ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ
Η ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΗΣ
1. Η εν τω κόσμω τρυφή και η αληθινή έννοια αυτής.
Ο ιερός Χρυσόστομος αναφέρεται πολλές φορές στο θέμα της πολυτέλειας χρησιμοποιώντας την λέξη «τρυφή». Μ'αυτήν εννοεί την άμετρη πολυφαγία, την γαστριμαργία, την άνεση, την γεμάτη απολαύσεις και χωρίς κόπους και δυσκολίες ζωή. Μέσα από τους λόγους του καταδεικνύει τις αιτίες για τις οποίες απαγορεύεται η τρυφηλή ζωή στην παλαιά και στην καινή διαθήκη και επισημαίνει τις αρνητικές συνέπειες αυτής.
Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία του η μονομερής έμφαση του ανθρώπου στην φροντίδα και περιποίηση του σώματος του δεν βρίσκεται στην φύση του, δεν είναι μια φυσική κατάσταση. Η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου από τα άλογα ζώα είναι αυτό τούτο το γεγονός, ότι δεν ζεί μόνο για να τρώει και να πίνει. «Ου γάρ διά τούτο εγενο'μεθα και ζώμεν, ϊνα φάγωμεν και πιωμεν, αλλά διά τούτο εσθιωμεν ί'να ζώμεν. Ού τό ζην διά τό φαγειν, αλλά διά τό ζην τό φαγειν γδγονεν εξ άρχής». Ξεκαθαρίζει βέβαια ο ιερός πατήρ, ότι είναι επιτρεπτή η απόλαυση των αγαθών εφόσον υπάρχει το δεδομένο, ότι κανένα κτίσμα δεν είναι ακάθαρτο. Τα αγαθά καθίστανται ακάθαρτα εξ αιτίας της προαίρεσης του ανθρώπου και της άμετρης χρήσης τους. Αυτή παραλύει την ψυχή και καταστρέφει το σώμα. Το ότι η συμμετρία είναι αυτή που πρέπει να χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση το δείχνει και η ίδια η κατασκευή του σώματος.
Η κοιλιά του ανθρώπου περιορίστηκε σε μικρά όρια για να τρώει μικρή ποσότητα τροφής. Και η λειτουργία της πέψης γίνεται κανονικά, όταν λάβει «σύμμετρη» ποσότητα τροφής, αποβάλλοντας το περιττό και άχρηστο στοιχείο της και κρατώντας το υγιεινό και χρήσιμο. Την υπερβολική ποσότητα όμως δεν μπορεί να την επεξεργασθεί και έτσι σε αυτήν την περίπτωση τα θρεπτικά στοιχεία της τροφής μετατρέπονται σε βλαβερά. Η λειτουργία της πέψης παρομοιάζεται από τον Χρυσόστομο με τον μύλο, του οποίου το έργο είναι να διαχωρίσει το σιμιγδάλι από το αλεύρι και από τα πίτυρα, πράγμα που καθίσταται ανέφικτο, όταν λάβει περισσότερη ποσότητα σιταριού απ'όση μπορεί να αλέσει. Γι'αυτό και οι γιατροί τόνιζαν από τότε, ότι υγεία είναι ο μη κορεσμός, η ευτελής και η λιτή διατροφή. Ενώ η πολυφαγία και η κατάχρηση επιφέρουν πλείστες σωματικές ασθένειες. Μερικές αναφέρει ο Χρυσόστομος και είναι: κεφαλαλγίες, ποδαλγίες, χειραλγίες, παράλυση, φυματίωση, ίκτερος, πυρετοί, αμβλυωπίες και σπασμοί
«Π ανταχού γάρ τό σύμμετρον ποθεινόν,τό δε άμετρονούκε'τι». Η αλήθεια αυτή καταδεικνύεται και από διάφορα παραδείγματα. Η υπερφόρτωση ενός πλοίου επιφέρει φοβερό ναυάγιο. Και η τοποθέτηση πολλών προσαναμμάτων σε σπινθήρα μικρό γεμίζει τον χώρο με καπνό αντί να ανάψει φωτιά. Έτσι η τρυφή ως κατάσταση που ξεπερνάει το μέτρο, χαρακτηρίζεται από τον Χρυσόστομο ως «θηριον χαλεπόν και άτιθασον» χειρότερο από τα φίδια και τους σκορπιούς. Και τούτο, διότι η επιβουλή αυτών των θηρίων φθάνει μέχρι το σώμα ενώ η τρυφή, όταν γίνεται μόνιμη κατάσταση, μαζί με το σώμα καταστρέφει και την ψυχή". Στο σημείο αυτό γίνεται αναφορά στην αλληλεξαρτώμενη σχέση σώματος και ψυχής. Όταν το σώμα γίνεται μαλθακό, δέχεται κατ’ανάγκην και η ψυχή την μαλθακότητα και αυτό αιτιολογείται από το ότι οι ψυχικές ενέργειες εξαρτώνται από την σωματική διάθεση. Οι σωματικές ασθένειες επιφέρουν μελαγχολία και κατήφεια, γιατί μ'αυτές το σώμα χρειάζεται πολλή περιποίηση και επομένως η ψυχή υπομένει την πιο πικρή σκλαβιά.
Επιπλέον η ψυχή με την καλοπέραση και την πολυτέλεια αποκτά μια αδράνεια. Απλώνεται ένα είδος σκουριάς επάνω της, που εξαφανίζει την λαμπρότητα της και την καθιστά ανίκανη να αποκόψει τα πάθη της. «Παχεια γαστήρ λεπτόν ου τικτει νο'ον». Γεννώνται έτσι η πλεονεξία, η ακολασία, η αναισθησία, ο θυμός, η κολακεία η αμάθεια, οι πορνείες και οι μοιχείες. Η κατάσταση αυτή της πλησμονής και των συνεπειών της, παρομοιάζεται πολύ χαρακτηριστικά με την υπερβολικά υγρή γή, που γεννά σκουλήκια σε αντιδιαστολή με την γη, που έχει κανονική υγρασία και φέρνει πολλούς καρπούς Επειδή λοιπόν η αμετρία της τρυφής δεν βοηθά την εναρμόνιση του σώματος προς τις ενέργειες της ψυχής,επικρατεί στην τελευταία «πολλή των λογισμών συ'γχυσις» και εσωτερική ταραχή. Και όχι μόνο αυτό αλλά και ο άνθρωπος, που πάσχει από την νόσο αυτή κυριεύεται απο δειλία και ανανδρία και δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις κοινωνικές απαιτήσεις και στις ευθύνες της παρούσας ζωής.
Έχοντας λοιπόν την παραπάνω εικόνα δικαιολογείται, γιατί ο Χρυσόστομος θεωρεί, ότι συγχωρούνται πιο εύκολα αυτοί, που αυτοκτονούν παρά όσοι διεξάγουν βίο τρυφηλό. Διότι στην πρώτη περίπτωση οι άνθρωποι οδηγούνται στην αυτοκτονία εξ αιτίας κάποιου κινδύνου ή έχοντας κυριευθεί από κάποιο μεγαλύτερο φόβο ενώ στην τρυφή παραδίδεται κανείς μόνος του, εκουσίως σε μια ζωή «χαλεπωτδρα μυριων βίαιων θανάτων»".
Άλλωστε η άνεση και η τρυφή είναι καταστάσεις, που δεν προσιδιάζουν στην πνευματική ζωή, που καλείται ο χριστιανός να ζήσει. Διότι το ζητούμενο για τον χριστιανό είναι η τελειοποίηση του. Και αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς αγώνα και θλίψη. Όπως στους αθλητικούς αγώνες ο πυγμάχος ιδρώνει, σκονίζεται, τραυματίζεται και χάνει αίμα έτσι και στον πνευματικό αγώνα δεν υπάρχει ανάπαυση και άνεσηΓ'αυτό και ονομάζεται «στενή και τεθλιμμένη» η οδός, που βαδίζουν «οι θδλοντες ευσεβώς ζή"» Κανένας , όταν βαδίζει τέτοιο δρόμο δεν φέρει επάνω του κάτι το περιτττό, γιατί μόνο, όταν είναι ελαφρά ζωσμένος, είναι δυνατόν να μπορέσει να τον διατρέξει. « 'Η γάρ στενή παντι μεν δυσχερής, μάλιστα δε τω λιπαινομε'νω, ώς δ γέ κατατήκων εαυτόν ουδέ αισθήσεται τής στεναχώριας· ώστε ό μεμελετηκώς θλιβεσθαι, ουδέ άποδυσπετήσει προς τό πιε'ζεσθαι».
Η διαπίστωση αυτή είναι φανερή στην ιστορική εμπειρία. Η άνεση και η καλοπέραση οδηγεί σε ραθυμία και αχρηστεύει την ανθρώπινη φύση, διότι οδηγεί στην λήθη του Θεού και των ευεργεσιών του°°. Έτσι ο άνθρωπος οδηγείται στην πνευματική καταστροφή. Οι Ιουδαίοι για παράδειγμα, όταν απαλλάχθηκαν από την δουλεία των Αιγυπτίων και βρέθηκαν στην άνεση της ελευθερίας τους, παρόλο που βίωσαν τα θαύματα της πρόνοιας του Θεού, τον πρόδωσαν και προσκύνησαν τον μόσχο° Ακόμη όσοι έζησαν στην εποχή του Νώε καταστράφηκαν εξ αιτίας της έκλυτης και μαλθακής ζωής. Οι κάτοικοι των Σοδόμων επίσης εξ αιτίας της γαστριμαργίας τους αλλά και όλοι οι βασιλείς των εθνών, των Βαβυλωνίων και των Αιγυπτίων, είχαν άσχημο θάνατο, σωματικό και πνευματικό. Και σήμερα ακόμη, όταν κάποιος ευτυχεί «τετυφωμένος» γίνεται και εχθρός σε όλους.
Επιπλέον το φορτίο της τρυφής βαρύνει την διάνοια και εμποδίζει να γίνονται με νήψη οι προσευχές, πράγμα που αποτελεί προϋπόθεση της πνευματικής εγρήγορσης". Επομένως είναι φανερό, ότι το να βρίσκεται κανείς σε κατάσταση ανέσεως και τρυφής «βαρύτερου εστι πάντων και διωγμού χειρον»**. Σ'αυτή την κατάσταση αποχαυνώνεται η ψυχή, διεγείρονται και επιτίθενται από παντού τα πάθη. Ενώ σε περιόδους θλίψεων τα πάθη ησυχάζουν και η ψυχή γίνεται στερεότερη και «μενει άμετεω'ριστος»*’. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι ιστορικά οι χριστιανοί τότε επέδειξαν μεγαλύτερο πλούτο αρετής, όταν καταδιώκονταν. Η άποψη αυτή γίνεται ακόμα πιο κατανοητή με το παράδειγμα του ηνιόχου και του ίππου. Όπως ο εύσαρκος ίππος, που είναι δυσκίνητος, δεν χαλιναγωγείται από τον ηνίοχο του και του στερεί την νίκη έτσι και το σώμα, που ζεί στην πολυτέλεια και την τρυφή, δυσκολεύει την ψυχή, την αποδυναμώνει και δεν την αφήνει να ζήσει με ευσέβεια.
ΕΙαρόλο που είναι φανερή η πνευματική ζημιά της τρυφής προβάλλεται ο αντίλογος, ότι αυτή προκαλεί ευχαρίστηση, ηδονή πράγμα που αντικρούει εύστοχα ο ιερός Χρυσόστομος: «Ενθα γάρ άν ή κδρος, επιθυμίαν είναι ούκ εστινεπιθυμιας δε ούκ ού'σης πώς άν εί'η ποτέ ήδονη'. Διά τούτο ού μο'νον συνετωτε'ρους και ύγιεινοτε'ρους τούς πενομε'νους των πλουσίων εύ'ροιμεν άν, αλλά και πλειονα καρπουμε'νους την ευφροσύνην». Ακόμη ο άνθρωπος, όταν σηκώνεται από το τραπέζι είναι όμοιος μ'αυτόν που δεν πήρε μέρος στο τραπέζι ή και πολύ χειρότερος, διότι με την υπερβολική ποσότητα τροφής το στομάχι δυσκολεύεται, βαραίνει και ο ύπνος διαταράσσεται. Επιπλέον η ηδονή από την πολυφαγία είναι πρόσκαιρη. Διότι η αίσθηση της ευχαρίστησης υπάρχει μόνο στην γεύση και παραμένει στον φάρυγγα, ενώ μόλις περάσει την γλώσσα και τον λαιμό σβήνει.Αλλά και πέραν της τροφής η ηδονή, που προέρχεται από την απόλαυση των αισθητών, χάνεται σαν όνειρο και σαν σκιά, διότι τα παρόντα πράγματα είναι ευκολομετάβλητα. Ο άνθρωπος, που ζει μέσα στην τρυφή και την άνεση, επιφέρει δύο θανάτους· τον θάνατο τον δικό του (πνευματικό και σωματικό) και τον θάνατο των θλιβομένων, των φτωχών. «'0 Χριστός υπό λιμού τη'κεται, σύ υπό γαστριμαργίας οιασπας σαυτον»
Πραγματική ευχαρίστηση λοιπόν απολαμβάνει εκείνος που έχει συνηθίσει τον εαυτό του στην λιτότητα και δεν φοβάται τις αλλαγές της ζωής. Και αυτή η αληθινή ηδονή ολοκληρώνεται ακόμη περισσότερο,όταν ο άνθρωπος καθιστά την ζωή του ωφέλιμη για τους άλλους. Όταν δηλ. επιχειρεί συγκερασμό της δικής του πλησμονής με την φτώχεια των συνανθρώπων. «Τούτο την ηδονήν άπόραντον έ'χει και άκμάζουσα διηνεκώς».
Η βίωση αυτής της πνευματικής ηδονής καταφαίνεται στην ζωή των μοναχών και των προσηλωμένων στον Θεό, οι οποίοι ζούν ελεύθεροι από βιωτικές φροντίδες και μέριμνες, χωρίς τις λύπες, τις οδύνες, τους κινδύνους, τις επιβουλές και τον φθόνο που φέρει μαζί της η πολυτέλεια. Απαλλαγμένοι από τους θορύβους και τα πάθη μιλούν δια καθαράς συνειδήσεως στον Θεό. Μοιάζει έτσι η βιοτή τους με την παραδείσια δόξα και τρυφή, όπου ο αρχέγονος Αδάμ ομιλούσε στον Θεό με παρρησία. Η ασκητική αυτή εμπειρία αποτελεί εικόνα της άνεσης και της τρυφής, που υπάρχει στην ουράνια βασιλεία και πιστοποιεί ότι η προτίμηση των ουρανίων στην ζωή συντελεί στο να λάβει κανείς και τα εδώ αγαθά και τα εκεί .
2.Εξωτερικός και εσωτερικός καλλωπισμός.
Η πολυτέλεια, εκτός από τον τρόπο ζωής, διαφαίνεται και στην εξωτερική εμφάνιση του ανθρώπου. Ο καλλωπισμός του σώματος με τα ενδύματα, τα κοσμήματα, την περιποίηση των μαλλιών και το βάψιμο του προσώπου αποτελεί εκδήλωση πολυτέλειας και συνιστά παραμέληση της ψυχής καθ ότι «ουκ έ'στιν και ψυχήν και σώμα καλλωπι Ceiv»°. Και αυτό διότι, όταν δαπανήσει ο άνθρωπος όλο του τον χρόνο «νεύων εις την γην», δεν θα μπορέσει να βρεί χρόνο να υψώσει τα μάτια του προς τον ουρανόζ Στο σημείο αυτό είναι καλό να τονιστεί ,ότι στο έργο του Χρυσοστόμου δεν ελέγχονται μόνο οι γυναίκες για τον καλλωπισμό τους αλλά και οι άντρες. Αναφέρεται χαρακτηριστικά η αλαζονική τους πράξη να προσράπτουν πάνω στα υποδήματα τους μεταξωτά νήματα, κάτι που ο ιερός πατέρας θεωρεί ως ανοησία και το καταδικάζει. Ακόμη οι άντρες θεωρούνται υπεύθυνοι για την φιλοκοσμία των γυναικών τους, διότι καυχώνται γι'αυτήν και μεγαλοφρονούν και έτσι προκαλούν τον σπινθήρα και ανάβουν την φλόγα της φιλαρέσκειας και στις συζύγους τους.
Όσον αφορά την πολυτέλεια των ενδυμάτων ο Χρυσόστομος κάνει εκτενή λόγο και εξηγεί την αιτία για την οποία δόθησαν τα ενδύματα. Κατ'αρχήν οι πρωτόπλαστοι ήταν γυμνοί αλλά δεν ντρέπονταν, διότι δεν ένοιωθαν γυμνοί. Η ανέκφραστη δόξα του Θεού τους περιέβαλλε και τους στόλιζε καλύτερα από κάθε ένδυμα". Βίωναν δηλαδή έναν αγγελικό και απαθή τρόπο ζωής και ήταν ανώτεροι όλων των σωματικών πραγμάτων. Ενώ είχαν σώματα, δεν υπέφεραν τα σωματικά πάθη. Μόλις όμως εισήλθε ανάμεσα σε αυτούς και τον Θεό η παράβαση της εντολής του, τους αφαιρέθηκε αυτόματα το ένδυμα της δόξας και της αγάπης του και έτσι αισθάνθηκαν την γυμνότητα τους και άρχισαν να υπόκεινται στις σωματικές ανάγκες. Τότε ο Θεός τους έντυσε με δερμάτινους χιτώνες για να κρύψει την αισχύνη τους και για να τους υπενθυμίζει την απώλεια των αγαθών της ουράνιας τρυφής. Τα ενδύματα λοιπόν δεν δόθηκαν για τον καλλωπισμό των ανθρώπων αλλά για να κρύψουν «την τής γυμνδτητος αισχύνην» και για να υπενθυμίζουν, ότι ο παρών καιρός δεν είναι καιρός απολαύσεων αλλά στεναγμών και θρήνων.
Δεν είναι όμως μόνο άκαιρος και ανόητος ο καλλωπισμός αλλά και επιζήμιος. Πρώτα απ’όλα προσφέρει πολύ περισσότερη φροντίδα και έγνοια απ’ότι ευχαρίστηση. Μεγαλύτερη μάλιστα ευχαρίστηση απολαμβάνουν αυτοί που βλέπουν τα ωραία κοσμήματα και όλα γενικά τα στοιχεία του καλλωπισμού, παρά αυτοί που τα φορούν. Η δε φροντίδα και ο φόβος της απώλειας των πολυτελών πραγμάτων είναι πολύ μεγάλος και συνεχής. Την νύχτα εναποτίθενται σε κιβώτια για να μην κλαπούν αλλά και την ημέρα υπάρχει πολλή αγωνία για να μην χαθούν. Τυχαίνει πολλές φορές γυναίκες, που φέρουν κοσμήματα ακριβά πηγαίνοντας στα λουτρά ή σε άλλες δραστηριότητες τους και συνωθούμενες από το πλήθος να χάνουν κάποια από τα κοσμήματα τους Το γεγονός αυτό σύμφωνα με τον Χρυσόστομο δημιουργεί στεναχώρια αλλά και πολλά άλλα κακά. Διότι εξ αιτίας αυτού προκαλούνται προσαγωγές σε δίκες, κατάρες, κατηγορίες, φυλακίσεις και μαστιγώσεις υπηρετών, στους οποίους ανατίθεται η ευθύνη.
Επιπλέον η επίδειξη δια των στολισμών και των καλλωπισμών διεγείρει τους οφθαλμούς των φθονερών και ανάβει την φλόγα της ζηλοτυπίας". Έτσι το κακό που δημιουργείται είναι αμφίδρομο. Και αυτός που το προκαλεί ζημιώνεται από τον φθόνο δεχόμενος την αρνητική ενέργεια του και στον άλλον που ζηλεύει φέρνει ακαταστασία και δυσαρέσκεια. Το παραπάνω γίνεται συνήθως ασυνείδητα αλλά πολλές φορές αποτελεί και συνειδητή επιδίωξη. Οι γυναίκες επιθυμούν να δημιουργήσουν ζήλια σ'αυτές που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να καλλωπίζωνται, ούτως ώστε αυτές να αισθανθούν υποδεέστερες.
Βέβαια οι φιλάρεσκες γυναίκες δεν γίνονται αίτιοι μόνο για την ζήλια και τον φθόνο των άλλων αλλά και οδηγούν τους άντρες στην ακολασία, διότι μιμούμενες τις εταίρες με την εμφάνιση, το βλέμμα, και τις κινήσεις δίνουν αφορμή να ανοιχτούν τα φτερά της ηδονής και να γίνουν οι άντρες ολοκληρωμένοι μοιχοί. Επίσης οι σύζυγοι, επειδή δεν συνήθισαν να βλέπουν τα πρόσωπα στην φυσική τους μορφή αλλά στολισμένα και καλλωπισμένα, κατακτώνται εύκολα από τις πόρνες. Διότι εκπαιδεύονται να χαίρονται μ'αυτά με τα οποία στολίζονται οι γυναίκες που πορνεύουν".
Εκτός όμως από τα αμαρτήματα που διεγείρει στους άλλους η φιλαρέσκεια, οδηγεί και τις ίδιες γυναίκες στο να αμαρτάνουν. Κατ'αρχήν δημιουργούν στους συζύγους τους φορτικά έξοδα και υποψίες και έτσι χάνεται η εμπιστοσύνη στην σχέση τους" Έπειτα προσθέτοντας στο πρόσωπο τους βαφές και φτιασίδια είναι σαν να θεωρούν το δημιούργημα του Θεού ελλιπές κάτι που αποτελεί ύβρη προς τον δημιουργό". «Ουδέ γάρ ατελές τι των έ'ργων έστι τού Θεού, ουδέ διορθώσεως δειται τής παρά σοΰ»". Εια να γίνει κατανοητό το μέγεθος της ύβρης δίνει ο Χρυσόστομος ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα . Εάν κάποιος επιχειρήσει να προσθέσει τις δικές του ιδέες σε ένα βασιλικό άγαλμα, αυτός θα διατρέξει τον έσχατο κίνδυνο. Εφόσον λοιπόν δεν επιτρέπεται πολλές φορές να προσθέσει κανείς κάτι σε ανθρώπινο κατασκεύασμα πόσο μάλλον δεν επιτρέπεται να γίνει αυτό στα έργα του Θεού"".
Και βέβαια ο σκοπός για τον οποίο προσθέτουν, οι γυναίκες κυρίως, όλα αυτά είναι η ομορφιά του προσώπου και του σώματος. Ο σκοπός αυτός όμως , σύμφωνα με τον Χρυσόστομο, μένει ανεκπλήρωτος. Διότι οι άσχημες γυναίκες, που θέλουν να ομορφύνουν, κοπιάζουν ανώφελα, καθώς το τεχνητό και επιτηδευμένο δεν μπορεί να νικήσει το φυσικό". Επιπλέον η ασχήμια αυξάνεται, επειδή τίθεται κοντά της η λαμπρότητα των πολύτιμων κοσμημάτων. Και συμβαίνει να ανταγωνίζεται ο στολισμός με την άσχημη μορφή του προσώπου, όπως ένας γενναίος αθλητής γεμάτος με υγεία και σφρίγος αγωνίζεται με κάποιον ασθενικό και δειλό αντίπαλο. Είναι φανερό ότι έτσι η ήττα φαντάζει ακόμη μεγαλύτερη". Όσον αφορά δε τις εκ φύσεως όμορφες ο καλλωπισμός καταστρέφει το φυσικό κάλλος καθώς ο πολύς στολισμός δεν το αφήνει να φαίνεται γυμνό". Έτσι η φυσική ομορφιά των γυναικών χάνει την αποκλειστική της δόξα, οι αλοιφές, τα βαψίματα και τα άλλα καλλυντικά μοιράζονται μεταξύ τους τον έπαινο της ομορφιάς και τον θαυμασμό". Αν και σύμφωνα με την γνώμη του ιερού πατέρα οι βαφές του προσώπου δεν προσδίδουν ομορφιά, αντιθέτως ασχημίζουν τα όμορφα πρόσωπα των γυναικών, όπως αν αλείψει κάποιος βρώμικο πηλό πάνω σε χρυσό ανδριάντα".
Οι κυριότερες όμως αρνητικές συνέπειες είναι αυτές που ανάγονται στην ψυχή. Η προσκόλληση και έμφαση στην φροντίδα του σώματος καθιστούν τον άνθρωπο δέσμιο πνευματικά και οδηγούν στην παραμέληση της ψυχής ΕΙαρομοιάζεται η κατάσταση αυτή με κάποιον που κοσμεί το σπίτι του με χρυσά παραπετάσματα και καλεί τον φιλοξενούμενο του να καθίσει στο τραπέζι γυμνός και κουρελιάρης. Κατ'αυτό τον τρόπο αφήνεται και η ψυχή γυμνή και με κουρέλια, όταν όλη η φροντίδα του ανθρώπου δαπανάται στην σάρκα. Αυτό όμως που θα έπρεπε να συμβαίνει είναι ακριβώς το αντίθετο· το σώμα να ενδυθεί με ασήμαντη στολή, ενώ ο νούς, που είναι ο βασιλιάς του σώματος, να τεθεί σε όχημα περίλαμπρο και όχι να σύρεται δεμένος πίσω από τα άλογα πάθη". Διότι μ'αυτόν τον τρόπο αιχμαλωτίζεται σε περιττές φροντίδες και σε πράγματα που δεν είναι αναγκαία. Το αποτέλεσμα είναι να γίνεται ολοένα και πιο φιλοχρήματος, καθ'ότι έχει ανάγκη από πολλά έσοδα για να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του. Και αν συμβεί να μην έχει χρηματικούς πόρους, αναγκάζεται να κάνει απρεπείς πράξεις και δουλοπρεπείς εργασίες προκειμένου να εξασφαλίσει αυτά που θέλει. Έτσι το χέρι περιορίζεται από την γενναιοδωρία της ελεημοσύνης και ο άνθρωπος καθίσταται σκληρός και αδιάφορος απέναντι στους φτωχούς και σ'αυτούς που πεθαίνουν από την πείνα. Γι'αυτό και ο Χρυσόστομος θεωρεί ότι «δ τής φιλοκοσμιας έ'ρως... τάς των πενη'των κατατείνει γαστε'ρας» και ελέγχει δριμύτατα αυτούς που καλλωπίζονται: «εννδησον γοΰν πάσας γαστε'ρας παρε'ρχη πεινώ σας μετά του σχη'ματος του'του, πάσα σώ ματα γεγυμνωμε'να μετά τής φαντασίας ταυ'της τής σατανικής. Πάσω βε'λτιον διαθρε'ψαι ψυχάς πεινώσας, ή' λοβούς ώ'των διατιτρώσκειν, και μυριων πενη'των τροφάς εξαρτά ν εική και ματην»
Εάν όμως διαμοιραστούν τα χρυσά κοσμήματα για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των φτωχών, τότε μεταφέρεται ο στολισμός ο εξωτερικός στην ψυχή. Η ελεημοσύνη, κατά τον Χρυσόστομο, είναι από τα πιο όμορφα στολίδια και ενδύματα της ψυχής. Αυτή μαζί με την σωφροσύνη και την ταπεινοφροσύνη αξίζει περισσότερο από όλο το χρυσάφι και ομορφαίνει ακόμη και αυτόν, που δεν είναι ωραίος. Διότι η φύση του κάλλους δεν κάνει τόσο όμορφο το πρόσωπο, όσο η διάθεση εκείνου που το βλέπει. Και την καλή διάθεση την δημιουργούν οι αρετές. Έτσι ο στολισμός της ψυχής με πραότητα, ανεξικακία, επιείκεια, φιλοξενία, κατάνυξη, ευσέβεια και συνεχείς προσευχές
είναι πολύ σπουδαιότερος από χρυσά φορέματα και πολύτιμους λίθους και όσοι φέρουν αυτόν τον στολισμό απολαμβάνουν πολύ μεγαλύτερη τιμή από τους ανθρώπους παρά όταν ενδύονται το χρυσάφι.
Γι' αυτό και ο Χρυσόστομος προτρέπει τους πιστούς να μην επιζητούν την κενή δόξα, που είναι η βαθύτερη αιτία του καλλωπισμού τους, διότι το αποτέλεσμα είναι συνήθως το αντίθετο· «ά'ν τον χρυσόν (όνδυ'ση) και άνθρωποι καταγελάσονται». Όσοι επιθυμούν ανθρώπινη δόξα και σεβασμό το πετυχαίνουν καλύτερα, όταν είναι ελεύθεροι από υλικά αγαθά και έχουν απλότητα. Για παράδειγμα η γυναίκα ενός πλουσίου άντρα δεν θα γίνει αντικείμενο θαυμασμού τόσο για τα πολυτελή και μεταξωτά της ρούχα, διότι συνηθίζεται αυτό στις πλούσιες,όσο εάν φορέσει ένα απλό και φθηνό ένδυμα· «μόνη γάρ πλου'τω πολλώ τά των πενη'των ε'ιλετο»"
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τιμής και δόξας είναι η Πρίσκιλλα, γυναίκα του σκηνοποιού Ακύλα και μαθήτρια του Παύλου, που εξυμνήθηκε δια των αιώνων και έλαμψε περισσότερο και από βασίλισσα με το κόσμημα της πίστης και της προσφοράς προς τους φτωχούς. Δεν επαινούνται όμως μόνο από ανθρώπους οι έχοντες αρετή αλλά και από τους αγγέλους και τον Θεό. Όπως στο θέατρο τα βλέμματα των θεατών προσελκύονται από την εμφάνιση και τον καλλωπισμό των ηθοποιών, έτσι και στο ουράνιο θέατρο ο δήμος των αγγέλων ευχαριστείται βλέποντας τα λαμπρά ενδύματα της ψυχής.
Ό εσωτερικός καλλωπισμός είναι αυτός που ζητάει ο Χριστός και που συνάδει με τον πνευματικό αγώνα, στον οποίο έχει κληθεί ο πιστός. Όι χριστιανοί παρομοιάζονται με τους αθλητές που πυγμαχούν και δεν φροντίζουν για το βάδισμα τους, αλλά στο μόνο που αποβλέπουν είναι, πως να επιφέρουν το χτύπημα. Γι' αυτό και είναι αταίριαστο για την λατρεία να προσέρχονται οι γυναίκες στην εκκλησίαμε πολυτελή αμφίεση. Εκεί δεν χρειάζονται φιλοδοξία και επίδειξη , αλλά κατάνυξη και δάκρυα, κάλλος ψυχικό που «αυτόν τον Θεόν πρός τον έρωτα επισπαται τον οικειον» και, ούτε αρρώστια, ούτε γηρατειά, ούτε θάνατος μπορεί να το καταστρέψει αλλά παραμένει για πάντα ανθηρό
Εισαγωγή και δημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο :
ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΑΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΑΟΓΙΚΗ ΣΧΟΑΗ
ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΑΟΓΙΑΣ Της φοιτήτριας Αργυρής Μπούκα
ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Σύμβουλος καθηγητής: πρωτ. Θεόδωρος Ζήσης Θεσσαλονίκη 2010
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου