3. Νοερά Προσευχή

Η Προσευχή  και ο πλησίον μας

 
Κι εδώ ερχόμαστε στην τελική φάση της έρευνάς μας όσον αφορά αυτή τη συνάντηση, ερχόμαστε στη συνάντηση με την ανθρώπινη κοινότητα.

Αυτή η ανθρώπινη κοινότητα μας προσεγγίζει από δύο διαφορετικές σκοπιές. Από τη μια είναι η κοσμική κοινότητα, το σύνολο των ανθρώπων γύρω μας, στο οποίο ανήκουμε. Από την άλλη είναι η κοινότητα της Εκκλησίας, στην οποία επίσης ανήκουμε. Στην κοσμική κοινότητα ο χριστιανόςν πρέπει να είναι η παρουσία του Χριστού. Αυτό σημαίνει ολοκληρωτικό δόσιμο. Η κεντρική πράξη στην οικονομία της σωτηρίας είναι η ενσάρκωση του Λόγου του Θεού, μια πράξη διά της οποίας ο Μεγάλος, ο ελεύθερος Θεός γίνεται ένα με μας, συμμετέχει στα προβλήματά μας αιωνίως. Κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει να συμμετέχει και ο χριστιανός. Δεν το είπε εξάλλου ο Χριστός; «Καθώς απέσταλκέ με ο Πατήρ, καγώ πέμπω υμάς...»(Ιωάννης

20,21).Όπως είπε και το ότι σας στέλνω στον κόσμο ως πρόβατα μεταξύ λύκων, και το άλλο, να είμαστε στον κόσμο, αλλά να μην είμαστε «εκ του κόσμου» (Ιωάννης17,13-21).

Αυτό μας επιφορτίζει να πλησιάσουμε όλο τον κόσμο και κάθε μέλος της ανθρώπινης κοινωνίας προσωπικά, αλλά και με νέο τρόπο: εν Θεώ και κάτω από το βλέμμα του Θεού. Και επίσης να ζυγίζουμε το καθετί με νέο τρόπο, με τον τρόπο του Θεού που δεν ήρθε να κρίνει τον κόσμο, αλλά να τον σώσει, του Θεού που τόσο αγάπησε τον κόσμο, ώστε να θυσιάσει το μονογενή Του Υιό υπέρ της σωτηρίας μας.

Στο Ευαγγέλιο υπάρχει μια ριζική αλλαγή αξιών όσον αφορά τη συνάντηση μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Όχι ότι το καλό και το κακό παύουν να έχουν το ίδιο νόημα, αλλά το κακό αντιμετωπίζεται ως πληγή που απασχολεί τον πλησιόν μας και από την οποία πάσχουμε και εμείς. Μας δίνεται η δυνατότητα να μισούμε το κακό και να αγαπάμε τον πλησίον μας πάρα πολύ, μέχρι θανάτου.

Κάποιος Ρώσος επίσκοπος που μαρτύρησε είχε πει ότι είναι προνόμιο του χριστιανού να πεθάνει ως μάρτυρας γιατί μόνο ένας μάρτυρας μπορεί την ημέρα της κρίσεως να σταθεί ενώπιον του Θεού και να υπερασπιστεί τους διώκτες του: «Κύριε, στο όνομά Σου και σύμφωνα με το παράδειγμά Σου τους συγχωρώ. Μην τους ζητήσεις τίποτε άλλο».

Αυτή η ανατροπή των αξιών κυριαρχείται από το μυστήριο του Σταυρού, από τη θανάτωση του αθώου υπέρ του ενόχου. Βλέπουμε τρεις σταυρούς πάνω στο Γολγοθά: Των δύο ληστών και του σαρκωθέντος Υιού του Θεού. Ο ληστής στα αριστέρα του Χριστού κρίνει σύμφωνα με τις ανθρώπινες αξίες -εάν η ανθρώπινη δικαιοσύνη διέπραξε το έγκλημα να σταυρώσει έναν αθώο, τότε χάνει το δικαίωμα να

αποκαλείται δικαιοσύνη. Έτσι ο εγκληματίας μπορεί να την εγκαλέσει, να την βρίσει, να την απορρίψει, να την αρνηθεί. Και πεθαίνει σε κατάσταση επαναστάσεως. Ο ληστής στα δεξιά του Χριστού, βλέπει ότι η ανθρώπινη δικαιοσύνη είναι δυνατό να διαπράξει αδικία καταδικάζοντας έναν αθώο, όπως και έναν ένοχο. Δέχεται τον πόνο και την καταδίκη του, επειδή ένας αθώος υποφέρει μαζί του. Έτσι βρίσκει την ειρήνη και πάει στον Παράδεισο.

Από τη σταύρωση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και μπρος, από τότε που ο ενανθρωπήσας Θεός παρουσιάστηκε σαν εγκληματίας, δεν μπορούμε να κρίνουμε τους εγκληματίες με τον ίδιο τρόπο που τους έκρινε ο αρχαίος κόσμος. Δεν μπορούμε πλέον να έχουμε απόλυτη εμπιστοσύνη στη μαρτυρία της λογικής και των αισθήσεών μας.

Τις πράξεις που καταδικάζουμε τις βλέπουμε κάτω από το βλέμμα του Θεού και πρέπει να είμαστε έτοιμοι να δώσουμε τη ζωή μας ακόμα και για τον άνθρωπο που διέπραξε το κακό. Όταν μάλιστα είμαστε εμείς τα θύματα αυτών των πράξεων, τότε παίρνουμε ξεχωριστή δύναμη, τη θεία δύναμη να συγχωρούμε αυτά τα κακά και τώρα και για πάντα. Αυτό σημαίνει πως η προσευχή μας είναι μια κατάσταση δια της

οποίας παρουσιάζουμε στον Θεό όλα όσα συμβαίνουν σε έναν κόσμο που αποξενώθηκε από Αυτόν. Η προσευχή μας έχει μια ιερατική λειτουργικότητα. Πρέπει να θυσιάσουμε το εγώ μας. Είμαστε το βασίλειο ιεράτευμα που καλείται να καθαγιάσει τα πάντα. Καταδικάζουμε το κακό που βλέπουμε να γίνεται, αλλά ο δράστης είναι αδελφός μας και πρέπει να προσευχηθούμε και να ζήσουμε και να πεθάνουμε γι’αυτόν. Αυτό είναι και το νόημα της μεσολάβησης που θα εξετάσουμε αργότερα.

Ανακαλύπτουμε το Θεό εν τω Χριστώ μέσα στην κοινωνία της Εκκλησίας. Η γνήσια χριστιανική συνάντηση περιλαμβάνει τον αόρατο κόσμο, στην εξωτερική και εσωτερική του μορφή, και τον Θεό του σύμπαντος σε όλη την αόρατη οντότητα Του. Η χριστιανική συνάντηση πρέπει να περιλαμβάνει το σύμπαν ολόκληρο. Ο μη πιστός δεν αντιλαμβάνεται το μερός του κόσμου που είναι αόρατο.

Δυστυχώς και ο χριστιανός μένει συχνά τυφλός στην παρουσία του ορατού κόσμου, και αυτό το θεωρεί αρετή. Στα ενδιαφέροντα του χριστιανού όμως πρέπει να περιλαμβάνεται ολόκληρη η ανθρώπινη κοινότητα, με όλα της τα προβλήματα και όλο της το μέλλον, το εγγύς και το απώτερο. Η προσευχή του χριστιανού πρέπει να

'ναι τόσο πλατιά, που να τα χωράει όλ' αυτά. Αν φέρναμε πιο συχνά στο νου μας πως το καθετί έχει αξία και τίποτε δεν είναι βέβηλο παρά μόνο όταν εμείς το κάνουμε να είναι, αρνούμενοι την αγιότητά του, θα είχαμε λιγότερες παρεμβολές στην προσευχή μας. Ο κόσμος μπορεί και μας αποσπά από τον Θεό, όταν προσευχόμαστε. Όταν μάλιστα κάτι μας στενοχωρεί και συγχρόνως αισθανόμαστε ανήμποροι να βρούμε τον Θεό με ησυχία, τότε προσπάθουμε -χωρίς αυτό να είναι σωστό- να βγάλουμε από το μυαλό μας αυτή τη στεναχώρια σαν να ήταν εμπόδιο ανάμεσα στον Θεό και σε μας. Θεωρούμε κακό να βρεθεί κάτι άλλο να τραβήξει την προσοχή μας όταν στεκόμαστε μπροστά στο Θεό. Νομίζω πως αντίθετα μπορούμε τις πιο πολλές φορές να πλησιάσουμε τον Θεό μοιράζοντας μαζί Του τη στενοχώρια μας, αντί να προσπαθούμε να την αποδιώξουμε. Πρέπει μάλιστα να Του την παρουσιάσουμε με κάθε λεπτομέρεια, αλλά και με ακρίβεια και νηφαλιότητα, να Του την παρουσιάσουμε όπως η μητέρα φέρνει το παιδί της στο γιατρό που του έχει εμπιστοσύνη. Και να πούμε στο Θεό: «Μόνο γι’ αυτό μπορώ να Σου μιλήσω τούτη τη στιγμή. Συ ως παντογνώστης δες το πρόβλημά μου, κατανόησέ το με τη δική Σου κατανόηση».

Όταν λοιπόν με αυτό τον τρόπο φέρνουμε μπροστά στον Θεό κάποιο πρόσωπο ή κατάσταση που μας απασχολεί, θα πρέπει να μπορέσουμε να αποδεσμεύτουμε απ’ αυτό. Αλλά τούτο απαιτεί πίστη, όπως και η ευκολία με την οποία μπορούμε να απαλλαγούμε από οποιαδήποτε φροντίδα αποτελεί το μέτρο της πίστης μας. Εάν μπορέσουμε να πούμε: «Κύριε, τώρα Σου τα είπα όλα, η καρδιά μου ειρήνεψε και μπορώ να αφεθώ σε Σένα», εάν η καρδιά μας ειρηνέψει πραγματικά, εάν ο νους μας ελευθερωθεί πραγματικά από τη σταναχώρια, τότε ή πίστη μας είναι πλήρης. Εναποθέσαμε το φορτίο μας στα πόδια του Θεού και Εκείνος το κουβαλάει ήδη στους πλατείς ώμους του.

Ας πάρουμε θάρρος από την ιστορία εκείνου του μοναχού που προσευχόταν για τους γείτονές του, ώσπου, σταδιακά, με το να περιτυλιχθεί τόσο μέσα στην παρουσία του Θεού, έχασε κάθε επαφή με τα γήινα. Τότε ακριβώς, μέσα στον Θεό, ξαναβρήκε τους γείτονες για τους οποίους προσευχόταν.

Έτσι βλέπουμε πόσο εύκολο είναι στη στενοχώρια μας να συναντήσουμε το Θεό, εφόσον φέρουμε εμπρός Του τις στενοχώριες μας με απλοχεριά και χωρίς ιδιοτέλεια. Διότι αυτός είναι ο Θεός της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτός μας δημιούργησε, και έγινε άνθρωπος στην πιο πλήρη, πιο οδυνηρή, πιο πλούσια και πιο ταπεινή έννοια της λέξης, για να μας σώσει και να μας φέρει κοντά Του.

Με την προσευχή της συμπόνοιας πρέπει τόσο να εμπλεκόμαστε μα τα ανθρώπινα όσο και ο Χριστός με την ενσάρκωσή Του. Χρειάζεται να προβαίνουμε σε δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στην προσευχή μας και την καταξιώνουν. Προσευχή χωρίς έργα είναι ένα ψέμα. Αυτή είναι και η ουσιαστική φύση της μεσιτείας στην προσευχή.

Έναρθρος Λόγος και αλάλητος στεναγμός του Μητρ. Ναυπάκτου Ιερόθεου Βλάχου

Στην πνευματική, αλλά και την λατρευτική και λειτουργική ζωη , υφίσταται ένας συνδυασμός μεταξύ του ενάρθρου λόγου και του αλαλήτου στεναγμού - λόγου. Μεσα στην Αγία Γραφή, και ιδίως στις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου, για να περιορισθώ μόνον σε αυτές, φαίνεται η διαφορά και σχέση μεταξύ του ενάρθρου λόγου και του αλαλήτου στεναγμού και κατ ? π?κταση η σχέση και διαφορά μεταξύ της λογικής και της νοεράς λατρείας.

Η ψυχή του ανθρώπου, κατά την διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας, έχει δύο παράλληλες ενέργειες, ήτοι την λογική ενέργεια και την νοερά ενέργεια, η όπως το διατυπώνει ο άγιος Μαξιμος ο Ομολογητής, νου και λόγο. Ο άγιος Ιω?ννης ο Δαμασκηνός μιλώντας για την ψυχή του ανθρώπου γράφει ότι αυτή είναι λογική και νοερά. Οπότε, πολλές φορές κατά την διάρκεια της λατρείας αναπτύσσονται και οι δύο αυτές ενέργειες παράλληλα, η μπορεί να καλλιεργούνται και μεμονωμένα. Η νοερά ενέργεια, με την Χαρη του Θεού, λειτουργεί και εντός και εκτός της λατρείας. Πρόκειται, όπως το βλέπουμε σε όλη την ησυχαστική διδασκαλία, για την λεγομένη λογική και νοερά προσευχή.

Ο Απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή του, κάνει λόγο για την “λογική λατρεία” γράφοντας: “Παρακαλώ ουν υμάς, αδελφοί, δια των οικτιρμών του Θεού, παραστήσαι τα σώματα υμών θυσίαν ζώσαν , αγίαν , ευάρεστον τω Θεώ, την λογικήν λατρείαν υμών” ( Ρωμ . ιβ , 1). Πρόκειται για την ζωντανή θυσία, όχι την θυσία των ζώων, και για την λογική λατρεία, αφού ο άνθρωπος είναι λογικό ον ,δημιουργημένος κατ εικόνα του Λογου και επομένως, πρέπει να πλησιάζη τον Θεο με την λογική αυτή λατρεία.

Οι πιστοί συνέρχονται στην λειτουργική σύναξη και προσεύχονται από κοινού, χρησιμοποιώντας την λογική και τον λόγο, αναγινώκοντας ψαλμούς και ύμνους, και ψάλλοντας διάφορα τροπάρια. Σε αυτό το θέμα αναφέρεται και ο Απόστολος Παύλος όταν γράφη : “αλλ εν εκκλησία θέλω πέντε λόγους δια του νοός μου λαλήσαι , ίνα και άλλους κατηχήσω, η μυρίους λόγους εν γλώσση ” (Α Κορ . ιδ , 19). Στην περίπτωση αυτήν, ο όρος νους ταυτίζεται με την λογική, ακριβώς γι' αυτό έχουμε μια εξέλιξη στην ορολογία αυτήν κατά την Πατερική διδασκαλία. Γιατί αν οι πιστοί προσεύχονται μόνον νοερά και όχι με τον έναρθρο λόγο, τότε “ο αναπληρών τον τόπον του ιδιώτου πως ερεί το αμήν επί τη ση ευχαριστία” (Α Κορ . ιδ , 16).

Παράλληλα με την λογική λατρεία που γίνεται στον Ιερό Ναο, υπάρχει και η νοερά λατρεία που είναι οι αλάλητοι στεναγμοί, οι οποίοι ενεργούνται υπό του Αγίου Πνεύματος. Ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος αναφέρεται στην λογική λατρεία, κάνει λόγο και για τούς αλαλήτους στεναγμούς. “Το γαρ τι προσευξώμεθα καθ'ό δει ουκ οίδαμεν , αλλ αυτό το Πνεύμα υπερεντυγχάνει υπέρ ημών στεναγμοίς αλαλήτοις” ( Ρωμ . η 26). Το ίδιο το Αγιον Πνεύμα προσεύχεται μέσα στην καρδιά του ανθρώπου με στεναγμούς αλαλήτους .

Σε αυτήν την νοερά προσευχή αναφέρεται και σε άλλη Επιστολή του ο Απόστολος Παύλος. Συγκεκριμένα, στην προς Εφεσίους επιστολή του γράφει: “και μη μεθύσκεσθε οίνω , εν ω εστιν ασωτία, αλλά πληρούσθε εν Πνεύματι , λαλούντες εαυτοίς ψαλμοίς και ύμνοις και ωδαίς πνευματικαίς , άδοντες και ψάλλοντες εν τη καρδία υμών τω Κυρίω ” ( Εφεσ . ε , 18-19). Προφανώς εδώ γίνεται λόγος για την νοερά προσευχή, που γίνεται υπό του Αγίου Πνεύματος μέσα στην καρδιά, και αυτή η προσευχή είναι μια πνευματική νηφάλια μέθη, που ενεργείται από τον πνευματικό οίνο που είναι το Αγιον Πνεύμα και δεν συγκρίνεται με την μέθη που προξενεί ο υλικός οίνος.

Παράλληλο είναι και το άλλο χωρίο, που αναφέρεται από τον Απόστολο Παύλο στην προς Κολοσσαείς επιστολή του. Γράφει: “ο λόγος του Χριστού ενοικείτω εν υμίν πλουσίως εν πάση σοφία· διδάσκοντες και νουθετούντες εαυτούς ψαλμοίς και ύμνοις και ωδαίς πνευματικαίς , εν χάριτι άδοντες εν τη καρδία υμών τω Κυρίω ” ( Κολ  γ

16).

Όπως ελέχθη προηγουμένως, υπάρχει λογική προσευχή και νοερά προσευχή. Στην προς Κορινθίους επιστολή του, ο Απόστολος Παύλος, αναφέρεται σε αυτά τα δύο είδη προσευχής, με την διαφορά ότι την λογική προσευχή την ονομάζει προσευχή που γίνεται με τον νου, και την καρδιακή - νοερά προσευχή την ονομάζει προσευχή που γίνεται εν πνεύματι . Γράφει: “ προσεύξομαι τω πνεύματι , προσεύξομαι δε και τω νοί · ψαλώ τω πνεύματι , ψαλώ δε και τω νοϊ ” (Α Κορ . ιδ , 15).

Η νοερά προσευχή συνδέεται και με την λογική προσευχή, που γίνεται από όλη την ευχαριστιακή κοινότητα, δηλαδή η νοερά προσευχή και προηγείται της λογικής προσευχής και γίνεται κατά την διάρκεια αυτής και ακολουθεί μετά από αυτήν. Αλλά μια λογική προσευχή χωρίς την νοερά προσευχή, είναι εξωτερική και δεν δημιουργεί τις προϋποθέσεις μεθέξεως του Θεού. Γι αυτό και η ησυχαστική παράδοση και η νηπτική διδασκαλία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την οργανική και ουσιαστική συμμετοχή των Χριστιανών στην κοινή, κατά την ευχαριστιακή σύναξη, προσευχή.

ΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΟΓΔΟΣ

Περί προσευχής

(Διά την ιεράν προσευχήν, την μητέρα των αρετών, και διά το πώς πρέπει να παρίσταταί τις είς

αυτήν νοερώς και σωματικώς)

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ, ως προς την ποιότητά της, είναι συνουσία και ένωσις του ανθρώπου με τον

Θεόν[1], και ως προς την ενέργειά της, σύστασις και διατήρησις του κόσμου,

συμφιλίωσις με τον Θεόν, μητέρα των δακρύων, καθώς επίσης και θυγατέρα, συγχώρησις των αμαρτημάτων, γέφυρα που σώζει από τους πειρασμούς, τοίχος πού μας προστατεύει από τις θλίψεις, συντριβή των πολέμων, έργο των Αγγέλων, τροφή όλων των ασωμάτων, η μελλοντική ευφροσύνη,εργασία πουδεν τελειώνει, πηγή των αρετών, πρόξενος των χαρισμάτων, αφανής πρόοδος, τροφή της ψυχής, φωτισμός του νου, πέλεκυς πού κτυπά την απόγνωσι, απόδειξις της ελπίδος, διάλυσις της λύπης,πλούτος των μοναχών, θησαυρός των ησυχαστών, μείωσις του θυμού, καθρέπτης της πνευματικήςπροόδου, φανέρωσις των μέτρων, δήλωσις της πνευματικής καταστάσεως,αποκάλυψις τωνμελλοντικών πραγμάτων, σημάδι της πνευματικής δόξης που έχει κανείς. Η προσευχή είναι γι΄αυτόν που προσεύχεται πραγματικά δικαστήριο και κριτήριο και βήμα του Κυρίου,

πρίν από το μελλοντικό βήμα.

2. Ας εγερθούμε και ας ακούσωμε την ιερή αυτή βασίλισσα των αρετών να φωνάζη με υψωμένη

την φωνή και να μας λέγη: «Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι,

καγώ αναπαύσω υμάς. Άρατε τον ζυγόν μου εφ΄ υμάς, και ευρήσετε ανάπαυσιν ταίς ψυχαίς υμών -και

ίασιν ταίς πληγαίς υμών- ο γάρ ζυγός μου χρηστός – και πταισμάτων μεγάλων ιαματικός –

υπάρχει» (πρβλ. Ματθ. ια΄ 28-30).

3. Όσοι πηγαίνομε να παρασταθούμε ενώπιον του Βασιλέως και Θεού και να συνομιλήσωμε μαζί

Του, ας μη προχωρούμε χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία. Διότι υπάρχει φόβος,

εάν μας ιδή από

μακρυά να μην έχωμε τα όπλα και την στολή που αρμόζουν για την παρουσίαση ενώπιον του

Βασιλέως, να διατάξη τους υπηρέτας και λειτουργούς Του να μας δέσουν και να μας εξορίσουν

μακρυά από το πρόσωπό Του, και τις δεήσεις μας να τις σχίσουν και να τις πετούν στο πρόσωπό

μας.

4. Όταν ξεκινάς να σταθής ενώπιον του Κυρίου, ας είναι ο χιτών της ψυχής σου υφασμένος εξ

ολοκλήρου με το νήμα ή μάλλον με το λήμμα της αμνησικακίας. Ειδεμή τίποτε δεν πρόκειται να

ωφεληθής από τον προσευχή. Όλο το ύφος και το λεκτικό της προσευχής σου ας είναι ανεπιτήδευτο, διότι ο τελώνης και ο άσωτος με έναν μόνο λόγο συμφιλιώθηκαν με τον Θεόν.

5. Μία είναι εξωτερικώς η στάσις στην προσευχή, αλλά παρουσιάζει εσωτερικώς πολλές ποικιλίες

και διαφορές. Άλλοι συνομιλούν μαζί Του σαν με φίλο και κύριό τους, και Του προσφέρουν τον

ύμνο και την ικεσία χάριν των άλλων και όχι του εαυτού τους. Άλλοι ζητούν πλούτο και δόξα και

περισσοτέρα παρρησία. Άλλοι παρακαλούν να απαλλαγούν τελείως από τον εχθρό τους. Μερικοί

ικετεύουν να τους δοθή κάποια τιμή, και μερικοί για την τελεία εξάλειψι του χρέους τους. Άλλοι

ζητούν απελευθέρωσι από τα δεσμά των παθών, και άλλοι συγχώρησι των ανομημάτων τους.

6. Πριν απ΄ όλα ας βάλωμε στον κατάλογο της δεήσεώς μας την ειλικρινή ευχαριστία.

Στην δεύτερη σειρά, την εξομολόγησι των αμαρτιών μας και την συντριβή της ψυχής μας με συναίσθησι.

Και εν συνεχεία ας αναφέρωμε τα αιτήματά μας προς τον Παμβασιλέα. Ο τρόπος αυτός της

προσευχής είναι άριστος, όπως απεκαλύφθη σε κάποιον από τους αδελφούς από

Άγγελον τουΚυρίου.

7. Εάν κάποτε εστάθηκε ως υπόδικος εμπρός σε επίγειο δικαστή, δεν χρειάζεσαι άλλο υπόδειγμα

για την παράστασι στην προσευχή σου. Εάν δε δεν εστάθηκες ακόμη, αλλά ούτε και αλλους είδες

να δικάζωνται, τουλάχιστον ας το διδαχθής αυτό από τις ικεσίες των ασθενών προς τους ιατρούς,

όταν πρόκειται να χειρουργηθούν ή να καυτηριασθούν.

8. Μην επιτηδεύεσαι τα λόγια της προσευχής σου. Διότι πολλές φορές τα απλά και ανεπιτήδευτα

ψελλίσματα των μικρών παιδιών ευχαρίστησαν και ικανοποίησαν τον ουράνιο

Πατέρα τους.

9. Μη ζητής να λέγης πολλά στην προσευχή σου, για να μη διασκορπισθή ο νους σου,

αναζητώντας

λόγια. Ένας λόγος πίστεως έσωσε τον ληστή. Η πολυλογία στην προσευχή πολλές φορές

εδημιούργησε στο νου φαντασίες και διάχυσι, ενώ αντιθέτως η μονολογία συγκεντρώνει τον νου.

10. Όταν αισθάνεσαι γλυκύτητα ή κατάνυξι σε κάποιο λόγο της προσευχής σου,

σταμάτησε σ΄

αυτόν, διότι τότε συμπροσεύχεται μαζί μας ο φύλαξ Άγγελός μας.

11. Μή προσεύχεσαι με παρρησία, έστω και εάν διαθέτης καθαρότητα. Αντιθέτως πλησίασε με

πολλή ταπεινοφροσύνη, και έτσι θα αποκτήσης περισσοτέρα παρρησία.

12. Και αν ακόμη έχης ανεβή όλη την κλίμακα των αρετών, και τότε πάλι να προσεύχεσαι υπέρ

αφέσεως των αμαρτιών σου, ακούοντας τον Παύλο να βοά: «Αμαρτωλών πρώτος ειμί εγώ» (Α΄

Τιμοθ. α΄ 15).

13. Τα φαγητά τα αρτύουν με το λάδι και το αλάτι. Και στην προσευχή δίνουν φτερά η ζωή της

σωφροσύνης και αγνότητος, και τα δάκρυα.

14. Αν ενδυθής καλά την πραότητα και την αοργησία, τότε δεν θα κοπιάσης πολύ να ελευθερώσης

τον νου σου από την αιχμαλωσία.

15. Έως ότου αποκτήσωμε προσευχή εναργή, θα ομοιάζωμε με εκείνους που γυμνάζουν στις αρχές

τα νήπια πώς να βαδίζουν.

16. Να πυκτεύης, ώστε να ανυψώνης ή μάλλον να περικλείης την σκέψι σου μέσα στα λόγια της

προσευχής. Και εάν, λόγω της νηπιακής σου πνευματικής καταστάσεως, ατονήση και ξεφύγη,

συμμάζεψέ την πάλι. Διότι ίδιον του νου είναι το άστατον, και ίδιον του Θεού το να μπορή όλα να

τα σταθεροποιή.

17. Αν αγωνίζεσαι συνεχώς και αποφασιστικώς, τότε θα σε επισκεφθή και εσένα

Εκείνος πού θέτει

όρια στην θάλασσα του νου και κατά την ώρα της προσευχής σου θα της ειπή:

«Μέχρι τούτου

ελεύση, και ούχ υπερβήση» (Ιώβ λη΄ 11).

18. Είναι αδύνατο να δεσμεύση κάποιος ένα πνεύμα, (όπως τον νου). Όπου όμως παρουσιασθή ο

Κτίστης του πνεύματος, τα πάντα υποτάσσονται.

19. Εάν κάποτε αντίκρυσες καθαρά τον Ήλιο, (δηλαδή τον Χριστόν), τότε θα κατορθώσης και να

συνομιλήσης μαζί Του όπως πρέπει. Ειδεμή, πώς μπορείς να συνομιλής πραγματικά με κάποιον πού

δεν τον έχεις ιδεί;

20. Αρχή της προσευχής είναι το να διώκωνται οι εχθρικές προσβολές στην αρχή τους, με ένα

αποφασιστικό λόγο. Μέσον, το να παραμένη ο νους στα λόγια και στα νοήματα της προσευχής. Και

τέλος, το να αρπαγή ο νους προς τον Κύριον.

21. Άλλη είναι η αγαλλίασις που δοκιμάζουν στην προσευχή τους οι κοινοβιάτες, και άλλη οι

ησυχασταί. Διότι η πρώτη ίσως να επηρεάζεται κάπως από την κενοδοξία, ενώ η δευτέρα είναι

γεμάτη από ταπεινοφροσύνη.

22. Εάν γυμνάζης πάντοτε τον νου σου να μη φεύγη μακρυά, τότε και κατά την ώρα της τραπέζης

θα ευρίσκεται κοντά σου. Εάν όμως συνηθίζη να περιπλανάται ελεύθερα, ποτέ δεν θα κατορθωθή

να παραμένη πλησίον σου.

23. Ο μεγάλος εργάτης της μεγάλης και τελείας προσευχής (δηλαδή ο Απόστολος

Παύλος), λέγει:

«Θέλω ειπείν πέντε λόγους τώ νοί μου» κ.τ.λ. (Α΄ Κορ. ιδ΄ 19), πράγμα που είναι ξένο για τους

νηπίους και αρχαρίους. Γι΄αυτό εμείς σαν ατελείς, εκτός από την ποιότητα, έχομε ανάγκη και από

την ποσότητα της προσευχής. Το δεύτερο άλλωστε είναι πρόξενο του πρώτου. «Ο Θεός -λέγει η

Γραφή- δίνει προσευχή καθαρή σ΄εκείνον πού προσεύχεται, έστω και ρυπαρά, αλλά χωρίς να

υπολογίζη κόπο και πόνο» (πρβλ. Α΄ Βασ. β΄ 9).

24. Άλλο πράγμα είναι ο ρύπος της προσευχής και άλλο ο αφανισμός και άλλο η κλοπή και άλλο ο

μώμος. Ο ρύπος είναι το να ίστασαι ενώπιον του Θεού και να έχης αισχρές σκέψεις.

Ο αφανισμός

είναι το να αιχμαλωτίζεται ο νους σου από μάταιες φροντίδες και μέριμνες. Η κλοπή είναι το να

πέφτη η σκέψις ανεπαίσθητα σε ρεμβασμούς. Και μώμος είναι ο οιοσδήποτε πειρασμός πού έρχεται

να μας θίξη την ώρα της προσευχής.

25. Όταν δεν είμαστε μόνοι μας κατά την ώρα της προσευχής τότε ας λαμβάνωμε μόνο εσωτερικά

την αρμόζουσα ικετευτική στάσι. Όταν όμως απουσιάζουν εκείνοι πού θα μας επαινούσαν, τότε ας

συμμορφώσουμε αναλόγως και την εξωτερική μας στάσι. Διότι στους ατελείς πολλές φορές ο νους

συμμορφώνεται προς την στάσι του σώματος.

26. Όλοι βέβαι, αλλά περισσότερο εκείνοι πού πηγαίνουν στον βασιλέα για να ζητήσουν άφεσι του

χρέους των, έχουν ανάγκη από απερίγραπτη συντριβή.

27. Εάν ακόμη ευρισκώμαστε στο δεσμωτήριο, ας ακούσωμε τα λόγια του Αγγέλου προς τον

Πέτρο: «Ζώσου την ποδιά της υπακοής, βγάλε από πάνω σου τα θελήματά σου, και έτσι γυμνός

πλησίασε και προσευχήσου στον Κύριον, ζητώντας το ιδικό Του μόνο θέλημα» (πρβλ. Πράξ. ιβ΄ 8),

και θα αποκτήσης τότε τον Θεόν, ο οποίος θα κρατά το τιμόνι της ψυχής σου και θα σε κυβερνά

ακίνδυνα.

28. Αφού εγερθής από την φιλοκοσμία και την φιληδονία, πέταξε από πάνω σου τις μέριμνες, βγάλε

από πάνω σου τις σκέψεις, απαρνήσου το σώμα, (και τότε προσευχήσου). Διότι η προσευχή δεν

είναι τίποτε άλλο, παρά αποξένωσις από όλον τον ορατό και αόρατο κόσμο.

Θεέ μου, «τι γάρ μοι υπάρχει έν τώ ουρανώ»; Τίποτε! «Και παρά σού τι ηθέλησα επί της γής»;

(πρβλ. Ψαλμ. οβ΄ 25). Τίποτε! Παρά μόνο το να προσκολλώμαι πάντοτε σ΄ Εσένα απερίσπαστα

μέσω της προσευχής. Μερικοί ζουν με την επιθυμία του πλούτου, άλλοι με της δόξης και άλλοι με

κάποιου άλλου κτίσματος. «Εμοί δε το προσκολλάσθαι τώ Θεώ επιθυμητόν εστί,

τίθεσθαι έν αυτώ

την ελπίδα της απαθείας μου» (πρβλ. Ψαλμ. οβ΄ 28).

29. Η πίστις έδωσε φτερά στην προσευχή. Χωρίς αυτήν η προσευχή δεν μπορεί να πετάξη στον

ουρανό.

30. Όσοι είμαστε εμπαθείς ας παρακαλέσωμε γι΄αυτό με επιμονή τον Κύριον, διότι όλοι οι απαθείς

από την εμπάθεια προχώρησαν και έφθασαν στην απάθεια.

31. Παρ΄ όλον ότι σαν Θεός πού είναι δεν φοβείται τον Θεό ο «Κριτής» (πρβλ. Λουκ.

ιη΄ 2), έν

τούτοις όμως, επειδή τον ενοχλεί η χήρα, η ψυχή δηλαδή πού εχήρευσε από Αυτόν με τις αμαρτίες

και τις πτώσεις της, θα εκδικηθή και θα την σώση από τον αντίδικό της, από το σώμα δηλαδή και

από τους εχθρούς της δαίμονας.

32. Ο Θεός, ο καλός μας οικονόμος, τους ευγνώμονες τους εφελκύει στην αγάπη Του με την

σύντομη εκπλήρωσι του αιτήματός των. Ενώ τις αχάριστες και όμοιες με τους σκύλους ψυχές τις

αναγκάζει να κάθωνται πλησίον Του προσευχόμενες, πεινασμένες και διψασμένες για το αίτημά

τους. Διότι ο αγνώμων σκύλος, μόλις πάρη το ψωμί, απομακρύνεται αμέσως από εκείνον πού του

το έδωσε.

33. Να μη λέγης ότι, αν και προσευχήθηκες πολύν καιρό, δεν κατώρθωσες τίποτε,

διότι ήδη κάτι

σπουδαίο κατώρθωσες. Τι, αλήθεια, υπάρχει ανώτερο από την προσκόλλησι στον

Κύριον και από

την συνεχή παραμονή σ΄αυτήν την ένωσι;

34. Δεν φοβείται τόσο ο κατάδικος την απόφασι της τιμωρίας του, όσο φοβείται ο εργάτης της

προσευχής την στάσι του στην ώρα της προσευχής. Γι΄αυτό, αν είναι σοφός και έξυπνος, με την

ανάμνησι αυτής της ώρας θα μπορή να αποστρέφεται κάθε λοιδορία και οργή και μέριμνα και

ασχολία και θλίψι και χορτασμό και λογισμό και πειρασμό.

35. Να προετοιμάζεσαι με την αδιάλειπτο εσωτερική προσευχή προκειμένου να σταθής να

προσευχηθής, και έτσι σύντομα θα προοδεύσης (στην προσευχή).

36. Είδα μερικούς να λάμπουν στην υπακοή τους και να μην αμελούν, όσο τους ήταν δυνατό, την

νοερά μνήμη του Θεού. Και μόλις εστάθηκαν στην προσευχή, εκυριάρχησαν σύντομα στον νου

τους, αυτοσυγκεντρώθηκαν και έχυναν κρουνηδόν τα δάκρυα. Και τούτο, διότι ήταν προετοιμασμένοι από την οσία υπακοή.

37. Στην ψαλμωδία πού γίνεται με πολλούς ακολουθούν αιχμαλωσίες και ρεμβασμοί.

Στην κατά

μόνας όμως προσευχή δεν παρατηρούνται αυτά. Αλλά αυτήν την πολεμεί η ακηδία,

ενώ την πρώτη

την βοηθεί η προθυμία.

38. Την αγάπη του στρατιώτου προς τον βασιλέα την έδειξε η ώρα του πολέμου. Και την αγάπη του

μοναχού προς τον Θεόν την εδοκίμασε ο καιρός και ο τρόπος της προσευχής. Την πνευματική σου

κατάστασι θα σου την φανερώση η προσευχή σου. Οι θεολόγοι άλλωστε εχαρακτήρισαν την

προσευχή καθρέπτη του μοναχού.

39. Εκείνος που ασχολείται με κάτι και το συνεχίζει, ενώ εσήμανε η ώρα της προσευχής, αυτός

εμπαίζεται από τους δαίμονας. Διότι αυτό επιδιώκουν οι κλέπτες, ώρα με την ώρα να κλέβουν τον χρόνο της προσευχής μας.

40. Μην αρνήσαι να προσεύχεσαι για κάποια ψυχή (πού σου το εζήτησε), έστω και αν δεν διαθέτης

καρποφόρο προσευχή. Διότι η πίστις εκείνου πού εζήτησε την προσευχή, έσωσε πολλές φορές κι

εκείνον που προσευχήθηκε και μάλιστα με συντριβή καρδίας. Μην υπερηφανεύεσαι,

εάνπροσεύχεσαι για άλλους και εισακούεσαι, διότι η πίστις αυτών ενήργησε, ώστε να εισακουσθή η

προσευχή σου.

41. Κάθε μαθητής θα εξετάζεται από τον διδάσκαλό του καθημερινά στα μαθήματά πού εδιδάχθη.

Και από κάθε νού θα ζητηθή, και δικαίως, να παρουσιάση σε κάθε προσευχή του την δύναμι εκείνη

πού έλαβε από τον Θεόν. Γι΄αυτό ας προσέχωμε.

42. Όταν προσευχηθής με προσοχή και επιμέλεια, τότε σύντομα θα πολεμηθής από το πάθος της

οργής, διότι έτσι είναι το σχέδιο των δαιμόνων. Κάθε αρετή, πρό πάντων όμως την προσευχή, ας

την εργαζώμεθα πάντοτε με πολλή συναίσθησι. Και η ψυχή τότε προσεύχεται με συναίσθησι, όταν

υπερνικήση τον θυμό.

43. Όσα αποκτούμε με πολλές ικεσίες και σε πολύ χρόνο, αυτά είναι μόνιμα. Όποιος απέκτησε

μέσα του τον Κύριον, δεν ρυθμίζει πλέον ο ίδιος τα λόγια και το σχέδιο της προσευχής, διότι τότε

«το πνεύμα εντυγχάνει υπέρ αυτού στεναγμοίς αλαλήτοις» (Ρωμ. η΄ 26).

44. Να μη δεχθής στην προσευχή σου καμμία αισθητή εικόνα και φαντασία για να μη

(πλανηθής

και) παραφρονήσης.

45. Για κάθε αίτημα η πληροφορία εμφανίζεται στην προσευχή. Πληροφορία είναι η απαλλαγή από

την αμφιβολία. Πληροφορία είναι η βεβαία και ασφαλής φανέρωσις ενός αγνώστου πράγματος.

46. Να γίνεσαι υπερβολικά ελεήμων και συμπονετικός, σύ πού καλλιεργείς την προσευχή. Διότι με

την ελεημοσύνη οι μοναχοί «εκατονταπλασίονα λήψονται» στην παρούσα ζωή. Και το επόμενο του

ευαγγελικού λόγου, (δηλαδή το «ζωήν αιώνιον κληρονομήσουσι), (Ματθ. ιθ΄ 29), θα το

απολαύσουν στον μέλλοντα αιώνα.

47. Ήλθε το πύρ (του θείου πόθου) μέσα στην καρδιά και ανέστησε την προσευχή.

Αφού δε ηπροσευχή ανεστήθη και ανελήφθη στους ουρανούς, έγινε στο ανώγειο της ψυχής η κάθοδος του

πυρός (του Αγίου Πνεύματος).

48. Μερικοί ισχυρίζονται ότι η προσευχή είναι ανωτέρα από την μνήμη του θανάτου.

Εγώ όμως γνωρίζω να ανυμνώ εξ ίσου τις δύο ουσίες της μιας υποστάσεως.

49. Ο ικανός ίππος συνήθως, καθώς αρχίζει να τρέχη, θερμαίνεται και προχωρώντας αυξάνει την

ταχύτητα του δρόμου του. Ως δρόμο εννοώ την υμνωδία και ως ίππο τον ανδρείο νου,

ο οποίος «πόρρωθεν οσφραίνεται πολέμου» (Ιώβ λθ΄ 25) και προετοιμάζεται για την μάχη και πάντοτε

δείχνεται ανίκητος.

50. Είναι βαρύ να αρπάξης το νερό από το στόμα του διψασμένου. Βαρύτερο όμως είναι να

διακόψης μία ψυχή πού προσεύχεται με κατάνυξι από την πολυπόθητη αυτή προσευχή της πρίν την

τελειώση.

51. Μην αναχωρήσης από την προσευχή σου, πρίν ιδής να σταματούν, σύμφωνα με την οικονομία

του Θεού, το πύρ (της χάριτος) και το ύδωρ (των δακρύων). Διότι ίσως να μη σου δοθή πάλι σε

ολόκληρη την ζωή σου τέτοια ευκαιρία για την συγχώρησι των αμαρτιών σου.

Εκείνος πού εγεύθηκε την χάρι της προσευχής, συνέβη ώστε πολλές φορές από έναν (απρόσεκτο)

λόγο πού είπε να μολύνη τον νου του, και έτσι μόλις στάθηκε στην προσευχή δεν ευρήκε το ποθούμενο όπως

συνήθως.

52. Άλλο είναι να ε π ι σ κ ο π ή ς (να εποπτεύης δηλαδή) συχνά την καρδιά σου και άλλο το να ε π

ι σ κ ο π ε ύ σ η ς (να κάνης δηλαδή χρέος επισκόπου) σ΄ αυτήν. Στην πρώτη περίπτωσι ο νους

ομοιάζει με άρχοντα, ενώ στην δευτέρα με αρχιερέα, ο οποίος προσφέρει στον Χριστόν λογικές

θυσίες[2]. Και όπως λέγει κάποιος πού έλαβε την προσωνυμία του θεολόγου[3], το

Άγιον και Υπερουράνιον πύρ, (δηλαδή το Άγιον Πνεύμα), τους πρώτους τους επισκέπτεται ως φλόγα και τους

καταφλέγει, διότι έχουν ακόμη ανάγκη καθάρσεως, ενώ τους δευτέρους ως φως και τους φωτίζει,

διότι έφθασαν στα μέτρα της τελειότητος.

Το ίδιο δηλαδή Άγιον Πνεύμα ονομάζεται και «πύρ καταναλίσκον» (Εβρ. ιβ΄ 29) και«φως

φωτίζον» (πρβλ. Β΄ Κορ. δ΄ 6). Γι΄αυτό και μερικοί όταν εξέρχωνται από την προσευχή, είναι σαν

να εξέρχωνται από φλογισμένο καμίνι, αισθανόμενοι συγχρόνως μία ελάφρωσι και ένα καθαρισμό

από τον ρύπο και το βάρος της αμαρτίας. Και άλλοι πάλι αισθάνονται σαν να εφωτίσθηκαν με φως

και σαν να εφόρεσαν την διπλοΐδα της ταπεινώσεως και της αγαλλιάσεως. Όσοι εξέρχονται από την

προσευχή τους χωρίς να αισθάνονται καμμία από τις δύο αυτές ενέργειες, αυτοί προσεύχονται όχι

πνευματικά, αλλά σωματικά, για να μην ειπώ ιουδαϊκά. Διότι, εάν ένα ανθρώπινο σώμα πού εγγίζει

σε άλλο υφίσταται κάποια επίδρασι και αλλοίωσι, πώς δεν θα δοκιμάση επίδρασι και αλλοίωσι

εκείνος πού με καθαρά χέρια εγγίζει (διά της προσευχής και της θεωρίας) το «σώμα»

του Θεού;

53. Ο πανάγαθος Βασιλεύς μας, όπως ακριβώς και ο επίγειος βασιλεύς, προσφέρει τα δώρα του

στους στρατιώτες του άλλοτε ο ίδιος, άλλοτε με έναν φίλο του, άλλοτε με ένα υπηρέτη του και

άλλοτε με άγνωστο τρόπο. Αλλά και ανάλογα με τον χιτώνα της ταπεινώσεως πού ο καθένας φορεί.

54. Στον επίγειο βασιλέα είναι αποκρουστικός εκείνος πού παρίσταται ενώπιόν του και εν συνεχεία

γυρίζει το πρόσωπό του και συζητεί με τους εχθρούς του βασιλέως. Παρόμοια είναι αποκρουστικός

στον Κύριον αυτός πού, ενώ προσεύχεται, δέχεται ακάθαρτους λογισμούς.

55. Όταν βλέπης τον κύνα να έρχεται (για να σε αποσπάση με κάποια πρόφασι από την προσευχή),

κυνήγα τον με το όπλο. Και κάθε φορά πού γαυγίζει με αναίδεια, μην υποχωρής.

56. Να αιτής με δάκρυα και πένθος. Να ζητής με υπακοή. Να κρούης με μακροθυμία.

Διότι «ο

ούτως αιτών λαμβάνει, και ο ζητών ευρίσκει, και τω κρούοντι ανοιγήσεται» (Λουκ.

ια΄ 10).

Πρόσεξε μήπως προσευχηθής χωρίς την απαιτούμενη προσοχή για κάποια γυναίκα,

και σε κλέψη

εκ δεξιών ο διάβολος.

57. (Όταν προσεύχεσαι), μη θέλης να εξομολογήσαι τις σαρκικές αμαρτίες σου λεπτομερώς και

όπως ακριβώς έγιναν, για να μη γίνης σύ ο ίδιος επίβουλος και επικίνδυνος στον εαυτό σου.

58. Ο καιρός της προσευχής ας μη γίνη για σένα ώρα πού θα σκεφθής σπουδαία και αναγκαία

θέματα, έστω και πνευματικά. Διαφορετικά άφησες και σου έκλεψαν το πολυτιμότερο.

59. Όποιος κρατά στα χέρια του το ραβδί της προσευχής, δε πρόκειται να σκοντάψη.

Αλλά και αν

ακόμη σκοντάψη, δε θα πέση εντελώς. Διότι η προσευχή είναι ένας ευσεβής τύραννος του Θεού.

Την ωφέλεια εκ της προσευχής μπορούμε να την καταλάβουμε από τα εμπόδια πού μας φέρνουν οι

δαίμονες κατά τις ώρες των Ακολουθιών. Τον δε καρπό της προσευχής, από την ήττα του εχθρού,

καθώς το λέγει και ο Ψαλμωδός: «Εν τούτω έγνων ότι τεθέληκάς με, ότι ού μη επιχαρή ο εχθρός

μου επ΄ εμέ» (Ψαλμ. μ΄ 12) τον καιρό του πολέμου. Λέγει δε επίσης: «Εκέκραξα έν όλη καρδία

μου» (πρβλ. Ψαλμ. ριη΄ 145), δηλαδή και με το στόμα μου και με την ψυχή μου και με το πνεύμα

μου, διότι όπου ευρίσκονται συγκεντρωμένοι οι δύο τελευταίοι, (η ψυχή και το πνεύμα), εκεί

ανάμεσά τους ευρίσκεται και ο Θεός (πρβλ. Ματθ. ιη΄ 20).

60. Ούτε τα σωματικά ιδιώματα, αλλά ούτε και τα πνευματικά είναι σε όλους όμοια.

Και γι΄ αυτό

σε άλλους φαίνεται πιο κατάλληλος η σύντομος ψαλμωδία και σε άλλους η μακροτέρα. Και οι

πρώτοι ισχυρίζονται ότι πολεμούν έτσι την αιχμαλωσία του νου τους, ενώ οι δεύτεροι την αμάθειά

τους.

61. Εάν αδιάκοπα προσεύχεσαι στον Βασιλέα κατά των εχθρών σου, οσάκις έρχωνται να σε

πειράξουν, έχε θάρρος και δεν πρόκειται να κοπιάσης πολύ. Διότι αυτοί οι ίδιοι θα απομακρυνθούν

από κοντά σου σύντομα, επειδή δεν θέλουν οι ανόσιοι να σε βλέπουν να στεφανώνεσαι

πολεμώντας εναντίον τους με την προσευχή. Επί πλέον, θα φύγουν και επειδή τους μαστιγώνει η

προσευχή σαν φωτιά.

62. Δείξε όλη την ανδρεία σου και την προθυμία σου (όταν προσεύχεσαι), και θα έχης τον ίδιον τον

Θεόν διδάσκαλο στην προσευχή σου.

63. Δεν μπορούμε να διδαχθούμε το πώς να βλέπωμε, διότι έκ φύσεως το γνωρίζομε μόνοι μας.

Παρόμοια δεν μπορούμε να γνωρίσωμε με την διδασκαλία του άλλου το κάλλος της προσευχής.

Διότι η προσευχή έχει ως διδάσκαλό της τον Θεόν, «τον διδάσκοντα άνθρωπον γνώσιν, και διδόντα

ευχήν τώ ευχομένω και ευλογούντα έτη δικαίων» (Ψαλμ. ك΄ γ΄ 10 - Α΄ Βασ. β΄ 9).

Αμήν.

Ι.Μ.Παρακλήτου

[1] Η έκφρασις «συνουσία και ένωσις του ανθρώπου με τον Θεόν», δηλώνει ότι διά της προσευχής

επιτυγχάνεται πραγματική θεοκοινωνία, μέθεξις του θείου. Ο Θεός βέβαια είναι αμέθεκτος,

ακοινώνητος, αναφής ως προς την άκτιστη φύσι Του, πλήν όμως είναι μεθεκτός,

κοινωνητός, απτός

ως προς τις άκτιστες ενέργειές Του, ως προς την άκτιστη χάρι και δόξα Του.

[2] Ο νους, όταν κυβερνά καλώς την καρδία και την προστατεύη από τους εχθρούς,

επιτελεί χρέη

άρχοντος (βασιλικόν ήθος). Και όταν διά της προσευχής προσφέρη στον Χριστόν καθαρά και άγια

καρδιακά κινήματα και νοήματα, επιτελεί χρέη αρχιερέως, ο δε άνθρωπος μεταβάλλεται σε έμψυχο

θυσιαστήριο (ιερατικόν ήθος). Εδώ πίσω από την βραχυλογία της Κλίμακος κρύπτεται μέγα βάθος

και πλάτος θείων εννοιών και μυστικών καταστάσεων – «φρέαρ βαθύ»!

[3] Πρόκειται, όπως σημειώνουν και οι σχολιασταί, για τον άγιο Γρηγόριο τον

Θεολόγο.

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ

" Αεί μνημονεύειν του Θεού και ουρανός η διανοία σου γίνεται"

Οσίου Νείλου

Από συζήτηση με Γέροντα για την ευχή:

( Στη συνομιλία αυτή δεν παρουσιάζεται η νοερά προσευχή στην τέλεια της μορφή, αλλά και στα πρώτα της στάδια, τα οποία μπορούν να ασκούν και τα αδέλφια μας που βρίσκονται στον κόσμο, για να ενισχύονται και να αγιάζονται{να ενισχύουν και να αγιάζουν})

Ο Καθηγούμενος της Ιεράς Κοινοβιακής Μονής του Οσίου Γρηγορίου, Αρχιμ.Γεώργιος

Θα ήθελα μερικές παρατηρήσεις να κάνω.

Πρώτον. Να μη διαβασθούν σαν διήγημα. Ούτε σαν μια ιστορία, αλλά σαν θεόπεμπτη διδαχή του σοφού Αγιορείτου, αυτού του "κατά Χάριν" Θεού. Ο αναγνώστης πρέπει να σταματά μερικές φορές να σκέφτεται, περισσότερο όμως να προσεύχεται. Ίσως χρειασθεί να διαβάσει για δεύτερη φορά την συνομιλία.

Δεύτερον. Να διαβασθούν με τον σκοπό για τον οποίο γράφθηκαν, δηλαδή με τον σκοπό να εφαρμοσθούν. Ας πάρουμε κάποτε την απόφαση να εισέλθουμε στον γνόφο της "ευχής" του Ιησού. Εκεί θα συναντήσουμε το Θεό "όπου υπάρχουν δυο η τρεις συναγμένοι στο Όνομα μου, εκεί είμαι στο μέσο τους" (Ματθ. ιη 20) και το " κανείς δεν μπορεί να πει Κύριον Ιησού, παρά μόνο με το Άγιο Πνεύμα" (Ά Κόρινθο. ιβ 30). Την ώρα που λέγει κανείς την "ευχή" το Άγιον Πνεύμα κατέρχεται, όπως η νεφέλη στο Όρος Θαβώρ.

Η διάπυρη ευχή μου είναι, να βοηθηθούν μερικοί να ζήσουν την "ευχή", που τόσους άγιασε και να αγιαστούν και αυτοί.

Η αξία της ευχής

.Ακούω συχνά Από διάφορους ανθρώπους της εποχής μας αντιρρήσεις για την "χαριτωμένη ευχή"...Τι έχετε να πείτε για το θέμα αυτό;

-Πολλοί Πατέρες αγωνίστηκαν γι' αυτήν και μίλησαν ζωηρά για την αξία της. Αυτοί λοιπόν έπεσαν σε πλάνη; Σε πλάνη έπεσε ένας Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς; Έχουν ακόμη άγνοια και της Αγίας Γραφής. Την φράση " Υιέ Δαυίδ ελέησον ημάς", που σημαίνει Ιησού Χριστέ ελέησον ημάς, την είπαν τυφλοί και βρήκαν φως, οι λεπροί

και θεραπεύθηκαν Από την λέπρα τους κ.λ.π. Η "ευχή" αποτελείται Από δυο κεντρικά σημεία. Από το δογματικό ( Αναγνώριση της Θεότητας του Χριστού) και το ικετευτικό ( παράκληση για τη σωτηρία μας). Δηλαδή η ομολογία της πίστεως στον Θεάνθρωπο συνδέεται με την ομολογία της αδυναμία να σωθούμε μόνοι μας...

Ο υπερήφανος λοιπόν είναι ο άνθρωπος της άγνοιας, ενώ αντίθετα ο ταπεινός είναι ο άνθρωπος της διπλής γνώσεως. Γνωρίζει την δική του αδυναμία και την δύναμη του Χριστού. Επομένως με την "ευχή" του Ιησού αναγνωρίζουμε και ομολογούμε την δύναμη του Χριστού ( Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού) και την δική μας αδυναμία (ελέησον με). Έτσι αποκτούμε την μακάρια κατάσταση της ταπεινώσεως. Εκεί που υπάρχει ταπείνωση, υπάρχει και η Χάρη του Χριστού και αυτή η Χάρη είναι η Βασιλεία των Ουρανών. Βλέπετε λοιπόν την αξία της "ευχής"; Βλέπετε πως με τη δύναμη της μπορούμε να αποκτήσουμε την Βασιλεία του Θεού;

-Γέροντα ευχαριστώ πολύ για τις διαφωτιστικές αυτές σκέψεις. Έχουν μεγάλη σημασία, γιατί προέρχονται Από σας, που τα ζείτε. Μια ερώτηση επιτρέψτε μου. Μόνο με την "ευχή" επιτυγχάνεται η κάθαρση και η σωτηρία, η θέωση; Οι άλλες προσευχές δεν είναι κατάλληλες; Δεν βοηθούν;

-Κάθε προσευχή έχει τεράστια δύναμη. Είναι μια κραυγή ψυχής. Ανάλογα με την πίστη και την θερμότητα έρχεται και η θεία βοήθεια. Είναι (Υπάρχει) η λατρευτική προσευχή, η ατομική προσευχή κ.λ.π. Η "ευχή" όμως του Ιησού έχει μεγάλη αξία γιατί όπως λέγει ο Αγ. Ισαάκ ο Σύρος, είναι το μικρό εκείνο κλειδί με την βοήθεια του οποίου μπορούμε να εισέλθουμε στα μυστήρια " α οφθαλμός ουκ είδε και ους ουκ άκουσε και επί καρδία ανθρώπου ουκ ανέβει". Δηλαδή συγκρατεί περισσότερο τον νου και τον κάνει να προσεύχεται αφάνταστα, τον κάνει δηλ "άχροον", "ανείδεον", "ασχημάτιστων" και σε σύντομο χρονικό διάστημα φέρει πολλή Χάρη. Φέρει δε πολλή Χάρη και περισσότερη Από την ψαλμωδία, γιατί συνδέεται στενά με την ταπείνωση και την επίγνωση των αμαρτιών μας. Έτσι λέγουν οι Πατέρες. Πράγματι ο Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης λέγει ότι η ψαλμωδία είναι για τους πρακτικούς και αρχάριους, ενώ η "ευχή" γι' αυτούς που γεύθηκαν την θεία Χάρη, για τους ησυχαστές: "Συ δε μήτε πολλάκις ψάλλε, σύγχυσις γαρ.. το γαρ πολλά ψάλλει των πρακτικών εστί, δια την αγνωσίαν και τον κόπον, ου των ησυχαστών, αρκουμένων εν Θεώ μόνω προσεύχεσθαι εν καρδία και απέχεισθαι νοημάτων ... ο δε

γευσάμενος της Χάριτος οφείλει συμμετρώς ψάλλει, κατά τους Πατέρας, το πλείστον ασχολούμενος εις την προσευχήν• ραθυμών δε ψάλλει ή αναγινώσκειν τα πρακτικά των Πατέρων".

-Αφού τέτοια δύναμη διαθέτει, επιτρέψτε μου Γέροντα να ρωτήσω πως γίνεται. Πως μπορεί κανείς να την απολαύση;

-Η "ευχή" είναι η μεγαλύτερη επιστήμη παιδί μου. Δεν μπορεί κανείς να την περιγράψει ακριβώς γιατί κινδυνεύει να παρεξηγηθεί ή να μην εννοηθεί Από αυτούς που δεν έχουν έστω και λίγη πείρα. Είναι ακόμη ένας πραγματικός άθλος. Θα έλεγα ακόμη ότι είναι η ακρότατη μορφή απ' όπου αποκτούμε την θεολογία ή μάλλον την θεοπτία. Η θεολογία είναι γέννημα και απότοκος της καθαράς προσευχής, εύχυμος

και ευλογημένος καρπός της. Το κλίμα της αναπτύξεως της και της βιώσεως της είναι η ησυχία της ερήμου, μ' όλο το δυναμικό της περιεχόμενο και η κάθαρση Από τα πάθη.

Στην αρχή η προσοχή μας συγκεντρώνεται στην εφαρμογή των εντολών του Χριστού και

Κυρίος διακρίνονται πέντε στάδια της "ευχής":

Πρώτον. Η εκφώνηση της "ευχής με το στόμα. Επαναλαμβάνουμε την "ευχή" με τα χείλη μας, ενώ συγχρόνως επιδιώκουμε να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας στις λέξεις της "ευχής".

Δεύτερον. Παραλαμβάνει έπειτα την "ευχή" ο νούς και την λέγει νοερά, εξ' ου και νοερά προσευχή. Όλη η προσοχή μας βρίσκεται και πάλι στις λέξεις, αλλά είναι συγκεντρωμένη στον νου. Όταν κουράζεται ο νους τότε αρχίζουμε και ψελλίζουμε την "ευχή" με τα χείλη. Βέβαια αυτός ο τρόπος ή η χρησιμοποίηση κομποσχοινιού είναι το νηπιαγωγείο της "ευχής". Από εκεί πρέπει να αρχίσει κανείς, όμως και όταν έρχεται το τελειότερο καταργείται διακριτικά το ατελέστερο. Μετά την ξεκούραση του νου αρχίζουμε πάλι εκεί νά συγκεντρώνουμε την προσοχή μας. Συμβουλεύει ο όσιος Νείλος " Αεί μνημονεύει του Θεού και ουρανός η διάνοια σου γίνεται". Τρίτον. Η ευχή κατεβαίνει έπειτα στην καρδιά. Νούς και καρδιά ενώνονται και

συνδυάζονται. Η προσοχή τώρα βρίσκεται στην καρδιά και πάλι βυθίζεται στις λέξεις της "ευχής" και κυρίως στο όνομα του Ιησού, που είναι βυθός αθεώρητος. Τέταρτον. Η προσευχή πλέον γίνεται αυτενεργούσα. Γίνεται, ενώ ο ασκητής εργάζεται ή τρώγει ή συνομιλεί ή βρίσκεται στο Ναό ή ακόμη όταν κοιμάται "Εγώ καθεύδω και η καρδία μου αγρυπνεί" λέγεται στην Αγία Γραφή.

Πέμπτον. Έπειτα αισθάνεται κανείς μέσα στη ψυχή του μια θεία απαλή φλόγα να την πυρπολεί και να την χαροποιεί. Κατοικεί στην καρδιά η Χάρη του Χριστού. Ενοικεί η Αγία Τριάς. Αισθάνεται λοιπόν μέσα του την θεία παρουσία και η Χάρις αυτή περνά και στο σώμα που νεκρώνεται κατά κόσμον και σταυρώνεται. Και αυτό είναι το ακρότατο στάδιο που μερικές φορές συνδέεται με την θεωρία του άκτιστου Φωτός. Αυτή σχεδόν είναι η πορεία της εξελίξεως της "ευχής". Κάθε στάδιο έχει και ανάλογη Χάρη.

Βεβαίως χρειάζεται αγώνας,, είπε ο σοφός αγιορείτης και μάλιστα πολύ αίμα πρέπει να χύση ο αθλητής. Εδώ ισχύει κατ' εξοχήν το Πατερικό "Δός αίμα, λάβε πνεύμα". Χωρίς αγώνα και αυτός ο Αδάμ έχασε τον Παράδεισο, αν και βρισκόταν στην θεωρία του Θεού. Πόσο μάλλον είναι απαραίτητος για μας, για να οικειοποιηθούμε τη Θεία Χάρη. Όσοι διακηρύσσουν ότι δεν χρειάζεται αγώνας σφάλλουν. "Δαιμόνων εστί Θεολογία η δίχως πράξεως γνώσις" κατά τον Άγιο Μάξιμο. Η προσευχή πριν Από

την πτώση γινόταν άκοπος, όπως και των αγγέλων η ασίγητη δοξολογία. Μετά όμως από τη πτώση απαιτεί αγώνα και κόπο. Οι δε δίκαιοι στη Βασιλεία του Θεού θα επανέλθουν στην προηγούμενη κατάσταση.

Τρόποι της ευχής

Θερμαίνοντας την καρδία

- Πολύ θα ήθελα να μου περιγράψετε αυτόν τον αγώνα.

- Ο πρώτος και μεγάλος αγώνας είναι να συλλέξει τον νού του ο άνθρωπος. Να τον αποσπάσει Από τα γύρω του πράγματα, αντικείμενα, καταστάσεις, γεγονότα, σκέψεις, κακές, αλλά και καλές. Γιατί ο νους, όταν φύγει απ' τον Θεό, αποθνήσκει, νεκρώνεται, όπως το ψάρι, όταν βγει Από τη θάλασσα, το νερά. Αυτό το λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος:" Όπερ συμβαίνει τω ιχθύι εξεληλυθότι εκ του ύδατος, τούτο και τω νοΐ συμβαίνει εξεληλυθότι εκ της μνήμης του Θεού και μετεωριζόμενον εν τη μνήμη του κόσμου". Ο νούς μετά την πτώση μοιάζει σαν το σκυλί, που θέλει συνεχώς να τρέχει και είναι τρομερά ευκίνητος στην φυγή. Μοιάζει σαν τον άσωτο υιό της παραβολής, που θέλει να φύγει Από την πατρική οικία, παίρνει όμως και την ουσία αυτού (επιθυμία - θέληση) και την διασκορπίζει και κατασπαταλά " ζών άσωτος".

Η θέρμανση της καρδιάς με τη θύμηση των αμαρτιών μας και την αυτοκατηγορία

πως ακριβώς έγινε με τον άσωτο υιό. Τι διαβάζουμε στη σχετική περικοπή; "Εις εαυτόν δε ελθών είπε• πόσοι μίσθιοι του πατρός μου περισσεύουσιν άρτων, εγώ δε λιμώ απόλλυμαι! αναστάς πορεύσομαι προς Πατέρα μου... και αναστάς ήλθε προς τον πατέρα αυτού... είπε δε ο πατήρ προς τους δούλους αυτού... ενέγκαντες τον μόσχον τον σιτευτόν θύσατε, και φάγοντες ευφρανθώμεν, οτι ούτος ο υιός μου νεκρός ην και ανέζησε, και απολωλώς ην και ευρέθη• και ήρξαντο ευφραίνεσθαι" (Λουκά ιέ 17-24). Και ο άσωτος νους απαιτείται να επανέλθη "εις εαυτόν" Από τη διάχυσι του. Να αισθανθεί τη γλυκύτητα και την ευτυχία της πατρικής οικίας (και την πλάνη και καταστροφική μανία της άσωτης ζωής) και να επιστρέψει σ' αυτή, όπου θα γίνει το μεγάλο πανηγύρι. Θα χαρεί υπερβολικά. Θα ακουστή η φωνή "ο υιός μου νεκρός ην και ανέζησε και απολωλώς ην και ευρέθη" και θα ζωοποιηθεί ο νεκρός νους. Τότε μόνον, όταν ο νους έρχεται στην καρδιά, γίνεται η χαρά, όπως όταν ο απόδημος επιστρέφει στο σπίτι του, όπως γράφει ο Νικηφόρος Μονάζων. " Αλλά σαν ένας άνθρωπος που ήταν σε άλλη πολιτεία, εάν επιστρέψει έστω φτωχός γεμίζει χαρά,

γιατί καταξιώθηκε να συναντίσει τα παιδιά και τη γυναίκα του• έτσι και ο νούς, αφού ενωθή με την ψυχή χαίρετε αρρήτος και αποκτά ευφροσύνη". Η συγκέντρωση του νού επιτυγχάνεται με την προθέρμαννσι της καρδίας. Ο αείμνηστος Γέροντας μου με τη δύσι του ηλίου καθόταν λίγη ώρα, έπαιρνε εικόνες Από την εσωτερική του κατάσταση και Από τη φύσι και μετά, αφού θερμαινόταν η καρδιά, άρχιζε την ευχή μεχρι των ορθρινών ωρών, οπότε γινόταν η Θεία λειτουργία. Τότε...-Γέροντα, συγχωρέστε μου την διακοπή. Δεν μπόρεσα να σας παρακολουθήσω καλά. Τι θα πη θερμαίνε την καρδία; Πως θερμαίνεται και γιατί είναι απαραίτητη αυτή η εργασία για την "ευχή";

- Θα σε βοηθήση το παράδειγμα του ασώτου υιού. "εις εαυτόν δε ελθών είπε• πόσοι μίσθιοι του πατρός μου περισσεύουσιν άρτων εγώ δε λιμώ απόλλυμαι! αναστάς πορεύσομαι προς τον Πατέρα μου..." Δηλαδή σκέφθηκε την ευδαιμονία του πατρικού του σπιτιού, αλλά και την αθλιότητα την ιδική του και αμέσως παρακινείται στο να επιστρέψη στον Πατέρα. Κάνει μια δυνατή προσπάθεια για να εξαναγκάση την θέληση και την επιθυμία να θελήσουν την επιστροφή, Αυτό κάνουμε και για την "ευχή". Προσπαθούμε να διαπιστώσουμε την αμαρτωλότητα, την αθλότητα μας. Βλέπουμε τις παρεκτροπές της ημέρας. Εξετάζουμε τα διάφορα περιστατικά και τις αμαρτίες, αλλά μόνον "ξώπετσα", δηλαδή εξωτερικά (χωρίς να κρίνουμε εμείς την καταδίκη μας, αυτό είναι έργο του Θεού, απλός αναφέρουμε και θυμόμαστε μπροστά μας όλες τις αμαρτίες μας) και εσθανόμαστε, σαν να βρισκώμαστε σε δικαστήριο και γίνεται η δίκη. Ο Θεός στην έδρα, και εμείς στο σκαμνί του κατηγορούμενου. Όταν αυτό το αισθανθούμε, τότε αρχίζει η κραυγή: "ελέησον με". Στην περίπτωσι αυτή πρέπει να κλαύσουμε (όχι υποκριτικά και ψεύτικα) γιατί Από το κλάμα έρχεται η απλανής προσευχή. Οι Πατέρες λένε πως, αν θέλη κανείς να αποκτήση βαθειά προσευχή και βαθειά ακόμη μοναχική ζωή, πρέπει να μάθη να κλαίη και να ζη σ' όλη την ένταση την αυτοκατηγορία, την "αυτομεμψία". Να θεωρή τον εαυτό του χειτότερο από όλους τους άλλους. Να τον θεωρή σαν ένα βρωμερό ζώο που ζη στα σκοτάδια της πλάνης και της άγνοιας. Να διακρίνεται για το χάρισμα της "πρωτολογίας", όπως λέγει ο Μ. Βασίλειος "... επί δε τοις αμαρτίμασι κατηγορών σεαυτού και μη τους ετέρων ελέγχους αναμένων, ινα γένη κατά τον δίκαιον τον εαυτού κατήγορον εν πρωτολογία..." Πρώτος δηλαδή αυτός να κατηγορή τον εαυτό του, όπως λέγουν και οι Παροιμίες του Σολομώντος και κατ' αυτόν τον τρόπον να προετοιμάζεται για προσευχή. Κάπου ο άγιος Ισαάκ γράφει πως πριν προσευχηθούμε πέφτουμε στα γόνατα, βάζουμε τα χέρια μας πίσω, θεωρούμε τον εαυτό μας σαν κατάδικο. Τότε έρχεται ένας λογισμός αυτομεμψίας. Κάθε φορά μπορεί να είναι καινούριος. Στον λογισμό αυτό πρέπει να σταθούμε και να τον μελετήσουμε χωρίε φαντασιώσεις. Τότε πράγματι ο νους μετανοημένος κατέρχεται στην καρδία, αρχίζουμε και κλαίμε και γίνεται απερίσπαστη προσευχή. Ενα παράδειγμα Από την κοσμική ζωή να χρησιμοποιήσω. Ο κοσμικός άνθρωπος μόλις ενθυμήται μια σκέψη προσβολής που έκανε κάποιος και την επεξεργάζεται, αισθάνεται νυγμό στην καρδία και αρχίζει αμέσως να κλαίη. Αυτό γίνεται και με τον ασκούμενο στην προσευχή αλλά όχι με τέτοιες κοσμικές και εγωιστικές σκέψεις. Απ' αυτή την αίσθηση (προξένησα λύπη στο Χριστό, απομακρύνθηκα Από τη Θεία Χάρη κ.λ.π) είναι δυνατόν η καρδιά να πληγωθή βαθειά . Όταν η καρδιά πληγωθή Από την αίσθηση της μετανοίας (όχι Από εξωτερική πίεση), πληγώνεται και πονάει περισσότερο Από το πληγωμένο σώμα. Η πληγή αυτή συγκρατεί τον νου διαρκώς στο Θεό και ο "πληγωμένος" δεν μπορεί να κοιμηθή ακόμη και τη νύκτα, αισθανόμενος οτι βρίσκεται πάνω σε αναμμένα κάρβουνα. Επομένως είναι δυνατόν να κάνη ενα τέταρτο προσευχή με έντασι και όλη τη μέρα και τη νύκτα, η πληγωμένη καρδιά να ενθυμήται τον Ιησού και αυτό λέγεται αδιάλειπτη προσευχή. Μπορεί επαναλαμβάνω αυτό να το επιτύχει με λίγα λεπτά εντατικής προσευχής μετά δακρύων και να αισθάνεται την ενέργεια της "ευχής" πολλές μέρες μέσα του.

Πρέπει να υπογραμμίσω οτι η συναίσθησι της αναξιότητας μας είναι τελείως απαραίτητη για την ενέργεια της "ευχής". Η μεγαλύτερη πρόοδος εξαρτάται Από την μεγαλύτερη αύξησι της αναγνωρίσεως της αμαρτωλότητας μας. Χωρίς αυτή την αναγνώριση δεν υπάρχει αληθινή προσευχή. Να συνδεθη επομένως η προσευχή με το πένθος. Πραγματικά οι Πατέρες διδάσκουν οτι η άνοδος στον ουρανό συνδέεται με την κάθοδο στον εαυτό μας. Όσο βυθίζουμε την προσοχή μας βαθειά στην ψυχή, τόσο και βρίσκουμε τ' απόκρυφα της• με την μετάνοια κατέρχεται η βασιλεία των Ουρανών στην καρδιά και μεταβάλλεται σε Παράδεισο και καρδιακό ουρανό. Η προτροπή "μετανοείται ήγγικε γαρ η Βασιλεία των Ουρανών" έχει πάντοτε ισχύ.

Μόνο με την μετάνοια οδηγούμαστε στη θέα της Βασιλείας.

Η θέρμανση της καρδιάς με τη μνήμη του θανάτου

-Δεν υπάρχει περίπτωσι όταν ο άνθρωπος καταλάβη την αμαρτωλότητα του, να απογοητευθη και να εγκαταλείψη τον αγώνα;-Υπάρχει οπωσδήποτε. Αν αυτό γίνη, σημαίνει οτι ο διάβολος έβαλε την ιδέα της αμαρτωλότητας, για να τον οδηγήση στην απόγνωσι. Όταν εμείς, μετά την αίσθηση της αμαρτωλότητας μας, στρεφώμαστε στον Θεό και με την προσευχή ζητούμε την Χάρη Του, σημαίνει ότι είναι δώρο Θεού (αυτή η μετάνοια και η επιστροφή στον Θεό) ενέργεια της Χάριτος του Χριστού.

Εκτός Από την αίσθηση της αμαρτωλότητας, συνέχισε ο Γέρωντας, υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να θερμανθή η καρδία. Είναι η μνήμη θανάτου. " Είναι οι τελευταίες μου ώρες, σκέπτεται, που ζω, σε λίγο έρχονται οι δαίμονες για να πάρουν τη ψυχή μου". Αυτή η σκέψι, όταν γίνεται αφάνταστα, προκαλεί φόβο και παρακινεί στην προσευχή. Συνιστά ο Αββάς Θεόφιλος και είναι γραμμένο στο Γεροντικό κάτι που δείχνη πως περίπου μπορούμε να σκεφτώμαστε: " Τι φόβος και τρόμος και καταναγκασμός έχει να μας πιάση, όταν η ψυχή θα χωρίζεται Από το σώμα! Γιατί θα έλθουν σε μας τότε οι ενάντιες δυνάμεις ολόκληρο πλήθος, οι άρχοντες του σκότους, οι κοσμοκράτορες του κακού, οι αρχές και εξουσίες, τα πνεύματα της αμαρτίας. Και θα κρατούν την ψυχή τιμωρητικά, παρουσιάζοντας της όλα τα αμαρτήματα, όπου έκανε με γνώση ή άγνοια, Από την νεότητα της εως την τωρινή της ηλικία. Θα την κατηγορούν λοιπόν εκεί για όλα όσα έπραξε. Τι τρόμος λοιπόν θα κατέχη την ψυχή εκείνη την ώρα, εώς ότου βγή η απόφαση και ελευθερωθή. Αυτή θα είναι η ώρα του καταναγκασμού της, εως ότου δη τι θα απογίνη. Αλλά και οι θείες δυνάμεις θα στέκωνται κατά πρόσωπο εναντίων και θα παρουσιάζουν και αυτές τα καλά έργα. Νιώθει λοιπόν η ψυχή στέκοντας καταμεσής, τι φόβος και τρόμος την συνέχει (είναι γύρο της), εώς ότου βγή η απόφαση της δίκης της Από το δίκαιο Κριτή. Και αν μεν είναι άξια, οι δαίμονες τιμωρούνται και η ίδια αρπάζεται Από αυτούς. Και Από τότε θα είναι αμέριμνη η μάλλον θα κατοική έτσι σύμφωνα με το ρητό: "ως εφραινομένων

πάντων η κατοικία εν σοί". Τότε θα εκπληρώνεται το ρήτό " εκεί όπου δεν θα υπάρχει οδύνη, λύπη και στεναγμός ". Τότε απαλλαγμένη θα πορεύεται σ' εκείνη την ανεκλάλητη χαρά και δόξα όπου θα εγκατασταθή. Αν όμως βρεθή οτι έζησε σε αμέλεια, ακούει τα φοβερώτατα λόγια " να σηκωθή ο ασεβής (να φύγει Από εδώ), για να μην δει την δόξα του Κυρίου". Τότε την πιάνει ξαφνικά μέρα οργής, μέρα θλίψεως και καταναγκασμού, μέρα σκότους και γνόφου. Παραδίδεται στο εξώτερο σκότος, καταδικάζεται στο αιώνιο πύρ και θα κολάζεται σε απέραντους αιώνες. Τότε, πού (είναι) η καύχηση του πολέμου; Πού η κενοδοξία (κυνήγη για δόξα); Πού η ευχαρίστηση; Πού η απόλαυση; Πού η φαντακτερή ζωή; Πού η ανάπαυση; Πού η υπερηφάνεια; Που τα χρήματα; Πού η κοινωνική διάκριση; Πού ο πατέρας; Πού η μητέρα; Πού ο αδελφός; Ποιός θα μπορέση να την βγάλη, καθώς θα την καύση η φωτιά και θα βασανίζεται τόσο πικρά; ".

Η θέρμανση της ψυχής με την θύμηση του Παραδείσου

Αλλες σκέψεις κατάλληλες έιναι η αίσθηση της γλυκύτητος του Παραδείσου και η δόξα των αγίων, καθώς επίσης η μεγάλη αγάπη του Θεού. Ιδίως όταν την ημέρα εκείνη λειτουργήθηκε και κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων.

Λέγατε προηγουμένος για την θέρμανση της καρδιάς. Ότι αυτή επιτυγχάνεται με την σκέψη της Κολάσεως, του Παραδείσου, της αμαρτωλότητας μας κ.λ.π. Μήπως όμως αυτό δημιουργεί προβλήματα; Προειγουμένος εσείς λέγατε οτι πρέπει να κάνουμε αφάνταση προσευχή. Ο νούς να είναι ασχημάτιστος. Μήπως όμως αυτές οι εικόνες εμποδίζουν την καθαρά προσευχή;...

-Πρώτα πρώτα θέλω να τονίσω οτι αυτές οι σκέψεις δεν είναι... σκέψεις απλώς. Δεν είναι φαντασία, αλλά νοερά εργασία. Δεν σκεπτόμαστε απλώς αλλά ζούμε. Π.χ. κάποτε για λίγα λεπτά της ώρας σκεπτόμενος την κόλασι και οτι αυτός είναι ο αξιώτερος τόπος για μένα, λόγω των πολλών αμαρτιών μου, βρέθηκα σε κείνο το απελπιστικό σκοτάδι! Δοκίμασα τους αφόρητους πόνους και την ανέκφραστη οδύνη της. Και αφού συνήλθα απ' αυτή την κατάσταση όλο το κελλί βρωμούσε... Δεν μπορείτε να καταλάβετε τη βρώμα της κολάσεως και τον πόνο των κολασμένων ...

- Έπειτα, αυτή η προθέρμανσι, με αυτές τις σκέψεις, γίνεται πριν Από την προσευχή. Γιατί, όταν αρχίση μετά την θέρμανσι η καρδιά να προσεύχεται, απαγορεύεται κάθε σκέψι γύρω Από τα θέματα αυτά και επιδιώκουμε την προσήλωσι του νου και της καρδιάς στις λέξεις της "ευχής". Έτσι επιτυγχάντεται το αφάνταστο για το οποίο οι Πατέρες τόσα είπαν. Να είναι δηλαδή " ανείδεος και αφάνταστος" ο νούς.

Η προσευχή είναι ένας αγώνας. Ενισχύει τον αγώνα του πιστού εναντίων του διαβόλου, αλλά και αυτή η ίδια είναι ένας οδυνηρός και αιματηρός αγώνας. Η προσπάθεια μας είναι να συγκεντρώσουμε τον νου μας στις λέξεις της "ευχής". Να καταστήσουμε τον νου μας κωφό και άλαλο σε κάθε σκέψη, είτε καλή είτε κακή, που θα μας φέρη ο πονηρός. Δηλαδή να μην ακούμε τις έξωθεν ερχόμενες σκέψεις, ούτε να απαντούμε σ' αυτές. Χρειάζεται τελείως να τις περιφρονούμε και να μην θέλουμε να συζητήσουμε μαζί τους. Με κάθε τρόπο να επιδιώκουμε λοιπόν την πλήρη αφωνία του νου μας, διότι μόνο με την ενέργεια αυτή μπορούμε να διατηρήσουμε την ψυχή μας σε ηρεμία, ώστε να μπορεί να ενεργήση αποτελεσματικά η "ευχή". Είναι γνωστό δε οτι από τον νου οι σκέψεις οδηγούνται στην καρδία και την ταράσσουν. Ο ταραγμένος νους εγείρει τα κύματα στη θάλασσα, έτσι ο άνεμος των σκέψεων εγείρει κύματα στην ψυχή. Η προσοχή είναι απαραίτητη για την προσευχή. Γι' αυτό οι πατέρες μιλούν για συνδυασμένα περί νήψεως και προσευχής. Η νήψι (μετάνοια και συντριβή για τις αμαρτίες μας και στροφή προς τον Θεό) διατηρεί τον νου σε γρήγορσι και ετοιμότητα και η προσευχή φέρνει την Θεία Χάρη.

Λέγοντας την ευχή πριν ξεκινήσουμε το ιερό έργο της "ευχής", ας έχουμε υπ' όψι μας οτι θα απαιτηθή εκ μέρους μας κατά την διάρκεια της, διακαής επιθυμία και υπομονετική προσδοκία, πολλή θέρμη και απέραντη υπομονή, συνδιασμένη, συνδιασμένη με την ελπίδα στην αγάπη του Θεού. Αρχίζουμε με το "ευλογητός ο Θεός ...". Λέμε το "Βασιλεύ ουράνιε...", το τρισάγιον. Έπειτα απαγγέλουμε με συντριβή και κατάνυξι τον 50ό ψαλμό της μετανοίας και αμέσως μετά το "Πιστεύω". Επιδιώκουμε στη συνέχεια να συγκεντρώσουμε το νού μας με την ησυχία και την σιωπή. Θερμαίνουμε την ψυχή μας με διάφορες αφάνταστες σκέψεις, όπως είπαμε προηγουμένος και, αφού πυρωθεί, και ίσως, αφού χύσαμε και μερικά δάκρυα, αρχίζουμε την "ευχή". Λέμε αργά τις λέξεις και επιδιώκουμε να μη δραπετεύη ο νούς, αλλά να παρακολουθή την πορεία των λέξεων. Οι λέξεις ν' ακολουθούν η μια την άλλη, χωρίς να παρεμβάλλωνται μεταξύ αυτών άλλες σκέψεις και γεγονότα. Μετά το "ελέησον με" αρχίζουμε αμέσως το " Κύριε Ιησού Χριστέ...". ώστε να σχηματίζεται, κατά κάποιον τρόπο, ένας κύκλος και να αποφέυγεται η παρέμβαση του διαβόλου. Πρέπει να ξέρετε οτι ο διάβολος θα επιδιώκη με κάθε τρόπο να διασπά την ενότητα των λέξεων και να εισέρχεται στον νου και στην καρδιά. Θα επιδιώκη ν' ανοίξη μόνο ενα μικρό άνοιγμα για να τοποθετήση μια βόμβα (σκέψι) και να τινάξη όλη την ιερή προσπάθεια. Να μη του το επιτρέψουμε... Να λέμε την "ευχή" δυνατά, ώστε να ακούη και το αυτί, γιατί έτσι βοηθείται ο νούς να προσηλωθή περισσότερο. Ένας άλλος τρόπος είναι να λέμε την "ευχή" με το νου ή την καρδιά αργά- αργά .. Καθώς προχωρεί ο Χριστιανός στην εργασία της "ευχής" μπορεί να λιγοστεύη τις λέξεις. Ακόμη μερικές φορές μπορεί να επιμείνη κανείς στην λέξι "Ιησού", την οποία θα λέει επανειλημμένα και τότε ένα κύμμα γαλήνης και χαράς θα ξεσπά μέσα του. Θα πρέπει να παραμείνη σ' αυτή την γλυκήτητα που θα παρουσιασθή και να μη σταματά την προσευχή, έστω κι αν τελείωσς ο καθορισμένος κανόνας του. Ν' αρπάξη αυτή τη θέρμη της καρδίας και να εκμεταλλευθή την δωρεά αυτή του Θεού! Διότι πρόκειται περί μεγάλου δώρου, που ο Θεός έστειλε Από τα ύψη. Αυτή η θερμότητα θα βοηθήση αποτελεσματικά το νου να προσκολληθή στις λέξεις της "ευχής", να κετέλθη στη καρδιά και να παραμείνη εκεί. Αν θέλει κανείς να αφιερώση όλη τη μέρα στην προσευχή, ας ακούση την σύστασι των Αγίων Πατέρων. Μια ώρα να προσεύχεται, μια ώρα να διαβάζει και έπειτα πάλι μια ώρα να αφιερώνει στην προσευχή. Καθώς επίσης και όταν ασχολήται με το εργόχειρο, ας φροντίση να λέη την "ευχή".

Μετεορισμός του νού και αντιμετόπιση αυτής της κατάστασης

-Όταν γέροντα ο νούς μετεωρίζεται, και έχω παρατηρήση οτι αυτό συμβαίνει πολλές φορές, τότε τι μέθοδο να χρησιμοποιούμε για να τον συγκρατίσουμε;

- ...Κατ' αρχάς επ' ουδενί λόγω πρέπει να χάσουμε το θάρρος μας. Έπειτα, αυτές τις ώρες να προσευχώμαστε κυρίως με τα χείλη. Είναι ίσως προνόμιο των δυνατών ανθρώπων, των "κεχαριτωμένων", να μπορούν εύκολα να συγκρατούν τον νου στις λέξεις και να προσεύχονται απερίσπαστα.

Επίσης την ώρα της προσευχής δεν πρέπει να δεχώμαστε ούτε και τις καλές σκέψεις. Γιατί τότε και οι καλές σκέψεις ερεθίζουν τον νου και, καθώς γίνεται ευερέθιστος, δέχεται και τις κακές. Δηλαδή οι καλές σκέψεις την ώρα της προσευχής ανοίγουν τον δρόμο για να εισέλθη θριαμβευτικά ο διάβολος και να διακόψη το ιερό έργο της προσευχής, και πέφτουμε σε πνευματική μοιχεία. Γιατί οι Πατέρες λέγουν πως, όταν ο νούς, κατά την ώρα της "ευχής" , απομακρύνεται Από τη μνήμη του Θεού και περιπλανάται εδώ και εκεί, διαπράττει πνευματική μοιχεία. Προδίδει τον Θεό και Τον αρνήται. Υπάρχει μεγαλύτερη αμαρτία Από την προδοσία και την άρνηση του γλυκύτατου Ιησού και μάλιστα πρός Χάρη του μισόν το καλο και φθονερού εχθρού; Αν παρά ταύτα δεν μπορούμε να συγκρατήσουμε τον νου Από την διάχυσι του, χρειάζεται ο αγώνας μας να γίνη περισσότερο κοπιαστικός... Τότε καταφεύγουμε

στην μελέτη την πατερική. Να μελετούμε διάφορα πατερικά βιβλία που θα συγκεντρώνουν τον νου. Όταν κατά τη διάρκεια της μελέτης αισθανθούμε μιά κατάνυξι, τότε να σταματούμε και να λέμε την "ευχή". Να διαβάζουμε βιβλία που εγγράφησαν με την καρδιά και διαβάζονται ευχάριστα μ' αυτήν. Δηλαδή ανάγνωση και "ευχή" μαζί. Να απαγγέλουμε διάφορους ύμνους του Προφητάνακος Δαυίδ ή να καταφεύγουμε στην ψαλμωδία. Ακόμη καλό είναι να έχουμε εκ των προτέρων διαλέξει μερικά κατανυκτικά τροπάρια που αναφέρονται στην αγάπη του Θεού, στην αμαρτωλότητα μας, στην δευτέρα παρουσία, στην επίκληση της θείας βοήθειας κ.λπ. και να τα λέμε διαβαστά, χωρίε δηλαδή να τα ψάλλουμε. Ή να λέμε διάφορες κατανυκτικές προσευχές, που συνέταξαν οι άγιοι Πατέρες. όπως του Αγ. Ισαάκ του Σύρου. Είπα και προηγουμένος ότι σ' αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται να την λέμε με το στόμα. Ακόμη να γίνεται η "ευχή" χοντρα με το κομποσχοίνη. Βέβαια τότε έχουμε λίγους καρπούς, αλλά να μή μένουμε ποτέ χωρίς έστω και την μικρότερη απόλαυσι αυτών.

...

-Γιατί χρειάζεται όταν ο νούς υποφέρη, να επιμένουμε;

-Γιατί αμέσως μετά θα αρχίση η κάθαρση του. Αυτό θα φανερωθή με τα δάκρυα. Θα αρχίσουν να τρέχουν ποταμηδόν τα δάκρυα και ο νούς θα καθαρίζεται και θα κατέρχεται στην καρδιά, οπότε θα σταματήση και ο πόνος, η ενόχληση. Δάκρυα που δεν θα μπορεί να τα συγκρατήση, που δε θα μπορεί να τα εξηγήση, που δεν κατάβαλε καμμιά προσπάθεια για το σκοπό αυτό.

-Γέρωντα θέλω να μου πείτε περισσότερα πάνω στον πόνο της καρδιάς. Ξέρω οτι οι Πατέρες δίνουν μεγάλη σπουδαιότητα σ΄αυτόν τον πόνο και τον θεωρούν σαν τον κατάλληλο δρόμο Από τον οποίο θα περάση η "ευχή" του Ιησού. Αν το κρίνετε σκόπιμο πέστε μου μερικές σκέψεις γύρω Από το θέμα αυτό.

- Είναι αλήθεια αυτό που είπες προηγουμένως. Οι Πατέρες, ασχοληθέντες με την "ευχή" του Ιησού ή μάλλον ζήσαντες αυτήν, πέρασαν Από το στάδιο αυτό και Επομένως δίνουν μεγάλη σημασία. Πρέπει να έλθη αυτός ο πόνος, εννοείται βέβαια σ' εκείνους που ασχολούνται συνεχώς με την "ευχή" του Ιησού. Δίνουν μεγάλη σημασία, γιατί Από τον πόνο αυτό, που σημαίνει οτι ο νους κατέρχεται στην καρδία και δια της ενέργειας του Αγίου Πνεύματος ενώνεται μ' αυτήν, σκορπίζεται γαλήνη στην ψυχή και στο σώμα, καθαρίζεται το λογιστικό μέρος της ψυχής και γίνεται σαφής διάκρισι των λογισμών. Μόνον τότε μπορούν να διακριθούν οι λογισμοί, να καταλάβουμε την εξέλιξι τους και την κατάληξι τους. Έτσι ένας ησυχαστής, χωρίς να έχη διαπράξει εξωτερικά μια αμρτία , γνωρίζει άριστα την κατάσταση ενάς αμαρτωλού. Αυτό συμβαίνει, γιατί με την ασκητική επιστήμη ξέρει καλά την νοοτροπία του λογισμού, την πορεία και την κατάληξι τους. Μέσα στα πλαίσια αυτά τοποθετείται και το γεγονός οτι ο ασκητής, επειδή η καρδία του έγινε τρομερά ευαίσθητη Από την ενέργεια της "ευχής", μπορεί την ώρα που προσεύχεται για κάποιον να καταλάβη σχεδόν αμέσως σε ποιά κατάσταση βρίσκεται. Γίνεται έτσι διορατικός...

Πολλοί βέβαια, για την κάθοδο του νου στην καρδία, χρησιμοποιούν πολλούς και διάφορους τρόπους, αλλά πρέπει να πούμε πως ο ασφαλέστερος τρόπος είναι η μετάνοια. Επομένως είναι πολύ καλό, το οτι αισθανόμαστε ενα πόνο στη καρδία ή άλλοτε μια θερμότητα και γενικά καταλαβαίνουμε την κίνηση και την αίσθησι της. Όταν όμως η καρδιά είναι δυνατή, συνίσταται η παραμονή εκεί της προσοχής μας και όταν πονάη. Αυτό βέβαια θα το ξεκαθαρίση ο διακριτικός και πνευματέμφορος πνευματικός μας. Αυτός ο πόνος είναι υγιέστατος, φυσικότατος και σωτήριος. Πολλοί ασκητές νομίζουν πως είναι καρδιοπαθείς και επισκέπτονται τους γιατρούς και

εκείνοι δεν τους βρίσκουν τίποτε. Είναι πόνος της Χάριτος. Δηλώνει οτι η προσευχή μπήκε μέσα στην καρδιά και ενεργείται εκεί. Αυτό είναι σημαντικό βήμα.

..

-Όταν ο νούς κατέλθη στην καρδιά παραμένει συνεχώς εκεί; Και αν αυτό είναι έτσι,

τότε πως ο άνθρωπος εργάζεται, κάνει το διακόνημα του κ.λ.π.;

- Πρώτα- πρώτα ο νούς δεν αφομοιώνεται, ούτε εξαφανίζεται. Ολοκληρώνεται και έρχεται στη φυσική του κατάσταση. Αφύσικος είναι όταν παραμένη έξω Από την ουσία του(την καρδιά). Με την "ευχή" αποβάλλει όλα τα ξένα στοιχεία. Έπειτα ο νούς κατέρχεται στην καρδιά μένει, ας μου επιτρέψης την φράσι, και λίγο περίσσευμα. Με το περίσσευμα αυτό μπορεί να ασχολήται και με άλλα έργα, χωρίς να αποσπάται ο νούς Από την καρδιά. π.χ. Ένας Ιερεύς ησυχαστής μπορεί κατά την διάρκεια της Θείας Λειτουργίας να προσέχη και το τελετουργικό μέρος ή να λέγη

κάτι σχετικό με την τέλεσι του Μυστηρίου στον διάκονο ή σε άλλο Ιερέα και όμως να μη διασπάται ο νούς Από την καρδία. Όταν όμως αυτό το "περίσσευμα" του νου τρέχει σε πράγματα ανάρμοστα, είναι δυνατόν να αποκόψη τελείως τον νού Από την ουσία του. Γι' αυτό και ένας ασκητής, την ώρα που έκανε "ευχή", μετρούσε και τα κομποσχοίνια, ώστε να απασχολή και αυτό το περίσσευμα για να μη του προξενήση κακό. Ίσως βέβαια θα καταλάβατε οτι με το "περίσσευμα" μας πολεμά σφοδρά ο διάβολος.

Αποσπάσματα Από το βιβλίο: Μια Βραδυά Στην Έρημο Του Αγίου Όρους

Συγγραφεύς: Α.Ι.Β.

Έκδοση: Ιερά Μονή Γενεθλίου Της Θεοτόκου (Πελαγίας)

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: