Πρακτικά και θεωρητικά κεφάλαια

Όσιος Ηλίας ο Πρεσβύτερος και Έκδικος:

Πρακτικά και θεωρητικά κεφάλαια (Φιλοκαλία)

Λιβάδι είναι εδώ καρπούς γεμάτο

Πνευματικής πράξεως και θεωρίας.

33. Οι παλιοί είχαν εντολή να προσφέρουν στο Ναό τις απαρχές, δηλαδή τους πρώτους καρπούς από το αλώνι και το πατητήρι(38). Και εμείς τώρα, ως απαρχές της πρακτικής πρέπει να προσφέρομε στο Θεό την εγκράτεια και την αλήθεια, και της θεωρητικής αρετής, την αγάπη και την προσευχή. Με τα πρώτα λυγίζομε τις ορμές της παράλογης επιθυμίας και του θυμού. Με τα δεύτερα, τις κούφιες σκέψεις και τις επιβουλές από τους γύρω μας.

34. Αρχή της πρακτικής είναι η εγκράτεια και η αλήθεια. Μεσότητα, η σωφροσύνη και η ταπεινοφροσύνη. Τέλος της η ειρήνη των λογισμών και ο αγιασμός του σώματος.

35. Πράξη είναι όχι μόνο το να μπορεί κανείς να κάνει απλώς τα καλά, αλλά να τα κάνει και όπως πρέπει. Δηλαδή αυτός που πράττει, να έχει υπόψη για τις πράξεις του τον καιρό και το μέτρο τους.

36. Θεωρία δεν είναι μόνο να θεωρεί κανείς με το νου του πως είναι τα όντα, αλλά και τους λόγους τους, σε τι αποβλέπουν.

37.Ούτε πράξη ασφαλής υπάρχει χωρίς θεωρία, ούτε αληθινή θεωρία χωρίς πράξη. Πρέπει και η πράξη να είναι έλλογη, και η θεωρία έμπρακτη, ώστε στη πρώτη να μην έχει δύναμη η κακία, και στη δεύτερη να είναι δυνατή η αρετή με διάθεση καλοσύνης.

38.Κατάληξη των πρακτικών είναι η νέκρωση των παθών, ενώ τέρμα των γνωστικών, η θεωρία των αρετών.

39. Όπως είναι η ύλη σε σχέση με τη μορφή, έτσι είναι η πράξη σε σχέση με τη θεωρία. Και όπως είναι τα μάτια στο πρόσωπο, έτσι είναι η θεωρία για τη πράξη.

40. Πολλοί τρέχουν στο στάδιο της πρακτικής αρετής, ένα όμως παίρνει το βραβείο(39): εκείνος που επιθυμεί να φτάσει στο τέλος της με τη θεωρία.

41. Ο πρακτικός πίνει ποτό κατανύξεως στην προσευχή, ενώ με ποτήρι εκλεκτού κρασιού μεθά ο θεωρητικός(40). Ο πρώτος φιλοσοφώντας τα φυσικά, ο άλλος αγνοώντας και τον εαυτό του στην προσευχή.

42. Ο πρακτικός δεν έχει τη δύναμη να εγκαρτερήσει πολύ σε πνευματική θεωρία, γιατί βρίσκεται εκεί σαν φιλοξενούμενος και γρήγορα βγαίνει από εκείνο το σπίτι.

43. Οι πρακτικοί όταν προσεύχονται είναι σαν να μπαίνουν στις πύλες των εντολών του Θεού. Οι θεωρητικοί σαν να μπαίνουν στις αυλές των αρετών, όταν υμνούν. Οι πρώτοι ευχαριστούν γιατί λύθηκαν από τα δεσμά, ενώ οι άλλοι γιατί και αιχμαλώτους έπιασαν τους εχθρούς που τους πολεμούσαν.

44. Η δύναμη της θεωρίας πρέπει να είναι ανάλογη με τη δύναμη της πρακτικής, για να μην της συμβεί ό,τι σε πλοίο που έχει δυσανάλογα πανιά και ή κινδυνέψει από την σφοδρότητα του αέρα λόγω του υπερβολικού μεγέθους των πανιών, ή πάθει ζημιά από τους ανέμους λόγω της μικρότητάς τους σε σχέση με το σκάφος.

45. Ως κωπηλάτες του νοητού πλοίου να θεωρείς τους ευσεβείς λογισμούς. Ως κουπιά τις ζωτικές δυνάμεις της ψυχής, δηλαδή το θυμό, την επιθυμία, τη βούληση και την προαίρεση. Αυτές ο πρακτικός τις χρειάζεται πάντοτε όχι όμως και ο θεωρητικός. Γιατί ο θεωρητικός, στο καιρό της προσευχής αφού τα αποχαιρετήσει όλα, κάθεται ο ίδιος στο τιμόνι της διακρίσεως και ξαγρυπνά όλη τη νύχτα της θεωρίας, προσφέροντας δοξολογίες σ' Εκείνον που συγκρατεί τα πάντα. Και κάπου-κάπου πιάνει και κάποιο ερωτικό τραγούδι και το ψάλλει στην ψυχή του, παρατηρώντας τα ψηλά κύματα και τις θορυβώδεις κινήσεις της τρικυμισμένης θάλασσας και νιώθοντας θαυμασμό για τις κρίσεις και τα προστάγματα του Θεού.

46. Εκείνος που είναι στη μεσότητα της πράξεως και της θεωρίας, ούτε με μόνα τα κουπιά πλέει, ούτε με μόνα τα νοητά πανιά, αλλά και με τα δύο, όπως οι ναυτικοί, εξυπηρετείται στο ταξίδι του. Υποφέρει με χαρά και κόπους της πράξεως, επειδή έχει σε κάποιο μέτρο τη θεωρία, και τους λόγους της ατελούς θεωρίας, επειδή βοηθείται από τη πράξη.

47. Ο θεωρητικός, επειδή έχει τη φύση σύμφωνη με την προαίρεσή του, πλέει χωρίς κόπο, σαν να τον βοηθεί κάποιο ρεύμα. Ο πρακτικός επειδή βρίσκει τη διάθεση αντίθετη προς την προαίρεσή του, αντιμετωπίζει μεγάλη τρικυμία λογισμών και από τη σφοδρότητά τους κινδυνεύει ακόμη και σε απόγνωση να έρθει.

48. Το χωράφι που δεν καλλιεργήθηκε καλά, συνήθως δεν ανταποδίδει πλούσιο και καθαρό το σπόρο στο γεωργό. Και εκείνος που εργάζεται την πρακτική άσκηση, αν δεν την εργάζεται με επιμέλεια και χωρίς επίδειξη, δε θα δει τον καρπό της προσευχής πολύ καθαρό.

49. Η διάνοια που τρίβεται από αδιάλειπτα βήματα προσευχής, μοιάζει με τη γη που πατιέται συνεχώς. Αυτή η γη γίνεται λεία, ενώ μια τέτοια διάνοια γίνεται ευθεία. Και γίνονται κατάλληλες για να δεχτούν, η πρώτη ευαίσθητα πόδια, η άλλη καθαρές προσευχές.

50.Στα ένυλα ο νους έχει συνεργό το λογισμό. Στα άυλα όμως, αν δεν τον απορρίψει, θα τον έχει σαν αγκάθι να τον ταλαιπωρεί(41).

51. Ο πρακτικός έχει σαν κάλυμμα πάνω στην καρδιά του κατά την ώρα της προσευχής τη γνώση των αισθητών, το οποίο δεν μπορεί ν' αφαιρεθεί λόγω της σχέσεώς του μ' αυτά. Μόνο ο θεωρητικός, επειδή δεν εμποδίζεται από τα αισθητά, μπορεί να βλέπει με ακάλυπτο πρόσωπο εν μέρει τη δόξα του Θεού(42).

52. Η προσευχή που γίνεται με πνευματική θεωρία είναι η γη της επαγγελίας, από την οποία ρέει σαν γάλα και μέλι(43) η γνώση των λόγων των σχετικών με την πρόνοια και την κρίση του Θεού. Η προσευχή που γίνεται με κάποια φυσική θεωρία είναι η Αίγυπτος, όπου έρχεται στον προσευχόμενο η μνήμη των πιο υλικών επιθυμιών. Η απλή προσευχή είναι το μάννα της ερήμου(44), το οποίο, καθώς είναι μονοειδές, αποκλείει σ' όσους δεν έχουν καρτερία τα υποσχεμένα καλά, σ' εκείνους όμως που εγκαρτερούν σ' αυτή τη στενόχωρη τροφή, προξενεί την ανώτερη γεύση που δεν χάνεται.

53. Πράξη ενωμένη με θεωρία είναι σαν σώμα ενωμένο με πνεύμα ηγεμονικό(45). Χωρίς θεωρία, θα θεωρηθεί σαν σάρκα ενωμένη με πνεύμα ευμετάβολο.

54.Αυλή της λογικής ψυχής είναι η αίσθηση, ναός της η διάνοια και αρχιερέας ο νους. Στην αυλή λοιπόν στέκεται ο νους που εμποδίζεται από λογισμούς όχι εύλογους, ενώ στο ναό στέκεται εκείνος που εμποδίζεται από εύλογους λογισμούς. Από κανενός είδους λογισμούς όμως δεν εμποδίζεται εκείνος που αξιώθηκε να μπει στα άγια των αγίων.

55. Στο σπίτι της πρακτικής ψυχής υπάρχουν θρήνοι και μοιρολόγια και αλοίμονο(46), εξαιτίας του κόπου. Ενώ στης θεωρητικής ψυχής ακούγονται φωνές αγαλλιάσεως και δοξολογίας(47), λόγω της γνώσεως.

56. Ο πρακτικός, εξαιτίας των κόπων, επιθυμεί να πεθάνει και να βρεθεί μαζί με το Χριστό(48). Ο θεωρητικός επιθυμεί πολύ περισσότερο να παραμένει στο σώμα, και για τη χαρά που δοκιμάζει από την προσευχή, και για την ωφέλεια που γίνεται στον πλησίον.

57.Στους πιο προικισμένους στο λογικό, η θεωρία προηγείται από την πράξη, ενώ στους λιγότερο προικισμένους, προηγείται η πράξη από την θεωρία. Και οι δύο καταλήγουν στο ίδιο τέλος. Συντομότερα όμως θα φανεί σ' εκείνους που προηγείται η θεωρία από την πράξη.

58. Η θεωρία των νοητών είναι παράδεισος. Σ' αυτόν, ο γνωστικός μπαίνει όπως στο δικό του σπίτι κατά την προσευχή. Ο πρακτικός θα φανεί σαν περαστικός, που έχει την επιθυμία να σκύψει μέσα να δει, αλλά δεν μπορεί γιατί ο φράχτης είναι ψηλότερος από το πνευματικό του ανάστημα.

59.Τα σωματικά πάθη μοιάζουν με θηρία, τα ψυχικά με πουλιά. Τα θηρία τα εμποδίζει με φράχτη από το λογικό αμπέλι ο πρακτικός, όχι όμως και τα πουλιά, αν δε φτάσει στην πνευματική θεωρία, ακόμη κι αν φροντίζει πολύ για την φύλαξη του εσωτερικού του.

60. Ο πρακτικός δεν μπορεί να γίνει ανώτερος από την ηθική ευπρέπεια, εκτός αν και αυτός, σαν τον πατριάρχη Αβραάμ(49), βγει έξω από τη γη του δηλαδή από το φυσικό νόμο, και από τη συγγένειά του, δηλαδή από την ως τότε ζωή του που στρεφόταν στα αισθητά. Έτσι και αυτός θα λάβει σαν σφραγίδα(50), την αφαίρεση της γενικής ηδονής. από αυτή είναι που το κάλυμμα που έχομε από τη γέννησή μας, δεν επιτρέπει να μας δοθεί η πλήρης ελευθερία.

61. Το πουλάρι την άνοιξη δεν ανέχεται να μένει μέσα στο παχνί και να τρώει την τροφή που περιέχει. Ούτε νεοδίδακτος νους μπορεί να υπομείνει για πολύ τα στενά όρια της προσευχής. Ευχαριστείται περισσότερο να βγαίνει στα πλατωσιά της φυσικής θεωρίας που βρίσκεται στην ψαλμωδία και στην ανάγνωση.

62.Η πρακτική έχει ζωσμένες, σαν να ήταν μέση της(51), με νηστεία και αγρυπνία τις ζωτικές της δυνάμεις, ενώ η θεωρητική αρετή προβάλλει, σαν λυχνάρια που καίνε με τη σιωπή και την προσευχή, τις γνωστικές της δυνάμεις. Η πρώτη έχει το λογισμό σαν παιδαγωγό, ενώ η άλλη έχει σαν νυμφαγωγό τον έμφυτο εσωτερικό λόγο.

63. Ο ατελής νους δεν επιτρέπεται να μπαίνει στο κατάκαρπο αμπέλι της προσευχής. Επιτρέπεται μόνο και με δυσκολία, όπως ο φτωχός τ' αποτρυγάδια, να παίρνει τον απλό απόηχο των ψαλμών.

64. Όλοι όσοι έρχονται σε επικοινωνία με το βασιλιά, δεν μπορούν και να γευματίσουν μαζί του. έτσι και όσοι φτάνουν στην ευτυχία της προσευχής, δε θα φτάσουν και στη θεωρία που αυτή προσφέρει.

65.Χαλινάρι του θυμού είναι η σιωπή που γίνεται στην ώρα της. της παράλογης επιθυμίας, η μετρημένη τροφή. του δυσκολοκράτητου λογισμού, η μονολόγιστη προσευχή.

66.Κι εκείνος που εισδύει στο βυθό της θάλασσας για να βγάλει το αισθητό μαργαριτάρι, κι εκείνος που εισδύει στο γνωστικό βυθό για να βγάλει πάνω το νοητό μαργαριτάρι, αν δεν γυμνωθούν, ο πρώτος από τα ρούχα του, και ο δεύτερος από την αίσθηση, και οι δύο θα αποτύχουν.

67.Ο νους ο οποίος κατά την προσευχή βρίσκεται μέσα στη διάνοιά του είναι σαν νυμφίος μαζί με τη νύμφη στο νυμφικό θάλαμο. Εκείνος που δεν του επιτρέπεται να μπει, στέκεται απ' έξω και φωνάζει στενάζοντας: «Ποιος θα με φέρει σε πόλη περιτειχισμένη; Και ποιος θα με οδηγήσει(52) ώστε να μην αποβλέπω σε ματαιότητες(53) και σε ψεύτικους ενθουσιασμούς κατά την προσευχή;»

68. Όπως είναι το ανάλατο φαϊ στο λάρυγγα, έτσι θα φανεί στο νου η προσευχή χωρίς κατάνυξη.

69. Η ψυχή που κυνηγά ακόμη να φτάσει την προσευχή, μοιάζει με τη γυναίκα που κοιλοπονά. εκείνη που την έφτασε, μοιάζει με τη γυναίκα που γέννησε και είναι γι' αυτό γεμάτη χαρά.

70. Παλιά ο λαός των Αμορραίων που κατοικούσε στο βουνό, κατέβαινε και πλήγωνε όσους επιχειρούσαν να περάσουν με τη βία(54). Και τώρα η κακή λήθη διώχνει εκείνους που, χωρίς ν' αποκτήσουν ακόμη την αγνεία, προσπαθούν ν' ανεβούν στην υψηλότερη προσευχή της απλότητας.

71.Οι δαίμονες έχουν εκ φύσεως μεγάλη έχθρα εναντίον της καθαρής προσευχής. Τους κατατρομάζει όχι το πλήθος των ψαλμών, όπως τους πολεμιστές το πλήθος των αντιπάλων, αλλά η συμφωνία των τριών, του νου με το λογικό και του λογικού με την αίσθηση.

72. Η ψιλή προσευχή είναι σαν ψωμί που στηρίζει τους προσευχομένους. Η προσευχή που γίνεται με κάποια θεωρία, είναι σαν λάδι που τρέφει. Και η προσευχή που είναι χωρίς μορφή, είναι σαν ευωδιαστό κρασί, που όσοι το πίνουν αχόρταστα, έρχονται σε έκσταση.

73.Ο άγριος όνος αποφεύγει περιφρονητικά την πόλη με την οχλαγωγία της, και ο μονόκερως δεν είναι δυνατόν από κανένα να δεθεί, όπως λέει η Γραφή(55). Έτσι και ο νους που κυριάρχησε πάνω στη φύση και στους παρά φύση λογισμούς, περιφρονεί, όταν προσεύχεται, την ματαιότητα των λογισμών, και δεν είναι δυνατόν να εξουσιάζεται από κανένα αισθητό.

74. Όποιος απειλεί τους σκύλους με το ραβδί του, τους εξαγριώνει εναντίον του. Κι εκείνος που προσπαθεί να επιτύχει την καθαρή προσευχή, εξαγριώνει τους δαίμονες.

75. Ο αγωνιστής πρέπει να περιορίζει την αίσθησή του στη μονοειδή τροφή και το νου του στη μονολόγιστη προσευχή. Έτσι βγαίνοντας από την σχέση με τα πάθη, θα φτάσει και στο να αρπάζεται προς τον Κύριο κατά την προσευχή του.

76. Οι ηδυπαθείς όταν προσεύχονται, σαν υλικοί που είναι, έχουν τους λογισμούς σαν βατράχους να τους απασχολούν. Οι μετριοπαθείς έχουν τις θεωρίες σαν αηδόνια που τους ευφραίνουν πάρα πολύ, πετώντας από το ένα κλωνάρι στο άλλο, δηλαδή από θεωρία σε θεωρία. Στους απαθείς υπάρχει σιγή και πολλή ηρεμία λογισμών και νοημάτων όταν προσεύχονται.

77. Παλιά η Μαρία, η αδελφή του Μωυσή, όταν είδε την ήττα των εχθρών, πήρε το τύμπανο και μπήκε επικεφαλής στις γυναίκες που έψαλλαν τα επινίκια(56). Τώρα προς έπαινο της ψυχής που νίκησε τα πάθη, η ανώτερη αρετή, δηλαδή η αγάπη, αφού σηκωθεί τραγουδώντας και παίζοντας την κιθάρα, σαν να επιδίδεται σε κάποια θεωρία, επαινεί αυτήν που αγωνίστηκε ν' αποκτήσει ομορφιά και δεν παύει χαρούμενη, μαζί με τις άλλες αρετές, να δοξολογεί το Θεό.

78. Όταν από την συνεχή προσευχή κατεβούν τα λόγια των ψαλμών στην καρδιά του προσευχομένου, τότε και αυτή, σαν γη γόνιμη που είναι, αρχίζει από μόνη της ν' ανθοφορεί: σαν τριαντάφυλλα την θεωρία των ασωμάτων, σαν κρίνα τη λαμπρή θεωρία των σωμάτων, και σαν μενεξέδες τη θεωρία των ποικίλων και ανεξιχνίαστων θείων αποφάσεων.

79. Η φλόγα που δεσμεύτηκε σε ξύλα, γίνεται φωτοφόρος. Και η ψυχή που απελευθερώνεται από την ύλη, γίνεται θεοφόρος. Η φλόγα υψώνεται όσο κρατούν τα ξύλα, ενώ η ψυχή, ώσπου να καταλήξει στο τέρμα του θείου έρωτα.

80. Η ψυχή που απαρνήθηκε τελείως τον εαυτό της και υψώθηκε ολοκληρωτικά στην προσευχή, δεν κατεβαίνει όταν το θέλει η ίδια, αφού βρίσκεται πάνω από την κτίση. κατεβαίνει όταν αυτό κριθεί σωστό από Εκείνον που κυβερνά με ζύγι και μέτρο τη ζωή μας.

81.Όταν διωχθεί από την ψυχή μας η ακηδία και από τη διάνοια η πονηρία, τότε ο νους, μένοντας γυμνός στην απλότητά του, στην ανυπόκριτη ζωή που δεν καλύπτεται από πράξεις αισχύνης, ψάλλει κι αυτός καινούργιο ύμνο στο Θεό και Τον ευχαριστεί παίζοντας μελωδία ευφροσύνης, εορτάζοντας τα εγκαίνια της μέλλουσας ζωής.

82. Όταν η προσευχόμενη ψυχή αρχίσει να έχει θειότερες εμπειρίες τότε κι αυτή, όπως η νύμφη του Άσματος, τέτοια λόγια λέει στις όμοιές της ψυχές: «Ο αγαπημένος μου άπλωσε το χέρι από το άνοιγμα της θύρας, και τα σπλάχνα μου ταράχθηκαν γι' αυτόν»(57).

83. Όπως ο στρατιώτης, όταν επιστρέψει από τον πόλεμο, βγάζει από πάνω του το βάρος των όπλων, έτσι και ο πρακτικός τους λογισμούς, ερχόμενος στη θεωρία. Γιατί ούτε ο πρώτος έχει ανάγκη τα όπλα, αν δεν είναι σε πόλεμο, ούτε ο δεύτερος τους λογισμούς, αν δεν στρέφεται στα αισθητά.

84. Οι πρακτικοί θεωρούν τα όντα πως είναι κατά την εξωτερική κατάσταση, ενώ οι θεωρητικοί πως αυτά είναι κατά τη φύση τους. Μόνο οι γνωστικοί θεωρούν τους λόγους των όντων και κατά τους δύο τρόπους.

85. Στους λόγους των σωματικών όντων αναγνωρίζονται τα ασώματα. Στα ασώματα επισημαίνεται ο υπερούσιος λόγος, προς τον οποίο βιάζεται να φτάσει κάθε αγωνιζόμενη ψυχή.

86. Οι λόγοι των ασωμάτων είναι σαν κόκκαλα που σκεπάζονται εξωτερικά από τα αισθητά. Αυτούς δεν θα τους δει κανείς απ' όσους δεν έχουν ελευθερωθεί από την εμπαθή προσκόλληση στα αισθητά.

87. Βγάζει από πάνω του τα όπλα ο στρατιώτης, όταν αφήσει τον πόλεμο . Και ο θεωρητικός τους λογισμούς, όταν καταλήγει στον Κύριο.

88. Ο στρατηγός που δε βρίσκει λάφυρα στον πόλεμο, στεναχωρείται. Όμοια και ο πρακτικός στην προσευχή, όταν δεν πετύχει την πνευματική θεωρία.

89. Το ελάφι, όταν δαγκωθεί από κάποιο φίδι, τρέχει στις πηγές. Και η ψυχή που πληγώθηκε από το γλυκύτατο βέλος της προσευχής, τρέχει στις λάμψεις των ασωμάτων.

90. Ούτε ο σωματικός οφθαλμός μπορεί να δει τον κόκκο του σιταριού, ούτε ο πρακτικός νους την ίδια του τη φύση, αν δε γυμνωθεί, ο μεν κόκκος από το έλυτρό του, ο δε νους από τη σχέση του με τα αισθητά, η οποία τον περικαλύπτει.

91. Τα άστρα κρύβονται με την ανατολή του ηλίου, και οι λογισμοί εγκαταλείπουν το νου όταν ο νους ξαναγυρίζει στο βασίλειό του.

92. Μετά το τέλος της πρακτικής, οι πνευματικές θεωρίες ξεχύνονται στο νου, σαν ακτίνες του ήλιου που ανέτειλαν από τον ορίζοντα. φαίνονται ότι προέρχονται έξω από το νου, ενώ είναι δικές του, και τον αγκαλιάζουν για την καθαρότητά του.

93. Ο θεωρητικός νου, όταν κατεβεί από το ύψος του ουρανού υποκύπτοντας στις ανάγκες της φύσεως, μπορεί να λέει παρόμοια με αυτά που είπε ο Μέγας Βασίλειος: «Τι είναι πιο θαυμάσιο από το θείο κάλλος; Και ποια είναι πιο χαριτωμένη από την έννοια της μεγαλοπρέπειας του Θεού; Ποιος πόθος είναι τόσο σφοδρός και αφόρητος, όπως ο πόθος του Θεού που γίνεται μέσα στην καθαρή από κάθε κακία ψυχή, που λέει με όλη τη διάθεσή της. ' ' Εγώ είμαι λαβωμένη από αγάπη'' ;(58)».

94. Εκείνος μπορεί να λέει: «Θερμάνθηκε η καρδιά μου μέσα μου και από τη μελέτη μου άναψε μέσα μου φωτιά»(59), ο όποιος δεν κουράζεται να ακολουθεί από κοντά το Θεό με την προσευχή, και δεν επιθυμεί να ζει με ανθρώπινες αδυναμίες(60).

95. Η πρακτική ψυχή, που μετά την αποβολή των κακών πιέζεται από τους πονηρούς δαίμονες και λογισμούς να στραφεί πάλι σε μάταια πράγματα και σε ψεύτικους ενθουσιασμούς(61), ας λέει παρόμοια με τη νύμφη του Άσματος: «Ξεντύθηκα το φόρεμά μου, πώς να το φορέσω πάλι; Έπλυνα τα πόδια μου, πώς να τα λερώσω;»(62)

96. Είναι προνόμιο της ψυχής που αγαπά το Θεό, να τολμά να λέει: «Πες μου, εσύ ο καλός Ποιμένας, που βόσκεις τα πρόβατά σου και που ξεκουράζεις το μεσημέρι τα αρνιά σου, για να τα ακολουθήσω, μη τυχόν βρεθώ ανάμεσα στα κοπάδια των συντρόφων σου;»(63)

97. Η πρακτική ψυχή που ζητεί να κρατήσει την προσευχή και δεν μπορεί, λέει κι αυτή παρόμοια με τη νύμφη του Άσματος: «Τις νύχτες στο κρεβάτι μου αναζήτησα εκείνον που αγάπησα. Τον ζήτησα και δεν τον βρήκα, τον κάλεσα και δεν με άκουσε. Θα σηκωθώ λοιπόν- με προσευχή πιο εντατική-, θα φέρω γύρω την πόλη, στις αγορές και στις πλατείες θα ζητήσω εκείνον που αγάπησα(64). ίσως και βρω εκείνον που είναι πάντοτε εδώ, και έξω από κάθε τι, και χορτάσω όταν αντικρύσω τη δόξα του(65)».

98. Όταν η ψυχή από τη χαρά της προσευχής αρχίζει να λούζεται από τα δάκρυα, τότε κι αυτή, παίρνοντας θάρρος, φωνάζει σαν νύμφη στον νυμφίο της: « Ας κατεβεί ο αγαπημένος μου στο κήπο του και ας φάει σαν ακρόδρυα(66) την παρηγοριά που έφτιαξαν με κόπο τα δάκρυά μου».

99. Όταν η πρακτική ψυχή, βλέποντας το μέγεθος και την ομορφιά των δημιουργημάτων(67), αρχίζει να θαυμάζει τον Δημιουργό και να απολαμβάνει την ηδονή από αυτά, τότε με έκπληξη αναφωνεί: «Πόσο ωραίος είσαι νυμφίε, κήπε του πατέρα σου! Είναι άνθος της πεδιάδας και κέδρος σαν τους κέδρους του Λιβάνου. επιθύμησα τη σκιά του και κάθισα κάτω από αυτήν, και ο καρπός του ήταν γλυκός στον λάρυγγά μου»(68).

100. Αν εκείνος που δέχεται στο σπίτι του βασιλιάδες παρουσιάζεται τόσο επίσημος και λαμπρός και γεμίζει από χαρά, πόσο μάλλον θα συμβεί αυτό στην ψυχή που, αφού καθαρίστηκε, δέχτηκε μέσα της το Βασιλέα των βασιλέων(69), σύμφωνα με αψευδή υπόσχεσή Του(70). Αλλά η ψυχή αυτή οφείλει να ασφαλίζεται με πάρα πολύ μεγάλη ευλάβεια, βγάζοντας έξω κάθε τι που φαίνεται ότι δεν αναπαύει Εκείνον, και να φέρνει μέσα ό,τι αρέσει σ' Εκείνον.

101. Εκείνος που περιμένει να κληθεί αύριο από τον βασιλιά, για τι άλλο θα φροντίσει, παρά να μελετήσει λόγια που θα του αρέσουν; Αυτό αν τηρήσει η ψυχή, δε θα βρεθεί απροετοίμαστη στο μελλοντικό δικαστήριο.

102. Μακάρια είναι η ψυχή η οποία, περιμένοντας καθημερινά να έρθει ο Κύριός της, δεν λογαριάζει καθόλου τον κόπο της ημέρας, ούτε της νύχτας, επειδή Αυτός πρόκειται να εμφανισθεί ευθύς το πρωί.

103. Όλους τους βλέπει ο Θεός, αλλά τον Θεό τον βλέπουν εκείνοι που δεν θεωρούν τίποτε, όταν προσεύχονται. Και όσοι βλέπουν το Θεό, εισακούονται συνάμα από Αυτόν. Όσοι όμως δεν εισακούονται, δεν Τον βλέπουν. Είναι μακάριος εκείνος που πιστεύει ότι τον βλέπει ο Θεός. Γιατί δε θα σαλευθεί από τη θέση του(71) χωρίς να θέλει ο Θεός.

104. Τα αγαθά της βασιλείας που είναι μέσα μας(72), τα οποία δεν είδε μάτι που αγαπά τα ωραία και δεν τ' άκουσε ακοή που αγαπά τις τιμές και δεν τα διανοήθηκε καρδιά άδεια από Άγιο Πνεύμα(73), είναι προκαταβολές που μέλλουν να δοθούν στους δικαίους στη μέλλουσα βασιλεία από το Θεό. Και εκείνος που δεν απολαμβάνει αυτά, τα οποία είναι οι καρποί του Πνεύματος(74), δεν μπορεί να απολαύσει εκείνα τα μέλλοντα.

105. Οι λογισμοί των πρακτικών μοιάζουν με ελάφια. Γιατί όπως εκείνα άλλοτε είναι πάνω στα βουνά από το φόβο των κυνηγών κι άλλοτε κάτω στις κοιλάδες σύμφωνα με τον πόθο τους, έτσι και αυτοί. Ούτε πάντοτε μπορούν να βρίσκονται σε πνευματική θεωρία, από την αδυναμία τους, ούτε συνέχεια στη φυσική θεωρία, αφού δεν ζητούν πάντοτε την ανάπαυση. Οι λογισμοί όμως των θεωρητικών γίνονται υπεροπτικοί απέναντι στα χαμηλά θεωρήματα.

106. Οι σταγόνες της δροσιάς ποτίζουν τη γη. Τις διαθέσεις της ψυχής κατά την προσευχή, τις ποτίζουν στεναγμοί με δάκρυα που βγαίνουν από την καρδιά.

107. Κανείς δε θα φτάσει στη θεωρία της θεότητας, η οποία νοείται ως Τριάδα, αν δεν ξεπεράσει την υλική δυάδα και τη γειτονική σ' αυτήν μονάδα μέσα στα νοούμενα.

108. Δεν είναι τόσο δύσκολο να κόψει κανείς το ρεύμα του ποταμού να μην τρέχει προς τα κάτω, όσο να αναχαιτίσει την ορμή του νου να μη σκορπίζεται στα ορατά, αλλά να συγκεντρώνεται όταν θέλει προς τα ουράνια και συγγενή του κατά την προσευχή. Παρόλο που αυτό είναι κατά φύση, ενώ το πρώτο είναι παρά φύση.

109. Εκείνοι που καθαίρονται, εισδύοντας με το νου τους στο εσωτερικό των ορατών, γεμίζουν από τόση έκπληξη και χαρά, ώστε να μην μπορούν να χωρέσουν πλέον κανένα επίγειο, ακόμη και αν τους περικύκλωσουν όλα τα περιζήτητα.

110. Και μόνο να ονομάσει κανείς τους νόμους της φύσεως, είναι αρκετό ώστε να προκαλέσουν μεγάλο θαυμασμό. Όταν πάλι κατανοούνται, φαίνονται σαν ανθισμένα λιβάδια που αναβλύζουν τη γλυκύτητα της πνευματικής πανδαισίας, σαν νέκταρ ουράνιο από αγνά λουλούδια.

111. Στα δροσερά άνθη των λιβαδιών, οι μέλισσες περιτριγυρίζουν τη βασίλισσά τους. Και την ψυχή που έφτασε να βρίσκεται σε αδιάλειπτη κατάνυξη, την περικυκλώνουν οι νοερές δυνάμεις σαν φίλες και οικείες και βοηθούν να εκπληρωθούν οι επιθυμίες της.

112. Μέσα στον ορατό κόσμο σαν άλλος κόσμος φαίνεται ο άνθρωπος, ενώ στο νοητό κόσμο, ο λογισμός. Ο άνθρωπος είναι ο μηνυτής του ουρανού και της γης και όσων είναι ανάμεσά τους, ενώ ο λογισμός είναι εξηγητής του νου και της αισθήσεως και όσων σχετίζονται μ' αυτήν. Χωρίς αυτούς, και οι δύο κόσμοι θα ήταν βουβοί.

113. Δεν περπατά με τόση χαρά ο αιχμάλωτος που ελευθερώνεται μετά από πολύ χρόνο όσο βαδίζει προς τα ουράνια ως προς οικεία με αγαλλίαση ο νους που ελευθερώνεται από τη σχέση με τα αισθητά.

114. Για εκείνον που δεν προσεύχεται με προσοχή, αλλά διασπάται εδώ και εκεί, ο ψαλμός θα λογαριαστεί βαρβαρικός, κι ο ίδιος βάρβαρος για τον ψαλμό, και οι δύο θα θεωρηθούν από τους δαίμονες μανιακοί.

115. Δεν είναι το ίδιο εκείνοι για τους οποίους σταυρώθηκε ο κόσμος και σταυρώθηκαν για τον κόσμο(75). Για τους πρώτους καρφιά είναι η νηστεία και η αγρυπνία. για τους δεύτερους, η ακτημοσύνη και η καταφρόνηση. Χωρίς τα δεύτερα, οι κόποι των πρώτων είναι ανώφελοι.

116. Κανένας δεν μπορεί να προσευχηθεί καθαρά, αν έχει αιχμαλωτιστεί από πάθος προς τα ωραία ή τις τιμές. Γιατί οι σχέσεις με τα αισθητά και οι μάταιοι λογισμοί, καθώς έχουν οικειότητα με τα πάθη αυτά γίνονται σαν σχοινιά πλεγμένα τριγύρω του και τραβούν παρόμοια με δεμένο σπουργίτι προς τα κάτω το νου που προσπαθεί να πετάξει στον καιρό της προσευχής.

117. Αδύνατον στο καιρό της προσευχής να είναι ειρηνικός ο νους που δεν απέκτησε την αγαπητή εγκράτεια και την αγάπη. Γιατί η εγκράτεια αγωνίζεται να καταργήσει την έχθρα του σώματος κατά της ψυχής, ενώ η αγάπη την έχθρα προς τον πλησίον για χάρη του Θεού. Και τότε η ειρήνη που ξεπερνά κάθε νου(76), αφού έρθει, υπόσχεται να μείνει μαζί με εκείνον που ειρήνευσε μ' αυτό τον τρόπο.

118. Πρέπει όποιος αγωνίζεται να μπει στη βασιλεία του Θεού, να έχει πλούσια σε αγαθά την ενάρετη εργασία του. σε ελεημοσύνες με παροχή από το υστέρημά του, και σε κόπους για χάρη της ειρήνης, με την απόφαση της υπομονής που παρέχει ο Κύριος.

119. Ούτε ο φτωχός στην αρετή από αμέλεια, ούτε ο πλούσιος στην αρετή από οίηση, θα βρεθούν μέσα στο λιμάνι της απάθειας. Γιατί κανένας τους δεν απόλαυσε τα αγαθά της δικαιοσύνης , εφόσον μεσολαβεί έλλειψη ή υπερβολή.

120. Ούτε η γη μπορεί να κάνει πλούσιο το γεωργό, αν δεν του χαρίσει πολλαπλάσιο καρπό, αλλά του επιστρέψει μόνο το σπόρο ή και μια μικρή προσθήκη, ούτε τον πρακτικό μπορεί να τον κάνει δίκαιο ή πνευματική εργασία του, αν ο ζήλος του προς το Θεό δεν είναι ανώτερος από την προαίρεση του.

121. Ούτε όλοι όσοι δεν αγαπούν τον πλησίον, μπορούν να τον μισούν, ούτε όσοι δεν τον μισούν , να τον αγαπούν. Και είναι άλλο να φθονεί κανείς την προκοπή του πλησίον, κι άλλο να του γίνεται εμπόδιο στην προκοπή. Το κατώτερο όμως σκαλοπάτι της κακίας είναι, όχι μόνον να λυπάται για τα προτερήματα του άλλου, αλλά και να τα διαβάλλει ότι δεν είναι προτερήματα.

122. Άλλα είναι τα σωματικά πάθη και άλλα τα ψυχικά. Άλλα τα φυσικά και άλλα τα παρά φύση. Εκείνος που απωθεί τα σωματικά και φυσικά πάθη, αλλά δε δείχνει καμία φροντίδα για τα άλλα, είναι όμοιος με άνθρωπο που στήνει φράχτη ψηλό και πυκνό κατά των θηρίων, χαίρεται όμως αν τα πουλιά τσιμπολογούν τα σταφύλια του λογικού αμπελιού, που πράγματι δεν κρύβονται.

123. Η ψυχή πρώτα φαντάζεται το κακό, κατόπιν το επιθυμεί, έπειτα νιώθει ηδονή ή λύπη γι' αυτό, κι έτσι στη συνέχεια φτάνει στην αίσθησή του και μετά στην επαφή μ' αυτό, την φανερή και την αφανή. Όλα τα στάδια συνοδεύουν οι λογισμοί, εκτός από την πρώτη κίνηση αν αυτή δε γίνει δεκτή, το μετέπειτα κακό μένει ανενέργητο.

124. Εκείνοι που πλησιάζουν στην απάθεια, σαλεύονται μόνον από φαντασίες, ενώ όσοι έχουν μετριάσει τα πάθη τους, από επιθυμίες. Στην αίσθηση του κακού φτάνουν εκείνοι που κάνουν κακή χρήση των πραγμάτων αλλά λυπούνται γι' αυτό, ενώ στην επαφή με το κακό, εκείνοι που το πραγματοποιούν χωρίς λύπη.

125. Η ηδονή έχει εγκατασταθεί σε όλα τα μέλη του σώματος, αλλά δεν τα ενοχλεί όλα ομοίως. Άλλα τα ενοχλεί σε σχέση μάλλον με το επιθυμητικό μέρος της ψυχής, άλλα με το θυμικό και άλλα με το λογιστικό, με τη γαστριμαργία, την οξυθυμία και την πονηρία, την αιτία όλων των ανόσιων παθών.

126. Είναι ανάγκη τα αισθητήρια να ανοίγονται σαν πύλες πόλεως. Είναι όμως απαραίτητο να μην επιτρέπομε, μαζί με όσα είναι αναγκαία, να μπαίνουν και "έθνη που θέλουν τους πολέμους"(77) και γίνονται αίτια μάχης.

127. Η ηδονή είναι η μητέρα της επιθυμίας, η οξυθυμία του θυμού και η πονηρία του φθόνου. Δεν μπορεί να ειρηνεύει με τα δεύτερα όποιος δεν αγωνίζεται εναντίον των πρώτων. Ούτε πάλι μπορεί να μπει στο λιμάνι του μετριασμού των παθών εκείνος που εργάζεται τις εντολές αναγκαστικά.

128. Εκείνοι που αποκρούουν τις προσβολές των λογισμών, δεν τους επιτρέπουν να μπαίνουν μέσα στο λογικό αμπέλι σαν θηρία και να το καταστρέφουν. Εκείνοι που προχωρούν στο συνδυασμό με τους λογισμούς, αλλά δεν τους δέχονται με ευχαρίστηση, απλώς τους επιτρέπουν να μπουν στο αμπέλι, αλλ' όχι και να αγγίξουν τίποτε απ' αυτό. Εκείνοι που συνομιλούν μ' ευχαρίστηση με τα πάθη μέσω των λογισμών, αλλά δεν φτάνουν στη συγκατάθεση, είναι όμοιοι με εκείνους που άφησαν τον αγριόχοιρο να περάσει μέσα στο αμπέλι και το φράχτη(78), αλλά δεν του επέτρεψαν να χορτάσει από τα σταφύλια. Έπειτα όμως τον βρίσκουν ισχυρότερο από τη δύναμή τους, όταν πληθύνουν τις συγκαταθέσεις τους στα πάθη.

129. Δεν έφτασε στην απλότητα εκείνος που έχει ακόμη ανάγκη να φροντίζει για το φραγμό που είναι η εγκράτεια. Δεν είναι ο τέλειος, λέει, που εγκρατεύεται, αλλά αυτός που ακόμη αγωνίζεται(79). Αυτός μοιάζει μ' εκείνον που έχει αμπέλι η χωράφι όχι ανάμεσα σε άλλα αμπέλια ή χωράφια, αλλά κάπου απόμερα, και γι' αυτό χρειάζεται μεγάλη φύλαξη και νήψη. Γιατί το αμπέλι εκείνου που έφτασε στην απλότητα, μένει ανέγγιχτο από οποιονδήποτε, σαν να ανήκει σε κάποιο βασιλιά ή φοβερό άρχοντα, που και μόνον ακούγοντας το όνομά του οι κλέφτες και οι περαστικοί τρομάζουν στη σκέψη να μπουν μέσα.

130. Πολλοί ανεβαίνουν στο σταυρό της κακοπάθειας, λίγοι όμως είναι εκείνοι που υποφέρουν και τα καρφιά του. Γιατί πολλοί δέχονται υπάκουα τους θεληματικούς κόπους και τις θλίψεις, τους αθέλητους όμως, μόνο εκείνοι οι οποίοι πέθαναν τελείως για τον κόσμο αυτό και την ανάπαυσή του.

131. Πολλοί είναι που ξεντύθηκαν όλους τους δερμάτινους χιτώνες(80), τον τελευταίο όμως της κενοδοξίας, μόνο εκείνοι που σιχάθηκαν τη μητέρα της την αυταρέσκεια.

132. Εκείνος που του προσφέρονται ανθρώπινοι έπαινοι και σωματική ανάπαυση, αλλά δεν τα αποδέχεται, αυτός έχοντας γυμνωθεί από τον τελευταίο χιτώνα της κενοδοξίας, αξιώθηκε να φορέσει από εδώ τη λαμπρότητα της ουράνιας κατοικίας που με πολλούς στεναγμούς επιζητούμε(81).

133. Άλλο είναι η ενέργεια και άλλο το έργο. Το έργο φανερώνει την ολοκληρωμένη αμαρτία, ενώ η ενέργεια είναι δείγμα ηδυπάθειας που ενεργείται εσωτερικά και όχι εξωτερικά. Όπως εκείνοι που δε μετακινούνται από τη γη τους πληρώνουν όμως φόρους στους δυνάστες τους εκείνα που επιθυμούν.

134. Όσο η γεύση επιμένει στις ηδονές, αδύνατο να μην ακολουθούν και όλες τις αισθήσεις, ακόμη και αν στους πιο ψυχρούς φαίνεται ότι ησυχάζουν τα υπογάστρια, όπως των γερόντων που δε διεγείρονται λόγω μαρασμού. Αλλά μια στείρα που μοιχεύεται, δε θα θεωρηθεί φρόνιμη επειδή δε γεννά. Φρόνιμο θα πούμε εκείνον που δεν παθαίνεται εσωτερικά, ούτε θέλγεται από την όραση.

135. Η ποιότητα του επιθυμητικού της ψυχής ελέγχεται στις τροφές, στις μορφές και στις φωνές, τις θελκτικές και τις όχι θελκτικές. Είτε κάνει απλή χρήση τους με τη γεύση, την όραση και την ακοή, είτε κατάχρηση, είτε βρίσκεται σε μια μια μέση κατάσταση.

136.Όπου δεν προηγείται ο φόβος, οι λογισμοί βρίσκονται σε σύγχυση σαν πρόβατα χωρίς ποιμένα(82). Όταν όμως ο φόβος προηγείται ή ακολουθεί, βρίσκονται σε τάξη και μέσα στη μάνδρα της ευνομίας.

137. Ο φόβος είναι γιος της πίστεως, είναι και βοσκός των εντολών. Εκείνος που δεν απέκτησε την μητέρα του, δε θα αξιωθεί να γίνει πρόβατο της βοσκής του Κυρίου.

138. Άλλοι έχουν μόνο τις αρχές των καλών, άλλοι και τις μεσότητές τους, άλλοι έχουν και τα τέλη τους. Χωρίς αυτά, ο καθένας θα βρεθεί σαν απλός στρατιώτης ή αξιωματικός χωρίς μισθοδοσία. Και γι' αυτό, ο μεν στρατιώτης μόνο το δικό του σπίτι φυλάει από εκείνους που θέλουν να το βλάψουν ο δε αξιωματικός δεν έχει τη πρέπουσα τιμή από όποιους συναντά.

139.Εκείνοι που μας παρακινούν να τους ακολουθούμε στις ηδονές του λάρυγγα, ενώ είμαστε ατελείς, κάνουν κάτι παρόμοιο με εκείνους που μας προτρέπουν να αναξέομε τις θεραπευμένες πληγές μας ή για ευχαρίστηση να ξύνομε την ψώρα, ή να τρώμε εκείνα που προκαλούν πυρετό, ή να ξεφράζομε το αμπέλι και να αφήνομε να μπαίνει σαν αγριόχοιρος το φρόνημα της σάρκας και να βόσκει σαν να ήταν σταφύλια τις καλές έννοιες. Σ' αυτούς δεν πρέπει να πειθόμαστε, ούτε να μας λυγίζουν οι ενοχλητικές κολακείες ανθρώπων και παθών. Αντίθετα, να ενισχύομε το φράχτη με την εγκράτεια, έως ότου πάψουν να ουρλιάζουν τα θηρία, τα σαρκικά πάθη, και οι μάταιοι λογισμοί να μην κατεβαίνουν σαν πουλιά και να βλάπτουν το αμπέλι, δηλαδή την ψυχή που είναι φορτωμένη με θεωρίες σταλμένες από τον Ιησού Χριστό, τον Κύριό μας. Σ΄ Αυτόν ανήκει η δόξα στους αιώνες. Αμήν.

********************************

38. Έξ. 22, 29.

39. Α΄ Κορ. 9, 24.

40. Ψαλμ. 22, 5.

41. Β΄ Κορ. 12, 7.

42. Β΄Κορ. 3, 18.

43. Έξ. 3, 8.

44. Αρ. 11, 7.

45. Ψαλμ. 50, 14.

46. Παροιμ. 23, 29.

47. Ψαλμ. 41, 5.

48. Φιλιπ. 1, 23.

49. Γεν. 12, 1.

50. Ρωμ. 4, 11.

51. Λουκ. 12, 35.

52. Ψαλμ. 59, 11.

53. Ψαλμ. 39, 5.

54. Δευτ. 1, 43-44.

55. Ιώβ 39, 7 και 10.

56. Έξ. 15, 20-21.

57. Άσμα 5, 4.

58. Άσμα 2, 5.

59. Ψαλμ. 38, 4.

60. Ιερ. 17, 16.

61. Ψαλμ. 39, 5.

62. Άσμα 5, 3.

63. Άσμα 1, 7.

64. Άσμα 3, 1-2.

65. Ψαλμ. 16, 15.

66. Άσμα 4, 16.

67. Σ. Σολ. 13, 5.

68. Άσμα 2, 1-3.

69. Αποκ. 19, 16.

70. Ιω. 14, 23.

71. Ψαλμ. 72, 2.

72. Λουκ. 17, 21.

73. Α΄ Κορ. 2, 9.

74. Γαλ. 5, 22.

75. Γαλ. 6, 14.

76. Φιλιπ. 4, 7.

77. Ψαλμ. 67, 31.

78. Ψαλμ. 79, 14.

79. Α΄Κορ. 9, 25.

80. Γεν. 3, 21.

81. Β΄Κορ. 5, 2.

82. Μαρκ. 6, 34.

83. Ψαλμ. 79, 14.

 

Εισαγωγή στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο απο το Βιβλίο :

Φιλοκαλία τωνΙερών Νηπτικών,τόμος Γ΄

Η ηλεκτρονική επεξεργασία  μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

 http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: