15. Η Εκκλησία στην εποχή μας

ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ

- Ἡ Ἐκκλησία στὴν ἐποχή μας

«Ἡ Ἐκκλησία εἶναι Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ καὶ Αὐτός τὴν κυβερνάει. Δὲν εἶναι Ναός ποὺ κτίζεται μὲ πέτρες, ἄμμο καὶ ἀσβέστη ἀπὸ εὐσεβεῖς καὶ καταστρέφεται μὲ φωτιά βαρβάρων, ἀλλὰ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός».

Κεφάλαιο 1

- Ἡ παιδεία

Ἡ ἑλληνική γλώσσα

– Γέροντα, γιατί κατήργησαν τούς τόνους ἀπὸ τὴν γραμματική;

– Τώρα, ὅπως οἱ ἄνθρωποι δὲν σηκώνουν τίποτε καὶ τὰ πετοῦν ὅλα, ἔτσι καὶ τὰ γράμματα δὲν σηκώνουν τίποτε, οὔτε ὀξεῖες οὔτε περισπωμένες! Καὶ ὅπως ὅλοι τρέχουν, δὲν βάζουν οὔτε τελεία!

Βλέπω μία γλώσσα ποὺ γράφουν μερικοί! Διάβαζα σὲ μία μετάφραση τῆς Καινῆς Διαθήκης: «Ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο κάλεσα τὸν γιό μου»148. Δὲν ταιριάζει, βρέ παιδί! Δὲν ξεχωρίζει τὸ ἱερό ἀπὸ τὸ ἀνίερο! Γράφουν ἔτσι, δῆθεν γιὰ νὰ εἶναι ὅλα ἴδια, νὰ ὑπάρχη ὁμοιομορφία στὴν γλώσσα. Ποιός, ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὸ πιὸ τελευταῖο χωριό, δὲν θὰ καταλάβαινε, ἄν ἔγραφε «τὸν υἱόν μου»; Ἄκουσα μία φορά στὸ Ἅγιον Ὅρος σὲ μία ἀνάγνωση: «Τὸ ψωμί καὶ τὸ κρασί ποὺ κάνουν τὴν Μεταλαβιά». Δὲν ταιριάζει· πῶς νὰ τὸ κάνουμε; Ποιός δὲν ξέρει τί θὰ πῆ «ἄρτος»καὶ «οἶνος»;

–  Λένε,  Γέροντα,  ὅτι  θὰ  ἀντικαταστήσουν  τὸ  ἑλληνικό  ἀλφάβητο  μὲ  τὸ λατινικό.– Ἄσ΄ τα, δὲν θὰ σταθοῦν αὐτά· δὲν θὰ σταθοῦν. Εὐτυχῶς ποὺ ὁ Θεὸς καὶ ἀπὸ τὸ στραβό καὶ ἀπὸ τὸ κακό βγάζει καλό, ἀλλιῶς θὰ ἤμασταν χαμένοι. Δὲν χάθηκε ἡ Παράδοση, ἡ γλώσσα τότε ποὺ τὰ εἶχαν ὅλα σὲ χειρόγραφα καὶ δὲν ὑπῆρχαν οὔτε τίποτε καὶ θὰ χαθῆ τώρα ποῦ βγῆκαν τόσα μέσα; Ὄχι, δὲν πρόκειται νὰ χαθῆ, ὅ,τι καὶ νὰ κάνουν οἱ ἄνθρωποι. Βλέπετε καὶ οἱ Ρῶσοι πρόσφυγες πῶς κράτησαν τὰ ἔθιμά τους! Αὐτὸ ποὺ τούς βοήθησε ἦταν ποὺ ἤξεραν τὴν ποντιακή γλώσσα. Κράτησαν ἔτσι τὴν Παράδοση μέσα τους. Ἀλλά, πάρ΄ ὅλο ποὺ τούς δόθηκε λίγη ἐλευθερία, ἔφυγαν ἀπὸ τὴν Ρωσία, γιὰ νὰ βροῦν ἐλευθερία, γιατί καὶ πάλι ἦταν σάν ἕνα πουλάκι ποὺ τὸ ἔβγαλαν ἀπὸ τὸ κλουβί καὶ τὸ ἄφησαν μέσα στὸ δωμάτιο ἐλεύθερο. Δὲν θὰ στενοχωριόταν καὶ ἐκεῖ; Φαντασθῆτε πῶς ἦταν πρίν οἱ καημένοι!

Εἶναι  καὶ  μερικοί  ποὺ πᾶνε  νὰ  κάνουν  μία  νέα  γλώσσα.  Ἡ  ἑλληνική  ὅμως γλώσσα ἔχει «γλώσσα»ἀπὸ τὶς πύρινες Γλῶσσες τῆς Πεντηκοστῆς! Τὸ δόγμα τῆς πίστεώς μας καμμιά γλώσσα δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ἀποδώση. Γι’ αὐτὸ οἰκονόμησε ὁ Θεὸς καὶ ἡ Παλαιά Διαθήκη μεταφράσθηκε ἀπὸ τούς Ἑβδομήκοντα στὴν ἑλληνική γλώσσα καὶ τὸ Εὐαγγέλιο γράφτηκε στὴν ἑλληνική γλώσσα. Ἄν δὲν ξέρη Ἀρχαία Ἑλληνικά κανεὶς καὶ ἀσχολῆται μὲ τὸ δόγμα, μπορεῖ νὰ πλανηθῆ. Καὶ ἐμεῖς καταργήσαμε τὰ Ἀρχαία ἀπὸ τὰ σχολεῖα! Μετά ἀπὸ λίγο θὰ ἔρχωνται Γερμανοί νὰ διδάσκουν Ἀρχαία στὰ δικά μας Πανεπιστήμια. Τότε θὰ καταλάβουν οἱ δικοί μας τὴν ἀξία ποὺ ἔχουν τὰ Ἀρχαία Ἑλληνικά, ἀφοῦ πρῶτα γίνουν ρεζίλι, καὶ θὰ ποῦν: «Γιὰ δές ἡ Ἐκκλησία ποὺ κρατοῦσε τὰ Ἀρχαία»!

Πᾶνε  νὰ  ἐξαφανίσουν  ἕνα  ὀρθόδοξο  ἔθνος.  Ξέρετε  τί  σημαίνει  αὐτό;  Ἕνα ὀρθόδοξο ἔθνος σήμερα εἶναι μεγάλη ὑπόθεση! Παλιά εἴχαμε τὴν φιλοσοφία. Ἡ Ἁγία Αἰκατερίνη μὲ βάση τὴν φιλοσοφία ἀποστόμωσε τούς φιλοσόφους. Οἱ φιλόσοφοι ἑτοίμασαν τὸν δρόμο γιὰ τὸν Χριστιανισμό. Τὸ Εὐαγγέλιο γράφτηκε στὰ ἑλληνικά καὶ διαδόθηκε στὸν κόσμο. Μετά οἱ Ἕλληνες προχώρησαν νὰ φωτίσουν καὶ τούς Σλαύους.

Σὲ μερικούς δὲν συμφέρει νὰ ὑπάρχη ἡ Ἑλλάδα. «Μᾶς κάνει κακό, λένε. Πρέπει νὰ τὴν ἐξαφανίσουμε».

Τὰ προβλήματα τῆς παιδείας

– Γέροντα, συχνά λέτε ὅτι πᾶνε τὰ πάντα νὰ διαλύσουν. Ἐννοεῖτε καὶ τὴν παιδεία;

–  Ναί,  δὲν  βλέπετε  τί  γίνεται;  Σχολεῖα  εἶναι  αὐτά;  Γλώσσα  εἶναι  αὐτή  ποῦ διδάσκουν σήμερα στὰ παιδιά; Ποιά εἶναι ἡ ἱστορία μας; Ἀλλά καὶ στὴν Θεολογία τί γίνεται; Ἔχει ἕνας ἄθεος πτυχίο τῆς Θεολογίας καὶ τὸν ἀφήνουν νὰ διδάσκη θρησκευτικά. Δὲν ἐξετάζουν ὅμως· θρησκευτικά διδάσκει ἤ ἀθεΐα; «Δὲν μποροῦμε, λένε, νὰ τὸν βγάλουμε». Ἄν ἕνας φιλόλογος πάη νὰ διδάξη μαθηματικά, θὰ τὸν ἀφήσουν;

Ἄλλος εἶναι θεολόγος καὶ δὲν ἀφήνει τούς ἀνθρώπους νὰ κοινωνοῦν, γιὰ νὰ μήν κολλήσουν ἔιτζ! Εἶναι ἀπὸ αὐτούς ποὺ τούς ἔστειλε στὴν Θεολογική Σχολή τὸ κομπιοῦτερ! Αὐτή δὲν εἶναι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ. Παλιά λέγανε: «Ἔμαθε τὰ ἱερά γράμματα τὸ παιδί», γιατί ἦταν ἱερά τὰ γράμματα. Βλέπεις καθηγητή Θεολογίας νὰ μήν πιστεύη, νὰ βρίζη μπροστὰ στούς φοιτητές τούς Προφῆτες καὶ νὰ μήν τὸν βγάζουν. Μά τί θέλεις, καλέ μου ἄνθρωπε, στὴν Θεολογική Σχολή; Ἐσύ, τί θεολόγους θὰ βγάλης;

Πόσο ἔχουν ἐπιδράσει οἱ Προτεστὰντες, οἱ Καθολικοί! Τὸ ἄθεο πνεῦμα πόσο μπῆκε στὸν Καθολικισμό! Οἱ Καθολικοί πᾶνε σιγά-σιγὰ   νὰ κουτσουρέψουν τούς Ἁγίους. «Ἡ Ἁγία Αἰκατερίνη, λένε, δὲν ἦταν μεγάλη Ἁγία· ἕνας μικρός βασιλίσκος ἦταν ὁ πατέρας της. Ὁ Ἅγιος Νικόλαος ἦταν μικρός Ἅγιος. Ὁ Ἅγιος Γεώργιος μύθος. Ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαήλ δὲν ὑπῆρχε· ἦταν μία παρουσία τοῦ Θεοῦ. Τὸ ἴδιο καὶ ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ». Μετά θὰ ποῦν: «Ὁ Χριστός δὲν εἶναι Θεός· ἦταν μόνον ἕνας δάσκαλος μεγάλος». Μετά θὰ προχωρήσουν καὶ ἄλλο: «Ὁ Θεὸς εἶναι μία δύναμη». Καὶ μετά θὰ ποῦν: «Ὁ Θεὸς εἶναι ἡ φύση»! ἐνῶ ὑπάρχουν γεγονότα χειροπιαστὰ, Προφῆτες, προφητεῖες, τόσο ζωντανά θαύματα, φθάνουν καὶ μερικοί δικοί μας στὸ

σημεῖο νὰ πιστεύουν τέτοιες χαζομάρες.Ἦρθε καὶ  σ΄  ἐμένα  κάποιος νὰ πάρη εὐλογία,  γιὰ νὰ πάη στὴν  Ἰταλία νὰ σπουδάση Λειτουργική καὶ νὰ κάνη διατριβή. «Εἶσαι στὰ καλά σου; τοῦ εἶπα. Θέλεις νὰ  πᾶς  στούς  Ἰησουΐτες  νὰ  κάνης  τὴν  διατριβή  σου  καὶ  ἦρθες  νὰ  σοῦ  δώσω  καὶ εὐλογία; Αὐτοί δὲν ξέρουν τί τούς γίνεται! Ἐκεῖ διδάσκουν Οὐνίτες, Ἰησουΐτες, δὲν ξέρω τί!».Θέλει προσοχή ἀπὸ ὅλες τὶς ἀπόψεις. Γιατί ἔτσι κάνουν· πᾶνε, σπουδάζουν στὴν  Ἀγγλία,  Γαλλία  κ.λπ.,  πιάνουν  τὰ  εὐρωπαϊκά  μικρόβια  καὶ  κάνουν  μετά διατριβή. Μελετοῦν λ.χ. τούς Ἕλληνες Πατέρες σὲ μετάφραση ποὺ ἔκαναν οἱ ξένοι στὴν γλώσσα τους. Ἐκεῖνοι, εἴτε ἐπειδή ἀπὸ πονηριά, πρόσθεσαν καὶ τὰ δικά τους τὰ λανθασμένα. Οἱ δικοί μας πάλι, οἱ Ὀρθόδοξοι, ποὺ μάθανε τὶς ξένες γλῶσσες, παίρνουν ἀπὸ ΄κεῖ τὰ ξένα μικρόβια καὶ τὰ μεταφέρουν ἐδῶ καὶ μετά τὰ διδάσκουν κιόλας. Φυσικά, ὅταν προσέξη κανείς, εὔκολα ξεχωρίζει τὸν χρυσό ἀπὸ τὸ κεχριμπάρι.

–  Γέροντα,  μερικά  παιδιά  ποὺ  εἶναι  κοντά  στὴν  Ἐκκλησία,  ὅταν  βγοῦν  γιὰ σπουδές στὸ ἐξωτερικό, ἐπειδή δὲν περνᾶνε ἐδῶ στὸ Πανεπιστήμιο, χάνουν τὴν πίστη τους καὶ παραστρατοῦν.

– Θὰ πῶ σὲ κανέναν ἀπὸ αὐτούς ποὺ γνωρίζω, νὰ κάνουν ἀκόμα κάνα-δυὸ Πανεπιστήμια ἐδῶ στὴν Ἑλλάδα, γιὰ νὰ μήν βγαίνουν τὰ παιδιά ἔξω. Νὰ σπουδάζουνἐδῶ, γιατί καὶ τὰ παιδιά χάνονται καὶ οἱ γονεῖς ξοδεύονται καὶ  τόσο συνάλλαγμα βγαίνει ἔξω. Πάντα λέω στὰ παιδιά ποὺ πᾶνε ἔξω γιὰ σπουδές: «Νὰ πάτε, ἀφοῦ τὸ θέλετε, ἀλλὰ νὰ προσέξετε νὰ μή χάσετε τὴν πίστη σας· νὰ πάρετε μόνον τὶς γνώσεις τους. Καὶ  προπαντός  μήν  ξεχάσετε  νὰ  γυρίσετε  πίσω  στὴν  Πατρίδα.  Ἡ  Ἑλλάδα  σᾶς

περιμένει. Ἔχετε χρέος νὰ τὴν βοηθήσετε. Νὰ εἶστε κοντά στούς Ἕλληνες, γιὰ νὰ μήν ἀναγκάζωνται οἱ καημένοι νὰ τρέχουν στὸ ἐξωτερικό, γιὰ νὰ βροῦν ἕναν γιατρό ἤ ἕναν εἰδικό γιὰ μία ἐπιστήμη. Πολύ νὰ προσέξετε νὰ μήν ψυχραθῆ ἡ καρδιά σας. Οἱ Εὐρωπαῖοι εἶναι ψυχροί. Ἡ Ἀμερική πάλι εἶναι μόνο γιὰ νὰ πλουτίζη κανεὶς ὑλικά καὶ νὰ χρεωκοπῆ πνευματικά».

– Καὶ οἱ ἀπεργίες, Γέροντα, τί κακό κάνουν! Ὁλόκληρο μήνα χωρίς μάθημα τὰ παιδιά, νὰ γυρίζουν στούς δρόμους! – Ἐγώ λέω στούς δασκάλους ποτέ νὰ μήν κάνουν ἀπεργία, ἐκτός ἄν πᾶνε νὰ καταργήσουν λ.χ. τὰ θρησκευτικά, τὴν προσευχή ἤ νὰ κατεβάσουν τὸν σταυρό ἀπὸ τὴν σημαία κ.λπ. Τότε πρέπει νὰ διαμαρτυρηθοῦν. Ἀλλιῶς τί φταῖνε τὰ παιδιά νὰ χάνουν μαθήματα;

– Δηλαδή, Γέροντα, ἔτσι ποὺ ἔχει διαμορφωθῆ ἡ παιδεία θὰ κάνη πολύ κακό.–  Τώρα  θὰ  σακατευτοῦν  πολλά  παιδιά,  ἀλλὰ  καὶ  ὁ  Καλός  Θεὸς  θὰ  κρίνηἀνάλογα. Θὰ ἐξετάση σὲ τί κατάσταση θὰ ἦταν, ἄν δὲν τὰ ἐπηρέαζαν καὶ δὲν τούς ἔκαναν  κακό.  Ὅμως  καὶ  ἐμεῖς  χρειάζεται  νὰ  κάνουμε  πολλή  προσευχή  γιὰ  τὰ καημένα τὰ παιδιά, ὥστε νὰ ἐπέμβη ὁ Θεὸς νὰ τὰ βοηθήση καὶ νὰ μή σακατευτοῦν, ἀλλὰ νὰ εἶναι ὑγιέστατα πνευματικά καὶ νὰ ἀποκτήσουν ἀρετές.

Ἡ θεωρία τῆς ἐξελίξεως

Τί ἀνοησίες λένε τώρα στὰ σχολεῖα μὲ τὴν θεωρία τοῦ Δαρβίνου κ.λπ.! Ἐνῶ οἱ ἴδιοι αὐτές τὶς ἀνοησίες δὲν τὶς πιστεύουν, τὶς λένε ὅμως, γιὰ νὰ μολύνουν τὰ παιδιά, νὰ τὰ ἀπομακρύνουν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία. Μοῦ εἶπε κάποιος: «Ἄν ποῦμε ὅτι τὸ χῶμα εἶχε διάφορα συστατικά, διάφορους ὀργανισμούς, καὶ ὁ Θεὸς πῆρε ἀπὸ αὐτὰ   καὶ ἔκανε τὸν ἄνθρωπο…»«Δηλαδή, λέω, ἄν δὲν ὑπῆρχαν αὐτά, δὲν μποροῦσε ὁ Θεὸς νὰ κάνη τὸν ἄνθρωπο; Δύσκολο πράγμα!».«Ἄν ποῦμε, μοῦ λέει, ὅτι πῆρε πρῶτα ἀπὸ τὸν πίθηκο καὶ τὸν τελειοποίησε;». «Καλά, τοῦ λέω, δὲν μποροῦσε ὁ Θεὸς νὰ κάνη τὸ τέλειο δημιούργημα, τὸν ἄνθρωπο, ποῦ διέθεσε Γι’ αὐτόν ὁλόκληρη ἡμέρα; Ἔπρεπε νὰ βρῆ   ἀνταλλακτικά;   Διάβασε   νὰ   δής   τί   λέει   στὴν   Προφητεία   τοῦ   Ἰώβ149,   στὸ Ἀνάγνωσμα τῆς Μεγάλης Πέμπτης. Τώρα αὐτὰ  γιὰ τὸν πίθηκο οὔτε ἡ ἐπιστήμη τὰ παραδέχεται. Πόσα χρόνια ἔχει ποῦ οἱ ἄνθρωποι ἀνέβηκαν στὸ φεγγάρι; Οἱ πίθηκοι τόσα  χρόνια  δὲν  ἐξελίχθηκαν  νὰ  κάνουν  ἄν  ὄχι  ἕνα  ποδήλατο  τουλάχιστον  ἕνα πατίνι. Εἶδες κανέναν πίθηκο μὲ πατίνι; Ἄλλο, ἄν πάρης ἕναν πίθηκο καὶ τοῦ μάθης νὰ κάνη πατίνι!...»«Ἄν ποῦμε, λέει, ἐκεῖνο, ἄν ποῦμε ἐκεῖνο…;». «Μή λές τίποτε, τοῦ λέω, γιὰ νᾶσαι πιὸ σίγουρος». γής;».

 Αὐτήν τὴν θεωρία δίδασκε καὶ ἕνας καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου. Τοῦ εἶπα μία φορά: «Σιγά-σιγά, μὲ τὴν περιποίηση, ἡ φασολιά θὰ γίνη καλύτερη φασολιά, ἡ

μελιτζανιά καλύτερη μελιτζανιά. Ὁ πίθηκος, ἅμα τὸν ταΐσης, ἅμα τὸν περιποιηθῆς, θὰ γίνη καλύτερος πίθηκος· δὲν μπορεῖ νὰ γίνη ἄνθρωπος. Ἄν ἕνας μαῦρος εἶναι σὲ ψυχρό κλίμα καὶ δὲν βγαίνη στὸν ἥλιο, λιγάκι θὰ διορθωθῆ τὸ δέρμα του· δὲν θὰ πάψη ὅμως νὰ εἶναι μαῦρος». Καὶ ὕστερα, ἄν σκεφθῆς ὅτι ἀπὸ ἄνθρωπο, τὴν Παναγία μας, γεννήθηκε ὁ Χριστός! Δηλαδή πρόγονος τοῦ Χριστοῦ ἦταν ὁ πίθηκος; Τί βλασφημία! Καὶ δὲν τὸ καταλαβαίνουν ὅτι βλασφημοῦν. Ρίχνουν μία πέτρα καὶ δὲν κοιτοῦν πόσα κεφάλια θὰ σπάση. Σοῦ λέει: «Ἐγώ τὴν ἔρριξα πιὸ μακριά ἀπὸ τὸν ἄλλον». Αὐτὸ κάνουν σήμερα· θαυμάζουν ποιός θὰ πετάξη πιὸ μακριά τὴν πέτρα. Πόσα κεφάλια θὰ σπάση ἀπὸ αὐτούς ποὺ περνᾶνε ἐκεῖ κάτω, δὲν τὸ σκέφτονται.

– Γέροντα, μερικοί νομίζουν ὅτι μὲ αὐτές τὶς θεωρίες θὰ κάνουν τούς Μαρξιστές νὰ πλησιάσουν στὴν Ἐκκλησία.– Στὴν ἀρχή, μπορεῖ νὰ πλησιάσουν οἱ Μαρξιστές, ἀλλὰ μετά θὰ ἔρθουν σάνκόμμα. Θὰ λένε: «Τώρα νὰ ἐκκλησιάζεσθε, τώρα ὄχι. Τώρα νὰ κάνετε αὐτό, τώρα ἐκεῖνο». Θὰ κανοναρχοῦν δηλαδή· καὶ στὸ τέλος θὰ ποῦν: «Ποιός σᾶς εἶπε ὅτι ὑπάρχει Θεός; Δὲν ὑπάρχει Θεός. Σᾶς γελοῦν οἱ παπάδες». Καὶ ἔτσι, χωρίς νὰ τὸ καταλαβαίνουν, τούς χρησιμοποιοῦν οἱ Μαρξιστές, γιὰ νὰ πετύχουν τὸν σκοπό τους. Ὅσοι Μαρξιστές ἔχουν καλή διάθεση, ἔρχονται, μετανοοῦν, ἐξομολογοῦνται. Ὅσοι δὲν ἔχουν καλή διάθεση, δὲν πρόκειται νὰ ἀλλάξουν.

Ἀπομακρύνουν τὰ παιδιά ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία

Μικρό παιδάκι, πόσο μὲ βοηθοῦσε ποὺ πήγαινα στὴν Ἐκκλησία! Εἴχαμε καλό δάσκαλο στὸ Δημοτικό καὶ μᾶς βοηθοῦσε καὶ αὐτός. Μᾶς μάθαινε ἐθνικά ἄσματα καὶ ἐκκλησιαστικούς ὕμνους. Στὴν Ἐκκλησία τὶς Κυριακές ψάλλαμε τὴν Δοξολογία, «Ταῖς πρεσβείαις…», «Ἅγιος ὁ Θεός», τὸ Χερουβικό.

– Καὶ τὰ κοριτσάκια ψάλλανε;

– Ναί, ὅλα μαζί τὰ παιδιά. Παλιά, ἡ Ἐκκλησία ἦταν δίπλα στὸ σχολεῖο καὶ παίζαμε γύρω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, στὴν αὐλή της. Μᾶς πήγαιναν στὴν Ἐκκλησία οἱ δάσκαλοι στὶς γιορτές, καὶ ἄς χάναμε κανένα μάθημα. Προτιμοῦσε ὁ δάσκαλος νὰ χάση μία ὥρα, γιὰ νὰ λειτουργηθοῦν τὰ παιδιά. Ἔτσι τὰ παιδιά διδάσκονταν, ἁγιάζονταν, γίνονταν ἀρνάκια. Εἴχαμε καὶ ἕναν δάσκαλο Ἑβραῖο, ἀλλὰ θρησκευτικά δὲν μᾶς δίδασκε· ἐρχόταν μία δασκάλα καὶ μᾶς ἔκανε θρησκευτικά. Πάρ΄ ὅλο ὅμως ποὺ ἦταν Ἑβραῖος, μᾶς πήγαινε  μέχρι τὴν Ἐκκλησία. Καὶ  στὴν  Ἐκκλησία  ὅλα τὰ παιδιά στεκόμασταν ὄρθια, ἥσυχα.

Καὶ βλέπω σήμερα ποὺ ἀπομακρύνουν τὰ παιδιά ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, πῶς ἔχουν ἀγριέψει!  Ἐνῶ  στὴν  Ἐκκλησία τὸ  παιδάκι  θὰ  ἠρεμήση,  θὰ  γίνη καλό  παιδί,  γιατί δέχεται τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ, ἁγιάζεται. Δὲν τὰ ἀφήνουν νὰ πηγαίνουν στὴν Ἐκκλησία, γιὰ νὰ μήν ἐπηρεασθοῦν ἀπὸ τὰ πνευματικά! Ἀπὸ τὶς ἄλλες ἀνοησίες ὄχι μόνον  δὲν  τὰ  ἀπομακρύνουν,  ἀλλὰ  τούς  τὶς  διδάσκουν  κιόλας!  Μά  δὲν καταλαβαίνουν ὅτι τὰ παιδάκια, ἄν ἐπηρεασθοῦν, ἄς ὑποθέσουμε, ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ἀπὸ τὴν θρησκεία, στὸ κάτω-κάτω δὲν θὰ κάνουν ἀταξίες, θὰ εἶναι φρόνιμα, θὰ ἔχουν ἐπιμέλεια στὰ μαθήματά τους, δὲν θὰ εἶναι ζαλισμένα ὅπως τώρα. Μέχρι νὰ μεγαλώσουν,  καὶ  στὰ  θέματα  τὰ  ἐθνικά  θὰ  εἶναι  σωστὰ  τοποθετημένα,  δὲν  θὰ

μπλέξουν μὲ παρέες, μὲ ναρκωτικά, νὰ ἀχρηστευθοῦν. Ὅλα αὐτὰ   δὲν θὰ εἶναι μία προϋπόθεση νὰ γίνουν καλοί ἄνθρωποι; Αὐτὸ τουλάχιστον δὲν τὸ ἀναγνωρίζουν; Δὲν τὸ σέβονται;

Ἀλλά σκοπός τούς τώρα εἶναι νὰ ἀπομακρύνουν τὰ παιδιά ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία.Τὰ δηλητηριάζουν, τὰ μολύνουν μὲ διάφορες θεωρίες, κλονίζουν τὴν πίστη τους. Τὰ ἐμποδίζουν ἀπὸ τὸ καλό, γιὰ νὰ τὰ ἀχρηστέψουν. Τὰ καταστρέφουν ἀπὸ μικρά. Καὶ τὰ παιδάκια, φυσικά, ἀπὸ ἀρνάκια γίνονται κατσικάκια. Ἀρχίζουν μετά νὰ χτυποῦν ἄσχημα καὶ τούς γονεῖς τους καὶ τούς δασκάλους καὶ αὐτούς ποὺ τὰ κυβερνοῦν. Τὰ κάνουν ὅλα ἄνω-κάτω· συλλαλητήρια, καταλήψεις, ἀποχή ἀπὸ  τὰ μαθήματα.  Καὶ τελικά, ὅταν φθάσουν νὰ ξεκοιλιάσουν αὐτούς ποὺ τὰ κυβερνοῦν, τότε θὰ βάλουν καὶ αὐτοί μυαλό.

Φορτώνουν τὰ παιδιά μὲ πολλά…

Βλέπω παιδιά ποὺ ἔχουν τελειώσει ὄχι μόνο Λύκειο ἀλλὰ καὶ Πανεπιστήμιο νὰ γράφουν κάτι γράμματα, νὰ κάνουν κάτι λάθη… Ἐμεῖς τοῦ Δημοτικοῦ ἤμασταν καὶ τέτοια λάθη δὲν κάναμε. Καὶ ἄν εἶναι φοιτητές τῆς Φιλολογίας ἤ τῆς Νομικῆς, κάτι γίνεται. Ἄν εἶναι ἄλλης Σχολῆς, δὲν ξέρουν νὰ γράψουν. Ἐνῶ τὸ Σχολαρχεῖο παλιά ἦταν…

– Σάν Πανεπιστήμιο, Γέροντα!

– Ἐδῶ βλέπεις καὶ στὸ Δημοτικό πόσα μάθαιναν τότε τὰ παιδιά, πόσο μᾶλλον στὸ Σχολαρχεῖο! Σήμερα τὰ φορτώνουν ἕνα σωρό καὶ τὰ μπερδεύουν. Τὰ μπουχτίζουν στὰ  γράμματα  χωρίς  πνευματικό  ἀντιστὰθμισμα.  Στὰ  σχολεῖα  τὰ  παιδιά  πρέπει πρῶτα νὰ μαθαίνουν τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ. Μικρά παιδιά νὰ πᾶνε νὰ μάθουν ἀγγλικά, γαλλικά, γερμανικά –ἐνῶ Ἀρχαῖα νὰ μή μάθουν – μουσική, τὸ ἕνα, τὸ ἄλλο… Τί νὰ πρωτομάθουν; Ὅλο γράμματα καὶ ἀριθμούς καὶ ἐκεῖνα ποὺ εἶναι νὰ μάθουν, γιὰ τὴν Πατρίδα τούς κ.λπ., δὲν τὰ μαθαίνουν. Οὔτε πατριωτικά τραγούδια οὔτε τίποτε.

Πιάσε ἕνα ἀπὸ τὰ σημερινά παιδιά τώρα καὶ ρώτησε τὸ: «Σὲ ποιό νομό εἶναι τὸ χωριό σου; Πόσο πληθυσμό ἔχει;». Δὲν ξέρει νὰ σοῦ πῆ. Σοῦ λέει: «Θὰ πάω στὸ Πρακτορεῖο, θὰ πάρω τὸ λεωφορεῖο καὶ θὰ μὲ πάη στὸ χωριό. Ἀφοῦ ξέρει ὁ εἰσπράκτορας, θὰ τοῦ πῶ ὅτι θέλω νὰ πάω στὸ τάδε χωριό, θὰ πληρώσω καὶ θὰ μὲ πάη». Ἐμεῖς στὸ Δημοτικό ξέραμε ὅλον τὸν κόσμο ἄπ΄ ἔξω. Γιατί ἔπρεπε νὰ ξέρης ἄπ΄ ἔξω τὶς πόλεις ὅλων τῶν κρατῶν ἀπὸ πεντακόσιες χιλιάδες κατοίκους καὶ ἄνω. Μετά ἔπρεπε νὰ ξέρης τὰ μεγαλύτερα ποτάμια στὸ φάρδος καὶ στὸ μάκρος καὶ τὰ ἀμέσως μικρότερα, τὰ μεγαλύτερα βουνά κ.λπ. –πόσο μᾶλλον τῆς Ἑλλάδος! Τὸ ἔχω δεῖ καὶ σὲ μεγάλους ὄχι μόνο σὲ μικρά παιδιά· φοιτητής νὰ μήν ξέρη πόσους κατοίκους ἔχει ἡ πόλη στὴν ὁποία σπουδάζει! Ρώτησα ἕναν ποιό εἶναι τὸ μεγαλύτερο βουνό τῆς Ἑλλάδος, καὶ δὲν ἤξερε. Ποιό εἶναι τὸ μεγαλύτερο ποτάμι, τίποτε. Τὸ πιὸ μικρό, οὔτε αὐτό. Φοιτητής καὶ νὰ μήν ξέρη τίποτε γιὰ τὴν Πατρίδα του! Θὰ΄ ρθοῦν μετά οἱ …

«φίλοι»μας, οἱ γείτονες, καὶ θὰ τοῦ ποῦν: «Αὐτή δὲν εἶναι πατρίδα σου· εἶναι πατρίδα δική μας», καὶ θὰ τούς ἀπαντήση: «Καλά λέτε, ἔτσι εἶναι»! Καταλάβατε; Ἐκεῖ πᾶμε! Ἄν ρωτήσης ὅμως τὰ σημερινά παιδιά γιὰ τὸ ποδόσφαιρο ἤ γιὰ τὴν τηλεόραση, τὰ ξέρουν ὅλα καὶ ὅλους ἄπ΄ ἔξω.

Καὶ βλέπεις, ἦρθαν παιδιά ἀπὸ τὴν Ἀλβανία καὶ ἤξεραν γράμματα. «Ποῦ τὰ μάθατε  τὰ  γράμματα;»,  ρωτᾶς  τούς  Βορειοηπειρῶτες.  «Στὶς  φυλακές»,  σοῦ  λένε. Ἐκεῖνα τὶς φυλακές τὶς ἔκαναν σχολεῖα. Τὰ δικά μας τὰ παιδιά τὰ σχολεῖα τὰ ἔκαναν

φυλακές· κλείστηκαν μόνα τους μέσα μὲ τὶς καταλήψεις… Τὰ παιδιά σήμερα, ἰδίωςστὴν ἐφηβική ἡλικία, εἶναι ζαλισμένα· πιὸ πολύ στὸ Γυμνάσιο καὶ στὸ Λύκειο. Στὸ πανεπιστήμιο εἶναι πιὸ ὥριμα. Ἐκεῖ ἄλλωστε, ὅποτε θέλουν πηγαίνουν.

Καὶ ἀντί νὰ λάβουν ὁρισμένα μέτρα γιὰ τὴν παιδεία, κάνουν χειρότερα. Καὶ ὅλα, βλέπω, τὰ πνευματικά πώς τὰ ἀλλοιώνουν. Ἄκου τώρα προσευχή150 σὲ ἀναγωνστικό  τοῦ  Δημοτικοῦ  Σχολείου:  «Παναγιά  μου,  τὸ  μωρό  σου  εἶναι  τὸ  πιὸ ὄμορφό του κόσμου»! Βρέ, τί πάθαμε! Παλιά τί μάθαιναν τὰ παιδιά στὸ σχολεῖο καὶ τώρα τί μαθαίνουν! «Γιδούλα τετραπέρατη, κατσικοστριφτοκέρατη, μάσε τὰ διαβολάκια σου… νὰ κάνουν κατσικόγαλο, νὰ φᾶνε τὰ ἐγγονάκια σου, τὰ τρελλοδιαβολάκια σου»151. Ἄντε τώρα νὰ μαθαίνουν τέτοια πράγματα μικρά παιδιά! Ἀλλά τὸ κάνουν γιὰ νὰ προβάλουν τὸν διάβολο, ὅποτε ἀπὸ τὴν ἄλλη οἱ Σατανιστές κάνουν τὴν δουλειά τους. Ὁ Θεὸς νὰ βάλη τὸ χέρι Του, γιατί τώρα δὲν βοηθιοῦνται νὰ ἀλλοιώνωνται τὰ παιδιά, μὲ τὴν καλή ἔννοια, ἀλλὰ νὰ δαιμονίζωνται.

Καὶ μὲ τὶς γνώσεις ποὺ παίρνουν, δὲν μαθαίνουν νὰ δουλεύουν καθόλου τὸ μυαλό, Γι’ αὐτὸ δὲν παίρνει στροφές. Ἀλλά μυαλό ποὺ δὲν παίρνει στροφές ἔχει ἀντάρα μέσα. Αὐτοί ποὺ ἔκαναν ἐφευρέσεις, δούλευαν τὸ μυαλό τους. Βρίσκονταν σὲ μία ἀνάγκη, σκέφτονταν πῶς θὰ τὴν ξεπεράσουν. Σήμερα οἱ περισσότεροι κοιτάζουν τί γράφουν τὰ βιβλία, τί γράφουν οἱ σημειώσεις. Σ΄ αὐτὰ   παραμένουν· τίποτε παραπάνω καὶ ὅλο νούμερα καὶ ἀριθμούς ἔχουν· αὐτή ἡ βίδα στὸ νούμερο 1, ἡ ἄλλη στὸ  νούμερο  2,  καὶ  ἄν  τύχη  νὰ  πάθη  τίποτε  καμμιά  βίδα  καὶ  δὲν  δουλεύη  τὸ μηχάνημα, ἀμέσως: «Νὰ φωνάξουμε τὸν μηχανικό». Δὲν τούς κόβει νὰ πάρουν μία λίμα, νὰ ἀνοίξουν λίγο τὴν τρύπα, γιὰ νὰ χωρέση ἡ βίδα, ἤ νὰ πάρουν λίγο πλαστικό, νὰ τυλίξουν τὴν βίδα, γιὰ νὰ σφίξη, ἀλλὰ ἀμέσως: «Νὰ φωνάξουμε τὸν μηχανικό», λένε. Τί νὰ πῶ; Καὶ οἱ τηλεοράσεις καὶ τὰ ἄλλα μέσα ἔχουν ἀποβλακώσει σήμερα τὸν ἄνθρωπο. Καὶ ἔξυπνοι ἄνθρωποι γίνονται τελικά κασσέττες. Θέλω νὰ τονίσω δηλαδή πώς ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ δουλεύη τὸ μυαλό. Ὅλη ἡ βάση ἐκεῖ εἶναι. γιατί, ἄν δὲν δουλεύη τὸ μυαλό, μαθαίνει, ἄς ὑποθέσουμε, τώρα αὐτό, θὰ μπερδευθῆ ὕστερα στὸ ἄλλο.  Γι’  αὐτὸ  σκοπός  εἶναι  νὰ  γεννάη  τὸ  μυαλό  του,  νὰ  βρίσκη  λύσεις.  Ἄν  δὲν γεννάη, τότε εἶναι ὑπανάπτυκτο.

Τὸ ἔργο τοῦ δασκάλου εἶναι ἱερό

– Γέροντα, μερικές φορές οἱ δυσκολίες τῶν ἐκπαιδευτικῶν στὸ σχολεῖο προέρχονται πιὸ πολύ ἀπὸ τούς συναδέλφους.

– Θέλει πολλή διάκριση καὶ φωτισμό στὴν ἐποχή μας, γιὰ νὰ κινηθῆ σωστὰ ὁ καθένας ἀνάμεσα στούς συναδέλφους του. Γιὰ τὴν κάθε περίπτωση χρειάζεται πολλή σύνεση καὶ θεῖος φωτισμός. Ἀκόμη καὶ νὰ μή δείχνη μερικές φορές ὅτι πιστεύει. Νὰ κινῆται ἀθόρυβα καὶ πιὸ πολύ νὰ τούς μιλάη μὲ τὴν σωστή ὀρθόδοξη ζωή του. Ἔτσι θὰ βοηθήση, χωρίς νὰ ἐρεθίση. Ἰδίως στὴν ἐκπαίδευση μερικά πράγματα εἶναι σάν ἕνας ὄγκος, ποὺ ἄλλοτε εἶναι καλοήθης καὶ ἄλλοτε κακοήθης. Ἄν πάρουμε μία θέση μὲ μία λογική, θὰ κάνουμε πολύ κακό ἀντί γιὰ καλό. Ἄν γίνη ἐπέμβαση καὶ ὁ ὄγκος εἶναι κακοήθης, θὰ κάνη μετάσταση. Θέλει λίγη καυτηρίαση προσεκτικά.

– Πάντως, Γέροντα, καὶ οἱ ἐκπαιδευτικοί ποὺ θέλουν νὰ κάνουν δουλειά δυσκολεύονται, γιατί εἶναι δεσμευμένοι. – Ἅμα θέλη κανείς, μπορεῖ νὰ βρῆ τρόπο νὰ κάνη δουλειά. Μπόρεσαν καὶ βρῆκαν τρόπο στὰ ἄθεα καθεστῶτα καὶ δὲν μποροῦν νὰ βροῦν ἐδῶ; Στὴν Βουλγαρία πῆγε κάποιος ἀπὸ ΄δῶ καὶ μοίρασε σταυρουδάκια στὰ παιδιά ἑνός σχολείου. Ἕνας ὅμως τοῦ κόμματος ποὺ στέκονταν ἐκεῖ κοντά τὸν εἶδε. Ἡ δασκάλα, μόλις τὸν ἀντιλήφθηκε, πῆγε καὶ πῆρε τὰ σταυρουδάκια ἀπὸ τὰ χέρια τῶν παιδιῶν καὶ τὰ μάλωσε ποὺ τὰ πῆραν. Ἀλλά ὅταν ἔφυγε ἐκεῖνος ὁ ἄθεος, ἡ δασκάλα τὰ μοίρασε μόνη της στὰ παιδάκια. Εἶδες πῶς ἡ δασκάλα ἦταν ἐντάξει καὶ μὲ τὸν νόμο καὶ μὲ τὸν Θεό; Βλέπεις καὶ οἱ δάσκαλοι στὴν Μικρά Ἀσία, μέσα σ΄ ἐκεῖνα τὰ δύσκολα χρόνια, πόσα πρόσφεραν! Γιατί δούλευαν μὲ τὴν καρδιά τους. Πονοῦσαν, εἶχαν εὐλάβεια, θυσιάζονταν. Νά, καὶ ὁ Ἅγιος Ἀρσένιος152   ὁ Καππαδόκης πόσο σοφά φερόταν στὰ Φάρασα! Εἶχε ἑτοιμάσει αἴθουσα γιὰ σχολεῖο καὶ ἀντί γιὰ θρανία εἶχε βάλει δέρματα ἀπὸ κατσίκες ἤ ἀπὸ πρόβατα μὲ τὸ τρίχωμά τους. Πάνω σ΄ αὐτὰ   γονατισμένα τὰ παιδιά παρακολουθοῦσαν τὰ μαθήματα. Μὲ αὐτόν τὸν σοφό τρόπο δὲν ἐρέθιζε τούς Τούρκους, ἀκόμη καὶ ὅταν τύχαινε νὰ τὰ δοῦν, γιατί νόμιζαν ὅτι προσεύχονταν. Ὅταν πάλι ὁ Ἅγιος Ἀρσένιος ἤθελε νὰ βγάλη ἐκδρομή τὰ παιδιά, τὰ πήγαινε σὲ ἕνα δικό του χωράφι ποὺ ἦταν σάν κῆπος, δῆθεν γιὰ νὰ κάνουν δουλειά, καὶ τὰ ἔλεγε: «Ἄν τυχόν δῆτε Τοῦρκο, νὰ κάνετε κανένα κουτσοδούλι. Κόψτε κανένα κλαρί, γιὰ νὰ νομίζη ὅτι καθαρίζετε  τὸν  κῆπο».  Καὶ  ἔτσι  ἔκαναν  τὰ  καημένα.  Γιατί,  ἄν  καταλάβαιναν  οἱ Τοῦρκοι ὅτι τὰ πῆγε ἐκδρομή, θὰ εἶχε ἱστορίες. Κρυφό σχολειό βλέπεις! Ὅταν ἔφευγε ὁ Τοῦρκος, ἔπαιζαν πάλι τὰ παιδιά. Καὶ τὸ καλοκαίρι, στὶς διακοπές, τὰ συγκέντρωνε πάλι τὰ παιδιά μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, γιὰ νὰ βοηθάη, γιὰ νὰ μήν ξεκόβωνται καὶ ξεχνοῦν ὅσα τούς δίδασκε.

– Γέροντα, γιατί ὁ Ἅγιος Ἀρσένιος ἔγραφε τὰ μαθήματα στὰ τουρκικά μὲ ἑλληνικά γράμματα; – Γιὰ νὰ ξέρουν καὶ τουρκικά τὰ παιδιά, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ τὰ βγάλουν πέρα. Καὶ ἄν τυχόν τὸν ἐπίαναν οἱ Τοῦρκοι ποὺ μάθαινε γράμματα στὰ παιδιά, καὶ νὰ ἔβλεπαν τὰ ἑλληνικά γράμματα, ἄκουγαν ὅτι τὰ διάβαζε τουρκικά καὶ δὲν ἐξαγριώνονταν. Ὅποτε τὰ παιδιά μάθαιναν καὶ τὰ τουρκικά, ἀλλὰ καὶ οἱ Τοῦρκοι δὲν ἐρεθίζονταν. Ὅλα ὅσα ζοῦσε ὁ Ἅγιος153, τὴν ἀκρίβεια τῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν εὐλάβεια, τὰ μετέδιδε στούς μαθητές του.

Γι’ αὐτὸ λέω, ἅμα θέλη κανείς, μπορεῖ νὰ κάνη δουλειά στὰ παιδιά, ὅπου καὶ ἄν βρεθῆ. Ἔπεσε στὰ χέρια μου  ἕνα ὡραῖο βιβλίο ποὺ ἔγραψε μία δασκάλα γιὰ τὴν Βόρειο Ἤπειρο. Αὐτή γιὰ πεντακόσιους ἄνδρες κάνει. Πῶς μιλοῦσε στούς ξεναγούς! Σβούρα τούς ἔφερνε. Μπράβο της!

Εἶναι μεγάλη ὑπόθεση ὁ σωστός δάσκαλος, ἰδίως στὶς μέρες μας! Τὰ παιδιά εἶναι ἄγραφες κασσέττες· ἤ θὰ γεμίσουν βρώμικα τραγούδια ἤ βυζαντινή μουσική. Τὸ ἔργο τοῦ δασκάλου εἶναι ἱερό. Ἔχει μεγάλη εὐθύνη καὶ, ἄν προσέξη, μπορεῖ νὰ πάρη

μεγάλο μισθό ἀπὸ τὸν Θεό. Νὰ φροντίζη νὰ διδάσκη στὰ παιδιά τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ. Πρέπει νὰ βροῦν τρόπο οἱ ἐκπαιδευτικοί νὰ περνᾶνε κάποια μηνύματα στὰ παιδιά γιὰ τὸν Θεό καὶ γιὰ τὴν Πατρίδα. Ἄς σπείρουν αὐτοί τὸν σπόρο, καὶ ἄς μήν τὸν δοῦν νὰ βλαστὰνη. Τίποτε δὲν πάει χαμένοκαποια στιγμή θὰ πιάση τόπο.

Καὶ πάντα μὲ τὸ καλό, μὲ ἐπιείκεια, μὲ ἀγάπη νὰ φέρωνται στὰ παιδιά. Νὰ προσπαθοῦν νὰ ξυπνᾶνε τὸ φιλότιμό τους. Τὸ παιδί θέλει ἀγάπη, ζεστασιά. Πολλά παιδιά τὴν στεροῦνται τελείως στὸ σπίτι. Ἄν οἱ δάσκαλοι ἀγαπήσουν τὰ παιδιά, θὰ τούς ἀγαπήσουν καὶ ἐκεῖνα, καὶ τότε θὰ κάνουν πιὸ εὔκολα τὸ ἔργο τους. Ἐμᾶς ὁ δάσκαλος  μὲ  τὴν  βέργα  μᾶς  χτυποῦσε,  ὅταν  ἔβλεπε  ἀταξία,  ἀλλὰ  ἀγαποῦσε  τὰ παιδιά καὶ τὰ παιδιά τὸν ἀγαποῦσαν. Δὲν εἶχε δικά του παιδιά καὶ τὰ ἀγαποῦσε τὰ παιδιά πολύ.

Γι’ αὐτὸ λέω ὅτι καλοί εἶναι οἱ γονεῖς ποὺ γεννοῦν πολλά παιδιά καὶ γίνονται πολύτεκνοι, ἀλλὰ καλύτεροι εἶναι οἱ σωστοί ἐκπαιδευτικοί ποὺ ἀναγεννοῦν τοῦ κόσμου τὰ παιδιά καὶ γίνονται ὑπέρ-ὑπέρ-πολύτεκνοι! Δίνουν ἀναγεννημένους ἀνθρώπους στὴν κοινωνία, καὶ ἔτσι γίνεται καλύτερη.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

148. Βλ. Ματθ. 2, 15.

149. Ἰώβ 38, 14: «Ἡ σύ λαβῶν γῆν πηλόν ἐπλασας ζῶον καὶ λαλητόν αὐτόν ἔθου ἐπί

150. Ἀνθολόγιο γιὰ τὰ παιδιά τοῦ Δημοτικοῦ, Ὁ.Ε.Δ.Β., μέρος Β΄, σ. 156.

151. Ἡ γλώσσα μου, γιὰ τή Β΄ Δημοτικοῦ, Ὁ.Ε.Δ.Β., μέρος Γ΄, σ. 11.

152.  Βλ.  Γέροντος  Παϊσίου  Ἁγιορείτου,  Ὁ  Ἅγιος  Ἀρσένιος  ὁ  Καππαδόκης,  Σουρωτή

Θεσσαλονίκης 1991, σ. 36.

153. Βλ. Ὁ. π. σ. 41.

Εισαγωγή στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο απο το Βιβλίο :

ΛΟΓΟΙ Α’ - ΜΕ ΠΟΝΟ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΑΝΘΡΩΠΟ

ΓΕΡΟΝΤΟΣ  ΠΑΪΣΙΟΥ  ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

ΙΕΡΟΝ  ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ

«ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ  ΙΩΑΝΝΗΣ  Ο  ΘΕΟΛΟΓΟΣ»

ΣΟΥΡΩΤΗ  ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1998

© Ἱερὸν Ἡσυχαστήριον Μοναζουσῶν

«Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης ὁ Θεολόγος»

Η ηλεκτρονική επεξεργασία  μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

 http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: