θεού. Το πρώτον ερευνά το γεγονός κατά το οποίον τίποτε, καμιά πράξη, δεν μπορεί να γίνει χωρίς να την προξενήσει μια αιτία. Κατά τον συλλογισμό αυτό ανεβαίνοντας στην κλίμακα από τα χαμηλά προς τα υψηλότερα, φθάνουμε στο συμπέρασμα, ότι η αιτία των πάντων, η πρώτη αιτία, είναι ο Θεός. Το δεύτερο δείχνει σε κάθε βήμα την θαυμαστή σοφία, την αρμονία, την τάξη, την διαβάθμιση  και  δίνει  τα  βασικά  στοιχεία  για  την  κλίμακα  επίσης,  η  οποία  οδηγεί  από  τις περιορισμένες αίτιες στην άπειρη και πρώτη αιτία. Ώστε ο φυσικός άνθρωπος φθάνει διά φυσικού τρόπου στην γνώση του Θεού, δι' αυτόν δε τον λόγο ούτε υπήρξε ποτέ, ούτε υπάρχει, είτε λαός είτε και βάρβαρη φυλή χωρίς να έχει κάποια γνώση περί Θεού. Αποτέλεσμα, λοιπόν, αυτής της γνώσεως, είναι το γεγονός ότι και ο πιο άγριος και απολίτιστος άνθρωπος, μη έχοντας καμιά εξωτερική παρακίνηση, χωρίς καν να το θέλει, σηκώνει το βλέμμα του προς τον ουρανό, πέφτει στα γόνατά του, βγάζει έναν αναστεναγμό και για τον ίδιον ακατάληπτο, αλλ' αναγκαίο, και αισθάνεται απ' ευθείας ότι κάτι υπάρχει, κάτι το οποίον τον σπρώχνει προς τα άνω, τον παρακινεί, για να γνωρίσει το άγνωστο. Απ' αυτήν την βάση αρχίζουν όλες οι φυσικές θρησκείες. Σχετικά δε μ' αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον το ότι η ουσία ή η ψυχή κάθε θρησκείας συνίσταται στην μυστική προσευχή, η οποία εκδηλώνεται σε κάποιο είδος κινήσεως του πνεύματος, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια προσφορά προς το θείον, αν και λίγο πολύ, διεστραμμένη από το σκότος και την ακατανοησία, ως όργανο της κατώτερης και όχι πνευματικής φύσης του».

Πνευματικός: Σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου, αγαπητοί μου επισκέπτες. Η αποχαιρετιστήριος αυτή συνομιλία υπήρξε μεγάλη ανακούφιση για μένα, με δίδαξε δε και πλούτισε την πείρα μου με πολλά ωφέλιμα διδάγματα. Η χάρις του Θεού να είναι μαζί σας εις ανταμοιβή της εποικοδομητικής σας αγάπης.

Χωρίζουν όλοι.

 

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: