ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΤΟΜΟΣ Α'

Το βιβλίο αυτό γράφηκε σε ώρες (σε τέσσερα χρόνια) μεγάλης μοναξιάς. Στην Κύθνο, στην Καλή-Ράχη της Θάσου, στην Κάρυστο. Στη μοναξιά ακριβώς είδα μπρος μου την πιο μεγάλη και την πιο σταθερή κοινωνία των πνευμάτων. Δεν την είδα μόνο· την έζησα και την έκανα δική μου· έκανα δικές μου τις φαινομενικά οξύτερες αντιθέσεις της, και το αμάρτημά μου είναι ότι τ' αγάπησα όλα, δηλαδή κι εκείνα τα στοιχεία της κοινωνίας των πνευμάτων, που μοιάζουν σα να ζουν ασυμφιλίωτα. Με τους κλασικούς αγάπησα το φως· με τους ρομαντικούς τη νύχτα. Με τους λογικούς αγάπησα την ορθογώνια σκέψη· με τους μυστικούς την άδηλη αλήθεια. Δεν υπάρχει τίποτα, που ν' αγαπήθηκε πολύ και που να μην τ' αγάπησα κι εγώ. Μονάχα αυτό μου έδωσε το δικαίωμα (ή έστω τη σφαλερή εντύπωση πως έχω το δικαίωμα) να μιλήσω για όλα.

*** Ο Χρόνος στην ιστορία του πνεύματος είναι κάτι αλλιώτικο από το Χρόνο στην ιστορία της πολιτικής ζωής, των πολέμων και των κοινωνικών θεσμών. Ο δεύτερος φθείρει· ο πρώτος διαιωνίζει. Στην εποχή μας είναι ιδιαίτερα αναγκαίο va το προσέξουμε το σημείο αυτό. Αν έγραψα το βιβλίο τούτο, το 'γραψα και για να δείξω σ' όσους βλέπουν στην ιστορία να δρα μονάχα ο νόμος της φθοράς, ότι δρα κι ο νόμος της αιώνιας νεότητας. Οι ιδέες και οι οποιεσδήποτε μορφές και εκδηλώσεις, που έχει πάρει το πνεύμα, είναι —φτάνει ν' αγαπήθηκαν αληθινά και να μην ήταν μονάχα προσχήματα— αιώνια νέες. Αληθινά αγαπήθηκε κάθε τι που έκανε τον άνθρωπο να τραγουδήσει, να χτίσει, να πλάσει, να φιλοσοφήσει, με μιαν αναγκαιότητα ισοδύναμη μ' εκείνη που τον κάνει να ζει ή να πεθαίνει. Όποιος μπαίνει στην αληθινή αυτή αγάπη γίνεται και ο ίδιος αληθινός. Το  αληθινό μέλλον  δεν  έχει  ανάγκη  από  το  θάνατο  του  αληθινού παρελθόντος. Μονάχα τα  ψέματα έχουν ανάγκη ν'  αρνηθούν παλαιότερα ψέματα. Ο  Ιησούς είπε  ρήματα απόλυτα αληθινά και καινούρια. Γι' αυτό ακριβώς δε ζήτησε να καταλύσει και τα παλιά.

Read More ->>

Η μετάβαση από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο στον ευρωπαϊκό.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1
Η μετάβαση από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο στον ευρωπαϊκό.
Η εμφάνιση του Αυγουστίνου.
Το κλασικό και το ρομαντικό στοιχείο στην πνευματική ζωή.

Η Ρώμη είχε αρχίσει να γκρεμίζεται. Ο Κωνσταντίνος, προβλέποντας ότι η στέγη θα πέσει να τον πλακώσει, φεύγει από την Ιταλία, παίρνει τ' όνομα της Ρώμης, και το μετακομίζει, σα να 'ταν απλή αποσκευή, στο Βυζάντιο. Έτσι χώρισε η Δύση απ' την Ανατολή, και τα παράθυρά της άνοιξαν για να δεχθούν τα ρεύματα —ρεύματα γερά και βίαια— που έρχονταν από το Βορρά. Η Δύση έσμιξε με το Βορρά. Η ελληνορωμαϊκή κληρονομιά στη Δύση έπεσε σε χέρια βάρβαρα και ακμαία, στα χέρια των Κελτών και των γερμανικών λαών. Αποξενώθηκε όμως τάχα πέρα για πέρα η Δύση απ' την Ανατολή; Όχι! Τη Δύση ο Κωνσταντίνος δεν τη θυσίασε μονάχα, αλλά και την λύτρωσε. Η θυσία πραγματοποιήθηκε πάνω σ' ένα βωμό καινούριο. Ο Κωνσταντίνος, βλέποντας ότι οι κατακόμβες είχαν καταφάει πια τα θεμέλια του κόσμου του παλιού, πήρε τις κατακόμβες και τις ανέβασε στο φως.  Λίγα  χρόνια  πρωτύτερα,  ο  Διοκλητιανός  είχε  επιχειρήσει  τον  πιο  άγριο  διωγμό  των Χριστιανών.  Σα  να  'ξερε, όμως,  ότι  ήταν  μάταιη η  τέτοια  αρνητική παρουσία  του  στον  κόσμο, αποτραβήχτηκε  στα  τελευταία  —αυτός  ο  δυνατός  στρατιώτης  και  ο  ιδρυτής  της συστηματοποιημένης απόλυτης μοναρχίας— στην ιδιωτική ζωή. Κι αποτραβήχτηκε αφού φρόντισε, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για τον Κωνσταντίνο, να καταργήσει και τη Ρώμη από έδρα της αυτοκρατορίας.

Read More ->>

Η Παναγία, η γυναίκα και ο ιπποτισμός.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ  4
Ο ΙΒ' αιώνας.
Η Παναγία, η γυναίκα και ο ιπποτισμός.
Το «Τραγούδι του Ρολάνδου».
Το έμμετρο μυθιστόρημα και άλλα ποιητικά δημιουργήματα στη Γαλλία.
Η χριστιανική και η μεσαιωνική φιλοσοφία ως τον Αβελάρδο.
Ο Βερνάρδος του Κλαιρβώ.

Ο IB' αιώνας, που μέσα του άρχισε ν' αποκρυσταλλώνεται ο γοτθικός ρυθμός, είναι σ' όλες τις πνευματικές και ψυχικές εκδηλώσεις του ένας αιώνας θαυμαστός. Στον αιώνα τούτο σημειώνεται κι έξω  από  τα  όρια  των  πλαστικών  τεχνών  η  ολοκληρωτική  παρουσία  του  νεώτερου  δυτικού ανθρώπου, και σημειώνεται —αυτό ακριβώς είναι το θαυμαστό— μέσα στο πλαίσιο των μεσαιωνικών ακόμα κοινωνικών, θρησκευτικών και πολιτικών θεσμών (και δεσμών). Η ψυχή και το πνεύμα  του  δυτικού  ανθρώπου  (στην  πλούσια  σύνθεση  που, όπως ξέρουμε,  τον  χαρακτηρίζει) εκδηλώνεται με τις λεπτότερες, αλλά ταυτόχρονα και με τις εντονότερες και επιβλητικότερες γραμμές. Η μεγάλη γιορτή της ψυχής του δυτικού ανθρώπου στο IB' αιώνα είναι η γιορτή που προκάλεσε η «ανακάλυψη» και η αποθέωση της «γυναίκας».

Read More ->>

Ο Δάντης η προσωπικότητα και το έργο του.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος



ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 6
Ο Δάντης η προσωπικότητα και το έργο του. 
Μεσαίωνας και Αναγέννηση ως πνευματικά νοήματα.
Η ιταλική ποίηση στο ΙΔ' αιώνα: Πετράρχης και Βοκάκιος.
Ο μυστικισμός του Μάιστερ Έκχαρτ.
Τα πρώτα μεταρρυθμιστικά κινήματα στην Αγγλία και αλλού.

Ο Δάντης (Dante Alighieri) είναι ο πρώτος μεγάλος Ευρωπαίος ποιητής που μπορεί να σταθεί πλάι στους πιο μεγάλους Έλληνες, πλάι στον Όμηρο, στον Πίνδαρο και στον Αισχύλο. Κι όπως κάθε μεγάλος  ποιητής  —αυτό  φάνηκε  προπάντων  στην  ελληνική  αρχαιότητα—  έτσι  κι  ο  Δάντης συνδυάζει, μέσ' στη συνείδησή του και μέσ' στην πνοή του, την ποιητική με την πολιτική αποστολή, ζει ποιητικά μέσα στην πολιτεία και ζει πολιτικά μέσα στην ποίηση. Κάθε μεγάλος ποιητής νιώθει σα μιαν υπέρτατη αποστολή τον τέτοιο συνδυασμό· και κάθε αληθινή και μεγάλη εποχή τον επιτρέπει αυτό το συνδυασμό και μάλιστα τον προκαλεί. Χαρακτηριστικό για την αρχαία Ελλάδα είναι ότι η πλάκα,  που  σκεπάζει  τον  τάφο  του  Αισχύλου,  υπενθυμίζει  την  «ευδόκιμη  αλκή»  του  στο Μαραθώνιο άλσος, και ότι ο Σοφοκλής, για τον ποιητικό θρίαμβο που σήμανε η «Αντιγόνη» του, πήρε μια στρατηγική αποστολή στη Σάμο. Ο Δάντης δεν αμείφθηκε βέβαια απ' την πατρίδα του, παρά εξορίσθηκε και καταδικάσθηκε μάλιστα σε «αειφυγία».

Read More ->>

Η αρχιτεκτονική στην Αναγέννηση.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 8
Η αρχιτεκτονική στην Αναγέννηση.
Η στροφή από το δημόσιο στο ιδιωτικό στοιχείο.

Καμιά δημιουργική εκδήλωση στην Αναγέννηση δεν ακολούθησε τόσο το θεωρητικό πρόγραμμα της εποχής, το πρόγραμμα που, όπως ξέρουμε, ζητούσε το συνειδητό προσανατολισμό στο ελληνορωμαϊκό κλασικό ιδεώδες, όσο το ακολούθησε η αρχιτεκτονική που άρχισε να επικρατεί γύρω στα 1450. Ο γοτθικός ρυθμός αρχίζει και υποχωρεί. Αν και, όπως είδαμε, είχε κι αυτός αρκετά κλασικά στοιχεία μέσα του, οι άνθρωποι, που ζούσαν ψυχικά (και προπάντων θεωρητικά) το αναγεννησιακό ρεύμα, ζητούσαν τώρα εξωτερικές ομοιότητες με την αρχαία κλασική αρχιτεκτονική, ζητούσαν πύλες και στύλους δωρικού και ιωνικού ρυθμού. Και το κατάφεραν να ικανοποιηθούν χωρίς να μιμηθούν ανόητα και στεγνά, το κατάφεραν —γιατί είχαν μέσα τους μια ζωντανή δημιουργική πνοή— να φέρουνε στο φως έναν καινούριο αρχιτεκτονικό ρυθμό, που επικράτησε λίγο - λίγο με διάφορες παραλλαγές παντού, και που έσβησε το γοτθικό ρυθμό, δημιουργώντας τη βάση που πάνω της έμεινε ουσιαστικά ως τις μέρες μας η αρχιτεκτονική.

Read More ->>

Η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 10
Η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση.
Λούθηρος και Καλβίνος.
Ο ουμανισμός.
Το πνεύμα των Γερμανών.
Η γερμανική τέχνη στον ΙΕ' και IϚ' αιώνα.
Η προσωπικότητα και το έργο του Ντύρερ.

Ο ΙϚ' αιώνας στις πρώτες του δεκαετίες δε χαρακτηρίζεται μονάχα με την Αναγέννηση, που βρήκε ακριβώς τότε το κορύφωμά της, αλλά χαρακτηρίζεται και με τη γένεση και ανάπτυξη ενός άλλου πνευματικού και ψυχικού κινήματος, που είχε μιαν ισοδύναμη σημασία στην εξέλιξη της Ευρώπης. Αν στο Νότο έγινε με την Αναγέννηση η συνειδητή στροφή προς το φωτεινό και ηλιόλουστο εξωτερικό κόσμο (μια στροφή που, όπως ξέρουμε, δεν κατάργησε —αν και το δοκίμασε— τα δικαιώματα της νύχτας και του σκοτεινού άπειρου) στο Βορρά έγινε με τη θρησκευτική Μεταρρύθμιση η απαρχή για μια συνειδητή στροφή προς τα εσωτερικά και υποκειμενικά βάθη της ψυχής. Στην Ιταλία θάμπωσε ο ήλιος τα μάτια. Στη Γερμανία μάγεψαν οι ήχοι της ψυχής την ακοή. Ο Λούθηρος, ο μεγάλος μεταρρυθμιστής, βάζει πάνω απ' όλα τη μουσική. Ο ΙϚ' αιώνας μπορεί να μη γέννησε μεγάλους μουσικούς στη Γερμανία —ενώ στην Ιταλία γέννησε τον πρώτο μεγάλο συνθέτη, την υπέροχο Παλεστρίνα (Pierluigi da Palestrina)— αποκρυστάλλωσε όμως τη μουσική ψυχή των Γερμανών, την ψυχή που δεν ήταν μονάχα προορισμένη να χαρίσει αργότερα στον κόσμο τους πιο μεγάλους  και  πιο  δαιμόνιους  συνθέτες,  μα  που  σ'  όλες  τις  δημιουργικές  εκδηλώσεις  της πνευματικής ζωής έκανε τους Γερμανούς —μ' όλη την πολλές φορές αντίθετη θέλησή τους και μ' όλο τον έρωτά τους για την Ελλάδα— να 'ναι περισσότερο μουσικοί και λιγότερο πλαστικοί, περισσότερο ρομαντικοί και άδηλοι και λιγότερο κλασικοί και συγκεκριμένοι.

Read More ->>

Η προσωπικότητα του Γκρέκο και οι μεγάλοι Ισπανοί καλλιτέχνες.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 12
Η Πορτογαλία και η Ισπανία στο ΙϚ' αιώνα.
Η ζωή και το έργο του Καμόενς.
Η ισπανική ποίηση.
Ο Θερβάντες: η σημασία του Δον Κιχώτη.
Η ισπανική ζωγραφική.
Η προσωπικότητα του Γκρέκο και οι μεγάλοι Ισπανοί καλλιτέχνες.

Ως τη στιγμή αυτή δε μιλήσαμε διόλου για την πνευματική ζωή πέρα από τα Πυρρηναία. Ήταν τάχα ανύπαρκτο το πνεύμα ως την ώρα τούτη, δηλαδή ως τα μέσα του IϚ' αιώνα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία; Η αλήθεια είναι, ότι η πνευματική δημιουργία ως εθνική ισπανική δημιουργία ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Στη γη της Ισπανίας είχε βέβαια έντονα καλλιεργηθεί το πνεύμα, δεν είχε όμως καλλιεργηθεί από τους Ευρωπαίους. Οι Άραβες ήταν εκείνοι που, εμπνευσμένοι προπάντων από το παράδειγμα και τις αρχές του μεγάλου τους φιλόσοφου Αβερρόη (Averroës) —ενός πνεύματος που η επίδρασή του ήταν μεγάλη και στο χριστιανικό κόσμο— δουλεύανε τη φιλοσοφία και σχολιάζανε ειδικότερα με μια φοβερή λεπτολογία τον Αριστοτέλη. Ένα από τα κύρια κέντρα της αραβικής σοφίας ήταν το Τολέδο. Οι Ισπανοί, παλεύοντας εφτακόσια χρόνια μ' έναν κατακτητή που είχε γίνει σοφός και πολιτισμένος, έπρεπε να ξαναγίνουν (και ξανάγιναν) βάρβαροι οι ίδιοι για να διώξουν τους πολιτισμένους.

Read More ->>

Η εμφάνιση και το έργο του Σαίξπηρ.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 14
Ο Βάκων και η φιλοσοφία του.
Η εμφάνιση και το έργο του Σαίξπηρ.
Ο Ντον και άλλοι λυρικοί.
Ο πουριτανισμός και η σημασία του.
Ο Μίλτων.

Οι Ισπανοί και οι Ολλανδοί μας πήραν από τα τέλη του ΙϚ' αιώνα και μας πήγαν πολλά χρόνια αργότερα. Ας γυρίσουμε τώρα πάλι πίσω και ας πάμε ειδικά στην Αγγλία. Εδώ έγινε ένα από τα πιο μεγάλα θαύματα που γνώρισε ο κόσμος. Εδώ, στην Αγγλία, γεννήθηκε ο Σαίξπηρ (Shakespeare).

Τα θαύματα δε γίνονται πάντα στην έρημο. Ο Σαίξπηρ δε στέκεται μόνος του. Η κορυφή του έφτασε βέβαια  σε  ύψη  όπου  προβάλλει  ολομόναχη.  Μα  γύρω  του  υπάρχει,  στην  ένδοξη  εποχή  της Ελισάβετ, μια έντονη πνευματική κίνηση. Η θεατρική δημιουργία και η φιλοσοφική σκέψη σημειώνουν στις μέρες εκείνες σταθμούς σημαντικούς. Ο μεγαλύτερος φιλόσοφος στην εποχή της Ελισάβετ (που έδρασε βέβαια, όπως κι ο Σαίξπηρ, και πολλά χρόνια ύστερ' από το θάνατό της) είναι ο Βάκων (Bacon). Τ' όνομά του είναι μεγάλο, μα έχει συνυφανθεί και με πολλές μικρότητες. Ένα από τα πιο γερά μυαλά ήταν συνυφασμένο στο πρόσωπο του Βάκωνος με μιαν από τις πιο μικρές και αδύνατες ψυχές. Νέος μπήκε ο Βάκων στο Κοινοβούλιο —ο πατέρας του ήταν στην Αγγλία από τους πρώτους  κατ'  επάγγελμα  πολιτικούς—  και  η  σοβαρή  ρητορική  μόρφωση  του  νέου  προκάλεσε αμέσως το θαυμασμό πολλών, ιδιαίτερα μάλιστα του ποιητή Μπεν Τζόνσον.

Read More ->>

Η Γαλλική Ακαδημία.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ  17
Ο ΙΖ' αιώνας στη Γαλλία.
Ο Μαλέρμπ και ο Ντ' Ωμπινιέ.
Η Γαλλική Ακαδημία.
Η τραγωδία: Κορνέιγ και Ρασίν.
Το έργο του Μολιέρου.
Ο Λαφονταίν.

Ύστερ' από τον Μονταίνιο, τον πρόδρομο μα και θεμελιωτή, έρχεται η μεγάλη εποχή της γαλλικής λογοτεχνίας, η εποχή που, αν χαρακτηρίσουμε ως πρώτο μεγάλο σταθμό τον Δάντη και ως δεύτερο και τρίτο τον Θερβάντες και τον Σαίξπηρ, πρέπει να χαρακτηρισθεί ως ο τέταρτος μεγάλος σταθμός στην ποιητική ιστορία της Ευρώπης. Τον πέμπτο σταθμό τον σημειώνει, όπως θα δούμε, στα τέλη του ΙΗ' και στις αρχές του ΙΘ' αιώνα, η Γερμανία, και τον έκτο, λίγο αργότερα, η Ρωσία, Ο ιταλικός, ο ισπανικός  και  ο  αγγλικός  σταθμός  χαρακτηρίζονται  κυριαρχικά,  μολονότι  περιβάλλονται  και  με πολλά άλλα μεγάλα πνεύματα, από μια ή δυο τιτανικές ποιητικές προσωπικότητες. Ο γαλλικός σταθμός —σύμφωνα με το «μέτρο» που διέπει ολόκληρο το γαλλικό πνεύμα— δε χαρακτηρίζεται κυριαρχικά από καμιά τιτανική προσωπικότητα, παρά είναι το έργο πολλών πνευμάτων που, χωρίς κανένα τους να 'ναι τιτανικό, έχουν όλα τους μια διαλεχτή και μεγάλη υπόσταση.

Read More ->>

Οι εκκλησιαστικοί ρήτορες και συγγραφείς.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 20
Άλλα σημαντικά πνεύματα στη Γαλλία στο ΙΖ' αιώνα.
Τα αποφθέγματα.
Τα απομνημονεύματα.
Οι επιστολές.
Οι διανοούμενες γυναίκες.
Οι εκκλησιαστικοί ρήτορες και συγγραφείς.

Εκτός από τη συστηματική φιλοσοφία αναπτύχθηκε στο 1Ζ' αιώνα στη Γαλλία κι η ελεύθερη σκέψη. Ανάμεσα στη συστηματική φιλοσοφία των Ντεκάρτ και Μαλεμπράνς και στην ελεύθερη σκέψη, στέκεται ωραίος, ανεξίθρησκος και σοβαρός ο Μπαιλ (Pierre Bayle) που το «Ιστορικό και κριτικό λεξικό» του εκτιμήθηκε βαθιά από τον Λάιμπνιτς. Όσο για το ιδιότυπο είδος της ελεύθερης σκέψης, αυτό το ανάπτυξαν με μιαν ισχυρή λογοτεχνική και μάλιστα αποφθεγματικήν ικανότητα ο Λαροσφουκώ και ο Λαμπρυγιέρ. Κι ήταν η ελεύθερη σκέψη —ελεύθερη βέβαια από κάθε βαθύτερη πνευματική ευθύνη, λογοτεχνικά όμως δεσμευμένη και μάλιστα υποταγμένη στο bon sens και στην εξωτερική κοινωνικότητα— ό,τι ακριβώς χρειαζόταν για τα σαλόνια και για την αυλή, για τις ομιλητικότατες κυρίες και τους παροδικά ερωτευμένους ευγενείς.

Read More ->>

Το αγγλικό μυθιστόρημα και η μεγάλη σημασία του.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 23
Ο Λοκ και η αισθησιαρχία.
Η αγγλική φιλοσοφία στο ΙΗ' αιώνα.
Ο Χιουμ ως σημαντικός σταθμός.
Ο Άνταμ Σμιθ και η κλασική πολιτική οικονομία.
Η αγγλική λογοτεχνία στο ΙΗ' αιώνα.
Το αγγλικό μυθιστόρημα και η μεγάλη σημασία του.
Η ποίηση.
Ο Γίββων.

Η αισθησιαρχία δεν ήταν μονάχα στη, Γαλλία, παρά ήταν, κι έξω από τη Γαλλία η επικρατέστερη φιλοσοφία στο  ΙΗ' αιώνα. Την πρώτη άλλωστε συστηματική αποκρυστάλλωσή της την βρήκε η αισθησιαρχία στην Αγγλία. Μας δόθηκε κιόλας η ευκαιρία να ονομάσουμε αρκετές φορές τ' όνομα του Λοκ (Locke) που έζησε κι έδρασε στα όρια των δυο αιώνων, του ΙΖ' και του ΙΗ'. Ο Λοκ σημειώνει ένα σημαντικό σταθμό στη φιλοσοφία. Και τον σημειώνει για δυο λόγους. Πρώτ' απ' όλα, ο Λοκ ειν' εκείνος, που συμπληρώνοντας το έργο του Βάκωνος με μια πιο φιλοσοφική αντίληψη ξεκαθάρισε το έδαφος της φιλοσοφίας σχεδόν τελειωτικά από τους μεσαιωνικούς λογικούς και θεολογικούς δογματισμούς, που και στον Ντεκάρτ ακόμα διασώθηκαν σχεδόν ακέραιοι, Έπειτα, ο Λοκ είναι εκείνος,  που  —έστω  για  να  φτάσει  σ'  έναν  άλλο  δογματισμό,  στον  αισθησιαρχικό—  πήρε  τη «γνώση» ως πρόβλημα καθολικό, δεν περιορίσθηκε, όπως ο Βάκων, να ορίσει τη μέθοδο της εμπειρικής επιστήμης, αλλά σήκωσε την ίδια την επιστήμη, τη «γνώση» γενικά, σε πρόβλημα, κι αναζήτησε την πηγή της.

Read More ->>

Το γερμανικό πνεύμα στο ΙΖ' αιώνα.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 26
Το γερμανικό πνεύμα στο ΙΖ' αιώνα.
Η γλυπτική.
Ο μυστικισμός του
Μπαίμε και του Σιλέσιου.
 Άλλες λογοτεχνικές εκδηλώσεις.

Ύστερ από την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή, που είδαμε να φουντώνει στη Γερμανία στα τέλη του ΙΕ' και στις αρχές του ΙϚ' αιώνα, ύστερ' από τη θρησκευτική Μεταρρύθμιση, που την είδαμε συνυφασμένη με τη γερμανική πνευματική ζωή, μια μεγάλη κι απόλυτη σιωπή τηρήσαμε γύρω στην ύπαρξη της Γερμανίας. Μιλώντας για τη δυτική Ευρώπη, φθάσαμε στα 1800. Τι έκανε η Γερμανία στους αιώνες αυτούς; Γιατί αποσιωπήσαμε τ' όνομά της; Στο ΙΗ' αιώνα όχι μόνο δεν ήταν η Γερμανία πνευματικά ανύπαρκτη, αλλά μέσα στους κόλπους του αιώνα αυτού σημείωσε η πνευματική της ζωή έναν παγκόσμιο σταθμό, το σταθμό μάλιστα, που ύστερ' από τον ιταλικό, τον ισπανικό, τον αγγλικό και το γαλλικό, πρόβαλε σαν ο πιο συνθετικός. Για να φθάσει, όμως, η Γερμανία στο μεγάλο της σταθμό χρειάσθηκε να περάσει από μια μεγάλη και οδυνηρή κρίση. Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση, που, όπως είδαμε, συνυφάνθηκε στην αρχή με μιαν άνθηση της τέχνης και του πνεύματος, ξέφυγε από τη συμμαχία της με το πνεύμα και ειδικότερα με τις εικαστικές τέχνες.

Read More ->>

Η προσωπικότητα του Φρειδερίκου του Μεγάλου.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
Τόμος Α΄
+Παν.Κανελλόπουλος


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 28
Η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της Γερμανίας στο ΙΗ' αιώνα.
Η προσωπικότητα του Φρειδερίκου του Μεγάλου.
 Ο Κλόπστοκ, ο Λέσσινγκ, ο Βίνκελμαν.
 Η φιλοσοφία της ιστορίας του Χέρντερ.

Την εποχή, που έβρισκε η Γερμανία στον Μπαχ, στον Χαίντελ, στους Αυστριακούς Χάυδν και Μότσαρτ, στον Μπετόβεν και σ' άλλους τη μουσική της λύτρωση, την ίδια εποχή —στο ΙΗ' και στις αρχές του ΙΘ' αιώνα— γνώρισε και σ' όλες τις άλλες σφαίρες της πνευματικής ζωής μιαν άνθηση που η πυκνότητά της και η σύνθετη ύπαρξή της είναι κάτι το καταπληκτικό. Οι εικαστικές τέχνες στο ΙΗ' αιώνα δεν έφτασαν βέβαια το ύψος που κατάκτησαν η μουσική, η ποίηση και η φιλοσοφία, αλλά κι αυτές δεν έμειναν διόλου βουβές, και μίλησαν με τόνους αρκετά σημαντικούς. Αρχιτέκτονες σαν τον Νόυμαν (Johann Balthasar Neumann) που δίνει στο μπαρόκ την πιο πλούσια έκφρασή του, γλύπτες σαν τον Ντόννερ (Georg Raphael Donner) που ξεπερνάει τον ηρωικό στόμφο του Σλύτερ (Andreas Schlüter) και συνδυάζει τον κλασικισμό γαλλικού τύπου με μιαν απαλή ρομαντική συγκίνηση, ζωγράφοι σαν τον Χοντοβίκι (Daniel Chodowiecki) τον Χέρλαϊν (J. Α. Herrlein) τον Ζέκατς (J. Κ. Seekatz) τον Μόργκενστερν (J. L. Ε. Morgenstern) τον Γιούνκερ (Justus Juncker) που ενσαρκώνουν  ύστερ'  από  τα  1750  το  πνεύμα  της  οικογενειακής  σκηνής,  του  χωριού,

Read More ->>

Η συνάντηση του Γκαίτε με τον Σίλλερ.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
+Παν.Κανελλόπουλος

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 30
Η συνάντηση του Γκαίτε με τον Σίλλερ.
Η φιλία τους και η σημασία της.
Το έργο τους πριν συναντηθούν και ύστερα από τη συνάντησή τους.

Από  το  έργο  του Καντ  δεν  πρόσεξε ο  Γκαίτε παρά μόνο την  αισθητική, που  είναι μονάχα ένα συμπλήρωμα στο οικοδόμημα της κριτικής φιλοσοφίας. Με το να προσέξει μονάχα την αισθητική, δεν είδε το έργο αυτό καθ' εαυτό, δεν είδε το αληθινό πρόσωπο του Καντ. Μα κι ο Καντ —ενώ είχε μπροστά του τον τελειότερο πνευματικό Ευρωπαίο και τον μεγαλύτερο ποιητή που γέννησε η Γερμανία— δεν κατάφερε να μπει στο νόημα της παρουσίας του Γκαίτε. Πλάι στον Όμηρο αναφέρει ο Καντ στην αισθητική του (για παράδειγμα) τον Βίλαντ, και τα πιο αγαπημένα του γερμανικά ποιήματα ήταν κι έμειναν τα ποιήματα του Ελβετού Χάλλερ. Φαίνεται ότι οι πολύ μεγάλοι, όταν είναι σύγχρονοι και απαντιούνται ιστορικά, δύσκολα συνεννοούνται. Έτσι δε μπόρεσαν να συνεννοηθούν πέρα για πέρα ούτε ο Γκαίτε και ο Μπετόβεν. Η προσωπική μάλιστα γνωριμία αυτών των  δυο  υπέροχων  δημιουργών,  που  την  προετοίμασε  ψυχικά  η  κοινή  τους  φίλη,  η Μπεττίνα Μπρεντάνο (η αδερφή του ποιητή Μπρεντάνο και γυναίκα του φον Άρνιμ) ήταν στο βάθος και για τους δυο μια πικρή διαπίστωση ότι κάθε ουσιαστική συνεννόηση ήταν αδύνατη.

Read More ->>

Το ποιητικό του έργο, η πνευματική του πάλη και η παραφροσύνη του.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
+Παν.Κανελλόπουλος

ΤΟΜΟΣ Β΄


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 32
Ο Χαίλντερλιν ανοίγει τη νέα εποχή.
Το ποιητικό του έργο, η πνευματική του πάλη και η παραφροσύνη του.



Ο ΓΚΑΙΤΕ, ο Καντ, ο Ναπολέων, ο Μπετόβεν ενώνουν την Ευρώπη που πήγαινε να φτιαχτεί και να συντεθεί,  με  την  Ευρώπη που πάει  να  χαλάσει  και  να  διαλυθεί.  Στα μεγάλα  όρια  των  καιρών προβάλλουν και μεγάλες παρουσίες. Ως το ΙΗ' αιώνα, τα πάντα γίνονταν και ωρίμαζαν. Από τα 1800 κι εδώθε, τα πάντα μοιάζουν σα να ξεγίνονται, και μερικά, μάλιστα, σα να σαπίζουν. Η εντύπωση, βέβαια, που μας δίνει η πραγματικότητα δεν είναι και η ίδια η αλήθεια που υπάρχει μέσα στην πραγματικότητα. Ωστόσο, κι η εντύπωση είναι ένα φαινόμενο, ένα γεγονός. Και την εντύπωση αυτή πρέπει να τη νικήσουμε με γεγονότα ισχυρότερα. Το πιο ισχυρό απ' όλα είναι η πνευματική αυτοσυνείδηση, δηλαδή η συνειδητή κυριαρχία μας επάνω σ' όλα τα πνευματικά προβλήματα και διλήμματα που παρουσιάζει η ζωή μας από τα 1800 κι εδώθε. Η συνθετική γνωριμία μας με όλες τις φάσεις και αντιφάσεις που παρουσιάζει το ευρωπαϊκό πνεύμα στην «πλήθουσα αγορά» των τελευταίων εκατόν πενήντα ετών θα μας δώσει τα εφόδια για να κατανικήσουμε μέσα μας την εντύπωση ότι όλα ξεγίνονται, και για ν' αναστείλουμε, όπου και όσο σημειώνεται, την αποσυνθετική διαδικασία.

Read More ->>

Η υπερνίκηση του άκρατου ρομαντισμού στη Γερμανία.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
+Παν.Κανελλόπουλος


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 34
Η υπερνίκηση του άκρατου ρομαντισμού στη Γερμανία.
Δραματικοί συγγραφείς στις αρχές και στα μέσα του ΙΘ' αιώνα:
Μπύχνερ, Γκράμπε, Γκρίλπαρτσερ, Χέμπελ.
Στροφή και στη λυρική ποίηση: Αννέττα φον Ντρόστε-Χύλσχοφ, Κόνρατ Φέρντιναντ Μάυερ, Άουγκουστ φον Πλάτεν και Ερρίκος Χάινε.
Αφηγηματικοί πεζογράφοι ως τα τέλη του ΙΘ' αιώνα στη Γερμανία.

Ο ΜΕΓΑΛΟΦΥΗΣ Γεώργιος Μπύχνερ (Georg Büchner) που δεν πρόλαβε να κλείσει τα εικοσιπέντε του χρόνια, είχε παραδοθεί σ' έναν αχαλίνωτο ρομαντισμό, αλλά ήξερε και μέσα στη ρομαντική του ατμόσφαιρα να 'ναι ένας μεγάλος ρεαλιστής και να 'ναι μάλιστα και κλασικός στην πλαστική διαμόρφωση των ηρώων του. Αν τα έργα του «Βόυτσεκ» και «Λεντς» σημειώνουν τη μετάβαση σε μια μεγάλη σοφή ποίηση, το έργο του «Ο θάνατος του Δαντόν», χωρίς να επιτρέπει ακόμα στην ανθρωπιστική σοφία να εκδηλωθεί καθαρά και να ξεφύγει από τους τόνους της υπερτροφικής κυνικής τραγικότητας, είναι μολοντούτο το αριστούργημα του Μπύχνερ. Το συγκλονιστικό αυτό δράμα που το 'γραψε ο ποιητής είκοσι δυο χρονών, είναι ένα μεγάλο σαιξπήρειο προμήνυμα (με λιγώτερη ίσως ποίηση και με περισσότερο ρεαλισμό απ' ό,τι επιτρέπει μια τραγωδία του Σαίξπηρ) κι είναι ιστορικά ο πιο δυνατός λογοτεχνικός επίλογος που μπορούσε να βρει η Γαλλική Επανάσταση. Ο Δαντόν και ο Ροβεσπιέρρος προβάλλουν σα δυνάμεις που η δικαίωσή τους —αν και βασισμένη σε αντίθετες  προϋποθέσεις—  είναι  απόλυτη.  Κι  όταν  η  γλυκειά  γυναίκα  του  Κάμιλλου  Ντεμουλέν

Read More ->>

Ο θετικισμός στη φιλοσοφία. Αύγουστος Κοντ και Σπένσερ.

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
+Παν.Κανελλόπουλος


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 36
Ο θετικισμός στη φιλοσοφία. Αύγουστος Κοντ και Σπένσερ.
Η επίδραση της βιολογίας στη φιλοσοφία.
 Αναδρομή στα μεγάλα βήματα της βιολογίας και της χημείας από το ΙΖ' ως τις αρχές του ΙΘ' αιώνα.
Η εξέλιξη των ειδών: Λαμάρκ, Δαρβίνος και άλλοι ερευνητές. Μαρξ, Ένγκελς και Μαρξισμός.

ΕΙΠΑΜΕ ότι ο Σόπενχάουερ δε θάφτανε όπου έφτασε, χωρίς τον Καντ. Ως μαθητής του Καντ πήγε μάλιστα μακρύτερα παρά ως εχθρός του. Κι η επίδραση του Καντ, όπως ξέρουμε, δεν εκδηλώνεται μόνο στον Σόπενχάουερ, αλλά είναι σχεδόν καθολική. Αν όμως η επίδραση του Καντ είναι σχεδόν καθολική, τόσο που και οι αντίπαλοί του δεν είναι πέρα για πέρα νοητοί χωρίς τη διδασκαλία του, η επίδραση του Χέγγελ που ο Σόπενχάουερ τον χαρακτηρίζει «τσαρλατάνο» και του φορτώνει κι άλλα πολλά επίθετα, μπορεί  να  μην  είχε την  ίδια έκταση,  αλλά  είχε (όπως  το δείχνει  προπάντων ο Μαρξισμός) μια μεγαλύτερη ένταση και προκάλεσε έτσι και στην επιφάνεια ακόμα της ιστορικής ζωής τραντάγματα συγκλονιστικά.

Read More ->>

Ο Βύρων και το νόημα των έργων του

Ιστορία του Ευρωπαικού πνεύματος
+Παν.Κανελλόπουλος

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 38
Η μυστική ποίηση του Ουίλιαμ Μπλέικ.
Ο αγγλικός ρομαντισμός στο ΙΘ' αιώνα.
Οι μεγάλοι λυρικοί: Κόλριτζ, Ουόρδσουορθ.
 Η ποίηση, η φιλία και η μοίρα του Κητς και του Σελλεϋ.
Το δοκίμιο του Πήκοκ για την ποίηση και η απάντηση του Σελλεϋ.
 Ο Βύρων και το νόημα των έργων του
«Μανφρέδος» και «Κάιν».
Το αγγλικό μυθιστόρημα ως τα μέσα του ΙΘ' αιώνα και ιδιαίτερα το έργο του Θάκεραι.

ΑΦΟΥ ΡΙΞΑΜΕ τη ματιά μας στις φιλοσοφικές κατευθύνσεις και σ' άλλες θεωρητικές τάσεις του ΙΘ' αιώνα —αν παραλείψαμε μερικές σημαντικές, τις παραλείψαμε για να τις γνωρίσουμε αργότερα— ας ξαναγυρίσουμε στην ποίηση και στη λογοτεχνική δημιουργία. Δε γνωρίσαμε ως τώρα παρά μόνο τη γερμανική ποίηση του ΙΘ' αιιώνα. Και είδαμε ότι πλάι στον Γκαίτε αναπτύχθηκε ένας έντονος ρομαντισμός. Ακόμα εντονώτερες μορφές πήρε ο ρομαντισμός που παράλληλα με το γερμανικό αναπτύχθηκε στην Αγγλία. Εδώ μάλιστα, στη μαγικά θολή χώρα των μελαγχολικών βάλτων και της υπερήφανης μοναξιάς, ο ρομαντισμός πήρε μιαν ιδιότυπη μορφή. Πρώτα απ' όλα, ο αγγλικός ρομαντισμός ξέσπασε μ' ένα βίαιο θρήνο που όπως τ' αήττητα καράβια της Αγγλίας ζήτησε κυριαρχικά να εξαπλωθεί σε όλες τις θάλασσες του κόσμου. Στο θρήνο του αγγλικού ρομαντισμού υπάρχει  κάτι  το  ηγεμονικό  και  το  ιμπεριαλιστικό. 

Read More ->>

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ως θεμελιωτής του αμερικανικού ήθους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 40

Πέρ' από τον Ατλαντικό.

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ως θεμελιωτής του αμερικανικού ήθους.

Οι πρώτοι εργάτες της λογοτεχνίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το ποιητικό έργο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε.

Το πνεύμα και η ισορροπία του Έμερσον.

Η ποίηση και τα μεγάλα αιτήματα του Ουίτμαν.

Οι στίχοι της Έμιλυ Ντίκινσον.

Η ΑΓΓΛΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ στο ΙΘ' αιώνα δουλεύτηκε έξοχα και πέρ' από τον Ατλαντικό. Μα, πέρ' από τον Ατλαντικός  είναι  τάχα κι εκεί  Ευρώπη;  Ναι,  Ευρώπη  είναι  κι  εκεί,  αδιάφορο αν  μια  καινούρια Ευρώπη. Το πνεύμα της Αμερικής είναι κι αυτό ευρωπαϊκό, κι ανήκει στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος, αδιάφορο αν είναι μια φάση του ευρωπαϊκού πνεύματος καινούρια που πάει να γίνει κι από το δικό της τον τομέα παγκόσμια. Άλλωστε, και το πνεύμα που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στην Ευρώπη δεν ξεκίνησε τάχα από την πρώτη του στιγμή με τη βούληση να γίνει παγκόσμιο; Την Ελλάδα και το Χριστιανισμό προϋποθέτει και το αμερικανικό πνεύμα, όπως και το ευρωπαϊκό. Η Αμερική μάλιστα προϋποθέτει και την Ευρώπη, γιατί από δω ξεκίνησε κι εδώ ξαναγυρίζει αδιάκοπα, αρχίζοντας την ανταπόδοση μ' έναν τρόπο που αξίζει να τον παρακολουθήσουμε και να τον θαυμάσουμε.

Read More ->>

Ο Μπαλζάκ, ο Σταντάλ, ο Φλωμπέρ και το γαλλικό μυθιστόρημα στο ΙΘ' αιώνα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 43
Το γαλλικό θέατρο στο ΙΘ' αιώνα.
Ο Μπαλζάκ, ο Σταντάλ, ο Φλωμπέρ και το γαλλικό μυθιστόρημα στο ΙΘ' αιώνα.

ΕΙΔΑΜΕ ότι τα θεατρικά κομμάτια του Μυσσέ είναι εξαιρετικά δημιουργήματα και ότι στέκονται θαυμάσια  στη  σκηνή  που στην  αρχή δε  θέλησε  να  τα  σηκώσει.  Ας  προσθέσουμε μάλιστα, ότι στέκονται καλύτερα από τα πιο πολλά θεατρικά έργα που γράφηκαν στη Γαλλία τον περασμένο αιώνα,  καλύτερα  κι  από  τα  (δράματα  του  Ουγκώ  που,  αν  και  η  πνευματική  τους  ρώμη  είναι ανώτερη, υστερούν (μ' όλη την λαμπρή ποίηση που χαρακτηρίζει μερικά απ' αυτά) σε θεατρική τέχνη. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι από τα γαλλικά θεατρικά έργα του περασμένου αιώνα δε διασώθηκαν για το σημερινό θέατρο παρά μόνο λίγα και ανάμεσα σ' αυτά παίρνουν την πρώτη θέση τα θεατρικά κομμάτια του Μυσσέ, καθώς και τα θεατρικά έργα του Ανρύ Μπεκ (Henry Becque) που κι ο τελευταίος, πολλά χρόνια νεώτερος από τον Μυσσέ, με μεγάλες δυσκολίες κατάφερε ν' ανεβεί, όσο ζούσε, στη σκηνή. Ο Μπεκ, που κι από τα ποιήματά του (κι από τα πιο ρεαλιλιστικά) δε λείπει μια λιτή, συγκρατημένη και αληθινή τρυφερότητα, έγραψε για το θέατρο κάμποσα κομμάτια που ανάμεσά τους ξεχωρίζει το δραματικό έργο «Τα κοράκια».

Read More ->>

Το νόημα της Ρωσσίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 45

Το νόημα της Ρωσσίας.

Ο Πούσκιν και η αποστολή του Ρώσσου. Λέρμοντωφ, Γκόγκολ και άλλοι.

Τα πνεύματα γύρω στα 1850: σλαυόφιλοι και δυτικόφρονες. Τολστόι και Ντοστογιέφσκυ.

Ο Ντοστογιέφσκυ ως προφήτης.

Νεώτεροι Ρώσσοι συγγραφείς και ποιητές.

Η σοβιετική Ρωσσία. Η ρωσσική μουσική.

Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ του ΙΘ' αιώνα μας αποκάλυψε κόσμους καινούριους που επηρέασαν και την ποιητική δημιουργία, όπως άλλωστε δέχθηκαν και την επίδρασή της. Ωστόσο, αν το χρώμα άνοιξε νέους ορίζοντες και έκαμε να προβάλουν νέοι κόσμοι, άλλοι πάλι πρόβαλαν μεγάλοι και με την τάση προς το άπειρο μέσ' από το χώμα ενός απέραντου γεωγραφικού δεδομένου, της Ρωσσίας.

Η Ρωσσία είναι η χώρα με την απέραντη έκταση. Το άπειρο είναι και γεωγραφικά συνυφασμένο μαζί της. Οι άνθρωποι έχουν εκεί περισσότερο χώρο απ' ό,τι τους χρειάζεται, αλλά έχουν και κάμποσο χώρο που θα τους χρειαζόταν και τους είναι απρόσιτος. Οποιοδήποτε και να 'ναι τ' ορμητήριό τους, κανένα ορμητήριο δεν είναι αρχή. Οπουδήποτε κι αν φτάνουν, τέρματα δεν έχει η χώρα τους. Το ίδιο συμβαίνει και με την ψυχή τους. Αν δεν ερχόταν σ' επαφή με την Ευρώπη, θα χανόταν μέσα στο απόλυτο άπειρο. Το Βυζάντιο, αν και ήταν καλός οδηγός στα πρώτα βήματα της Ρωσσίας, δεν έφτασε για να τη σώσει από το βωβό άπειρο. Το Βυζάντιο δεν αποκάλυψε στους Ρώσσους το ελληνικό πνεύμα. Έπρεπε ν' ανοίξουν οι πόρτες της Ευρώπης —και τις πόρτες αυτές, ύστερ' από μια πρώτη προσπάθεια του πατέρα του Αλέξη που ήταν ο δεύτερος Ρωμανώφ, τις άνοιξε (με περισσότερο βέβαια θόρυβο παρά με ουσιαστική κατανόηση) ο Πέτρος ο Μέγας— έπρεπε να γνωρίσουν οι Ρώσσοι το ευρωπαϊκό πνεύμα που μέσα του ζούσε και το ελληνικό κλασικό στοιχείο, για να γνωρίσουν και τον εαυτό τους. Η Ευρώπη άνοιξε τα μάτια των Ρώσσων και τα 'κανε ικανά να δουν τη Ρωσσία.

Read More ->>

Μια αναδρομική ματιά στον Σβέντενμποργκ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 47
Μια αναδρομική ματιά στον Σβέντενμποργκ.
Ο Κίρκεγκαρτ και η απελπισία.
Η προσωπικότητα του Νίτσε.
Ανάλυση του έργου του «Τέτοια λόγια είπε ο Ζαρατούστρας».

ΚΑΠΟΥ πιο πάνω αναφέραμε τ' όνομα του Σουηδού Σβέντενμποργκ (Emanuel Swedenborg) καθώς και τ' όνομα του Δανού Κίρκεγκαρτ (Søren Kierkegaard). Αυτοί οι δυο είναι οι μεγάλοι Χριστιανοί του σκανδιναβικού βορρά, τα μεγάλα ανθρώπινα πνεύματα που φιλοσόφησαν μέσ' στο χώρο του Χριστιανισμού.   Ο   πρώτος,   ο   Σβέντενμποργκ   που   άσκησε   μια   βαθιά   επίδραση   πάνω   στον Στρίντμπεργκ και φυσικά και σ' άλλους πολλούς Σκανδιναυούς, καθώς και στο αγγλικό πνεύμα και στον Αμερικανό Έμερσον, γεννήθηκε στα τέλη του ΙΖ' αιώνα, έζησε όμως κι έδρασε πνευματικά ως τα τέλη σχεδόν του ΙΗ'. Ο Κίρκεγκαρτ έρχεται πολύ αργότερα και η φωνή του ακούστηκε γύρω στα 1850. Ο Σβέντενμποργκ —αν και ήταν κι ένας νηφάλιος εργάτης των θετικών επιστημών— φιλοσόφησε μέσα σε ονείρατα. Αλλά και τα ονείρατα αυτά είχαν για το παιδικώτατα αγνό πνεύμα του την πιο αντικειμενική και θετική υπόσταση, μιαν υπόσταση μάλιστα θετικώτερη από τ' αντικείμενα των θετικών επιστημών.

Read More ->>

Ανάλυση του έργου του «Δημιουργός εξέλιξη».

Κεφάλαιον 49

Η φιλοσοφία του Μπέργκσον.

Ανάλυση του έργου του «Δημιουργός εξέλιξη».

Ο Φρόυντ και ο Σλάιχ.

Ο Άινσταϊν, η θεωρία της σχετικότητας, η νέα μηχανική του σύμπαντος.

Οι ιστορικές συλλήψεις και προφητείες του Όσβαλτ Σπένγκλερ.

Ο Ζυλιέν Μπεντά ως αστυνόμος του πνεύματος.

ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ   στον   Μπέργκσον   (Henri   Bergson).   Ο   θόρυβος   που   από   τα   1900   κι   εδώθε δημιουργήθηκε γύρω στο όνομα του μεγάλου αυτού διανοητή, οφείλεται βέβαια και σ' ένα φαινόμενο που ανάγεται στο νόμο της μόδας, οφείλεται και στη θαυμαστή λογοτεχνική δύναμη του Μπέργκσον, αλλά δε θα μπορούσε στο βάθος να σημειωθεί αν η φιλοσοφία του δεν αποτελούσε και πραγματικά ένα μεγάλο σταθμό στην ιστορία του πνεύματος. Σήμερα ο θόρυβος κόπασε και η φιλοσοφία του Μπέργκσον έμεινε. Η αξία της δεν ήταν εξαρτημένη από το θόρυβο που, όπως και στην περίπτωση άλλοτε του Ντεκάρτ, τον προκάλεσαν και πλήθος γυναικεία χείλη. Γύρω στα 1900 οι συγκινημένες ψυχές πολλών γυναικών στο Παρίσι ήταν κρεμασμένες από τα εύγλωττα μάτια και χείλη  του  Μπέργκσον.  Μπήκε  όμως  τάχα  πραγματικά  μεσ'  στις  ψυχές  των  περισσότερων ακροατριών του η φιλοσοφική φωνή του Μπέργκσον; Πολύ αμφιβάλλουμε. Όπως κάθε μεγάλος φιλόσοφος, έτσι κι ο Μπέργκσον είναι βέβαια σαφέστατος και εξαιρετικός χειριστής του λόγου, μεγάλος μάλιστα καλλιτέχνης.

Read More ->>

Ο συμβολισμός στη γαλλική ποίηση.

Ο Ντεμπυσσύ.
Ο συμβολισμός στη γαλλική ποίηση.
Το πνεύμα και η ποίηση του Μπωντελαίρ.
Άλλοι ποιητές που δοκιμάζουν νέα βήματα.
Οι Παρνασσιακοί.
Η φιλία, η δραματική ζωή και η ποίηση του Βερλαίν καιτου Ρεμπώ.
Τα πνευματικά κινήματα, η ποίηση και ο αφηγηματικός λόγος στη Γαλλία γύρω στα 1900 και αργότερα.
Ο Μαρσέλ Προυστ και η αναζήτηση του χαμένου καιρού.
Άλλοι σημαντικοί Γάλλοι μυθιστοριογράφοι και ποιητές στις πρώτες δεκαετίες του Κ' αιώνα.

ΑΝ Ο ΦΡΑΝΚ επηρέασε, ο Ντεμπυσσύ (Claude - Achille Debussy) επαναστάτησε τα πνεύματα. Ο Ντεμπυσσύ είναι άρρηκτα συνυφασμένος με την ποιητική επανάσταση που έγινε στη Γαλλία στις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Η Γαλλία μπήκε με τον Ντεμπυσσύ σε μια καινούρια θαυμαστή περίοδο μουσικής δημιουργίας. Πλάι στον Ντεμπυσσύ ή λίγο υστερώτερα προβάλλουν ο Ραβέλ  (Maurice  Ravel)  και  ο Ρουσσέλ (Albert Roussel)  που έχουν κάμποσες ομοιότητες με τον Ντεμπυσσύ, ο Σμιτ (Florent Schmitt) που κι αυτός δε μένει ανεπηρέαστος από το μεγάλο πρότυπο, ο Ονεγκέρ (Arthur Honegger), ο Μιλώ (Darius Milhaud) και άλλοι. Πάνω απ' όλους στέκεται ο Ντεμπυσσύ. Αυτός τους φωτίζει η και τους πλανεύει, από το παράδειγμά του ξεκινούν ή και ξεφεύγουν, αλλά και ξεφεύγοντας το προϋποθέτουν.Ο Ντεμπυσσύ σημειώνει με την παρουσία του τον αντίποδα του Βάγκνερ. Κανένας μουσικός δημιουργός  δεν  επηρέασε  τον  Ντεμπυσσύ  τόσο,  όσο  ο  Βάγκνερ.  Την  επίδραση  όμως  αυτή  τη δέχτηκε ο Ντεμπυσσύ για να την υπερνικήσει. Το πιο ηχηρό για τον Ντεμπυσσύ μέταλλο —και τέτοιο ήταν ο Βάγκνερ— το έλιωσε ο Γάλλος συνθέτης και το ξανάχυσε. Αν ο Βάγκνερ ζητάει να γεμίσει την πιο απεριόριστη μουσική με την πιο ασυγκράτητη πνευματική ζωή, ο Ντεμπυσσύ ζητάει

Read More ->>

Το πνεύμα και η σημασία του Αντρέ Ζιντ.

Το πνεύμα και η σημασία του Αντρέ Ζιντ.

Η ποίηση του Πωλ Βαλερύ.

Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ποιητής Ρίλκε αγάπησε, όπως είδαμε, και τον Φρανσί Ζαμ. Μα εκτός από τον Ζαμ και τον Συπερβιέλ αγάπησε ο Ρίλκε και δυο άλλα από τα πιο έξοχα ποιητικά πνεύματα της Γαλλίας στις τελευταίες δεκαετίες, τον Αντρέ Ζιντ και τον Πωλ Βαλερύ. Υπέροχη είναι η απόδοση στίχων του Βαλερύ που έκανε ο Ρίλκε στα γερμανικά. Κι από τα έργα του Ζιντ διάλεξε και μετάφρασε ο Ρίλκε στη γλώσσα του το υποβλητικό εκείνο μικρό αριστούργημα «Η επιστροφή του ασώτου υιού». Ο Ζιντ έκανε μιαν όμορφη ανταπόδοση της φιλοφροσύνης του Γερμανού αδερφού του και χάρισε στη γαλλική γλώσσα μερικές σελίδες από ένα πεζό έργο του Ρίλκε.

Από τη στιγμη που αρχίσαμε να προσεγγίζουμε τον αιώνα μας βρήκαμε μπροστά μας τον Αντρέ Ζιντ (André Gide). Αλλά και σε προηγούμενα κεφάλαια, μιλώντας γι' άλλες εποχές, χρησιμοποιήσαμε κάπου - κάπου τη σκέψη του σα μέτρο για την κρίση μας. Ναι, ο Αντρέ Ζιντ είναι ένα από τα λίγα μεγάλα μέτρα που προβάλλουν στην ιστορία του πνεύματος και που μπορεί να χρησιμεύσουν σ' όποιον, ταξιδεύοντας και στ' άκρα και στα όρια, θέλει με κάποια ασφάλεια να ξαναβρίσκει τη γραμμή, τη μέση, το μέτρο. Κι ο Ζιντ είναι η μέση εκείνη, που ξέρει κι έζησε και τη μοίρα, καθώς και τα βαθιά μυστικά, των απόμερων δρόμων, των ορίων. Ο Ζιντ δεν είναι ο Ρασίν ή ο Μπουαλώ που είναι ανύποπτοι για ό,τι συμβαίνει πέρ' από τη μέση κι από το μέτρο, και που έτσι γίνονται βέβαια μια φυλακή, όχι όμως και μέτρο για τους άλλους. Ο Ζιντ ζει μέσα του και τον Ζαρατούστρα, κι όμως κρατιέται στη μέση. Δεν υπάρχει στον αιώνα μας άλλος δημιουργός του λόγου που νάχει πραγματοποιήσει την ισορροπία του μέσα σε πιο πολύπλευρες και αντιφατικές, μέσα σε πιο πλούσιες και πιο ακραίες εμπειρίες του πνεύματος.

Read More ->>

Η καλλιτεχνική εξέλιξη και το έργο του Πικασσό.

Ο εξπρεσιονισμός, προπάντων στη Γερμανία, στις πρώτες δεκαετίες του Κ' αιώνα.
Η εκδήλωσή του στη λογοτεχνία.
Εξπρεσσιονισμός και άλλα συγγενή κινήματα στις εικαστικές τέχνες.

Η καλλιτεχνική εξέλιξη και το έργο του Πικασσό.

ΠΡΙΝ από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο του 1914 είχε ανάψει κιόλας ο εξπρεσιονισμός, αλλά η φλόγα του φάνηκε ακόμα δυνατότερη και απειλητικότερη αφού τροφοδοτήθηκε από την ψυχική κόπωση του πολέμου, από το αίμα, από τη συμφορά, από την πείνα κι από την κοινωνική ασυναρτησία.  Η  φρίκη  του  πολέμου,  οι  ασυνείδητοι  κερδοσκόποι  των  χρηματιστηρίων  και  η ρωσσική επανάσταση ήταν οι κύριοι παράγοντες, που προκάλεσαν θετικά ή αρνητικά τη μεταπολεμική τόνωση του εξπρεσιονισμού και των υπερβολών που γεννήθηκαν πλάι του, του φουτουρισμού  και  άλλων  παρόμοιων  ρευμάτων.  Αν  και  ο  πρώτος  δυνατός  εξπρεσιονιστής ζωγράφος —ο πρώτος γνήσιος στο νέο είδος— ήταν ο Γάλλος Ανρύ Ματίς, ο εξπρεσιονισμός ως καθολικό κίνημα και φαινόμενο —δηλαδή όχι μόνο στις εικαστικές τέχνες ή και στη μουσική, αλλά και στη λογοτεχνία— βρήκε το πιο κατάλληλο έδαφος για την ανάπτυξή του στη Γερμανία (και φυσικά και στη Ρωσσία).

Read More ->>

Η ιταλική λογοτεχνία στον Κ' αιώνα.

Η ιταλική λογοτεχνία στον Κ' αιώνα.
Ο Ντ' Αννούντσιο.
Κινήματα και ρεύματα στις αρχές του αιώνα.
Ο Πιραντέλλο.
Ο Μπενεντέττο Κρότσε.

ΕΝΩ ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός πολέμησε φανατικά τον εξπρεσιονισμό και κάθε ατομική πνευματική  ιδιοτυπία  και  πρωτοβουλία, ο  ιταλικός  φασισμός,  με  τη μεσογειακή  ευκαμψία  και πονηρία του, συμβιβάστηκε στην πνευματική ζωή με το κάθε τι. Κι ο φουτουρισμός ακόμα του Μαρινέττι (Marinetti) κηρύχθηκε ελεύθερα στη φασιστική Ιταλία. Ο Μαρινέττι μάλιστα δεν έπαψε ως το τέλος να προσαγορεύει τον ίδιο τον Μουσολίνι (Mussolini) «φουτουριστή». Κι ο Μουσολίνι δε θύμωνε... Η εκστρατεία της Αβησσυνίας έδωσε στον Μαρινέττι την ευκαιρία να γράψει ένα φουτουριστικό ποίημα που η πνευματική ζωηράδα του πνίγεται μέσα στις πιο αντιπνευματικές εκκεντρικότητες και σπασμωδικές κραυγές. Ο Αντρέ Ζιντ λέει στο «Ημερολόγιό του»: «ο Μαρινέττι χαίρει μιας απουσίας ταλέντου που του επιτρέπει να τολμήσει τα πάντα... Χτυπάει το πόδι του χάμου, και σηκώνει όλη τη σκόνη...».

Είναι, όμως, ο Μαρινέττι ο μόνος σταθμός στη νεώτερη ιταλική λογοτεχνία; Ύστερ' από τον Καρντούτσι και τον Βάσκολι δεν είχαμε τάχα στην Ιταλία τίποτ' άλλο παρά τις κραυγές που έβγαλε και τη σκόνη που σήκωσε με το πόδι του ο Μαρινέττι; Η Ιταλία έχει να δείξει κι ύστερ' από τα 1900 μια ζωηρή και αξιόλογη κίνηση πνευμάτων και ο μεγάλος της σταθμός δεν είναι ο Μαρινέττι, αλλά είναι ο Ντ' Αννούντσιο.

Read More ->>

Ο υπερρεαλισμός στη Γαλλία ως θεωρία και ως ποίηση.

Ο υπερρεαλισμός στη Γαλλία ως θεωρία και ως ποίηση. Ο Αραγκόν στα χρόνια του πολέμου και της κατοχής.

ΜΙΛΩΝΤΑΣ για το γαλλικό πνεύμα, όπως διαμορφώθηκε ύστερ' από τα επαναστατικά ξεσπάσματα που προκάλεσαν μέσα του όχι μόνο ο Μπωντελαίρ και ο Ρεμπώ, δηλαδή όχι μόνο τ' αμαρτωλά τέκνα της ίδιας της γαλλικής ψυχής, αλλά κι ο Νίτσε, ο Ντοστογιέφσκυ, ο Ίψεν και ο Ουίτμαν, μιλώντας για το γαλλικό πνεύμα όπως το εκπροσώπησαν στα τελευταία πενήντα χρόνια ο Αντρέ Ζιντ και ο Κλωντέλ, ο Προυστ κι ο Βαλερύ, πιστοποιήσαμε το γεγονός ότι χωρίς να εγκαταλειφθεί η πατροπαράδοτη λατρεία του Γάλλου προς τη μορφή και προς το φως, το γαλλικό πνεύμα (μ' έναν ιδιότυπο και θαυμαστό συμβιβασμό των πιο ασυμβίβαστων ρευμάτων) άνοιξε τις πόρτες του για να δεχθεί και στοιχεία ξένα προς την παράδοσή του, έγινε πιο καθολικό και παγκόσμιο, και δέχθηκε προπάντων να γνωρίσει καλύτερα τ' άλογα στοιχεία της ανθρώπινης ψυχής. Ο υπερρεαλισμός δεν ήταν παρά μια νευρασθενική συνέχεια αυτής της πνευματικής διαδικασίας που είχε κιόλας σημειωθεί μέσα στο  μέτρο  το  αναγκαίο  και το χρήσιμο.

Read More ->>

Οι Άγγλοι ποιητές και πεζογράφοι στις αρχές του Κ' αιώνα.

Οι Άγγλοι ποιητές και πεζογράφοι στις αρχές του Κ' αιώνα.
Ο Ντάβιντ Χέρμπερτ Λώρενς: ανάλυση του έργου του «Ερωτευμένες γυναίκες».
Ο Εδουάρδος Λώρενς. Άλλοι ποιητές και πεζογράφοι μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Αμερικανοί συγγραφείς στον Κ' αιώνα.
Το θέατρο στην Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

ΠΛΗΣΙΑΖΟΝΤΑΣ στο τέρμα της ιστορίας μας ας γυρίσουμε στην αγγλική ποίηση, στον αγγλικό λόγο. Την εξέλιξη του αγγλικού λόγου τη διακόψαμε αντλώντας το δικαίωμα της διακοπής από μια χρονολογία. Όσους γεννήθηκαν ύστερ' από το 1870 τους χωρίσαμε απ' όσους γεννήθηκαν πριν. Μα ο Γητς ή ο Κίπλινγκ που γεννήθηκαν πριν, ήταν τάχα λιγότερο παρόντες στον Κ' αιώνα απ' όσους γεννήθηκαν ύστερ' από τα 1870; Η σύμπτωση το θέλησε να είναι ο Κίπλινγκ αληθινά λιγότερο παρών. Ό,τι είχε να μας δώσει, το 'δωσε πριν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Δε μπορούμε, βέβαια, να πούμε το ίδιο για τον Γητς. Και γενικά, ο Γητς, άσχετα κι από τον καιρό που διάλεξε ο ίδιος για να δημιουργήσει, διαλέχθηκε από τον καιρό μας σαν πιο πολύ δικός μας. Η αισθηματικότητά του, σοφή, λιτή και βαθιά ανθρώπινη, είναι του κάθε καιρού, είναι αιώνια. Και ο τελευταίος στίχος στο ταυτόχρονα σκοτεινό και φωτεινό ποίημά του «Βυζάντιο» δείχνει ότι το 'ξερε κι ο ίδιος.

Read More ->>

Η αποστολή του ποιητικού λόγου στην εποχή μας.

Η αποστολή του ποιητικού λόγου στην εποχή μας.
Το πνεύμα και η ποίηση του Έλιοτ. Οι Αμερικανοί ποιητές στις μέρες μας. Οι Άγγλοι ποιητές στις μέρες μας.

Η ΠΟΙΗΣΗ είναι πάντοτε το κριτήριο γνησιότητας σ' όλα τα είδη της λογοτεχνίας. Κι αν είναι σ' όλα, είναι φυσικά —περισσότερο παρά σε οποιοδήποτε άλλο είδος— στο στίχο και γενικά στο λόγο εκείνον που δε θέλει να 'ναι τίποτ' άλλο παρά ποίηση. Τι ζητάει, όμως, ο λόγος που δε θέλει να 'ναι τίποτ' άλλο παρά μόνο ποίηση; Μήπως ζητάει, ξεφεύγοντας από κάθε υπεύθυνη σχέση μ' ένα θέμα που χρειάζεται ανάλυση ή περιγραφή, να είναι απόλυτα ανεύθυνος; Πολλοί πίστευαν άλλοτε ότι ο λόγος που δε θέλει να 'ναι τίποτ' άλλο παρά ποίηση, είναι ένα ανεύθυνο παιχνίδι της φαντασίας. Ακόμα κι ο Σίλλερ, όσο κι αν το θεωρούσε το παιχνίδι αυτό ιερό, σαν παιχνίδι το 'βλεπε και ήταν λάθος του να επηρεασθεί από τον Καντ και να το βλέπει έτσι. Δεν είναι απόλυτα τυχαίο το γεγονός ότι στις αρχές του ΙΘ' αιώνα ο Πήκοκ αμφισβήτησε πια την ανάγκη και τη σοβαρότητα του στίχου και γενικά του ποιητικού λόγου. Κι απάντησε βέβαια στο φίλο του ο Σέλλεϋ, κι η απάντηση περιέχει χωρίς άλλο την αλήθεια και τη δικαίωση του ποιητικού λόγου, αλλά την περιέχει συνυφασμένη με πολλές εξάρσεις και με αρκετές πλάνες σε σχέση με τη μελλοντική κοινωνική αποστολή του ποιητή, ενώ η αλήθεια χρειάζεται μια διατύπωση λιτή, βαριά, και σκληρή. Κι η διατύπωση αυτή μπορεί να γίνει μόνο στις μέρες μας. Δε μπορούσε να γίνει πέρα για πέρα στις μέρες του Σέλλεϋ.

Read More ->>