ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'
ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΖΩΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
1. Η μοναστική διαβίωση
Καθώς εντρυφούμε στην περί πολυτέλειας και ολιγάρκειας διδασκαλία του Χρυσοστόμου, αξίζει να ενσκύψουμε στην ζωή του, γιατί θα διαπιστώσουμε, ότι σ’αυτήν οι λόγοι του έβρισκαν πλήρη εφαρμογή.«Άνήρ γάρ εκείνος ου μο'νον είχε γλώτταν λυσιτελή τοίς άκου'ουσιν, αλλά και τον βιον πλε'ον τοίς μιμουμε'νοις επωφελή»". Η αναφορά μας στον βίο του θα εστιασθεί στην λιτότητα, την ολιγάρκεια, την ασκητικότητα που χαρακτήριζε την καθημερινότητα του, καθώς και στον υπ'αυτού έλεγχο της πολυτέλειας των πλουσίων και των αδικιών τους και στην έμπρακτη υπεράσπιση των φτωχών αδικουμένων. Η στάση του δε αυτή έμελλε να θρέψει το μίσος των εχθρών του και να προετοιμάσει το έδαφος για την μετέπειτα καταδίωξη του.
Είναι καλό, πριν μιλήσουμε για την αναχώρηση του από τον κόσμο, να σημειώσουμε, ότι «εκ παιδός μεν ούν ετι τό λιτόν φιλη'σας και ά'τυφον, πάσης άπειχετο βλακείας και περιττδτητος, ούτε πλήθος ακολουθών εις την διατριβήν επαγο'μενος, ούτε ί'ππω την πορείαν άνύειν παραδεχο'μενος...». Παρόλο που προερχόταν από επιφανή και πλούσια οικογένεια της Αντιόχειας, εντούτοις καταφρονούσε την επίδειξη του πλούτου και απείχε από οτιδήποτε θεωρούσε περιττό. Στο τριακοστό περίπου έτος της ηλικίας του, αφού ολοκλήρωσε τις ρητορικές, φιλοσοφικές και θεολογικές του σπουδές και αφού προεχειρίσθη αναγνώστης, εξέφρασε τον πόθο του να καταφύγει σε μοναστήρι. Η απόφαση του αναβλήθηκε εξ αιτίας της παράκλησης της χήρας μητέρας του να μην την αφήσει έρημη και απροστάτευτη. Εντούτοις έμεινε στον κόσμο σαν ξένος προς τον κόσμο υποβάλλοντας τον εαυτό του σε αυστηρές ασκήσεις.
Αφού λοιπόν γηροκόμησε την μητέρα του μέχρι τέλους, «...την των γονέων δλην ουσίαν περιττήν ούσαν, τριχή διαιρεί· και πρώτα μεν πενη'των ενδειαν τώ χρυσώ θεραπευ'ει· δσαι δε των εκκλησιών ετυ'γχανον σπανιζουσαι κειμήλιων, τον άργυρον αΰτοίς διανε'μει· τών δε άκινη'των δ τι περ ήν τώ δημοσιω φε'ρων απόκληροί, την άπραγμοσυ'νην έαυτώ περ ιποιου'μένος,και δχλον παντός φορολδγου διαδιδράσκων. Ειτα και τούς οικε'τας τής δουλείας άνεις, και τάς προς τό ζην άφορμάς παρασχδμενος, τό κάλλιστον πάντων εαυτώ συνετή'ρήσε, τό μηδέν εχειν και τό λυθήναι παντός δεσμού τώ παρδντι κδσμω συναπτόντος και Θεόν αντί πάντων πλουτήσαι, τό μακάριον όντως κτήμα καί άναφαίρετον». Στο γεγονός αυτό της διανομής της περιουσίας του θαυμάζει κανείς όχι μόνο την απόφαση του να ελευθερωθεί από τον πλούτο και από κάθε δεσμό με τον κόσμο, αλλά και την περισσή φροντίδα του να ανακουφίσει και να βοηθήσει και τους φτωχούς και τους δούλους αλλά και τις εκκλησίες, που δεν είχαν τα απαραίτητα σκεύη. Δεν θέλησε δηλ. να μοιραστεί η περιουσία του εική και ως έτυχε μόνο και μόνο για να απαλλαγεί από αυτήν. Και μ'αυτήν του την στάση έδειξε, ότι ο σκοπός της ολιγάρκειας είναι η διακονία και η πολυπλεύρως εκφραζομένη αγάπη προς τον πλησίον.
Έπειτα προσέρχεται σε ένα από τα μοναστήρια της Αντιόχειας, που βρίσκονταν μακριά από την πόλη, πάνω στα βουνά. Εκεί μονάζει επί 4 χρόνια κοντά στον σύριο γέροντα Ησύχιο, του οποίου την αρετή και αναστροφή ποθούσε να μιμηθεί. Πληροφορίες για την ζωή που περνούσε εκεί μπορούμε να εξάγουμε από τα συγγράμματα του. Βρισκόμαστε στην πρώιμη φάση της ανάπτυξης της μοναστικής ζωής, που έμοιαζε περισσότερο με την οργάνωση που υπάρχει σήμερα στις σκήτες παρά στα κοινόβια. Τα κελλιά των μοναχών ονομάζονταν "καλύβαι, "οικίσκοι" και "σκηναί"και ήταν χωρισμένα μεταξύ τους
αλλά όχι απομακρυσμένα. Στην διάρκεια της ημέρας ανάμεσα στις πολύωρες προσευχές οι μοναχοί διέθεταν τον χρόνο τους άλλοι σε χειρονακτικές εργασίες άλλοι στην αντιγραφή των χειρογράφων και στην μελέτη των Γραφών και άλλοι στην περιποίηση των ξένων και των ασθενών. Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι τράπεζες των μοναχών ήταν πλήρεις δαιτυμόνων "πτωχών και αναπήρων"™. Από αυτό συμπεραίνουμε, ότι εξ αρχής ο ασκητισμός δεν ήταν άσχετος προς την κοινωνία αλλά αποτελούσε μια εν αυταπαρνήσει διακονία υπέρ της σωτηρίας του πλησίον Η κοινωνική αυτή διάσταση της ασκητικής ζωής διαφαίνεται και στα έργα του Χρυσοστόμου, ο οποίος συνέχισε στο μοναστήρι να εκπονεί συγγράμματα, πράγμα που κατεξοχήν αποτελεί μια κοινωφελή δραστηριότητα. Εκεί συνέγραψε μεταξύ άλλων τους περίφημους λόγους περί ιερωσύνης καθώς και λόγους υπέρ του μοναχικού βίου με αφορμή τον διωγμό των μοναχών υπο του αυτοκράτορος Ουάλη (376 μ. X.), που στην Αντιόχεια είχε λάβει ευρείες διαστάσεις™. Η παρέμβαση αυτή του αγίου δείχνει, ότι δεν ήταν αδιάφορος προς τα εν τη κοινωνία τεκταινόμενα και αποτελεί το προοίμιο της μετέπειτα πορείας του, που χαρακτηριζόταν από την αναπλαστική δράση του υπέρ του πλησίον.
Όσον αφορά την λιτότητα και την σκληραγωγία, που ασκούσε στο σώμα του ο άγιος, πληροφορούμαστε, ότι οι μοναχοί εκείνης της εποχής ενδύονταν μια ομοιόμορφη μαύρη στολή από τρίχες καμήλου ή γίδας ή από δέρμα και ήταν όλοι ανυπόδητοι™. Κατά τους μοναστηριακούς νόμους ενδυόμενοι τον σάκκο κοιμόντουσαν επί σποδού ή απλώς κατά γής™. Έτρωγαν μια φορά την ημέρα, η δε τροφή τους αποτελούνταν από αλάτι και ψωμί, στο οποίο κάποιοι πρόσθεταν και λάδι. Οι ασθενέστεροι ελάμβαναν και λαχανικά και όσπρια.
Μέσα σ'αυτήν την ασκητικότητα αναπτύχθηκαν οι αρετές του αγίου, που είχαν σαν αποτέλεσμα την απόκτηση πολλών χαρισμάτων
ακόμη και θεραπείας ασθενών. Ο Συμεών ο Μεταφραστής διασώζει 5 από τα θαύματα, που επιτέλεσε ο Χρυσόστομος στο μοναστήρι. Από αυτά θα αναφέρουμε 3 χαρακτηριστικά του τρόπου, που ο άγιος επιτελούσε την θεραπεία.
Ένας περιφανής και πλούσιος Αντιοχέας έπασχε από φοβερές ημικρανίες σε σημείο να βγάλει το μάτι του από τον πόνο. Ο Χρυσόστομος με φιλάνθρωπο τρόπο τον προέτρεψε να απέχει από τις μέχρι τώρα δραστηριότητες του (διότι ζούσε βίο πολυτελή) και από τα μοχθηρά του έργα και να δοθεί στον Χριστό με όλη του την ψυχή για να λάβει την θεραπεία. Ο ασθενής ομολόγησε ότι πιστεύει και υποσχέθηκε να αλλάξει την ζωή του. Φιλώντας τα χέρια του Ιωάννη το κεφάλι του άγγιξε τα ρούχα του και η ίαση επήλθε αυτόματα.
Ο Αρχέλαος ήταν ένας από τους πρώτους άρχοντες της Αντιόχειας. Κάποια στιγμή εμφανίστηκε σ'αυτόν λέπρα. Απελπισμένος, επειδή δεν μπορούσε να βρεί θεραπεία από τους γιατρούς, απευθύνθηκε προς τον Χρυσόστομο αιτούμενος ίαση. Και εδώ ο Ιωάννης σύστησε στον πάσχοντα να απέχει απο τις πονηρές του πράξεις και να διορθώσει «τα προημαρτημένα». Αφού έλαβε την υπόσχεση διέταξε να λουσθεί ο ασθενής στο όνομα του Χριστού με νερό. Ακολούθησε η κάθαρση της λέπρας και η απερίγραπτη χαρά του θεραπευμένου, ο οποίος εμπράκτως έδειξε την μετάνοια του και αμέσως έσπευσε να διαμοιράσει τα υπάρχοντα του στους φτωχούς και στους έχοντας ανάγκη. Και αφού συνειδητοποίησε, ότι ο παρόν βίος είναι φθειρόμενος και πρόσκαιρος, έγινε μέλος της μοναστικής κοινότητας.
Μια άλλη γυναίκα από την Αντιόχεια, που ονομαζόταν Χριστίνα, έπασχε επί 7 χρόνια από αιμοραγία. Ο σύζυγος της προσήλθε στον άγιο προκειμένου να ζητήσει την θεραπεία της. Και αυτή την φορά ο Χρυσόστομος έκανε διάγνωση της αιτίας της ασθένειας της γυναικός, που έγκειτο στην σκληροκαρδία της απέναντι στις δούλες. Συνέστησε προσευχή, εγκράτεια και πλούσια προσφορά προς τους φτωχούς, για να
έλθει η ίαση. Συμμορφούμενη η γυναίκα προς τις υποδείξεις, έλαβε αυτόματα και την θεραπεία.
Είναι αξιοπρόσεκτο σ'αυτές τις διηγήσεις, ότι ο Ιωάννης συνέδεε τις σωματικές ασθένειες με την πλεονεξία, την φιλαργυρία και την σκληροκαρδία. Παρατηρούμε ότι με την σωματική ίαση που επιτελούσε, προξενούσε και την θεραπεία της ψυχής. Όντας αυτός πρότυπο πενίας, φιλανθρωπίας και ελεημοσύνης οδηγούσε τους θεραπευμένους στην περιφρόνηση της φθαρτής ζωής και στην προσπάθεια ευαρεστήσεως του δημιουργού.
Έτσι λοιπόν κατέστη περιφανής και περιβόητος όχι μόνο για τις ιάσεις του αλλά και για τους λόγους του. Αυτός όμως προτιμώντας την αφάνεια και την τελειότερη άσκηση αναχώρησε στην έρημο σε κάποιο σπήλαιο. Διατρίβοντας εκεί επι 2 χρόνια «ά'υπνος διετδλει τό πλειστον» εντρυφώντας στις Γραφές. Η σκληραγωγία αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να προσβληθεί από νεφρική ασθένεια, οπότε αναγκάστηκε να επιστρέψει στην εκκλησία της Αντιόχειας. Και τούτο ήταν, σύμφωνα με τον βιογράφο του Παλλάδιο Ελενουπόλεως, έργο της πρόνοιας του Θεού, που για το συμφέρον της εκκλησίας τον έδιωξε απο τα σπήλαια, για να υπηρετήσει με την αποστολική διακονία.
2.Διάκονος και πρεσβύτερος στην Αντιόχεια.
Λίγο καιρό μετά την επιστροφή του από την έρημο, το 381 μ. X. χειροτονείται διάκονος υπό του Μελετίου Αντιοχείας. Ως διάκονος είχε ευρύτατα καθήκοντα. Βοηθούσε τον επίσκοπο στην θ. ευχαριστία τηρώντας την τάξη, αλλά είχε και την επιμέλεια των φτωχών διεξάγοντας το φιλανθρωπικό έργο της εκκλησίας. Η ενασχόληση του με τους φτωχούς κατέστη γι'αυτόν νέα σχολή, στην οποία μελέτησε την κοινωνία και εισήχθη στην σκληρή πραγματικότητα της ζωής βλέποντας την κακία σε όλη της την λαμπρότητα. Εκτός από αυτόν τον τομέα επιδόθηκε στο διδασκαλικό έργο συγγράφοντας πραγματείες.
Μετά από 5 χρόνια χειροτονείται πρεσβύτερος υπό του αρχιεπισκόπου Φλαβιανού". Αφορμή για την χειροτονία ήταν το όραμα ενός αγγέλου, που εμφανίστηκε ταυτόχρονα στον Φλαβιανό και στον Ιωάννη και που τον καλούσε σε χειροτονία ονομάζοντας τον σκεύος εκλογής. Ο Συμεών ο Μεταφραστής μας περιγράφει την μεγάλη λύπη των μοναχών και την δυσκολία τους να αποχωριστούν τον άγιο πατέρα τους, αλλά και την μεγάλη χαρά του λαού της Αντιόχειας, που τον υποδέχτηκε στην χειροτονία του.
Έτσι λοιπόν άρχισε το ιερατικό του στάδιο ο Χρυσόστομος στην Αντιόχεια, η οποία αριθμούσε αυτήν την εποχή 500.000 κατοίκους μαζί με τους δούλους, τα παιδιά και τους ξένους. Ο εκκλησιαστικός βίος ταλανιζόταν από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες. Οι εθνικοί αλλά και οι Ιουδαίοι παρενέβαλαν εμπόδια στην πρόοδο του χριστιανικού έργου ασκώντας επίδραση στις συνήθειες των χριστιανών και μεταφέροντας δεισιδαιμονίες και προλήψεις. Αλλά και εκ των έσω
οι αιρετικοί αρειανοί, ανόμιοι και απολλιναριστές καθώς και οι αποσχισμένοι υπό τον Παυλίνο δημιουργούσαν προβλήματα με την δράση τους. Ο Ιωάννης χρησιμοποιώντας ως όπλο του τον λόγο του αντιμετώπισε όλες αυτές τις καταστάσεις, κηρύττοντας στους ναούς της πόλης κάθε Κυριακή και Παρασκευή, τις δε σαρακοστές και διακαινησίμους κάθε μέρα. Είναι χαρακτηριστικό, ότι «ο μεγαλύτερος όγκος των ομιλιών του προέρχεται από την περίοδο αυτή» κατά την οποία και ονομάστηκε "Χρυσόστομος" υπό των φιλολόγων της Αντιόχειας.
Εκτός από την διδασκαλία οργάνωσε την φιλανθρωπία. Στους χρόνους του η εκκλησία της Αντιόχειας έτρεφε 3.000 καταγεγραμμένες χήρες και παρθένες και μεγάλο αριθμό ορφανών. Ακόμη περιέθαλπε πολυάριθμους ξένους, ασθενείς και φυλακισμένους. Ο Ιωάννης έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην επίσκεψη των ασθενών, τους οποίους και θεράπευε έχοντας το προαναφερθέν χάρισμα της ιάσεως. Μάλιστα διασώζεται διήγηση κατά την οποία θεράπευσε έναν ετοιμοθάνατο νεαρό και οι γονείς από ευγνωμοσύνη πρόσφεραν στον άγιο «ικανόν χρυσι'ον», όμως δεν δέχθηκε ούτε το ελάχιστο από τα χρήματα εφαρμόζοντας για μια ακόμη φορά την αφιλαργυρία και την ολιγάρκεια στην ζωή του.
Τέλος το ενδιαφέρον του για το ποίμνιο του δεν περιοριζόταν μόνο στους τομείς, που άπτονταν εκκλησιαστικών ζητημάτων αλλά αποκαλυπτόταν και στις δυσκολίες, που αυτό περνούσε και εκφραζόταν με έμπρακτη συμπαράσταση. Καθοριστική υπήρξε η συμβολή του στην επανάσταση, που ξέσπασε στην Αντιόχεια, όταν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος επέβαλε νέους φόρους (387 μ. X.). Ο λαός αντέδρασε βίαια και μαζικά προκαλώντας την μήνη του αυτοκράτορα. Ακολούθησαν συλλήψεις, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών. Ο Χρυσόστομος ως αληθινός ποιμένας όχι μόνο στήριζε με τον λόγο του και παρηγορούσε τον λαό αλλά και μετερχόταν τρόπους δυναμικούς για να τον προστατεύσει. Δεν δίστασε να προτάξει τον εαυτό του μαζί με
τους υπόλοιπους ιερείς της Αντιόχειας κλείνοντας τις θύρες του δικαστηρίου, στο οποίο έμελλε να εισέλθουν οι δικαστές και να αποφασίσουν την θανατική καταδίκη των συλληφθέντων
Αυτή λοιπόν ήταν συνοπτικά η δράση του ως πρεσβυτέρου, κατά την 12ετή παραμονή του στην Αντιόχεια, όπου κατάφερε να «άποσεμνυνει τό eKeioe ιερατείου τού βίου τή άκριβει'ρ, τούς μεν άλιζωυ τή σωφροσύνη,τούς δε φωτιζων τή διδασκαλία, τούς δε ποτιςων τοις του πνεύματος ναμασιν» .
3.Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως.
Η φήμη του Χρυσοστόμου είχε διαβεί τα όρια της Συρίας και ενώ όλοι ανέμεναν να διαδεχθεί στην Αντιόχεια τον Φλαβιανό, επήλθαν αναπάντεχες εξελίξεις. Όταν πέθανε ο Κων/πόλεως Νεκτάριος εμφανίστηκαν πολλοί διεκδικητές του θρόνου, οι οποίοι προσπάθησαν με διάφορα μέσα να πετύχουν τον σκοπό τους. Αλλοι χτυπώντας τις πόρτες των ανακτόρων, άλλοι δωροδωκόντας και άλλοι ικετεύοντας ακόμα και τους πιστούς". Ο πανίσχυρος όμως πρωθυπουργός της βασιλεύουσας Ευτρόπιος έπεισε τον αυτοκράτορα Αρκάδιο, ότι καταλληλότερος για την θέση αυτή ήταν ο Χρυσόστομος. Έτσι ο Αρκάδιος απέστειλε γράμμα προς τον Φλαβιανό γνωστοποιώντας τις προθέσεις του. Η πρώτη αντίδραση του Ιωάννη ήταν αρνητική λέγοντας ότι είναι ανάξιος να βαστάξει το βάρος μιας τόσο μεγάλης αρχής. Αλλά και ο λαός της Αντιόχειας δεν ήταν διατεθειμένος να χάσει τον μεγάλο ρήτορα, γι’αυτό και διακήρυττε αποφασισμένος: «την κεφαλήν
πρδτερον άφαιρήσονται ή' εκείνον εκο'ντων ημών λήψονται». Προκειμένου λοιπόν να καμφθούν οι αντιδράσεις του λαού ο Ευτρόπιος διέταξε τον διοικητή της Αντιόχειας να παραπλανήσει τον Χρυσόστομο μεταφέροντας τον έξω της πόλεως και να τον οδηγήσει δια ξηράς και
θαλάσσης στην Κων/πολη . Ο υποψήφιος πληροφορήθηκε τις προθέσεις των αρχόντων καθ’οδόν και δεν έφερε αντίρρηση. Την ίδια ώρα στην Πόλη αυτοκράτορας και λαός του προετοίμαζαν λαμπρή υποδοχή. Είχε συγκεντρωθεί δε και ικανός αριθμός επισκόπων για να τελέσει την χειροτονία του. Μ’ αυτόν λοιπόν τον τρόπο, ακουσίως, ανέλαβε το 398 μ. X. τον θρόνο της Κων/πόλεως, με άκρα ταπεινοφροσύνη και πλήρη συναίσθηση ότι τώρα όφειλε να υπερέχει στην αρετή και όχι στα αξιώματα: «τον άρχοντα των άρχομδνων ουκ ev ταις τιμαις ΰπερδχειν 5ei άλλι|::|:ί> 'ev ταις άρεταιςί»». Και ακριβώς δια της αρετής του κατόρθωσε να επιβληθεί με μεγάλο κύρος στο ποίμνιο του.
Όπως προείδαμε, λόγω των υπερβολικών ασκήσεων στην έρημο η υγεία του είχε κλονισθεί ανεπανόρθωτα με αποτέλεσμα το στομάχι του να μην μπορεί να χωνέψει παρά μόνο μερικά είδη κρέατος και αυτά σε ελάχιστη ποσότητα. Για τον λόγο αυτό η τροφή του ήταν λιτή όπως μας πληροφορεί ο βιογράφος του Παλλάδιος: «λη'θην ελάμβανε των βρωμά των, παρατεινων εως έσπδρας τούτο μέν ταις εκκλησιαστικαις διασπώ'μένος φροντισι, τούτο δε ταις πνευματικαις περισπώ'μένος θεωρι'αις· ήγωνι'ζετο γάρ μηδέν άπορειν των θειων γραφών, φιλει δε πως τα τοιαύτα ηΐ την άσιτ ι'αν ή' την κουφοσιτιανί»»*’*’. Ετσι θεωρώντας σπουδαιότερο απο κάθε άλλη ασχολία το να πρόσκειται στην προσευχή και στην προσοχή και επιθυμώντας να διατηρήσει στον εαυτό του το «άπροσωπο'ληπτον και άσκανδάλιστονί προτιμούσε την μοναχοφαγία και απέφευγε τις προσκλήσεις σε γεύματα ακόμη και του αυτοκράτορα
Η μοναχική αυτή λιτότητα δεν ταίριαζε στο καινούριο περιβάλλον μιας κοινωνίας διεφθαρμένης, όπου ακόμα και κάποιοι κληρικοί συνήθιζαν να περνούν την μέρα τους παρασιτώντας σε
πολυτελή τραπέζια και δη αυτοκρατορικά . 'Επομένως οι συνήθειες του θεωρήθηκαν ως έμμεσος έλεγχος των δικών τους συνηθειών και δημιούργησαν τις αφορμές να κατηγορηθεί ως ακοινώνητος. Επιπλέον λαβές για κατηγορία δόθηκαν, όταν μέσω των ομιλίων του άρχισε να κατακεραυνώνει ευθέως την απληστία του κλήρου και την εξ’αυτής προερχομένη αδικία". Η γαστριμαργία των ιερωμένων και η μαλθακή και πολυτελής ζωή τους γεννούσαν σ’αυτούς την φιλαργυρία. Έτσι, όταν τα νόμιμα εκκλησιαστικά τυχερά δεν έφθαναν για να ικανοποιήσουν τις σαρκικές τους έξεις έκαναν κατάχρηση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Έφθαναν ακόμη και στην υφαρπαγή των δωρεών, των κληροδοτημάτων για τις οικογένειες και των ελεημοσυνών. Ιδίως το τελευταίο ισοδυναμούσε κατα τον Χρυσόστομο με κλοπή και ήταν ασυγχώρητο, γι’αυτό συμβούλευε τους πλουσίους να διανέμουν μόνοι τους τις ελεημοσύνες χωρίς να τις διαβιβάζουν στα χέρια των κληρικών. Με τις ομιλίες του στιγμάτιζε τις πράξεις αυτές των κληρικών προτρέποντας τους να επιδιώκουν την άκρα λιτότητα και ολιγάρκεια.
Στην προσπάθεια του για την ανακάθαρση του κλήρου προστέθηκε και η καταδίκη της «επικίνδυνης και σκανδαλώδους συνήθειας» των μετά μοναχών συνεισάκτων παρθένων. Εια το θέμα αυτό συνέγραψε δύο δοκίμια, στα οποία εκτός των άλλων τόνισε, ότι η συνοίκηση αυτή δεν ταιριάζει με τον ασκητικό χαρακτήρα του μοναχού.
Αποδίδοντας ο Χρυσόστομος μεγάλη αξία στην προσωπικότητα του ανθρώπου «όση δεν είχε αυτή συναντήσει κατά τους προηγούμενους χρόνους της αυτοκρατορίας» επέδειξε έμπρακτη συμπάθεια προς τους φτωχούς και δυστυχείς. Την λιτότητα που διέκρινε τον βίο του θέλησε να την εισαγάγει και στο πατριαρχείο, απομακρύνοντας απ’αυτό τα πολυτελή έπιπλα, σκεύη και παραπετάσματα. Ο προκάτοχος του Νεκτάριος είχε αγοράσει πολυτελέστατα μάρμαρα για την επίστρωση του ναού της αγ. Αναστασίας, τα οποία ο Χρυσόστομος πούλησε υπέρ του νοσοκομείου και των πτωχών θεωρώντας τα περιττά. Ακόμη έχτισε περισσότερα νοσοκομεία και διόρισε ως προϊσταμένους δύο ευλαβείς πρεσβυτέρους καθώς και γιατρούς και μαγείρους και άλλο προσωπικό για να φροντίζουν όχι μόνο τους ασθενείς αλλά και τους ξένους που σύχναζαν στην πόλη
Προσέθεσε επίσης και γηροκομεία και πτωχοκομεία και οργάνωσε κατά συστηματικό τρόπο το έργο της κοινωνικής πρόνοιας, του οποίου την επιστασία ανέθεσε στις διακόνισσες με προισταμένη την αριστοκράτισσα Ολυμπιάδα. Οι διακόνισσες ήταν χήρες πλούσιες και φτωχές, που είχαν τεθεί στην υπηρεσία των εκκλησιών και προύπήρχαν ως θεσμός. Ο Χρυσόστομος προέβη σε καλύτερη ρύθμιση του θεσμού αυτού φροντίζοντας και οικονομώντας «φιλοθέως» τα περί αυτών. Στις νεότερες απο αυτές,οι οποίες ήταν «προς ήδονάς ευπερι'τρεπτοιί»» ορίζει να έλθουν σε δεύτερο γάμο, επειδή «βδλτιον eivai ήγησάμενος τό kv τω ά σφαλεί ταπεινό'τερον τού μή χωρίς φόβων ΰψηλότερον». Τις δε μεγαλύτερες σε ηλικία απο 60 ετών και άνω προέτρεψε να επιδοθούν στις προσευχές και στις νηστείες και να απέχουν απο κάθε είδους πολυτέλεια προκειμένου να αφοσιωθούν ολοκληρωτικά στο εκκλησιαστικό έργο.
Συγχρόνως μερίμνησε για την προφύλαξη των πιστών απο τους αιρετικούς παίρνοντας κατ’αρχάς πρωτοβουλία για λειτουργικές παρεμβάσεις. Σε αντιπερισπασμό προς τις επιδεικτικές λιτανείες των αρειανών , οι οποίες ήλκυαν τους απλούς πιστούς, εισήγαγε την χρήση ύμνων και όρισε λιτανείες. Στην συνέχεια έκανε μία επιτομή της λειτουργίας του Μ. Βασιλείου, η οποία φαινόταν κουραστική στους πιστούς και προσπάθησε μ’αυτούς τους τρόπους να αναζωπυρώσει το θρησκευτικό συναίσθημα
Εργάσθηκε ακόμη προς εξαφάνιση των τελευταίων λειψάνων του αρειανισμού,που σώζονταν στους γότθους. Προσέφερε σ’αυτούς ναό στην Κων/πολη, όπου κήρυττε συχνά και φρόντιζε να μεταφράζονται οι λόγοι του στην γοτθική γλώσσα. Στους εν Ασία γότθους απέστειλε γοτθομαθείς ιερείς και επίσκοπο. Φρόντισε τέλος στα πλαίσια της ιεραποστολής για την διάδοση του χριστιανισμού στους Πέρσες, τους Σκύθες και τους εθνικούς της Φοινίκης.
Στην μέριμνα του για όλες τις εκκλησίες υπάγεται και η κατόπιν προσκλήσεως τρίμηνη περιοδεία του κατά το 401 μ. X. στην Μ. Ασία, η οποία κατέληξε στην καταδίκη σιμωνιακών επισκόπων στην σύνοδο της Εφέσου. Κατά την περιοδεία αυτή κατέστρεψε και εστίες αιρέσεων, όπως των νοβατιανών και των τεσσαρασκεδαικατιτών, απο τους οποίους αφαίρεσε τους ναούς. Σ’αυτήν την παρέμβαση διαβλέπουμε ιστορικά, ότι ο Χρυσόστομος είναι ο πρώτος που εξάσκησε πατριαρχικά δίκαια και συνέβαλε στην εξύψωση του θρόνου Κων/πόλεως". Αν και ακόμη δεν είχαν κατοχυρωθεί οι δικαιοδοσίες του στην περιοχή της Εφέσου και ευρύτερα (πράγμα που έγινε με την Δ' οικουμενική σύνοδο), ήταν όμως ήδη η εποχή της απορρόφησης των εξαρχιών απο τα πατριαρχεία.
ΙΊέραν όλων αυτών κυριότερο μέλημα του στάθηκε αναμφισβήτητα η διόρθωση των ηθών της κοινωνίας. Διαρκές αντικείμενο των λόγων του ήταν η μανιώδης παρακολούθηση των ιπποδρομιών και των κακής ποιότητας θεατρικών παραστάσεων, που πάρα πολλές φορές αντικαθιστούσαν την συμμετοχή στην θ. ευχαριστία και στην ακρόαση του κηρύγματος. Ατεγκτος και ανυποχώρητος μπροστά στην κοινωνική ανωμαλία των χρόνων του προέβαινε σε προσπάθειες διόρθωσης της, ελέγχοντας ακόμη και υψηλά ιστάμενους. Όπως τον πρωθυπουργό Ευτρόπιο, τον οποίο καθιστούσε προσεκτικό ως προς την φιλοχρηματία του και την μεγάλη του αγάπη προς τις πανηγύρεις. Δεν φοβόταν και να αντιπαραταχθεί σ’αυτόν απαιτώντας την εκ νέου απόδοση του ασύλου της εκκλησίας. Τις συνέπειες της κατάργησης του ασύλου έμελλε ο ίδιος ο Ευτρόπιος να υποστεί, όταν καταδιωκόμενος απο τους γότθους και τον λαό εισήλθε στον καθεδρικό ναό για να προστατευθεί. Τότε ο Χρυσόστομος εξεφώνησε τον περίφημο λόγο του «ματαιότης ματαιοτήτων τα πάντα ματαιότης» και συνέβαλε στην διάσωση του.
Αρχικώς, οι σχέσεις του με την υπόλοιπη αυλή ήταν καλές. Η αυτοκράτειρα Ευδοξία επεδείκνυε σεβασμό προς τον Χρυσόστομο και παρακολουθούσε κηρύγματα και λιτανείες , ενώ ο ίδιος επανειλημμένα την επαίνεσε για τις αρετές της. Δεν δίσταζε όμως να καταδικάζει και τα ελλατώματά της, ιδίως την φιλοχρηματία της, χωρίς να αναφέρει το όνομα της, αλλά διαγράφοντας την φωτογραφία της. Με σφοδρό έλεγχο αντιμετώπιζε επίσης και τρείς γυναίκες των ανακτόρων,που περιστοίχιζαν την αυτοκράτειρα, την Μάρσα, την Καστρικία και την Ευγραφία, οι οποίες ήταν «ταραξάνδριαι και άνασειστριαι». Στα κηρύγματα του επέπληττε την φιλοδοξία , τον μάταιο καλλωπισμό τους, την απληστία και τις παρεκτροπές τους Οι γυναίκες αυτές επηρέαζαν την βασίλισσα και κατάφεραν να μεταστρέψουν τα αισθήματα της. Ετσι, κυρίως με την συμβολή τους προετοιμάσθηκε το εχθρικό έδαφος εναντίον του Χρυσοστόμου. Ο Συμεών ο Μεταφραστής αιώνες αργότερα διασώζει τρία περιστατικά, που συνέβαλαν επιπλέον στην δυσαρέσκεια της Ευδοξίας εναντίον του Χρυσοστόμου. Κρίνουμε σωστό να τα παρουσιάσουμε, διότι και αν ακόμη αμφισβητείται η ιστορικότητα τους, εντούτοις καταδεικνύουν, ότι στην συνείδηση του λαού ο Χρυσόστομος ήταν ο άνθρωπος που υπεράσπιζε με σθένος τον φτωχό και τον αδικημένο. Το πρώτο περιστατικό αναφέρεται στον πατρίκιο Θεοδέριχο, του οποίου την περιουσία ήθελε η βασίλισσα να δημεύσει. Μπροστά σ'αυτόν τον κίνδυνο ο Θεοδέριχος κατέφυγε στον αρχιεπίσκοπο για να τον συμβουλευθεί και εκείνος τον προέτρεψε να διαθέσει την περιουσία του στους πένητες. Όταν η Ευδοξία έμαθε το συμβάν κατηγόρησε τον ιεράρχη, ότι εκμεταλεύθηκε και καταχράσθηκε προς ίδιον όφελος τα χρήματα του Θεοδερίχου. Έπειτα από αυτό συνέβη άλλη μία διένεξη της βασίλισσσας με τον Χρυσόστομο εξ αφορμής μιας χήρας ονόματι Καλλιτρόπης. Αυτή διαβλήθηκε από κάποιον Παυλάκιο στρατηλάτη και αναγκάσθηκε να δανειστεί 500 χρυσά νομίσματα για να του τα αποδώσει. Μη μπορώντας να δικαιωθεί στα δικαστήρια κατέφυγε στην βασίλισσα,η οποία όμως χειρίσθηκε άδικα το ζήτημα απαιτώντας από τον Παυλάκιο 100 νομίσματα και αποδίδοντας στην χήρα μόνο τα 36. Απεγνωσμένη η Καλλιτρόπη κατέφυγε στον προστάτη των χηρών Χρυσόστομο. Ο ιεράρχης κάλεσε τον Παυλάκιο και του ζήτησε με σθένος να αποκαταστήσει οικονομικά την χήρα. Όταν η βασίλισσα του μήνυσε να μην αναμιγνύεται στην υπόθεση, εκείνος με θέρμη και χωρίς φόβο την έλεγξε για τον άδικο χειρισμό του θέματος. Το τελευταίο περιστατικό που διασώζει ο Συμεών ο Μεταφραστής αφορά πάλι μία χήρα που είχε έναν αμπελώνα, τον οποίο η άπληστη βασίλισσα θέλησε να τον κάνει δικό της, προφασιζόμενη κάποιον άτυπο νόμο, σύμφωνα με τον οποίο, όταν ο βασιλιάς φάει καρπό από κάποιο κτήμα, τότε λογίζεται αυτό ως δικό του και ανταποδίδει στον ιδιοκτήτη ένα άλλο κτήμα ή του αποδίδει την αξία του σε χρήματα. Ό Χρυσόστομος παρακάλεσε την βασίλισσα να δείξει έλεος θυμίζοντας της τον φόβο του Θεού. Η Ευδοξία απάντησε με παράφορο θυμό, ότι είναι υβριστής και ότι δεν θα αποδώσει στην χήρα ούτε τον αμπελώνα της αλλά ούτε και αποζημίωση. Τότε ο σθεναρός ιεράρχης, που ποτέ δεν υποχωρούσε μπροστά στην αδικία, διέταξε να μην επιτραπεί η είσοδος της βασίλισσας στον ναό. Έτσι προετοιμάσθηκε η αρχή του τέλους του, το οποίο σε συνδυασμό με τα γεγονότα που θα εξιστορήσουμε έλαβε χώρα στην μακρινή Αρμενία.
Εισαγωγή και δημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο :
ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΑΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΑΟΓΙΚΗ ΣΧΟΑΗ
ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΑΟΓΙΑΣ Της φοιτήτριας Αργυρής Μπούκα
ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Σύμβουλος καθηγητής: πρωτ. Θεόδωρος Ζήσης Θεσσαλονίκη 2010
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου