Ορθόδοξος Δρόμος - Κεφάλαιον πρώτο

 

 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΔΕΙΚΤΕΣ ΣΤΗΝ ΟΔΟ

"Εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή". (Ιωαν. 14,6)

"Η Εκκλησία δεν μας δίνει ένα σύστημα, αλλά ένα κλειδί· δεν μας δίνει ένα σχέδιο της Πολιτείας του Θεού, αλλά το μέσο για να μπούμε σ' αυτήν. Ίσως κάποιος χάσει το δρόμο μου γιατί δεν έχει σχέδιο. Αλλά ό,τι δει, θα το δει δίχως μεσολαβητή, θα το δει άμεσα, θα είναι πραγματικό γι' αυτόν· ενώ αυτός που έχει  μελετήσει  μόνο  το  σχέδιο  κινδυνεύει  να  μείνει  απ'  έξω  και  να  μη  βρει  πράγματι  τίποτα". (π. Γεώργιος Florovsky)

Ένας από τους φημισμένους Πατέρες της Ερήμου στην Αίγυπτο του 4ου αι., ο αγ. Σεραπίων ο Σινδωνίτης, ταξίδευε μια φορά για προσκύνημα στη Ρώμη. Εκεί του είπαν για μια περίφημη έγκλειστη, μια γυναίκα που ζούσε πάντα σ' ένα μικρό δωμάτιο, χωρίς ποτέ να βγαίνει έξω. Δυσπιστώντας για τον τρόπο της ζωής της -γιατί ο ίδιος ήταν ένας μεγάλος περιπλανώμενος- ο Σεραπίων την επισκέφθηκε και τη ρώτησε:

«Γιατί κάθεσαι εδώ;» κι εκείνη του απάντησε: «Δεν κάθομαι. Ταξιδεύω».

Δεν κάθομαι. Ταξιδεύω. Ο κάθε Χριστιανός θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτά τα λόγια για τον εαυτό του. Το να είσαι Χριστιανός σημαίνει να είσαι ταξιδιώτης. Η κατάστασή μας, λένε οι Έλληνες Πατέρες, είναι σαν κι' αυτή του Ισραηλιτικού λαού μέσα στην έρημο του Σινά. Ζούμε σε σκηνές, όχι σε σπίτια γιατί πνευματικά είμαστε πάντα σε κίνηση. Ταξιδεύουμε μέσω του εσωτερικού χώρου της καρδιάς, σ' ένα ταξίδι που δεν μετριέται με τις ώρες του ρολογιού μας ή με τις μέρες του ημερολογίου γιατί είναι ένα ταξίδι έξω απ' το χρόνο και μέσα στην αιωνιότητα.

Έν' από τ' αρχαιότερα ονόματα για τον Χριστιανισμό ήταν απλώς «η οδός». «Εγένετο δε κατά τον καιρόν εκείνον», λέγεται στις Πράξεις των Αποστόλων, «τάραχος ουκ ολίγος περί της οδού» (19,23)· ο Φήλιξ, ο Ρωμαίος κυβερνήτης της Καισάρειας, αναφέρεται «ακριβέστερον ειδώς τα περί της οδού» 24,22). Είναι μια ονομασία που δίνει έμφαση στον πρακτικό χαρακτήρα της Χριστιανικής πίστης. Ο Χριστιανισμός είναι κάτι περισσότερο από μια θεωρία για το σύμπαν, κάτι περισσότερο από διδασκαλίες γραμμένες στα χαρτιά· είναι ένα μονοπάτι που παίρνουμε ταξιδεύοντας -με τη βαθύτερη και ουσιαστικώτερη έννοια, η οδός της ζωής.

Read More ->>

Ορθόδοξος Δρόμος - Κεφάλαιον δεύτερον

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ο ΘΕΟΣ ΩΣ ΤΡΙΑΣ

Η ελπίς μου ο Πατήρ, καταφυγή μου ο Υιός, σκέπη μου το Πνεύμα το Άγιον, Τριάς αγία, δόξα σοι. (Προσευχή του Αγ. Ιωαννικίου)

Άναρχε άκτιστε Τριάς, αμέριστε Μονάς, η τρία ούσα και εν Πατήρ, Υιός και Πνεύμα, εις ο Θεός, προσδέχου τον ύμνον, εκ των πηλίνων γλωσσών, ως εκ στομάτων φλογερών. (Από το Τριώδιο)

Ο ΘΕΟΣ ΩΣ ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΑΓΑΠΗ

«Πιστεύω εις ένα Θεόν»: έτσι βεβαιώνουμε στην αρχή του «Πιστεύω». Αλλ' αμέσως μετά συνεχίζουμε για να πούμε πολύ περισσότερ' απ' αυτό. Πιστεύω, συνεχίζουμε, σ' ένα Θεό που είναι ταυτόχρονα τρεις, Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Υπάρχει μέσα στο Θεό πραγματική διαφοροποίηση αλλά και αληθινή ενότητα. Ο Θεός των Χριστιανών δεν είναι μόνο μία μονάδα αλλά μία ένωση, όχι μόνο ενότητα αλλά και κοινότητα. Υπάρχει μέσα στο Θεό κάτι ανάλογο προς την «κοινωνία». Δεν είναι ένα πρόσωπο μόνο του, που αγαπάει μόνο τον εαυτό του, δεν είναι μία μονάδα που αυτοπεριέχεται ή «Ο Ένας». Είναι ενότητα τριών: τρία ίσα πρόσωπα, που το καθένα κατοικεί μέσα στ' άλλα δύο με τη δύναμη μιας αέναης κίνησης αμοιβαίας αγάπης. Amo ergo sum, «Αγαπώ γι' αυτό υπάρχω»: ο τίτλος του ποιήματος της Kathleen  Raine μπορεί  να χρησιμέψει  σαν  ένα υπόδειγμα για το  Θεό -την  Αγία Τριάδα.  Κάτι  που  ο Shakespeare λέει σχετικά με την αγάπη δύο ανθρώπων θα μπορούσε ν' αποδοθεί επίσης και στη θεϊκή αγάπη των αιωνίων Τριών:

Έτσι αγαπούσαν, σαν η αγάπη μέσα στο ζευγάρι να μην είχε παρά στο ένα την ουσία· οι δυό τους διαφορετικοί, αδιαίρετοι ωστόσο ο αριθμός ήταν νεκρός εκεί, μέσ' στην αγάπη!

Ο τελικός σκοπός της πνευματικής Οδού είναι: εμείς οι άνθρωποι να γίνουμε μέρος αυτής της Τριαδικής περιχώρησης, συνεπαρμένοι τελείως μέσα στον κύκλο της αγάπης που υπάρχει μέσα στο Θεό. Έτσι προσευχήθηκε ο Χριστός στον Πατέρα του, τη νύχτα πριν από τη Σταύρωσή του: «ίνα πάντες εν ώσιν, καθώς, συ, πάτερ, εν εμοί καγώ εν σοι, ίνα και αυτοί εν ημίν ώσιν» (Ιωαν. 17,21).

Γιατί να πιστεύουμε ότι ο Θεός είναι τρία; Δεν είναι πιο εύκολο να πιστεύουμε απλά στη θεϊκή ενότητα, όπως οι Εβραίοι και οι Μωαμεθανοί; Φυσικά είναι ευκολότερο. Το τριαδικό δόγμα βρίσκεται μπροστά μας σαν μια πρόκληση, σαν ένα «πρόβλημα» στην κυριολεξία: είναι, με τα λόγια του Vladimir Lossky, «ένας σταυρός για τους τρόπους της ανθρώπινης σκέψης», και απαιτεί από μας μια ριζική πράξη μετάνοιας -όχι μόνο μια χειρονομία τυπικής συγκατάθεσης, αλλά μία αληθινή αλλαγή νου και καρδιάς.

Read More ->>

Ορθόδοξος Δρόμος - Κεφάλαιο τρίτο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Ο ΘΕΟΣ ΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ

"Ήρθε κάποτε στον Άγ. Αντώνιο, στην έρημο, ένας από τους σοφούς της εποχής και είπε: «Πάτερ πώς μπορείς και αντέχεις να ζεις εδώ, στερημένος απ΄όλη την παρηγοριά των βιβλίων». Ο Αντώνιος απάντησε: « Το βιβλίο μου, φιλόσοφε, είναι η φύση των δημιουργημάτων, και οποτεδήποτε επιθυμήσω, μπορώ να διαβάσω μέσα σ' αυτήν τα έργα του Θεού»." (Ευάγριος ο Ποντικός)

"Κατανόησε ότι έχεις μέσα σου -σε μικρή κλίμακα- ένα δεύτερο σύμπαν: μέσα σου υπάρχει ένας ήλιος, υπάρχει μια σελήνη και υπάρχουν κι αστέρια." (Ωριγένης)

ΚΟΙΤΑΞΕ ΣΤΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ

Η ηθοποιός Lillah McCarthy περιγράφει πώς κάποτε πήγε σε μεγάλη δυστυχία να δει τον George

Bernard Shaw, όταν την εγκατέλειψε ο άντρας της:

Έτρεμα. Ο Shaw καθόταν πολύ ήσυχος. Η φωτιά μου έφερνε ζεστασιά... Δεν ξέρω πόση ώρα καθήσαμε έτσι, αλλά σε λίγο βρέθηκα να περπατώ με σερνάμενα βήματα έχοντας δίπλα μου τον Shaw... πάνω-κάτω στην Adelphi Terrace. Το βάρος που με πίεζε, έγινε ελαφρύτερο κι έτσι άφησε τα δάκρυα να κυλήσουν, που ποτέ δεν θα ερχόντουσαν πριν. Μ' άφησε να κλάψω. Ύστερα άκουσα μια φωνή με την οποία μιλούσε όλη η απαλότητα και η τρυφερότητα του κόσμου. Έλεγε: «Κοίταξε, αγαπητή, κοίταξε ψηλά στον ουρανό. Υπάρχουν περισσότερα στη ζωή απ' αυτό. Υπάρχουν πολύ περισσότερα».

Read More ->>

Ορθόδοξος Δρόμος - Κεφάλαιο τέταρτο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Ο ΘΕΟΣ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

«... Θεός ην εν Χριστώ κόσμον καταλλάσσων εαυτώ...» (Β' Κορ. 5,19)

Δίψασε τον Ιησού και θα σε ξεδιψάσει με την αγάπη του. (Άγ. Ισαάκ ο Σύρος)

Ο  Αββάς  Ισαάκ  είπε:  «Κάποτε  καθόμουνα  με  τον  Αββά  Ποιμένα  και  είδα  ότι  βρισκόταν  σε έκσταση· κι επειδή συνήθιζα να του μιλώ με παρρησία, του έβαλα μετάνοια και τον ρώτησα: «Πες μου, πού ήσουνα;» Κι εκείνος δεν ήθελε να μου πει. Αλλά όταν τον πίεσα, απάντησε: «Οι σκέψεις μου ήταν στην Παρθένο Μαρία, τη Μητέρα του Θεού, που στεκόταν κι έκλαιγε μπροστά στο Σταυρό του Σωτήρα· και θα επιθυμούσα να μπορώ να κλαίω πάντα όσο έκλαιγ' εκείνη τότε». (Αποφθέγματα των Πατέρων της Ερήμου).

Ο ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΟΔΟ.

Πρός το τέλος της Έρημης Χώρας του ο T.S. Eliot γράφει: Ποιος ειν' ο τρίτος που πάντα περπατάει δίπλα σου;

Όταν μετρώ, είμαστε μόνο εσύ κι εγώ μαζί.

Μα σαν κοιτάζω μπρος, στον άσπρο δρόμο είναι πάντα κάποιος που περπατάει δίπλα σου...

Εξηγεί  στις  σημειώσεις  ότι  έχει  στο  νου  του  την  ιστορία  που  λέγονταν  για  την  εξευρενητική αποστολή του Shackleton στην Ανταρκτική· πώς η ομάδα των εξερευνητών όταν βρισκόταν στο έσχατο σημείο της δυνάμεώς της επανειλημένα ένιωσε ότι υπήρχε έν' ακόμη μέλος που πράγματι μπορούσε να υπολογιστεί μαζί τους. Πολύ πριν απ' τον Shackleton, ο βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ της Βαβυλώνας είχε μια παρόμοιαν εμπειρία: «ουχί άνδρας τρεις εβάλομεν εις το μέσον του πυρός πεπεδημένους; ... ιδού εγώ ορώ άνδρας τέσσαρας λελυμένους και περιπατούντας εν μέσω του πυρός, και διαφθορά ουκ έστιν εν αυτοίς, και η όρασις του τετάρτου ομοία υιώ Θεού» (Δαν. 3, 24-25).

Τέτοια είναι για μας η έννοια του Ιησού, του Σωτήρα μας. Είν' αυτός που περπατάει πάντα δίπλα μας όταν έχουμε φτάσει στο έσχατο όριο της δύναμής μας, αυτός που βρίσκεται μαζί μας στην αγριάδα του πάγου ή στη λαύρα της φωτιάς. Στον καθένα μας, στην ώρα της πιο μεγάλης μας μοναξιάς ή δοκιμασίας, αυτός ο λόγος λέγεται: Δεν είσαι μόνος· έχεις ένα σύντροφο.

Read More ->>

Ορθόδοξος Δρόμος - Κεφάλαιο πέμπτο

Κεφάλαιο Πέμπτο

 Ο Θεός Ως Πνεύμα

"Το Πνεύμα του Θεού που έχει δοθεί σ' αυτή τη σάρκα μας δεν μπορεί να υπομείνει λύπη ή περιορισμό."Ο ποιμήν του Ερμά)

"Όταν το πνεύμα του Θεού κατέρχεται σ' έναν άνθρωπο και τον επισκιάζει με την πληρότητα της έκχυσής του, τότε η ψυχή του ξεχειλίζει από μια χαρά απερίγραπτη, γιατί το Άγιο Πνεύμα χαροποιεί ό,τι αγγίζει.Η      Βασιλεία      των      ουρανών      είναι      ειρήνη      και      χαρά      εν      Αγίω      Πνεύματι. Απόκτησε εσωτερική ειρήνη, και χιλιάδες γύρω σου θα βρουν τη σωτηρία τους." (Άγ. Σεραφείμ του Sarov)

Σφιγμενη Γροθια ή Ανοιχτα Χερια;

Στους τοίχους των κατακομβών στη Ρώμη υπάρχει μερικές φορές ζωγραφισμένη η μορφή μιας

γυναίκας που προσεύχεται, η Δεομένη (Orans). Ατενίζει προς τον ουρανό, με τα χέρια της ανοιχτά και υψωμένα με τις παλάμες προς τα επάνω. Αυτή είναι μία από τις αρχαιότερες Χριστιανικές εικόνες. Ποιαν απεικονίζει: την Παρθένο Μαρία, την Εκκλησία ή την προσευχόμενη ψυχή; Ή ίσως και τα τρία μαζί; Όπως κι αν ερμηνευτεί αυτή η εικόνα απεικονίζει μία βασική Χριστιανική στάση: τη στάση της επίκλησης, της πρόσκλησης, της προσμονής του Αγίου Πνεύματος.

Υπάρχουν τρεις κύριες στάσεις που μπορούμε να πάρουμε με τα χέρια μας κι η κάθε μια έχει τη δική της  συμβολική  σημασία.  Τα  χέρια  μας  μπορεί  να  είναι  κλειστά,  οι  γροθιές  μας  σφιγμένες  σαν  μια χειρονομία πρόκλησης ή σε μια προσπάθεια ν' αρπάξουμε και να κρατήσουμε σφιχτά, εκφράζοντας έτσι επιθετικότητα ή φόβο. Στο άλλο άκρο, τα χέρια μας μπορεί να κρέμονται άτονα στις δυο πλευρές μας, ούτε προκλητικά ούτε δεητικά. Ή αλλιώς, σαν μια τρίτη δυνατότητα, τα χέρια μας μπορεί νάναι σηκωμένα ψηλά όπως αυτά της Δεομένης, όχι πια σφιγμένα αλλ' ανοιχτά, όχι πια άτονα αλλά έτοιμα να δεχτούν τα δώρα του Πνεύματος. Ένα πολύ σημαντικό μάθημα για την πνευματική Οδό είναι το να καταλάβουμε πώς να ξεσφίγγουμε  τις  γροθιές  μας  και  να  ανοίγουμε  τα  χέρια  μας,  Κάθε  ώρα  και  λεπτό  πρέπει  να οικειοποιούμαστε την ενέργεια της Δεομένης· αόρατα να σηκώνουμε τ' ανοιγμένα μας χέρια στον ουρανό, λέγοντας στο Πνεύμα: Ελθέ. Όλος ο σκοπός της Χριστιανικής ζωής είναι να γίνει Πνευματοφόρα, να ζει μέσα στο Πνεύμα του Θεού, ν' αναπνέει το Πνεύμα του Θεού.

Read More ->>

Ορθόδοξος Δρόμος - Κεφάλαιο έκτο

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΕΚΤΟ

Ο ΘΕΟΣ ΩΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗ

«Ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός» (Γαλ. 2,3).

"Δεν υπάρχει ζωή χωρίς προσευχή. Χωρίς προσευχή υπάρχει τρόμος. Η ψυχή της Ορθοδοξίας είναι φτιαγμένη από το δώρο της προσευχής. " (Vasilii Rozanov)

"Οι αδελφοί ρώτησαν τον Αββά Αγάθωνα: Πάτερ, ανάμεσα σ' όλες τις διάφορες δραστηριότητές μας, ποια είναι η αρετή που απαιτεί την πιο μεγάλη προσπάθεια; Εκείνος απάντησε: «Συχωρέστε με, αλλά νομίζω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερος μόχθος από το το να προσεύχεσαι στο Θεό. Γιατί κάθε φορά που ένας άνθρωπος θέλει να προσευχηθεί, οι εχθροί του οι δαίμονες προσπαθούν να τον εμποδίσουν· γιατί ξέρουν ότι τίποτε δεν τους είναι μεγαλύτερο εμπόδιο από την προσευχή στο Θεό. Σ' ο,τιδήποτε άλλο αναλάβει ο άνθρωπος, αν επιμείνει, θα μπορέσει να ξεκουραστεί. Αλλά για να προσευχηθεί κανείς πρέπει να παλεύει ως την τελευταία του αναπνοή»." (Αποφθέγματα των Πατέρων της Ερήμου).

ΤΑ ΤΡΙΑ ΣΤΑΔΙΑ ΣΤΗΝ ΟΔΟ.

Λίγο  μετά τη  χειροτονία μου  σε  ιερέα,  ζήτησα από  έναν  Έλληνα επίσκοπο  συμβουλές  για  τη διδασκαλία  του  κηρύγματος.  Η  απάντησή  του  ήταν  ακριβής  και  περιεκτική.  «Κάθε  κήρυγμα»,  είπε,

«θάπρεπε να περιλαμβάνει τρία σημεία· ούτε λιγότερα, ούτε περισσότερα».

Κατά τον ίδιο τρόπο συνηθίζεται να χωρίζουμε την πνευματική Οδό σε τρία στάδια. Για τον Αγ. Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη αυτά είναι κάθαρση, έλαμψη και ένωση -ένα σχήμα που συχνά υιοθετήθηκε στη Δύση. Ο Αγ. Γρηγόριος Νύσσης, παίρνοντας για πρότυπό του τη ζωή του Μωυσή, μιλάει για φως, σύννεφο και σκοτάδι. Σ' αυτό το κεφάλαιο όμως θ' ακολουθήσουμε το κάπως διαφορετικό τρίπτυχο σχήμα που επινόησε ο Ωριγένης, απέδωσε με μεγαλύτερη ακρίβεια ο Ευάγριος και ανέπτυξε τέλεια ο Άγ. Μάξιμος ο Ομολογητής. Εδώ το πρώτο στάδιο είναι η πρακτική ή η εξάσκηση των αρετών· το δεύτερο στάδιο είναι η φυσική ή η θεωρία της φύσης· το τρίτο και τελικό στάδιο, το τέλος του ταξιδιού μας, είναι η Θεολογία με την αυστηρή έννοια του όρου, δηλαδή, η θεωρία του ίδιου του Θεού.

Το πρώτο στάδιο, η εξάσκηση των αρετών, αρχίζει με τη μετάνοια. Ο βαφτισμένος Χριστιανός, ακούγοντας τη συνείδησή του και ασκώντας τη δύναμη της ελεύθερης θέλησής του, αγωνίζεται με τη βοήθεια του Θεού να ξεφεύγει την υποδούλωση σ' εμπαθείς ορμές. Εκπληρώνοντας τις εντολές, αναπτύσσοντας τη διαίσθησή του για το καλό και για το κακό και εξελίσσοντας την αίσθηση του καθήκοντος, αποκτά καθαρότητα καρδιάς· κι αυτό είναι ό,τι αποτελεί τον απώτερο σκοπό του πρώτου σταδίου. Στο δεύτερο στάδιο, τη θεωρία της φύσης, ο Χριστιανός οξύνει την αντίληψή του για την ύπαρξη των δημιουργημάτων κι έτσι ανακαλύπτει ότι ο Δημιουργός βρίσκεται μέσα στο κάθε τι. Αυτό τον οδηγεί στο τρίτο στάδιο, την άμεση θέα του Θεού, που δεν είναι μόνο μέσα στο κάθε τι, αλλά πάνω και πέρ' από το κάθε τι. Σ' αυτό το τρίτο στάδιο, ο Χριστιανός δεν έχει πια εμπειρία του Θεού μόνο με μεσολαβητή τη συνείδησή του ή τα δημιουργήματα, αλλά συναντά το Δημιουργό πρόσωπο με πρόσωπο σε μιαν άμεση ένωση αγάπης. Η τέλεια θεωρία της θεϊκής δόξας έχει κρατηθεί για το Μέλλοντα Αιώνα, αν και ακόμη και σε τούτη τη ζωή οι άγιοι απολαμβάνουν τη σίγουρη υπόσχεση και τις απαρχές της μελλοντικής συγκομιδής.

Read More ->>