Απόστολος Παύλος: Αντιφεμινιστής και μισογύνης;

Απόστολος Παύλος: Αντιφεμινιστής και μισογύνης;

Όλη η αλήθεια .Ανατροπή τών ισχυρισμών

Δημήτρης Τσινικόπουλος.

Από παλιά, ανάμεσα σε διανοούμενους και μη, υπάρχει μια αρνητική θέση, μια προκατάληψη, μια βαριά κατηγορία, ενάντια στον απόστολο των εθνών, Παύλο. Εκτός από εκείνους που τον θέλουν αληθινό ιδρυτή του Χριστιανισμού, —Παυλιανισμός ή Χριστιανισμός, έλεγαν—, θέτοντας το παραπλανητικό αυτό ερώτημα, στις ημέρας μας, πληθαίνουν οι διανοούμενοι οι οποίοι βλέπουν με «μισό μάτι» τον απόστολο Παύλο, θεωρώντας τον φανατικό μισάνθρωπο και, κυρίως, μισογύνη που υποβίβασε τη γυναίκα, το ανθρώπινο σώμα και το σεξ, και τα περιθωριοποίησε…

Ας μου επιτραπούν οι επόμενες σκέψεις πάνω στο θέμα, επειδή πιστεύω ότι όλοι αυτοί, πλανώνται πλάνην οικτράν και μεγάλη.

Πολλοί, κατά τα φαινόμενα Διαφωτιστές, για την αποκατάσταση δήθεν της διαστρεβλωθείσας ανά τους αιώνες αλήθειας, εξυμνούν τον Ιησού ως μεγάλο φίλο και απελευθερωτή της γυναίκας. Γιατί είχε πολλές μαθήτριες με επικεφαλής την Μαρία την Μαγδαληνή, την οποία η άρρωστη φαντασία τους θέλει, άλλες φορές πόρνη και ερωμένη, και άλλες φορές σύζυγο του Χριστού… Ενώ αποκαλούν τον Απόστολο Παύλο, παρανοειδή αντιφεμινιστή, ρατσιστή, σωβινιστή, ο οποίος ήθελε τις γυναίκες υποταγμένες στους άντρες, χωρίς δικαιώματα, κατώτερα όντα και απόβλητα της κοινωνίας.

Στην πραγματικότητα όμως, γι’ αυτούς ισχύει μάλλον, αυτό που έγραψε ο ίδιος ο απόστολος Παύλος σε κάποια περίπτωση: «Θέλουν να είναι διδάσκαλοι του θείου Νόμου, ενώ δεν καταλαβαίνουν ούτε τι λένε ούτε τι υποστηρίζουν…»

Κατ’ αρχάς, πριν μπούμε στο ζητούμενο, θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη μας ότι τόσο ο Ιησούς όσο και ο απόστολος Παύλος έζησαν σε μια εποχή και σε μια κοινωνία στην οποία η γυναίκα θεωρούνταν ανέκαθεν κατώτερη από τον άντρα βιολογικά και κοινωνικά. Η αντίληψη αυτή επικρατούσε όχι μόνον στην ισραηλιτική κοινωνία αλλά και σε όλη την αρχαιότητα και στην ελληνορωμαϊκή.

Η ελληνορωμαϊκή, μάλιστα, ήταν εκείνη που διαπνέονταν από έντονο μισογυνισμό. Αρκεί να θυμηθεί κανείς ότι, ο Ησίοδος απέδιδε όλα τα κακά του κόσμου στην Πανδώρα, το φθονερό «δώρο» του Δία. Σύμφωνα με τον Σημωνίδη τον Αμοργινό, η μεγαλύτερη συμφορά που μηχανεύτηκε ο Δίας ήταν οι γυναίκες (Περί γυναικών, αποσπ. 182). Ο Ευριπίδης θεωρούσε την γυναίκα «κακόν μέγα» (Μήδεια Στ, 230) και το γυναικείο φύλο «κίβδηλον κακόν» (Ιππόλυτος 612, 636 επ.). Οι γυναίκες στην περίφημη Αθηναϊκή Δημοκρατία δεν είχαν δικαιοπρακτική ικανότητα, ήταν κλεισμένες στον γυναικωνίτη και χρειάζονταν μόνο για τεκνοποιία, τελώντας συνεχώς υπό την επίβλεψη των γυναικονόμων. Κατά τον Πλάτωνα, «η θήλεια φύσις χείρων της άρρενος» και, ένας κακός άντρας μπορούσε να μετενσαρκωθεί ως γυναίκα (Τίμαιος)! Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, «το άρρεν φύσει του θήλεος ηγεμονικώτερον». Και ο Δημόκριτος συμβούλευε: «Γυνή μη ασκείτω λόγον· δεινόν γαρ» (πρβλ. και Claude Mossé, Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα).

Όλα αυτά τα παραθέτω, αν μη τι άλλο, για να καταδειχτεί ποια ήταν η άποψη των αρχαίων για τη γυναίκα και ποια κοινωνική θέση της επιφύλαξαν. Γιατί θα πρέπει ν’ απορεί κανείς, αν και στον απόστολο Παύλο βρίσκονται κάποια χωρία που θέλουν τη γυναίκα, όχι θεολογικά, αλλά κοινωνικά κατώτερη, αφού μόλις στον 20ό αιώνα τής δόθηκαν πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, στις λεγόμενες προοδευμένες κοινωνίες;

Λογικά, δεν θα περίμενε κανείς να κήρυττε ο από Ναζαρέτ Ιησούς και οι απόστολοί του στην εποχή τους, ένα μήνυμα–πρόγραμμα απόλυτης ισότητας των δύο φύλων και να επιζητούσαν την εφαρμογή του από τους χριστιανούς. Κάτι τέτοιο θα επέφερε άμεση επανάσταση και ρήξη στους κόλπους της οικογένειας και της κοινωνίας με απρόβλεπτες συνέπειες. Όπως θα γινόταν, εάν το Ευαγγέλιο του Χριστού έλεγε: «Δούλοι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ενωθείτε και ανατρέψτε εν ονόματι της ισότητας τους αφέντες σας». Έτσι θα δημιουργούνταν αιματοκύλισμα, και ο αμνός του Θεού, θα μετατρέπονταν σε αιμοβόρο λύκο. Το μήνυμα του Ευαγγελίου, όμως, είναι μήνυμα αγάπης, συμφιλίωσης και αλληλοκατανόησης μέσα στις όποιες ατελείς κοινωνικές δομές και μορφές, με βαθμιαία ωρίμανση και μεταβολή των συνειδήσεων. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να κατανοηθεί η χριστιανική διδασκαλία και η παύλεια θεολογία.

Ο Χριστός πραγματικά αγκάλιασε με αγάπη όλους τους ανθρώπους και ιδίως τους καταφρονημένους και καταπιεσμένους, τους αμ–χαάρετς, όπως ονομάζονταν οι άνθρωποι του λαού, μεταξύ των οποίων ήταν τα παιδιά και οι γυναίκες. Είναι γνωστό, ότι, σε αντίθεση με τους Εβραίους ραβίνους της εποχής του, συναναστρεφόταν ελεύθερα με γυναίκες και είχε πολλές μαθήτριες. Ωστόσο, στο στενό κύκλο των δώδεκα υπήρχαν μόνο άντρες και αυτό δεν ήταν τυχαίο. Στο ερώτημα περί διαζυγίου που του έθεσαν οι Φαρισαίοι, έδωσε την περίφημη απάντηση: «Δεν διαβάσατε (εν. στο βιβλίο της Γένεσης) πως ο δημιουργός από την αρχή τούς έκανε άνδρα και γυναίκα; Συνεπώς δεν είναι πια δύο αλλά ένας άνθρωπος. Ό,τι λοιπόν συνένωσε ο Θεός δεν πρέπει να χωρίζει ο άνθρωπος» (Ματθ. 19:3–6). Τώρα, αν διαβάσει κανείς προσεκτικά τις επιστολές του αποστόλου Παύλου και ιδιαίτερα το χωρίο εκείνο που σκανδαλίζει πολλούς (Εφ. 5:23 επ.), «ο άντρας είναι αρχηγός (κεφαλή) της γυναίκας όπως ο Χριστός είναι αρχηγός της εκκλησίας… Έτσι και οι γυναίκες πρέπει να υποτάσσονται τους άντρες τους… και η γυναίκα να φοβείται τον αντρα», θα διαπιστώσει ότι Χριστός και Παύλος δεν διαφωνούν, ούτε ετεροφωνούν. Λένε τα ίδια πράγματα, αφού παραπέμπουν μάλιστα, σε κοινή πηγή. Πρώτα απ’ όλα, ο απόστολος Παύλος δεν λέει ότι οι άντρες πρέπει να υποτάσσουν δια της βίας τις γυναίκες τους. Αλλά ότι, οι γυναίκες, με αγάπη, ελευθέρως και εκουσίως να υποτάσσονται. Όπως και η εκκλησία υποτάσσεται θεληματικά στον Χριστό, γιατί τον εμπιστεύεται και τον αγαπά, αφού Εκείνος θυσιάστηκε γι’ αυτήν (Robert G. Konzelman).

Δεύτερον, λέγει μεν ότι η γυναίκα πρέπει να σέβεται (αυτό σημαίνει το «φοβείται») τον άντρα, αλλά συμπληρώνει ότι και ο άντρας πρέπει να δείχνει βαθύτατο σεβασμό στη γυναίκα, με το να την αγαπά σαν το ίδιο του το σώμα. «Όποιος αγαπά την γυναίκα του, αγαπά τον εαυτό του», λέει ο Παύλος. Δηλαδή, η ευθύνη των ανδρών και το ηθικό βάρος τους έναντι των γυναικών, είναι μεγαλύτερο. Τρίτον, όλοι, άντρες–γυναίκες, θα πρέπει να αλληλοϋποτάσσονται με αγάπη, σε μια ένδειξη ταπεινοφροσύνης με φόβον (ευλάβεια) Χριστού (εδ. 21). Η ίδια σκέψη της εθελούσιας υποταγής με αγάπη μεταξύ των μελών της κοινότητας, υπάρχει και στην 1 Κορ. 16:14, 16. Όχι τυφλή υποταγή, αλλά εκούσια, με αγάπη, θεωρώντας αλλήλους υπερέχοντας εαυτών! Δηλαδή, με λίγα λόγια, ο απόστολος Παύλος αναπτύσσει σκέψεις και προτροπές για μια αγαπητική σχέση μεταξύ των συζύγων και για μια κοινωνία αγάπης μεταξύ των μελών της εκκλησίας, όπου ο καθένας παίζει το ρόλο του, γιατί όλοι είναι μέλη του σώματος του Χριστού, μέλη αλλήλων. Και καταλήγει στο να πει: «Γι’ αυτό», λέει η Γραφή (στη Γένεση), «θα γίνουν οι δύο ένας άνθρωπος, μία σαρξ» (εδ. 30). Δηλαδή, παραπέμπει στην ίδια πηγή, στην οποία παρέπεμψε και ο Ιησούς!

Σχετικά με την έκφραση «κεφαλή της γυναικός», που σκανδαλίζει στην εποχή μας τα μάλα, θα πρέπει εδώ να υπενθυμίσω ότι, ο απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί (ιδιαίτερα στην 1η επιστολή του προς Κορινθίους), τη λέξη, περισσότερο με την εβραϊκή έννοια της λέξης (εβρ. ρος, ראש) που σημαίνει καταγωγή, προέλευση, παρά εξουσία. Το νόημα, όπως καταφαίνεται από τα συμφραζόμενα είναι, ότι, όπως ο Ιησούς έχει την προέλευσή του από τον Θεό, έτσι και η γυναίκα προήλθε από τον άντρα (σύμφωνα με τη Γένεση). Αλλά ο απόστολος Παύλος συμπληρώνει: «Πλην ούτε ανήρ χωρίς γυναικός ούτε γυνή χωρίς ανδρός εν Κυρίω· ώσπερ γαρ η γυνή εκ του ανδρός, ούτω και ο ανήρ δια της γυναικός, τα δε πάντα εκ του Θεού» (1 Κορ. 11:11), εξισώνοντας άντρα και γυναίκα στα μάτια του Θεού.

Έρχομαι, τώρα, σ’ ένα άλλο κλασικό επιχείρημα των επικριτών του απόστολο Παύλου. Είναι ένα χωρίο στην 1 προς Κορινθίους επιστολή (7:1 επ.), όπου διαβάζουμε: «Περὶ δὲ ὧν ἐγράψατε, καλὸν ἀνθρώπῳ γυναικὸς μὴ ἅπτεσθαι· διὰ δὲ τὰς πορνείας ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἐχέτω καὶ ἑκάστη τὸν ἴδιον ἄνδρα ἐχέτω». Αυτό που ενοχλεί, είναι το «γυναικὸς μὴ ἅπτεσθαι». Συμπεραίνουν, λοιπόν, ότι, ο Παύλος εδώ, συμβουλεύει να μην έχουν οι άντρες σχέση σεξουαλική με γυναίκα, που θεωρείται τάχα μίασμα…

Εκείνο όμως που φαίνεται να αγνοούν οι περισσότεροι επικριτές, είναι ότι, τα αρχαία χειρόγραφα δεν γράφονταν με σημεία στίξεως, αλλά με κεφαλαία μεγαλογράμματη, ενωμένη γραφή. Και, συνεπώς, από τα συμφραζόμενα και από άλλα στοιχεία γλωσσικά, συντακτικά, ιστορικά, πραγματολογικά, θα πρέπει να εξαχθεί το πώς θα τοποθετηθούν τα σημεία στίξης και ποιο είναι το αληθές νόημα.

Η έκφραση του αποστόλου, «περὶ δὲ ὧν ἐγράψατε», επαναλαμβάνεται σε 4 περιπτώσεις στην ίδια την επιστολή (πρβλ. 8:1, 12:1, 16:1) και φαίνεται ότι, ο Παύλος απαντά σε απορίες των Κορινθίων, σε επιστολή δική τους που προηγήθηκε (βλ. ιδιαίτερα 6:12–13:18). Σύγχρονοι ειδικοί στις παύλειες σπουδές, όπως ο Harold Meyer, William Hoare, κ.ά. αλλά και μερικοί αρχαίοι (Ωριγένης, κ.ά.) τονίζουν ότι το νόημα του χωρίου είναι το εξής: «Σχετικά μ’ αυτά που μου γράψατε, «καλό είναι για τον άντρα να μη συνάπτει σχέσεις με γυναίκα» (λέγω): Για ν’ αποφεύγεται η πορνεία», κ.λπ. Με άλλα λόγια, δεν είναι ο απόστολος Παύλος αυτός που λέει τα παραπάνω λόγια, αλλά παραθέτει αυτούσιο, το ερώτημα των Κορινθίων (στους κόλπους των οποίων είχαν υπεισέλθει εγκρατιστές Γνωστικοί, που θεωρούσαν αμαρτία το σεξ και μέσα στο γάμο) και απαντά, έτσι, ότι, όχι μόνο δεν είναι αμαρτία το σεξ μεταξύ των νυμφευμένων, αλλά τουναντίον τούς γράφει, «να μην αποστερούν ο ένας τον άλλο», και ότι, «ο άντρας εξουσιάζει το σώμα της γυναίκας, η δε γυναίκα του άντρα». Γράφοντας ότι η γυναίκα εξουσιάζει το σώμα του άντρα, ασφαλώς, την θεωρεί ισότιμη σεξουαλικά με τον άντρα, ο δε άντρας εντέλλεται να την αγαπά ως τον εαυτό του. Σ’ άλλη επιστολή του, επικρίνει πάλι αυτούς που θ’ απαγόρευαν το γάμο και την αποχή βρωμάτων φτιάχνοντας μια δική τους «εθελοθρησκία» (1 Τιμ. 4:1–3).

Ένα άλλο χωρίο όπου ο απόστολος Παύλος λέει ότι οι γυναίκες πρέπει να σιγούν στην εκκλησία (1 Κορ. 14:34, 35), δεν πρέπει να εκληφθεί ως αντιφεμινιστικό, αλλά εντάσσεται στο γενικό πνεύμα της διδασκαλίας και των συμβουλών του. Οι γυναίκες δεν πρέπει να είναι φιλόνικες και εριστικές μέσα στην εκκλησία και ιδιαίτερα με τους πρεσβυτέρους (πρβλ. εδ. 32, 33), όπως προφανώς ήταν οι ιέρειες των ειδωλολατρών και των Γνωστικών, αλλά να ερωτούν κατ’ ιδίαν τους συζύγους τους σε δογματικά θέματα για λόγους τάξεως (πρβλ. και 1 Τιμ. 2:11–15). Ο Παύλος δεχόταν ότι οι γυναίκες μπορούσαν να προφητεύσουν μέσα στην εκκλησία. Άρα, μπορούσαν να ομιλούν, όταν έπρεπε να ομιλούν.

Το πόσο φιλελεύθερος ήταν ο απόστολος Παύλος και πόσο ανοιχτό μυαλό, φαίνεται από τα λόγια του στο εδ. 6: «Αυτά που λέω δεν είναι δεσμευτικά, γιατί δεν θέλω να σας επιβάλλω κάτι…» Επίσης, η συμβουλή του, δόθηκε λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη που υπήρχε τότε, «την ενεστώσα ανάγκην» και, ο ίδιος προτιμούσε την αγαμία για λόγους δικούς του. Δεν την επέβαλε σε καμιά περίπτωση σε κανέναν. Την θεωρούσε δε, «χάρισμα από Θεού» γι’ αυτούς που την καλλιεργούσαν.

Ο απόστολος Παύλος είχε γυναίκες συνεργάτιδες στο κήρυγμα του ευαγγελίου του, όπως την Πρίσκιλλα και τον Ακύλα—η γυναίκα προτάσσεται πάντα στις επιστολές του—, όπως την Ευωδία και την Συντύχη, την Ιουνία, την Φοίβη που ήταν, μάλιστα, «διάκονος εν Κεχρεαίς», κ.ά. Την τελευταία, την θεωρεί προστάτιδά του και την κατατάσσει στους αγίους (Ρωμ. 16:1 επ.). Επίσης, την προς Φιλήμονα επιστολή την απευθύνει και προς την Απφία, εκτός από τον Φιλήμονα (εδ. 1). Θα μπορούσε άραγε, να τα γράψει όλα αυτά, ένας μισογύνης;

Ακόμα, δεν πρέπει να λησμονηθεί ούτε στιγμή ότι, ο απόστολος Παύλος βλέπει τους πιστούς, άντρες και γυναίκες ως πρόσωπα ίσα ενώπιον του Θεού, ο οποίος δεν κάνει διακρίσεις σε καμιά περίπτωση, γιατί δεν υπάρχει προσωποληψία παρά του Θεού, ούτε ο Θεός «βλέπει σε πρόσωπον ανθρώπου» (Ρωμ. 2:11· Γαλ. 2:6· Εφεσ. 6:98). Όλοι, μικροί και μεγάλοι, άντρες και γυναίκες, κατά τον Παύλο, ζουν μέσα στη χριστιανική εκκλησία μέσα σε μια κοινωνία προσώπων, ενωμένων με τη χάρη και τη δωρεά του αγίου πνεύματος, μέσα σε μια ποικιλία προσωπικοτήτων και των προσωπικών κλίσεων και τάσεων (πρβλ. Εφ. 4:4–7).

Είναι αξιοσημείωτο και αυτό που ο ιστορικός Henry Chadwick υπογράμμισε: «Η αρχαία Χριστιανοσύνη είχε γίνει ευμενώς αποδεκτή κυρίως από τις γυναίκες και εξαιτίας τους διαδόθηκε γρήγορα στη λεκάνη της Μεσογείου, διότι η Χριστιανοσύνη τις εξίσωνε με τους άντρες στα μάτια του Θεού, διότι οι άντρες εντέλλονταν να τις αγαπούν σαν τον εαυτό τους και διότι και οι άντρες, σ’ αντίθεση με την Ρωμαϊκή κοινωνία, βρισκότανε στον ίδιο κώδικα σεξουαλικής ηθικής», όπως ακριβώς δίδασκε ο απόστολος Παύλος.

Κάτι που οι επικριτές του απόστολο Παύλου θέλουν να αγνοούν, είναι ότι, δεν ήταν ο απόστολος Παύλος αλλά ο Γνωστικισμός (ένα παρακλάδι συγκρητιστικό με μείγμα ελληνικής, ιουδαϊκής και περσοϊρανικής φιλοσοφίας), που θεωρούσε το σώμα κακό και το σεξ αμαρτία. Τον οποίον Γνωστικισμό καταπολέμησε ο απόστολος Παύλος σφοδρώς και αναφανδόν στις επιστολές του (Πρβλ. 1 Τιμ. 4:1–4, 6:20. ), όπως και ο απόστολος Πέτρος και ο Ιούδας και ο Ιωάννης. Για όλους αυτούς το σώμα ήταν «καλό λίαν» και ο γάμος και το σεξ, ευλογία από Θεού, όχι κάτι το μιαρό και το απεχθές. Αλλά, ατυχώς από τον 2ο μ.Χ. αιώνα και εντεύθεν, τέτοιες ιδέες επηρέασαν την εκκλησία. Με αποτέλεσμα, να υποβιβαστεί η γυναίκα και να θεωρείται κατά τον Τερτυλιανό και άλλους, «πύλη της κολάσεως»… Και το σεξ να θεωρείται αναγκαίον κακόν, ακόμα και μέσα στο γάμο.

***

Το συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί μετά από αυτά τα ολίγα που μπορούν να διατυπωθούν στα πλαίσια ενός δοκιμίου, είναι νομίζω σαφές. Ένας άνθρωπος που συνέθεσε τον περίφημο «ύμνο της αγάπης», όπως είναι διατυπωμένος στο 13ο κεφ. της 1 προς Κορινθίους επιστολής, ένας άνθρωπος που προτρέπει τους συζύγους να αγαπούν τις γυναίκες τους, «ως τα εαυτών σώματα» και να είναι θυσιαστικοί γι’ αυτές όπως ο Χριστός, ασφαλώς δεν είναι ένας παρανοειδής, σχιζοφρενής, αντιφεμινιστής και μισογύνης, αλλά ένα ελεύθερο ηθικό πνεύμα, το οποίο ξέρει να αγαπά και να κατανοεί τις ανθρώπινες διαπροσωπικές σχέσεις και αδυναμίες, και ξέρει να κάνει διάκριση και υπόμνηση μεταξύ του προσωρινού και του διαχρονικού. Το πρώτο είναι πολιτιστική προσαρμογή, ενώ το δεύτερο αποτελεί την ουσιαστική δυναμική, την οποία καλεί όλους μας να την πραγματοποιήσουμε. «Εν Χριστώ δεν υπάρχει Ιουδαίος ουδέ Έλλην, δούλος ή ελεύθερος άρσεν και θήλυ» (Γαλ. 3:28). Αυτά λέει ο απόστολος Παύλος στην επιστολή που χαρακτηρίστηκε από τον Chateaubriand, «καταστατικός χάρτης» της χριστιανικής ελευθερίας.

Μόνον αυτοί που δεν θέλουν να τον καταλάβουν, θα εξακολουθούν να αποκαλούν μισογύνη, την θρησκευτική και ηθική αυτή ιδιοφυΐα, τον άνθρωπο που απελευθέρωσε τους Ιουδαίους από τη λαβή του μωσαϊκού νόμου και τους εθνικούς από τη μισογυνία και τις ποικίλες δεισιδαιμονίες, τα είδωλα, τις τελετουργίες και την μοίρα.

Ο απόστολος Παύλος διακήρυττε την «ελευθερία του Χριστού», και για τα δύο φύλα αλλά και για όλες τις φυλές. Η οποία ελευθερία είναι κατ’ εξοχήν ελευθερία από την ύλη, το χώρο, το χρόνο, την φθορά και το θάνατο.

Ήταν, όχι διαστρεβλωτής, αλλά συνεχιστής του έργου του Ιησού, του πρώτου αληθινού φεμινιστή στην ιστορία και απελευθερωτή της γυναίκας. Γιατί ο Παύλος έγραψε: «Μιμηταί μου γίνεσθε καθώς καγώ Χριστού» και, «εγώ από του Κυρίου (Χριστού) παρέλαβον όσα σας παρέδωσα». Αυτά και γι’ αυτούς που τον θέλουν ιδρυτή τάχα του Χριστιανισμού. Χωρίς τον Χριστό, Παύλος δεν θα υπήρχε… Θα παρέμενε ένας ραβίνος, μεγάλος μεν, αλλά ραβίνος Ιουδαίος, σαν τους άλλους. Με τον Ιησού και χάρις στον Χριστό, έγινε ο Παύλος, ο πρώτος μετά τον Ένα. Ο απόστολος των Εθνών.

***

ΠΗΓΗ

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: