1. Επιστολή Α΄ (ΙΑ΄) - 4. Επιστολή Δ΄ (ΙΒ΄)

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα

Κεφάλαιο Γ΄

Ιστορικός σχολιασμός και θεολογική ανάλυση των Επιστολών του αγίου Χρυσοστόμου προς την Ολυμπιάδα

1. Επιστολή Α΄ (ΙΑ΄)

α. Γραμματολογικά Σύμφωνα με την πρώτη αρίθμηση είναι η υπ’ αριθμ. ια΄ επιστολή.

Εκδεδομένη βρίσκεται PG 52, 549-623 ΕΠΕ 37, 384-351SC 13, 95, με την επιμέλεια της Anne-Marie Malingrey, στην οποία έκδοση παραπέμπουμε κατά το σχολιασμό όλων των επιστολών του Χρυσοστόμου προς την Ολυμπιάδα82.

Ως προμετωπίδα όλης της επιστολογραφίας τίθενται τα στοιχεία  του  αποστολέως  και  της  παραλήπτριας:  «Τῇ δεσποίνῃ μου τῇ αἰδεσιμωτάτῃ καί Θεοφιλεστάτῃ διακόνῳ Ὀλυμπιάδι Ἰωάννης ἐπίσκοπος ἐν Κυρίῳ χαίρειν».

Ως τόπος συγγραφής υποτίθεται ο πρώτος σταθμός της εξορίας  του  Χρυσοστόμου,  η  Νίκαια,  και  ως  χρόνος συγγραφής ο Ιούνιος του 404.

Η μεταφορική βεβαίως χρήση θαλάσσιας ορολογίας στην αρχή της επιστολής, «νῦν κατά ῥοῦν ἡμῖν ἅπαντα φέρεται καί ἐξ οὐρίας πλέομεν», «ὕφαλοι καί σπιλάδες, στρόβιλοι καί καταιγίδες … κρημνοί καί σκόπελοι˙ καί διά τοιούτου πλέοντες πελάγους τῶν ἐν λιμένι σαλευόντων οὐδέν χεῖρον, διακείμεθα»83, πιθανόν συνηγορεί στην διά θαλάσσης αρχική μετακίνηση του  Ιωάννου από  την  Κωνσταντινούπολη στη Νίκαια   και   ίσως   υποδηλώνει   ότι   η   συγγραφή πραγματοποιήθηκε ή έστω ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του «εν λόγῳ πλοῦ».

β. Ιστορικές αναφορές σε πρόσωπα

Η συνοδεία των επαρχικών αποτελούνταν από απόσπασμα της φρουράς του επάρχου της Κωνσταντινουπόλεως, με εντολή να τον συνοδεύσει στον τόπο της εξορίας, ο οποίος εξ αρχής δεν ήταν επακριβώς ορισμένος.

Ο επίσκοπος Περγάμιος, μαθητής και πιστό πνευματικό τέκνο του Ιωάννου, συνοδός του στην πρώτη περίοδο της εξορίας, επιτελούσε συχνά έργο ταχυδρόμου και συνδέσμου με τη χρυσοστομική ομάδα της βασιλεύουσας84. Προσπάθησε πολύ να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης του εξορισμένου πνευματικού του πατρός, τόσο ο ίδιος, όσο και πρόσωπα του οικογενειακού του περιβάλλοντος, όπως οι αδελφές του και ο  γαμβρός  του,  πιθανόν  ο  διοικητής  της  Αρμενίας Σώπατρος85.

γ. Σχολιασμός περιεχομένου

Τα τραγικά γεγονότα στην Κωνσταντινούπολη, τα οποία οδήγησαν στην  αυτοκρατορική απόφαση της  εξορίας του Ιωάννου του Χρυσοστόμου, βιώθηκαν από όλα τα εμπλεκόμενα πρόσωπα κατά διαφορετικό τρόπο.

Ο συγκλονισμός της Ολυμπιάδος είναι απόλυτα κατανο- ητός για τον πνευματικό της πατέρα. Για το λόγο αυτό καθίσταται σαφής ο πρωταρχικός σκοπός και της παρούσης, αλλά και του συνόλου των επιστολών του προς τη διακόνισσά του86.

Ο Ιωάννης επιθυμούσε να την καθησυχάσει και να της εμπνεύσει την ελπίδα. Ο καθησυχασμός αφορούσε κατ’ αρχήν την προσωπική του υγεία, διότι η Ολυμπιάς γνώριζε τη σωματική  του  ευαισθησία  στις  κακουχίες.  Γι’  αυτό σημειώνει «ἡμεῖς γάρ ἐν ὑγιείᾳ καί ἐν εὐθυμίᾳ διάγομεν. Καί γάρ καί τό σῶμα ἡμῖν ἐρρωμενέστερον γέγονε καί καθαρόν ἀναπνέομεν ἀέρα»87.

Κατά δεύτερο λόγο ο καθησυχασμός αφορoύσε τη στρα- τιωτική συνοδεία των επαρχικών. Οι βιαιότητες στην Κων- σταντινούπολη  προϊδέαζαν  για  σκληρότητα  συμπεριφοράς τους, όμως η πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Η προσωπι- κότητα του Χρυσοστόμου προφανώς επηρέασε πολύ τα μέλη του συνοδευτικού στρατιωτικού αποσπάσματος και απεκάλυψε μία απρόσμενη αγάπη προς το πρόσωπό του, ώστε «τά οἰκετῶν ποιοῦντες» να τον φροντίζουν για όλα και να μακαρίζουν τους εαυτούς τους «διά τήν διακονίαν ταύτην»88.

Ο τονισμός των γεγονότων αυτών αντιστρέφει την κατά- σταση «Ὅσῳ τά τῶν πειρασμῶν ἐπιτείνεται, τοσούτῳ καί τά τῆς παρακλήσεως ἡμῖν αὔξεται καί χρηστοτέρας ἔχομεν περί τῶν μελλόντων τάς ἐλπίδας»89. Τη δύναμη της ελπίδας επεδίωκε ο Χρυσόστομος να εμφυσήσει στην Ολυμπιάς, να της μεταδώσει καλή διάθεση. Για το λόγο αυτό επιζητούσε τάχιστα επιστολή της μέσω του επισκόπου Περγαμίου, κοινού πνευματικού φίλου και αδελφού.

2. Επιστολή Β΄ (Ι΄)

Σύμφωνα με την πρώτη αρίθμηση είναι η υπ’ αριθμ. I΄ επιστολή.

α. Γραμματολογικά Εκδεδομένη βρίσκεται: PG 52, 556-572 EΠΕ 37, 350-351, SC 13, 96. Στο κείμενο της επιστολής καθορίζεται επακριβώς ως ημερομηνία συγγραφής, η 3η Ιουλίου του 404, και ως τόπος η Νίκαια, από όπου πρόκειται να μετακινηθεί ο Χρυσόστομος άμεσα προς την Καισάρεια της Καππαδοκίας.

β. Ιστορικές αναφορές σε πρόσωπα

Ο εμπιστευτικός ρόλος του επισκόπου Περγάμιου τονίζεται και  στη  δεύτερη επιστολή. Η  εγγύτητα της Νίκαιας προς την Κωνσταντινούπολη έδινε το πλεονέκτημα της γρήγορης μετακίνησης τόσο του Περγάμιου, όσο και άλλων «πολλῶν … δυναμένων γράμματα κομίσαι»90

γ. Σχολιασμός περιεχομένου

Ο Χρυσόστομος εκφράζει τη μεγάλη θλίψη του «σφόδρα ἤλγησα»91  για τη μη παραλαβή επιστολής της Ολυμπιάδος, παρά το γεγονός ότι υπήρχε η ευχέρεια ταχείας αποστολής λόγῳ των πολλών εμπίστων προσώπων, που εκτελούσαν καθήκοντα ταχυδρόμων. Το κύριο μέλημά του ήταν «τῆς ἀθυμίας τό νέφος»92ελπίζοντας ότι από της «πυκνότητος» των επιστολών του η Ολυμπιάς θα κατάφερνε να το αποδιώξει από την ψυχή της. Την  επιβεβαίωση αυτής της  ελπίδας του  ανέμενε στις επιστολές της, προκειμένου να αυξήσει τον αριθμό των δικών του επιστολών.

 

 

3. Επιστολή Γ΄ (Θ΄)

α. Γραμματολογικά

Σύμφωνα με την πρώτη αρίθμηση είναι η υπ’ αριθμ. θ΄ επιστολή. Εκδεδομένη βρίσκεται εἰς PG 52, 572-590 EΠΕ 37, 352-353, SC 13, 97.

Η εσωτερική μαρτυρία της επιστολής καθορίζει ως τόπο συγγραφής την Καππαδοκία, πλησίον της Καισάρειας, επόμενο σταθμό της εξορίας του. Επομένως ο χρόνος συγγραφής της τοποθετείται στα τέλη του Ιουλίου του 404.

β. Σχολιασμός περιεχομένου

Η  πορεία  από  τη  Νίκαια  προς  την  Καισάρεια περιελάμβανε διόδους και σταθμεύσεις σε πολλές πόλεις, όπως στο Δορύλαιο, και στην Άγκυρα. Η συμπάθεια του απλού κόσμου προς το πρόσωπο του Χρυσοστόμου εκδηλωνόταν αφ’ ενός με το πλήθος που συνέρρεε κοντά του, και αφ’ ετέρου με  εκδηλώσεις  έντονης  θλίψης  και  στενοχώριας,  με «κρουνούς  δακρύων»93.  Την  ίδια  εικόνα  περιγράφει  ο

ιεράρχης και σε ανάλογη επιστολή του προς τον επίσκοπο Κυριακό94. Ο  Χρυσόστομος ικέτευε  και  συμβούλευε  με  πενιχρά αποτελέσματα τους χριστιανούς να συνέλθουν και να απομα- κρύνουν τη θλίψη της . Οι εικόνες αυτές οδηγούσαν τη σκέψη του στους πιστούς της Κωνσταντινουπόλεως και ιδιαι- τέρως στην Ολυμπιάδα. Αντιλαμβάνοταν ότι η δική τους θλίψη και αθυμία θα ήταν συγκριτικά πολύ μεγαλύτερη. Όμως πίστευε  ότι  εκεί  στη  Βασιλεύουσα  επιδείκνυαν  την «προσήκουσα ἀνδρεία» ως καλοί κυβερνήτες του σκάφους σε ώρα   «ἀνέμου   σφοδροῦ.   Παρηγορητικά   τονίζει   «ὅσῳ  σφοδρότερος ὁ χειμών, τοσούτῳ καί μείζονα τά βραβεῖα»95.

4. Επιστολή Δ΄ (ΙΒ΄)

α. Γραμματολογικά

Σύμφωνα με την πρώτη αρίθμηση είναι η υπ’ αριθμ. ιβ΄επιστολή. Εκδεδομένη βρίσκεται εις PG 52, 590-596 EΠΕ 37, 354-357SC 13, 98-99

Η επιστολή γράφτηκε αμέσως μετά την προηγούμενη από την Καισάρεια της Καππαδοκίας, όπου και παρέμεινε σχεδόν ένα μήνα, τον Αύγουστο του 404.

β. Ιστορικές αναφορές σε πρόσωπα

Η πρώτη ανώνυμη μνεία προσώπων αφορά τους γιατρούς της Καισαρείας, οι οποίοι επαινούνται ιδιαιτέρως, επειδή αποκατέστησαν γρήγορα και ικανοποιητικά την ευαίσθητη φύ- ση του Χρυσοστόμου, από εμπύρετες ασθένειες, οι οποίες τον προσέβαλαν κατά την οδοιπορία προς την Καισάρεια. Περιγραφή λεπτομερέστερη αυτής της οδυνηρής καταστάσεώς του υπάρχει σε επιστολή του προς την Θεοδώραν96. Οι γιατροί  της  Καισάρειας  χαρακτηρίζονται  «ἄριστοι  καί σφόδρα εὐδοκιμώτατοι»97  συνδυάζοντες την τέχνη τους με συμπάθεια και αγάπη προς το πρόσωπό του Ιωάννου. Μνημονεύεται μάλιστα και η περίπτωση ενός εξ αυτών, ο οποίος «ὑπέσχετο» να τον συνοδεύσει στην οδοιπορία, μαζί και με πολλούς άλλους τοπικούς αξιωματούχους.

Ως γραμματοκομιστής, χωρίς όμως καμμία επιστολή προς τον Χρυσόστομο, αφίχθηκε στην Καισάρεια ο αδελφός του επισκόπου Μαξίμου, έμπιστο πρόσωπο, χωρίς να κατονομάζεται.

Ο επίσκοπος Μάξιμος, πιθανόν ο Σελευκείας, είχε κατάδιωχθεί ως φίλος του Ιωάννου. Σε προσωπική επιστολή του ο Χρυσόστομος τον εγκωμιάζει «ἐφ’ οἷς πέπονθε παρανόμως»98.

Ο πρεσβύτερος Τίγριος, αφοσιωμένος στον Χρυσόστομο κληρικός της Κωνσταντινουπόλεως, συνελήφθη μαζί με την Ολυμπιάδα, ως δήθεν εμπρηστής της Μεγάλης Εκκλησίας. Υπέστη βασανισμούς και αργότερα εξορίσθηκε99.

Ο Συννάδων ή Εμέσσης Κυριακός υπήρξε συνοδός του Ιω- άννου στην πρώτη περίοδο της εξορίας του. Στη Βιθυνία όμως  συνελήφθη  μαζί  με  άλλους  και  οδηγήθηκε  στη Χαλκηδόνα. Κατά τον Παλλάδιο εξορίσθηκε στην Παλμύρα της Μεσοποταμίας100. Σώζονται πολλές επιστολές του Χρυσοστόμου προς αυτόν, σε μία μάλιστα υπάρχει η επιγραφή «πρός Κυριακόν ἐπίσκοπον ἐν ἐξορίᾳ ὄντα καί αὐτόν»101. Στην συγκεκριμένη συγκυρία αισθανόμενος ο Ιωάννης λύπη αποφεύγει να  του  στείλει επιστολή. Επιδεικνύει όμως ενδιαφέρον για την κατάληξη των συνοδών του επισκόπου Κυριακού, οι οποίοι επίσης υφίσταντο διώξεις.

Η μνεία των γυναικών αδελφών του επισκόπου Περγαμίου και οι ευχαριστίες του Χρυσοστόμου προς αυτές εξειδικεύονται όχι μόνον στη φροντίδα τους για το πρόσωπό του, αλλά και στη διαμεσολάβησή τους πιθανόν στον δούκα (διοικητή) της περιοχής της Αρμενίας, τον Σώπατρο. για τον οποίο ο Ιωάννης σημειώνει σε άλλη του επιστολή ότι «ἐπεδείξατο περί ἡμᾶς θεραπείαν πλείονα ἤ πατήρ»102. Οδούκας συνδεόταν με συγγενική σχέση προς την οικογένεια του Περγαμίου, καθ’ όσον ήταν γαμβρός τους. Η προθυμία του μάλιστα να επισκεφθεί ο ίδιος τον εξόριστο αρχιεπίσκοπο αποκαλύπτει την ευμενή του στάση και υπογραμμίζεται ιδιαιτέρως από τον Χρυσόστομο.

γ. Σχολιασμός περιεχομένου

Ο Ιωάννης αρχικώς ενημερώνει για τη βελτίωση της κατάσταστής του στην Καισάρεια με τη βοήθεια εκλεκτών γιατρών, οι οποίοι αποκατέστησαν την τρωθείσα από τις κακουχίες της οδοιπορίας υγεία του τονίζοντας «Ἐν ὑγιείᾳ ἐσμεν καί εὐθυμίᾳ»103.

Το παράπονό του για τη σπανιότητα επιστολών όχι μόνον από την Ολυμπιάς, αλλά και από άλλους, εκφράζεται έντονα.«Ἡ σπάνις τῶν γραμματηφόρων»104  ως αιτιολογία δεν υφίσταται, καθόσον φθάνουν τέτοια πρόσωπα στην Καισάρεια, χωρίς όμως επιστολές προς τον εξόριστο πνευματικό τους πατέρα. Ζητάει διαρκή πληροφόρηση για την υγεία όλων των αγαπημένων του προσώπων. Παρ’ όλα αυτά εκφράζει την ευγνωμοσύνη του για τις προσπάθειές τους να μεταβάλουν την αυτόκρατορική απόφαση και να επιλεγεί τόπος εξορίας κοντινότερος. Συστήνει να σταματήσουν αυτές οι προσπάθειες, υπογραμμίζοντας την αγάπη και τη φροντίδα που βρήκε στην Καισάρεια. Παρά τις πολλές κακουχίες της εξορίας του ο Ιωάννης καταλήγει «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν˙ οὐ γάρ παύσομαι τοῦτο ἐπιλέγων ἀεί ἐπί πᾶσί μοι  τοῖς συμβαίνουσιν»105

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

83 Ολυμπιάς-Επιστολή Α΄, SC 13, 95.1a

84 Ολυμπιάς-Επιστολή Α΄, SC 13, 95.1c.

85   ΙΩΑΝΝΟΥ  ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή 64, PG 52, 644 Βλ. και ΙΩΑΝΝΟΥ

ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή 4΄, PG 52, 590-596.

86 Για τη διάσταση της πνευματικής πατρότητος του ιερού Χρυσοστόμου

βλ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, «Ο ιερός Χρυσόστομος», σ. 187-199.

87 Ολυμπιάς-Επιστολή Α΄, SC 13, 95.1b.

88 Ολυμπιάς-Επιστολή Α΄, SC 13, 95.1b. Παρόμοιο περιεχομένου και οι

Επιστολές ΡΙΕ΄ Θεοφίλω πρεσβυτέρω, ΕΠΕ 38, 208-209 και ΣΕ΄ Ανατολίω επαρχικώ,  ΕΠΕ  38,  370-373,  όπου   μάλιστα   κατονομάζονται εγκωμιαστικώς οι επικεφαλείς αξιωματικοί Ανατόλιος και Θεόδωρος. Βλ. THIERRY, St. Jean Chrysostome et l’ impératrice, σ. 261-262.

89 Ολυμπιάς-Επιστολή Α΄, SC 13, 95.1a

93 Ολυμπιάς-Επιστολή Γ, SC 13, 97.1a

94 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή ΡΚΕ΄, PG 52, 685.

95 Ολυμπιάς-Επιστολή Γ΄ (Θ΄), SC 13, 97.1a

96 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή ΡΚ΄, PG 52, 675.

97 Ολυμπιάς-Επιστολή Δ΄ (ΙΒ΄), SC 13, 98.1a

99 ΣΩΖΟΜΕΝΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, 8, 24. PG 47, 1580. Βλ. THIERRY,

St. Jean Chrysostome et l’ impératrice , σ. 265-267.

100 Βλ.ΠΑΛΛΑΔΙΟΥ, Διάλογος, PG 47, 72

101 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή ΞΔ΄, PG 52, 681-685.

102 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή ΞΔ΄, PG 52, 644

103 Ολυμπιάς-Επιστολή Δ΄ (ΙΒ΄), SC 13, 98.1b

104 Ολυμπιάς-Επιστολή Δ΄ (ΙΒ΄), SC 13, 98.1b

105 Ολυμπιάς-Επιστολή Δ΄ (ΙΒ΄), SC 13, 98.1b-99.1b.

π. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΣΑΪΝΙΔΗ

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα

Ιστορικά –Προσωπογραφικά - Ποιμαντικά

Μεταπτυχιακή Εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολήςτου Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Τομέας Αγίας Γραφής και Πατερικής Γραμματείας

Σύμβουλος Καθηγητής πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Η ηλεκτρονική επεξεργασία  επιμέλεια και μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

 http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: