6. Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄) - 7 Επιστολή Ε΄ (Η΄)

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα

5. Επιστολή Ε΄ (Η΄)

α. Γραμματολογικά

Σύμφωνα με την πρώτη αρίθμηση είναι η υπ’ αριθμ. η΄ επιστολή. Εκδεδομένη βρίσκεται εις PG 52, 596-598 EΠΕ 37, 356-359, SC 13, 100-101.

Στο δρόμο από την Καισάρεια προς την Κουκουσό γρά- φτηκε η επιστολή στα τέλη του Αυγούστου του 404. Η εσωτερική μαρτυρία της επιστολής βασίζεται στη μνεία των εκδηλώσεων συμπαθείας και των «ὀδυρμῶν» των απλών αν- θρώπων, οι  οποίοι βλέπουν τον  άγιο  αρχιεπίσκοπο να διέρχεται σε αυτήν την κατάσταση από τα χωριά τους.

β. Ιστορικές αναφορές σε πρόσωπα Ο Ιωάννης μνημονεύει τη λήψη επιστολής «τοῦ ποθει- νοτάτου Ἀραβίου»106, του οποίου μάλιστα η σύζυγος ήταν πολύ καλή φίλη της Ολυμπιάδας.

Ο Αράβιος υπήρξε στενός φίλος του Χρυσοστόμου, και μάλιστα είχε θέσει στη διάθεσή του την ιδιοκτησία που διατηρούσε στη Σεβάστεια, έχοντας την ελπίδα ότι εκεί θα επέτρεπαν οι διώκτες να παραμείνει εξόριστος ο αρχιεπίσκοπος. Σε επιστολή του ο Ιωάννης τον ευχαριστεί ιδιαιτέρως πληροφορηθείς αυτήν την πρόθεση του Αραβίου107.

Αξιομνημόνευτη είναι σέ ἄλλη επιστολή του Χρυσοστόμου η αποστροφή «οἶδά σου τήν ἀγάπην, οἶδά σου τό φίλτρον τό θερμόν, τό γνήσιο, τό εἰλικρινές, τό διαρκές»108.

γ. Σχολιασμός περιεχομένου

«Παραμυθίας λόγον», θεωρεί ο Χρυσόστομος στις κακουχίες του το γεγονός του πλήθους των ανθρώπων, που συμμερίζονται  τις  ταλαιπωρίες  του  και  «συναλγοῦν»  στα παθήματά  του,  «τό  κοινωνούς  ἔχειν  τῆς  ἀθυμίας  τήν οἰκουμένην ἅπασαν»109.

Ως δεύτερη αιτία παραμυθίας προβάλλει στην Ολυμπιάς την τωρινή καλή του υγεία, τήν άνεση και την ασφάλεια μετά από παθήματα και θλίψεις, που στην παρούσα επιστολή απόφεύγει να περιγράψει αναλυτικά.

Ο Ιωάννης στοχεύει στη συνέχεια στο «βαρύ τοῦτο τῆς ἀθυμίας φορτίον»110  της «θεοφιλεστάτης δεσποίνης» Ολυμ- πιάδος, το οποίο τροφοδοτούσαν δύο αιτίες, αφ’ ενός οι διώξεις του πνευματικού της πατρός, και αφ’ ετέρου η κυριαρχία των εχθρών του, οι οποίοι «παρανομήσαντες» είχαν καταλάβει τις επισκοπικές έδρες πολλών πόλεων και ευημερούσαν.

Ο Χρυσόστομος υπενθυμίζει ότι «καί τά χρηστά καί τά λυπηρά τοῦ παρόντος βίου παροδεύεται ἅπαντα»111. Η προσκαιρότητα όλων των γεγονότων αποδεικνύεται από το ότι αποτελούν «ὁδοῦς», οι οποίες καταλήγουν σε διαμετρικά αντίθετους αιώνιας σημασίας προορισμούς. Η κατά Χριστόν φιλοσοφία θεωρεί «σκιάν» και «καπνόν» τα ανθρώπινα, από τα οποία οφείλει και η Ολυμπιάς να απελευθερωθεί.

Ιδιαιτέρως ο  Ιωάννης  τονίζει  το  κακό  τέλος  που αναμένει τους «παρανομήσαντας», και μάλιστα εκείνους, οι οποίοι όχι μόνο δεν τιμωρούνται, αλλά και απολαμβάνουν τιμές στον παρόντα κόσμο. Αυτοί αποκομίζουν «μέγιστον τιμωρίας ἐφόδιον» κατά τη μέλλουσα κρίση. Για το λόγο αυτό είναι άξιοι θρήνων˙ «δάκρυε διά ταῦτα μᾶλλον αὐτούς καί θρήνει»112.

Ευελπιστούσε ο Ιωάννης ότι με κάθε επιστολή του ως φάρμακο βοηθούσε την πνευματική του θυγατέρα προκειμένου να θεραπευθεί από τη νόσο της αθυμίας.

δ. Αγιογραφικές αναφορές113

Μνεία δύο αγιογραφικών, καινοδιαθηκικών αναφορών υπάρχουν στην επιστολή:

i). «… πλατεῖα ἡ πύλη καί εὐρύχωρος ἡ ὁδός ἡ ἀπάγουσα εἰς τήν ἀπώλειαν  στενή ἡ πύλη καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός ἡ ἀπάγουσα εἰς τήν ζωήν … »114. Τα λόγια του Κυρίου χρησιμοποιούνται και προς τις δύο κατευθύνσεις με την επισήμανση ότι η λέξη «ὁδός» σημα- τοδοτεὶ την προσωρινότητα κάθε κατάστασης στην παρούσα ζωή.

Μακαρίζονται οι πορευόμενοι στην οδό των θλίψεων και θεωρούνται αξιολύπητοι όσοι δια της «πλατείας πύλης» και της «εὐρυχώρου ὁδοῦ» πορεύονται με βεβαιότητα στην αιώνια απώλεια.ii). Ως απτό παράδειγμα της παραπάνω αλήθειας προβάλλει ο Χρυσόστομος την παραβολή του πλουσίου και του φτωχού Λαζάρου115, τονίζοντας ότι η βάσανος του πλουσίου ήταν  οδυνηρότερη, επειδή δεν  επέδειξε μόνον ωμότητα έναντι του Λαζάρου, αλλά την επέδειξε ζώντας ο ίδιος σε ευημερία και αφθονία υλικών αγαθών116.

6. Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄)

α. Γραμματολογικά

Σύμφωνα με την πρώτη αρίθμηση είναι η υπ’ αριθμ. ιγ΄ επιστολή. Εκδεδομένη βρίσκεται εις PG 52, 598-601 EΠΕ 37, 360-365SC 13, 102-104

Η επιστολή γράφτηκε τον Σεπτέμβριο του 404 στην Κουκουσό, όπως ρητά αναφέρεται στην αρχή της, μετά από πορεία ενός μηνός εν μέσῳ πολλών θλίψεων, όπως επαναλαμβάνει ο Ιωάννης και στην προς Παιάνιον επιστολή του, που γράφτηκε στον ίδιο τόπο117.

Στα χέρια της Ολυμπιάδος έφθασε το έγγραφο δια του Θεοδώρου, αρχηγού του στρατιωτικού αποσπάσματος που οδήγησε τον Χρυσόστομο στην Κουκουσό και επέστρεψε στην Κωννσταντινούπολη, όπως αναφέρεται στην προς τον πρεσβύτερο Θεόφιλο επιστολή118 όπως και στην επακολουθήσασα Θ΄ επι- στολή του119

β. Ιστορικές αναφορές σε πρόσωπα

Η μορφή του Διοσκόρου δεσπόζει στην επιστολή, όπως βεβαίως και σε πολλές άλλες, για τη μεγάλη φροντίδα του προς τον εξόριστο ιεράρχη. Φίλος εκλεκτός, κάτοικος της Κουκουσού, μόλις πληροφορήθηκε ότι θα καταλήξει εκεί ο Χρυσόστομος, έσπευσε ακόμη από την Καισάρεια με απεσταλμένο του να του γνωστοποιήσει ότι του διαθέτει το σπίτι του για φιλοξενία. Η φιλοξενία ήταν υποδειγματική, «αὐτός γίνεται, ὡς καί καταβοᾶν αὐτοῦ συνεχῶς διά τήν πολλήν αὐτοῦ δαψίλειαν καί τήν ἀφθονίαν ἥν βούλεται παρέχειν»120.

Η διάκονος Σαβινιανή, η οποία έσπευσε από την Αντιόχεια, «ἐν μέσω ταλαιπωριῶν» να έρθει κοντά του με αποφασιστικότητα για να τον συνοδεύσει και να τον φροντίσει παντού, είναι θεία του ιεράρχη από την ιδιαίτερη πατρίδα του121.

Ο  μνημονευόμενος πρεσβύτερος  Κωνστάντιος  από  την Αντιόχεια υπήρξε έμπιστος φίλος του Χρυσοστόμου122, ο οποίος διωκόμενος κρυβόταν στην  Κωνσταντινούπολη. Ως ταχυγράφος κατέγραφε κηρύγματα του ιεράρχη και σώζονται δύο επιστολές του Ιωάννου προς αυτόν123.

γ. Σχολιασμός περιεχομένου

Ο Ιωάννης αποκαλύπτει τις κακουχίες της οδοιπορίας από την Καισάρεια στην Κουκουσό, η οποία διήρκεσε περισσότερο από ένα μήνα. Τα διηγείται τώρα, «ἐπειδή παρῆλθε  τά  ὀδυνηρά»124,  στα  οποία  περιλαμβάνονταν

«χαλεπώτατοι  πυρετοί»,  καθώς  υπέφερε  «χαλεπωτάταις ἀρρωστίαις πολιορκούμενος ταῖς ἀπό τοῦ στομάχου»125.

Την οδυνηρή κατάσταση της υγείας του επιβάρυνε και η επικινδυνότητα της πορείας διά της Ισαυρίας όπου συνέβαιναν συχνές επιδρομές ληστών, που έθεταν σε κίνδυνο και  αυτό το  στρατιωτικό απόσπασμα που  συνόδευε τον εξόριστο ιεράρχη.

Η κατάσταση στην Κουκουσό χαρακτηρίζεται ιδιαιτέρως ικανοποιητική για τον Ιωάννη, καθώς αποθεραπεύθηκε από τη μακροχρόνια ταλαιπωρία του˙ «τά συντετριμμένα ἡμῶν ὀστᾶ καί τήν ταλαιπωρηθεῖσαν σάρκα διά τῆς ἡσυχίας θεραπεύοντες»126.

Η Ολυμπιάς με τις γνωριμίες της επιχειρούσε στην Κωνσταντινούπολη την αλλαγή του τόπου εξορίας του Χρυσοστόμου. Ο Ιωάννης της εφιστά την προσοχή να διερευ- νήσει τις προθέσεις των κρατούντων «κατά τήν σύνεσίν» της. Εάν πρόκειται ως τόπος εξορίας να ορισθεί κάποιος πλησιέστερος «τοῦτο κατάδεξαι», εάν όμως έχουν σκοπό να τον ταλαιπωρήσουν περισσότερο, ζητάει να παραμείνει εκεί στην Κουκουσό. Διότι ἡ «τῆς ἀποδημίας δυσκολία», όπως τονίζει   ο άγιος ιεράρχης,         «εἰς αὐτάς ἡμᾶς κατήνεγκε      τοῦ θανάτου τάς πύλας»127.                                                     

7. Επιστολή Ζ΄ (Α΄)

α. Γραμματολογικά

Σύμφωνα με την πρώτη αρίθμηση είναι η υπ’ αριθμ. α΄επιστολή. Εκδεδομένη βρίσκεται εις PG 601-607 EΠΕ 37, 364-383 SC 13, 105-115

Η επιστολή γράφτηκε στην Κουκουσό στα τέλη του 404. Είναι αξιόλογη η παρατήρηση ότι οι επιστολές από το σημείο αυτό και πέρα γίνονται εκτενέστερες. Η πλέον πιθανή εξήγηση έγκειται στο γεγονός ότι ο Ιωάννης είχε πλέον μεγαλύτερη ευχέρεια χρόνου, ενώ προηγουμένως οι μετακινήσεις του ήσαν συχνότερες με το πρόσθετο εμπόδιο της επιβαρυμένης υγείας του.

Στην Θ΄ Επιστολή του ο Χρυσόστομος αναφέρει ότι η παρούσα επιστολή στάλθηκε στην Ολυμπιάδα «δι’ Ἀντωνίου»προσώπου εμπίστου που εκτελούσε χρέη ταχυδρόμου128.

β. Σχολιασμός περιεχομένου

«Τῆς  ἀθυμίας  τό  ἔλκος»  αποτελεί  εξ  αρχής  το δεδηλωμένο στόχο και της παρούσης επιστολής του Χρυσοστόμου προς την Ολυμπιάς. Αιτία της αθυμίας της, ὁ

«ἄγριος χειμών ὁ τάς Ἐκκλησίας καταλαβών»129. Ο άγιος ιεράρχης περιγράφει εκτενώς με πολύ έντονο τρόπο τη φοβερή κατάσταση, στην οποία είχε περιέλθει το πλήρωμα της Εκκλησίας, παρομοιάζοντάς την με ναυτική τραγωδία, όπου  κυριαρχεί  «σκότος  πάντα  βαθύ  καί  ἀφεγγές  καί ζοφῶδες» και καταλήγει «Οἵαν γάρ ἄν ζητήσω τῶν παρόντων κακῶν εἰκόνα, ἡττώμενος ὁ λόγος ἀναχωρεῖ»130.

Η ελπίδα όμως στηρίζεται στον «Κυβερνήτην τοῦδε τοῦ παντός», ο οποίος συνηθίζει να μην αποτρέπει εξ αρχής τα δεινά, αλλά να επεμβαίνει τότε που οι περισσότεροι έχουν απογοητευθεῖ «τήν τε οἰκείαν ἐνδεικνύμενος δύναμιν», αλλά και «τήν ὑπομονήν ἐγγυμνάζων»131.

Ο  χρυσοστομικός λόγος  επισημαίνει  «Ἕν  γάρ  μόνον ἐστιν, Ὀλυμπιάς, φοβερόν, εἷς πειρασμός, ἁμαρτία μόνον … τά δέ ἄλλα πάντα μῦθος»132, με οποιαδήποτε μορφή και αν εμφανίζονται εναντίον των πιστών, ακόμη και ως «τῆς οἰκουμένης ἁπάσης  πόλεμος»133. Διότι  είναι  προσωρινά, φθαρτά και στρέφονται προς το θνητό σώμα, χωρίς να μπορούν να βλάψουν την προσεκτική και άγρυπνη ψυχή. Άλλωστε όχι μόνον τα προξενούντα λύπη, αλλά και τα ευχάριστα πράγματα του κόσμου, την ίδια προσωρινότητα έχουν134.

Ο Ιωάννης αποτρέπει την Ολυμπιάς από την προσπάθεια να προστρέχει σε ανθρώπινες βοήθειες και συμμαχίες, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως σκιές. Η δύναμη της αλλαγής βρίσκεται στον Θεό, ο οποίος με ένα νεύμα μπορεί όλα να τα λύσει˙ «ἐν μιᾷ καιροῦ ροπῆ». Και μάλιστα η δύναμή του επιτυγχάνει απείρως περισσότερα από όσα πολλές φορές οι άνθρωποι «προσδοκῶμεν καί ἐλπίζομεν»135. Για το λόγο αυτό η μόνη αποδεκτή στάση έναντι όλων των δεινών είναι να παραμείνει «εὐχαριστοῦσα, δοξολογοῦσα, παρακαλοῦσα, δεομένη, ἱκετεύουσα»136  τον Θεό, διότι εκείνος ο οποιος από την ανυπαρξία έφερε στην ύπαρξη τα πάντα, πολύ περισσότερο  δύναται  να   διορθώσει  «τά   ὄντα   καί γενόμενα»137, εκτός όσων «ἀνιάτως ἔμειναν»138 με τη θέλησή τους. Η μελέτη της «ἐν Χριστῷ» σωτηριώδους ιστορίας του κόσμου  είναι  γεμάτη  από  τραγωδίες,  τις  οποίες  δεν απέτρεπε  ο  Θεός  «ἀπορρήτῳ  τινι  σοφίᾳ  τήν  τοσαύτην ἐπιδεικνύμενος μακροθυμίαν»139. Αυτή η ανεξιχνίαστη για το ανθρώπινο λογικό μακροθυμία του Κυρίου προκαλούσε αλλεπάλληλους κλιμακούμενους σκανδαλισμούς των πιστών, ακόμη  και  των  μαθητών  του  όμως  «ἡ  ἀλήθεια  οὐ συνεσκιάζετο, ἀλλά καί μειζόνως διέλαμπε»140. Στο σχέδιο της θείας οικονομίας για τη σωτηρία της ανθρωπότητας

«διαπαντός τά τῆς Ἐκκλησίας ηὔξετο»141, μέσα από διωγμούς και πειρασμούς, και όχι μέσα από ανέσεις. Στην Εκκλησία οι πριν σκανδαλισθέντες διορθώνονταν, οι πεπλανημένοι επέστρεφαν και όσα είχαν γκρεμισθεί κτίζονταν μεγαλοπρεπέστερα. Ο Χρυσόστομος, αφού υπενθύμισε πολλά αγιογραφικά παραδείγματα λυπηρών γεγονότων, ανέθεσε στην πνευματική του θυγατέρα μόνη της να αναλογισθεί και να προσθέσει «τά χρηστά, … σημεῖα καί θαύματα …, δείγματα τῆς πολλῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας καί ἀντιλήψεως ἄφατα»142.

Ο επίλογος της επιστολής επαναφέρει τον επιδιωκόμενο στόχο, την ουσιαστική άρση της αθυμίας της Ολυμπιάδας143.

γ. Αγιογραφικές παραπομπές και αναφορές

Η παρούσα επιστολή στο μεγαλύτερο μέρος της περιλαμβάνει πλήθος αγιογραφικών αναφορών από την Παλαιά και κυρίως από τήν Καινή Διαθήκη, με τις οποίες ο Ιωάννης στηρίζει τήν επιχειρηματολογία του προκειμένου να πείσει τήν  Ολυμπιάς για  τον  ενδεδειγμένο χριστιανικό τρόπο αντιμετώπισης των επελθόντων δεινών.

i). «Τά γάρ βλεπόμενα πρόσκαιρα»144.

Η παύλεια αναφορά   καταδεικνύει την ευτέλεια των αγαθών,αλλά και των κακὼν του παρόντος βίου. Επομένως η προσωρινότητα όλων δεν δικαιολογεί ούτε το να στηρίζεται κανείς σε αυτά, ούτε να τα φοβείται.

ii). «Πᾶσα δόξα ἀνθρώπου ὥς ἄνθος χόρτου»145. Ο Ιωάννης ερμηνεύει ότι στην προσηγορία «πᾶσα δόξα» ο προφήτης Ησαΐας συμπεριέλαβε όλα όσα στην αντίληψη των ανθρώπων θεωρούνται λαμπρά, όπως τον πλούτο, την τρυφή, τήν εξουσία, τις τιμές, χωρίς να αφήσει τίποτε εκτός. Την εφημερότητα όλων δεν την παρομοίασε απλά με χόρτο, αλλά με ακόμη ευτελέστερη, λόγω προσωρινότητας, ύλη, με «ἄνθος χόρτου», το οποίο σήμερα υπάρχει και αύριο μαραίνεται.

iii).  «Ὀνειδισμόν  ἀνθρώπων  μή  φοβεῖσθε  καί  τῷ φαυλισμῷ αὐτῶν μή ἡττᾶσθε, ὅτι ὡς ἱμάτιον παλαιωθήσονται καί ὡσεί ἔριον ὑπό σητός, οὕτω βρωθήσονται»146.Η  δεύτερη  αναφορά  στον  Ησαΐα  έχει  ως  θέμα  τις ποικίλες επιβουλές των εχθρών, οι οποίοι δημιούργησαν για την   Ολυμπιάς   κλίμα   «δυσημερίας»   και   πιεστικές καταστάσεις. Ο Χρυσόστομος ανάγει όλων των ειδών τις κακόβουλες επιθέσεις στην προφητική εικόνα του «ἱματίου», που γρήγορα παλιώνει, και του «ἐρίου» που το τρώει ο σκώρος, θέλοντας να καταδείξει την ουσιαστική αδυναμία του κακού να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στους αληθινά πιστούς. Επομένως φόβος και υποχώρηση δεν χωρούν στην αγωνιστικότητα των χριστιανών έναντι των εχθρών.

iv). «Τῷ δέ δυναμένῳ ὑπέρ πάντα ποιῆσαι ὑπέρ ἐκ περισσοῦ ὧν αἰτούμεθα ἤ νοοῦμεν»147. Η  παύλεια  αναφορά  στον  παντοδύναμο Θεό  χρησιμο- ποιείται από τον Ιωάννη στην προσπάθειά του να κάνει κατανοητό, όσο γίνεται, τον τρόπο των θείων επεμβάσεων χάριν των πιστών του. Οι ανθρώπινες ελπίδες περιορίζονται σε κοντόφθαλμες απαλλαγές πειρασμών και εφήμερες ανέσεις, όμως ο Θεός έχει τη δύναμη να υπερβεί και ποσοτικώς και ποιοτικώς τις προσδοκίες των χριστιανών. Τα αιτήματα όχι μόνον  υπερκαλύπτονται, αλλά  οι  παρεμβάσεις του  Θεού ξεπερνούν ακόμη και όσα αγαθά μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους.

v). Τό παράδειγμα τῶν τριῶν παίδων «ἐν τῇ καμίνῳ»148.

Ἐκτενής ἡ ἀναφορά τοῦ Χρυσοστόμου σέ λεπτομέρειες τοῦ γεγονότος τῆς ρίψης «τῶν τριῶν παίδων» στήν κάμινο τοῦ πυρός. Ἡ οὐσιωδέστερη παρατήρηση ἔχει νά κάνει μέ τήν ἀρχική μή ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ στό νά ἀποτραπεῖ αὐτός ὁ πει- ρασμός, καί στόν σκοπό της, ὁ ὁποῖος ἀποδεικνύεται ἀπό τήν ὅλη ἐξέλιξη τῆς ὑπόθεσης.

Ο Θεός επέτρεψε νά εξαφθεί η επιθετικότητα των διω- κτών εναντίον «τῶν τριῶν παίδων» στον υπέρτατο βαθμό, και όταν όλοι οι θεατές «ἀπέγνωσαν αὐτῶν τήν σωτηρίαν, τότε ἀθρόον καί παρ’ ἐλπίδα πᾶσαν ἀνεφαίνετο ἡ θαυματοποιΐα τοῦ  ἀριστοτέχνου Θεοῦ καί  μετά πολλῆς ἐξέλαμπε τῆς ὑπερβολῆς»149.

Η εικόνα μεταβάλλεται. Η κάμινος έγινε «ναός εὐκτήριος», η παμφάγος φλόγα νικήθηκε ακόμη και από τη λεπτή φύση των τριχών «τῶν παίδων», ολόκληρη η κτίση κλήθηκε σε παναρμόνιο ευχαριστιακό ύμνο και ο διώκτης βασιλεύς  (Ναβουχοδονόσωρ)  μεταβλήθηκε  σε   θαυμαστό επαινέτη των αγίων και σε κήρυκα «τῆς τοῦ Θεοῦ παραδοξοποιΐας»150.

Στον σκανδαλισμό του χριστεπώνυμου ποιμνίου λόγω της απομάκρυνσης του Ιωάννου από την αρχιεπισκοπή της Κωνσταντινουπόλεως και λόγω της επικράτησης των εχθρών του, ο Χρυσόστομος αντιπαραθέτει αιτίες τέτοιων σκανδαλι- σμών από την ίδια τη ζωή του Ιησού, όταν το κακό φαινόταν να υπερισχύει του αγαθού.

vi). Το γεγονός της απελευθέρωσης του Βαραββά αντί του Ιησού151. Ως πρώτο παράδειγμα αναφέρεται η διά βοής απαίτηση του «διεφθαρμένου δήμου»152  των Ιεροσολύμων να σωθεί ο ληστής Βαραββάς και να σταυρωθεί ο ευεργέτης Χριστός. Η ικανοποίηση του αιτήματός τους με την σταύρωση του Κυρίου απετέλεσε σκάνδαλο για την μη επέμβαση του Θεού να απότρέψει το άδικο γεγονός.

vii). H φυγή στην Αίγυπτο153Τo δεύτερο παράδειγμα σκανδάλου αφορά στη μη επέμβαση του Θεού προκειμένου να αποτρέψει τη φυγή στην Αίγυπτο.

«Ἐξ  αὐτῶν  σπαργάνων»  ο  Ιησούς  γίνεται  αναγκαστικά «μετανάστης καί φυγάς» σε βάρβαρη χώρα μαζί με ολόκληρη την οικογένειά του.

viii). H σφαγή των νηπίων154. Ο Θεός «κωλῦσαι δυνάμενος» δεν απέτρεψε την τραγωδία της σφαγής των αθώων νηπίων από τόν σατανικό Ηρώδη, προκαλώντας νέο σκάνδαλο με τη σιωπή του «ἀπορρήτῳ τινί σοφίᾳ τοσαύτην ἐπιδεικνύμενος μακροθυμίαν»155.

H καχυποψία των μαθητώντου Προδρόμου εκδηλώθηκε επιθετικά κατά του Χριστού.Ο Ιωάννης την παραθέτει επιδιώκοντας να δείξει ότι και καλῆς προαίρεσης πιστοί συχνά, αλλά πρόσκαιρα, παρασύρονται.ix). «ὅς ἦν μετά σοῦ πέραν Ἰορδάνου, ἴδε οὗτος βαπτίζει καί πάντες ἔρχονται πρός αὐτόν»156.

Λόγια των σκανδαλισθέντων μαθητών του Προδρόμου προς τον  διδάσκαλό τους, που  εκφράζουν φθόνο και  ζήλεια εναντίον  του  Ιησού,  παρά  το  γεγονός  της  απόλυτης αφοσίωσης του Ιωάννου Βαπτιστού στον Κύριο. Λόγια που συνιστούν την αρχή ενός πολέμου κατά του σωτήρος Χριστού. x). H σύγκριση του βαπτίσματος του Ἰωάννου με αυτό του Ιησού και των μαθητών του, αποτελούσε αντικείμενο συζητήσεων και διενέξεων των μαθητών του Προδρόμου με Ιουδαίους  στην  αρχή,  προκαλώντας  σκανδαλισμό  πολλών ψυχών˙ «ἐγένετο, γάρ, φησίν, ἐκ τῶν μαθητῶν Ἰωάννου μετά Ἰουδαίων τινός ζήτησις περί καθαρισμοῦ»157.

Η έναρξη των σημείων (θαυμάτων) του Κυρίου αποτέλεσε νέα αιτία κλιμάκωσης των συκοφαντικών επιθέσεων εναντίον του. Μία ευρεία σύνοψη αυτών παραθέτει ο Χρυσόστομος.

xi). «Σαμαρείτης εἶ σύ καί δαιμόνιον ἔχεις»158.Μερίδα των εχθρών του χαρακτήριζε τον Ιησοῦ ως Σαμαρείτη, για να τον  περιθωριοποιήσει από τον υπόλοιπο  ιουδαϊκό κόσμο,και           ως δαιμονισμένο,για ναδιαβάλειαρνητικά τα έργα   του.     

xii). «Oὗτος οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ Θεοῦ, ἀλλά πλανᾷ τον ὄχλον»159, «οὔ, ἀλλά πλανᾷ τόν ὄχλον»160. Συχνά η κατηγορία κατά του Χριστού ως πλάνου και αλλότριου του Θεού επανέρχεται στις προσβολές των συκο- φαντῶν Ιουδαίων εναντίον του.

xiii). «Ἐν τῷ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων ἐκβάλλει τά δαιμόνια»161.H φαρισαϊκή αυτή διαβολή επακολούθησε της θεραπείας κωφάλαλου δαιμονιζομένου στην προσπάθειά τους νά διαστρε- βλώσουν τήν πασιφανή αλήθεια του γεγονότος και να τον χαρακτηρίσουν ως «γόητα».

xiv). Ήλθε «ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἐσθίων καί πίνων, και λέγουσιν˙ Ἰδού ἄνθρωπος φάγος καί οἰνοπότης φίλος τελωνῶν καί ἁμαρτωλῶν»162. Ο Κύριος αποκαλύπτει τη διπλοπροσωπία των Φαρισαίων, καθώς φανερώνει ότι διέβαλαν πρώτα την ασκητικότητα του Ιωάννου  ως  δήθεν  δαιμονισμένου,  και  στη  συνέχεια διέβαλλαν τον ίδιο τον Χριστό στην προσπάθειά του να προσεγγίσει και να σώσει τούς περιθωριοποιημένους από τη φαρισαϊκή αντίληψη ανθρώπους.

xv). «Eἰ γάρ ἦν προφήτης, φησιν, ᾔδει τίς ἐστιν αὕτη ἡ  γυνή  ἡ  λαλοῦσα  αὐτῷ»163.  «Οὗτος  εἰ  ἦν  προφήτης, ἐγίνωσκεν ἄν τίς καί ποταπή ἡ γυνή ἥτις ἅπτεται αὐτοῦ, ὅτι ἁμαρτωλός ἐστί»164.

Νέα αιτία συκοφαντικής διαβολής εκτοξεύθηκε, όταν στο σπίτι του Σίμωνος του Φαρισαίου μία αμαρτωλή γυναίκα μύ- ρωσε τα πόδια του Κυρίου. Χαρακτηρίσθηκε ο Ιησούς στη σκέψη του Φαρισαίου ως ψευδοπροφήτης, επειδή, κατά τη φαρισαϊκή άποψη, κάθε αληθινός προφήτης θα έδιωχνε τη γυναίκα αυτή και δεν θα την ανεχόταν κοντά του. xvi). «Οὐδέ γάρ οἱ ἀδελφοί αὐτοῦ ἐπίστευον εἰς αὐτόν»165.

Αποκορύφωμα της απιστίας εναντίον του Ιησού υπήρξε και η αρχική αρνητική στάση των θεωρουμένων αδελφών του, η οποία ρητώς μνημονεύεται στο Ευαγγέλιο του Ιωάννου. Ο Χρυσόστομος μάλιστα την υπογραμμίζει ως ενισχύουσα τον πόλεμο κατά του Κυρίου˙ «καί ἐκ τῆς οἰκίας ὁ πόλεμος αὐτῷ ανερριπίζετο»166.

Κατά  τον  Χρυσόστομο  «ὁ  καιρός  τοῦ  σταυροῦ  τοῦ Χριστοῦ» υπήρξε ο μεγαλύτερος σκανδαλισμός των μαθητών του και του λαού που τον πίστευε προηγουμένως και τον ακολουθούσε, με συνέπεια την εγκατάλειψή του και την πλήρη μοναξιά του σε όλα του τα πάθη μέχρι και τη σταύρωση. Ο Ιωάννης εκτενώς και με παράθεση συνεχών ρητορικών ερωτήσεων προς τήν Ολυμπιάς υπογραμμίζει την τραγικότητα  εκείνων  των  ωρών  για  τον  Ιησού.  Οι ευαγγελικές του παραπομπές ενισχύουν στην ενότητα αυτή της επιστολής τις συνεχείς επιθέσεις, τις οποίες παντοιοτρόπως υφίστατο ο Κύριος μόνος.

xvii). Ο Ιωάννης τονίζει ότι οι βασανιστές προέβαιναν σε αναίσχυντες χειροδικίες κατά του Ιησού˙ «Προφήτευσον ἡμῖν, Χριστέ, τίς ἐστιν ὁ παίσας σε;»167.

Και μάλιστα ακόμη κι όταν τον σταύρωσαν «Oὐδέ γάρ τότε οἱ ἄγριοι θῆρες ἐμαλάττοντο, ἀλλά μανικώτεροι μᾶλλον ἐγίνοντο καί τά τῆς τραγῳδίας ἐπετείνετο καί τά τῆς χλευασίας ηὔξετο»168.

Συνέχιζαν να κραυγάζουν εναντίον του. xviii). «Ὁ καταλύων τόν ναόν καί ἐν τρισίν ἡμέραις ἐγείρων αὐτόν»169, «ὁ καταλύων τόν ναόν καί ἐν τρισίν ἡμέραςι οἰκοδομῶν, σῶσον σεαυτόν»170. xix). «Ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτόν οὐ δύναται σῶσαι»171.

xx). «Εἰ υἱός εἶ τοῦ Θεοῦ, κατάβηθι ἀπό τοῦ σταυροῦ»172, «καί πιστεύσομεν σοι»173, «καί πιστεύσομεν ἐπ’ αὐτῷ»174.Όλες αυτές οι πρόσθετες λεκτικές επιθέσεις συνέθεταν το όλο πλαίσιο του οργανωμένου σχεδίου των διωκτών του «ὥστε αὐτοῦ τήν ὑπόληψιν διαβαλεῖν»175. Άλλωστε το σχέδιο αυτό είχε ήδη αρχίσει από τις προσαγωγές του Ιησού ενώπιον των αρχιερέων και του Πιλάτου, όπου κατηγορήθηκε ως διεκδικητής της εξουσίας.

xxi). «Πᾶς ὁ ποιῶν ἑαυτόν βασιλέα Καίσαρος»176 καί ὡς βλάσφημος κατά τοῦ Θεοῦ.xxii). «Ἐβλασφήμησε˙ τί ἔτι χρείαν ἔχομεν τῶν μαρτύρων;»177

Η προσπάθεια των πονηρών διωκτών επικεντρώθηκε και στη διαβολή της αναστάσεως του Ιησού: xxiii). «Ἦλθον οἱ μαθηταί αὐτοῦ καί ἔκλεψαν αὐτόν»178, «εἴπατε ὅτι οἱ μαθηταί αὐτοῦ νοητός ἐλθόντες ἔκλεψαν αὐτόν ἡμῶν κοιμωμένων»179.

Η δολερή αυτή και εξαγορασμένη πλάνη ως φήμη διαδό- θηκε σε πολλούς και τους παραπλάνησε, τους σκανδάλισε, τους   κράτησε  μακράν  της   αλήθειας,  σημειώνει  ο Χρυσόστομος.

xxiv). «Οὐδέ γάρ ᾔδεσαν τότε ὅτι δεῖ αὐτόν ἐκ νεκρῶν ἀναστῆναι»180, «οὐδέπω γάρ ᾔδεισαν τήν γραφήν ὅτι δεῖ αὐτόν ἐκ νεκρῶν ἀναστῆναι»181.Τόσο οι μαθητές, αλλά και περισσότερο ο λαός, δεν γνώριζαν ακόμη καλά τη διδασκαλία περί της ανάστασης. Έτσι βρήκε πρόσφορο έδαφος η φήμη της διαβολής της ανάστασης  του  Κυρίου.  Όλα  αυτά  «ὁ  μακρόθυμος  Θεός ἠνείχετο τῇ οἰκείᾳ σοφίᾳ καί ἀπορρήτῳ πάντα οἰκονομῶν»182.xxv). «Ἀρκεῖ σοι ἡ χάρις μου˙ ἡ γάρ δύναμίς μου ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται»183.

Η πορεία της Εκκλησίας από τα πρώτα αποστολικά χρόνια είναι γεμάτη από παραδείγματα, τα οποία πιστοποιούν ότι η πορεία της ήταν «διά πειρασμῶν, οὐ δι’ ἀνέσεων»184.Η παύλεια παραπομπή υπενθυμίζει την αρνητική απάντηση του Θεού στο αίτημα του Παύλου να υπάρξει μόνον άνεση στην πορεία του κηρύγματος. Ο «πάνσοφος καί εὐμήχανος Θεός»185 δεν το αποδέχθηκε επιβεβαιώνοντας ρητώς για μία ακόμη φορά ότι στην υπάρχουσα και δεδομένη ανθρώπινη αδυ- ναμία συντρέχει η παντοδυναμία του Θεού για να δώσει το τέλειο αποτέλεσμα.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

106  Ολυμπιάς-Επιστολή Ε΄ (Η΄), SC13, 100.1a. Βλ. THIERRY, St. Jean Chrysostome et l’ impératrice, σ. 263.

107 Βλ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή ΜΗ΄, PG 52, 635.

108 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή ΡΚΑ΄, PG 59, 676.

109 Ολυμπιάς-Επιστολή Ε΄ (Η΄), SC 13, 101.1b

110 Ολυμπιάς-Επιστολή Ε΄ (Η΄), SC 13, 101.1c

111 Ολυμπιάς-Επιστολή Ε΄ (Η΄), SC 13, 101.1b

112 Ολυμπιάς-Επιστολή Ε΄ (Η΄), SC 13, 101.1b

113   Περί του συνόλου των αγιογραφικών χωρίων στα χρυσοστομικά έργα βλ. ΓΑΛΑΝΗ, «Η χρήση της αγίας Γραφής», σ. 411-426.

114 Ματθ. 7, 13-14. Ολυμπιάς-Επιστολή Ε΄ (Η΄), SC 13, 101.1b

115 Ολυμπιάς-Επιστολή Ε΄ (Η΄), SC 13, 101.1b.

116 Λουκ. 16, 19-31

117

118

119 Ο

120 Ολυμπιάς-Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄), SC 13, 103.1b

121 Ολυμπιάς-Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄), SC 13, 103.1d

122 Ολυμπιάς-Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄), SC 13, 104.1d

123 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Επιστολή ΞΒ΄, PG 52, 643 και υπ’ αριθμ ΡΚΑ΄.

124 Ολυμπιάς-Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄), SC 13, 103.1a

125 Ολυμπιάς-Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄), SC 13, 103.1a

126 Ολυμπιάς-Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄), SC 13, 103.1c

127 Ολυμπιάς-Επιστολή ΣΤ΄ (ΙΓ΄), SC 13, 103.1c

128 Ολυμπιάς-Επιστολή Θ΄ (ΙΔ΄), SC 13, 149.4d

129 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 105.1a

130 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 105.1a

131 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 106.1b

132 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 106.1c

133 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 106.1c

134   Το φόβητρο της αμαρτίας χαρακτηρίζει τον άγιο Χρυσόστομο στην αντιμετώπιση  των  πειρασμών  από  τον  αγνωιζόμενο  πιστό.  Βλ.ΧΡΙΣΤΟΥΔΟΥΛΟΥ, «Η προσωπικότητα του σύγχρονου Εκκλησιαστικού ηγέτου»,σ. 74.

135 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 107.2b

136 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 108.3a

137 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 109.3a

138 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 109.3b

139 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 109.3c. Βλ. εκτενέστερα επί του θέματος ΖΗΣΗ, Η σωτηρία του ανθρώπου, σ. 217 κ. εξ.

140 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 112.4d

141 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 113.5b

142 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 114.5d

143  Ευρεία χρήση σχετικών με την άρση της απελπισίας χρυσοστομικών αναφορών βλ. εις ΚΟΥΝΑΒΗ, Λόγοι παραινετικοί.

144 Β΄ Κορ. 4, 18. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 1061c

145 Ἡσ. 40, 6. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 106.1c

146 Ἡσ. 51, 7-8. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 107.2a

147 Ἐφεσ. 3, 20. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 107.2b

148 Δανιήλ 3, 19-67. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 107.2c-108.2c

149 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 107.2c

150 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 108.2d

151 Ματθ. 27, 15-26 Μαρκ. 15, 6-15 Λουκ. 23, 17-25 Ἰωάν. 18, 39-19,1

152 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 109.3b

153 Ματθ. 2, 13-15. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 109.3c

154 Ματθ. 2, 16-18.

155 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 109.3c

156   Ἰω. 3, 26. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 110.3d

157 Ἰω. 3, 25. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 110.3d

158 Ἰω. 8, 48. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 110.3e

159 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 110.3e

160 Ιω. 7, 12

161 Ματθ. 9,34. Βλ. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 110.3e

162 Λουκ. 7, 34-35. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 110.3e

163 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 110.3e

164 Λουκ. 7, 39.

165 Ἰω. 7, 5. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 111.3e

166 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 110.3e

167 Ματθ. 26, 68. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 111.4b

168 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 112.4b

169 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 112.4c

170 Ματθ. 27, 40.

171 Ματθ. 27, 42.

172 Ματθ. 27, 40.

173 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 112.4c

174 Ματθ. 27, 42.

175 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 112.4c

176 Βλ. Ιω. 19, 12.Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 112.4d

177 Ματθ. 26, 65. Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 112.4d

178 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 111.4e

179 Ματθ. 28, 13.

180 Ολυμπιάς-Επιστολή Ζ΄ (Α΄), SC 13, 113.4e

181 Ιω. 20, 9.

π. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΣΑΪΝΙΔΗ

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα

Ιστορικά –Προσωπογραφικά - Ποιμαντικά

Μεταπτυχιακή Εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής

του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Τομέας Αγίας Γραφής και Πατερικής Γραμματείας

Σύμβουλος Καθηγητής πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Η ηλεκτρονική επεξεργασία  επιμέλεια και μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

 http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: