13. Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄) - 16. Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄)

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα

13. Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄) - 16. Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄)

α. Γραμματολογικά

Στην παλαιά αρίθμηση πρόκειται για την υπ’ αριθμ. ζ΄ επιστολή. Εκδεδομένη εις PG 52, 610-612EPE 37, 514-529 SC 13, 190-198

Την Κουκουσό θεωρούμε πιθανότατα τόπο συγγραφής και της παρούσας επιστολής, η οποία έπεται της ιβ΄ επιστολής, ενώ σαφέστατα έχει μεσολαβήσει απαντητικό γράμμα της Ολυμπιάδος σε αυτήν. Επομένως υπολογιζομένων των σχετικών χρονικών  διαστημάτων  μπορούμε  να  τοποθετήσουμε  τη συγγραφή περί τον Μάιο ή Ιούνιο του 405.

Ο Ιωάννης ως αφετηρία των γραφομένων του λαμβάνει φράσεις της Ολυμπιάδος, «Τί φῄς; Οὐκ ἔστησας τρόπαιον, οὐδέ ἤρω νίκην λαμπράν; οὐδέ ἀνεδήσω στέφανον ἀνθοῦντα διηνεκῶς;» - «… λέγουσα, τοσοῦτον ἀπέχειν τῶν τροπαίων τούτων ὅσον οἱ νεκροί τῶν ζώντων»452, γεγονός , το οποίο αποδεικνύει ότι έχει ανά χείρας την επιστολή της.

β. Ιστορικές αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα

Η επιστολή έχει πολύ προσωπικό περιεχόμενο και απου- σιάζουν ονομαστικές αναφορές σε άλλα πρόσωπα. Η αίσθηση του Χρυσοστόμου ότι εξακολουθεί η άσχημη κατάσταση των πραγμάτων στην Κωνσταντινούπολη, τον οδηγεί και πάλι να αναφερθεί  στους  διώκτες  του,   αποκαλύπτοντας  την πραγματική διάσταση των συνεπειών των ενεργειών τους.

Ιδιαίτερη   μνεία   γίνεται   στην   κατάρρευση   των κατηγοριών «ἐν δημοσίῳ δικαστηρίῳ» κατά της Ολυμπιάδος και φίλων του Χρυσοστόμου, ως δήθεν αυτουργών εμπρησμού στην  περιοχή της  Αγίας Σοφίας στην  Κωνσταντινούπολη λίγους μήνες μετά την εξορία του αγίου Αρχιεπισκόπου. Η αποκάλυψη της συκοφαντίας στράφηκε τελικώς στην κοινή γνώμη της Βασιλεύουσας ως κατηγορία κατά των εχθρών του Χρυσοστόμου και ως έπαινος των αδίκως διωχθέντων πνευματικών του τέκνων˙ «οὐ γάρ μικρός ἆθλος, ἀλλά καίσφόδρα μέγας οὗτος ὁ τῆς συκοφαντίας ἐστί»453.

γ. Σχολιασμός περιεχομένου

Ο Ιωάννης, αφού έλαβε την επιστολή της Ολυμπιάδος δεν υπέστειλε  τον  επαινετικό  του  λόγο  για  την  αγία διακόνισσα. Αντιθέτως μάλιστα τον ενίσχυσε ενημερώνοντάς την   ότι   δεν   αποτελεί   δική   του   άποψη,   αλλά πανθομολογούμενη βεβαιότητα˙ «ἡ οἰκουμένη πᾶσα ἡ πανταχοῦ τῆς γῆς ἄδουσά σου τά κατορθώματα». Από τον ένα συγκεκριμένο τόπο των αγώνων της˙ «ἡ δόξα τούτων καί ἡ

εὐφημία τά τέρματα κατείληφε τῆς οἰκουμένης»454.Ο πνευματικός πατέρας επισυνάπτει «τούς στεφάνους τῆς ταπεινοφροσύνης» στη θυγατέρα του υποστηρίζοντας ότι τα γεγονότα αποδεικνύουν την αλήθεια των λόγων του. Οι αλ- λεπάλληλες θυσίες της ισοδυναμούν με θανάτους˙ «ἐπειδή γάρ οὐκ ἔνι ἄνθρωπον ὄντα τῇ πείρᾳ πολλούς θανάτους ἀποθανεῖν, τῇ γνώμῃ τοῦτο πεποίηκας»455. Οι αντίστοιχες

νίκες της  πολλαπλασιαζόμενες προκαλούσαν πληγές στον διάβολο, ο οποίος γι’ αυτό το λόγο με μανία επέφερε νέους πειρασμούς εναντίον της. Με  διάκριση ο  Ιωάννης της αποκαλύπτει˙ «Ἐπήγαγε μέν γάρ ἐκεῖνος (ὁ διάβολος), οὐχ ὁ Θεός˙ συνεχώρησε δέ ὁ Θεός αὔξων σου τόν πλοῦτον, μείζονα ποιῶν τήν ἐμπορίαν, πλείονα δέ προξενῶν τόν μισθόν, δαψιλεστέραν τήν ἀντίδοσιν»456. Ως εκ τούτου πέρασε πλεόν ο καιρός της αθυμίας. Τον παρόντα καιρό των πειρασμών οφείλει η Ολυμπιάς να τον βλέπει ως «πρόφασιν εὐθυμίας μεγίστης»457.

Καιρός θρήνων αρμόζει να είναι μόνο για τους εργάτες της αδικίας και του κακού. Ο εξόριστος ιεράρχης πιστεύει ότι  όλοι αυτοί οι  διώκτες «εἰς τό  μέλλον μεγίστην ἐθησαύρισαν ἑαυτοῖς τιμωρίαν» και όσοι δεν συναισθάνονται το μέγεθος της πονηρίας του καταντούν «ἐλεεινοί καί δακρύων ἄξιοι», καθώς τους κατάδικάζουν όλοι όσοι βλέπουν καθαρά την αλήθεια. Το μεγάλο τους μαρτύριο ήδη βρίσκεται στό «τοῦ οἰκείου συνειδότος τόν ἔλεγχον … τόν ἄφυκτον, τόν ἀδέκαστον, τόν οὐδενί εἴκοντα φόβῳ, τόν οὐ κολακείᾳ, οὐ  χρημάτων  δόσει  διαφθειρόμενον,  οὐ  χρόνῳ  μακρῷ

μαραινόμενον»458. Η αρετή της Ολυμπιάδος έρχεται σε ανοικτή σύγκρουση προς τις κακίες των εχθρών του Χρυσοστόμου, προσθέτοντας ένα νέο επεισόδιο στην μακραίωνη διαπάλη της αρετής με την  κακία. Για το λόγο αυτό δεν πρέπει η διακόνισσα ούτε να  εκπλήττεται,  ούτε  να  δυσθυμεί.  Διότι  «ἡ  κακία»

«πολεμοῦσα καταλύεται˙ ἡ δέ πολεμουμένη (ἀρετή) διαλάμπει μειζόνως»459. Ο ενάρετος μάλιστα, όχι μόνο μετά τους αγώνες, αλλά και κατά τη διάρκεια των αγώνων του βραβεύεται. Αντιθέτως ο πονηρός και «πρό τῆς ἀποκειμένης αὐτῇ κολάσεως» καταντροπιάζεται, ατιμάζεται, τιμωρείται και «ἐν αὐτῷ τῷ πράττειν»460.

Πρωτίστως ενδιαφέρει τον Ιωάννη η υγεία της ψυχής της Ολυμπιάδος, την οποία διατηρεί αλώβητη η συνέχιση της ενάρετης  ζωής  της.  Γι’  αυτό  την  ενισχύει  και  της διδάσκει˙ «μάθε πῶς καί ἐν τῇ ἀρετῇ καί πρό τῶν ἐπάθλων

αὐτή ἑαυτῆς ἔπαθλον ἡ ἀρετή γίνεται καί       μέγιστον ἔπαθλον τό ὑπέρ ἀληθείας τι παθεῖν»461. Η υπερβολική λύπη στούς πειρασμούς προετοιμάζει το έδαφος στην αθυμία. Τέτοιου είδους πένθος αρμόζει σε αυτούς  που  προκάλεσαν  τόσο  μεγάλα  δεινά  σε  τόσες Εκκλησίες του Χριστού. Σε τούτες τις θλιβερές καταστάσεις ο Χρυσόστομος συστήνει την υπομονή, «τήν βασιλίδα τῶν ἀρετῶν»  και  προχωρεί  σε  μία  υμνολογία  γι’  αυτήν.

«Ὑπομονή», «ὁ θεμέλιος τῶν κατορθωμάτων, λιμήν ὁ ακύμαντος, ἡ ἐν πολέμοις εἰρήνη, ἡ ἐν κλύδωνι γαλήνη, ἡ ἐν ἐπιβουλαῖς ἀσφάλεια, ἡ τόν κατωρθωκότα αὐτήν ἀδάμαντος στερρότερον ποιοῦσα, ἥν οὐχ ὅπλα κινούμενα, οὐ στρατόπεδα παραταττόμενα, οὐ μηχανήματα προσαγόμενα, οὐ τόξα, οὐ δόρατα ἀφιέμενα, οὐκ αὐτό τῶν δαιμόνων τό στρατόπεδον, οὐχ αἱ φοφεραί φάλαγγες τῶν ἀντικειμένων δυνάμεων, οὐκ αὐτός ὁ διάβολος μετά πάσης αὐτοῦ παραταττόμενος τῆς

στρατιᾶς καί τῆς μηχανῆς παραβλάψαι δυνήσεται»462.Στην κατακλείδα της επιστολής του ο ιερός Χρυσόστομος εκφράζει δύο ελπιδοφόρες σκέψεις. Η πρώτη αφορά την ταχεία απαλλαγή της από «τῶν κατεχόντων κακῶν», «τοῦ Θεοῦ ἐπιτρέποντος». Θέτει σαφῶς την επιθυμητή αλλαγή της κατά- στάσεως υπό την κρίση του Θεού463.

Η δεύτερη αφορά την εκ νέου συνάντησή τους, οπότε και θα επιβεβαιωθούν όλα τα λεγόμενα του ιερού πατρός˙ «σέ ὀψόμεθα πάλιν καί τῶν ρημάτων σε ἀναμνήσομεν τούτων»464. Η φράση του σε πρώτη ανάγνωση ερμηνεύεται ως μία μη επαλη- θευθείσα ελπίδα του. Όμως μία βαθύτερη προσέγγισή της στο πλαίσιο της «εν Χριστῷ» μυστικής κοινωνίας των ψυχών στη μετά θάνατον ζωή, ανοίγει ασφαλώς μία άλλη διάσταση ερμη- νείας της. Άλλωστε η κοίμησή τους επήλθε με διαφορά ολίγων μόνον μηνών.

δ. Αγιογραφικές αναφορές

Όσες φορές αισθάνεται ο ιερός Χρυσόστομος την ανάγκη να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του και να θεμελιώσει τους λόγους του, καταφεύγει στα παραδείγματα από την Αγία Γραφή. Αυτό επιχειρεί και στην παρούσα επιστολή με μία νέα ενδιαφέρουσα ερμηνευτικώς αγιογραφική ενότητα.

i. «Ναί˙ ἐν ἁμαρτίαις γάρ ἐσμεν περί τοῦ ἀδελφοῦ ἡμῶν˙ ὅτε κατεδέετο ἡμῶν, καί ὑπερείδομεν τήν θλῖψιν αὐτοῦ καί τήν ὀδύνην τῆς ψυχῆς αυτοῦ˙ καί νῦν ἐκζητεῖται τό αἷμα αὐτοῦ ἐξ ἡμῶν»465.

Πρόκειται για λόγια του Ρουβήν του πρωτότοκου υιού του Ιακώβ, και αναφέρονται στην πώληση του Ιωσήφ και στις προσωπικές ψευδολογίες του προς τον πατέρα τους466.Οι μνημονευόμενοι απολογητικοί λόγοι του Ρουβήν ακού- στηκαν σε άλλο τόπο και χρόνο, όταν δηλαδή στην Αίγυπτο, συνεπείᾳ του τεχνάσματος του Ιωσήφ, βρέθηκε απολογούμενος για  την  κλοπή χρυσής κύλικος, χωρίς  κανείς να  τον ρωτήσει, χωρίς να κατηγορηθεί για το κατά του αδελφού έγκλημα στο παρελθον και για την εξαπάτηση του Ιακώβ.

Ο Ιωάννης ερμηνεύει ότι ουσιαστικά κατήγορος υπήρχε και αυτός ήταν η συνείδησή του, την οποία επί τόσα χρόνια δεν κατάφερε να επιστομώσει. Η λεπτομερειακή απολογία του, η βαθεία συναίσθηση του σφάλματος, η αναγνώριση ότι κινδυνεύουν με θάνατο, επειδή «εἰς αἷμα» ἐγκλημάτησαν, τόν κάνουν τώρα συμπαθή.

Η ουσία είναι ότι τον έλεγχο της συνειδήσεως ουδείς μπορεί να σταματήσει. Αυτόν τον έλεγχο θα υποστούν αδυσώ- πητα και οι άδικοι διώκτες της Ολυμπιάδος. ii. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και το δεύτερο συγκλονιστικότερο παράδειγμα, αυτό του Ιούδα467. Σε  πρώτη  φάση        κυριευμένος  από  την  ηδονή της φιλαργυρίας,  χωρίς ντροπή  τόλμησε  να  συνάψει    «τό 467 Ματθ. 27, 3-10  ἀναίσχυντο ἐκεῖνο συμβόλαιον», με τα λόγια «τί θέλετέ μοι δοῦναι, κἀγώ ὑμῖν παραδώσω αὐτόν;»468, συνωμοτώντας ο μαθητής κατά του διδασκάλου του. Ο Ιωάννης παρατηρεί ότι η μέθη του αμαρτήματος έπαψε, όταν έλαβε τά αργύρια. Τότε ἄρχισε να «ἀνθεῖ», να μεγαλώνει μέσα του ανυπόφορος ο έλεγχος  του  συνειδότος.  «Τότε  μηδενός  ἀναγκάζοντο, μηδενός βιαζομένου, μηδενός παραινοῦντος, αὐτόματος ἀπελθών, τό τε ἀργύριον προσέρριψε τοῖς δεδωκόσι καί τήν

παρανομίαν ὡμολόγησεν αὐτοῦ, ἀκουόντων ἐκείνων λέγων˙ “ἥμαρτον παραδούς αἷμα ἀθῶον”»469.Το παράδειγμα του Ιούδα κλείνει με μία επακριβή ανατομία της αμαρτίας από την γραφίδα του ιερού πατρός.

Η  αμαρτία,  πρίν  επιτελεσθεί,  μεθάει  αυτόν  που συνέλαβε στην παγίδα της. Όταν όμως πραγματοποιηθεί και ολοκληρωθεί, τότε όλα τα ηδονικά της μέρη σβήνουν και χάνονται, και ο κατήγορος, «τοῦ συνειδότος δημίου τάξιν ἐπέχοντος», κατάξεσχίζει τον αμαρτήσαντα, απαιτώντας «τήν ἐσχάτην  δίκην»  και  πέφτοντας  επάνω  του  βαρύτερος «μολύβδου παντός»470.

Η  σύγκριση  των  αποτελεσμάτων, αφ’  ενός  για  τις πράξεις των αμετανόητων αμαρτωλών και αφ’ ετέρου για τους αγωνιστές της αρετής, επισφραγίζεται με δύο παύλειες αναφορές από τον άγιο Ιωάννη.

iii. «Μήπως ἐλθόντα μέ ταπεινώσῃ ὁ Θεός μου πρός ὑμᾶς καί πενθήσω πολλούς τῶν προημαρτηκότων καί μή μετανο- ησάντων ἐπί τῇ ἀκαθαρσίᾳ καί πορνείᾳ καί ἀσελγείᾳ ᾗ ἔπρα- ξαν»471.

Το  πένθος του αποστόλου Παύλου οφειλόνταν στην αμε- τανοησία των  εργαζομένων το  ποικιλώνυμο κακό.  Τούτο σημαίνει ότι θα υποστούν τις συνέπειες των πράξεων τους

«ἐκεῖ», κατά την μέλλουσα και αιώνια ανταπόδοση. Σε αυτούς περιλαμβάνει ο εξόριστος πατέρας τους διώκτες που προξένησαν τόσα δεινά στην Εκκλησία˙ «τούτους οὖν χρή δακρύειν, τούτους θρηνεῖν»472.

iv. Αντιθέτως ο Παύλος γράφει στους Φιλιππησίους πιστούς «χαίρω καί συγχαίρω πᾶσιν ὑμῖν»473, διότι πληροφο- ρείται για τους αγώνες τους, τη σταθερότητα της πίστεώς τους, την κατά Χριστόν πνευματική τους πρόοδο παρά τις διώξεις που υφίσταντο.

Την παύλεια χαρά επιθυμεί ο Χρυσόστομος να μεταδώσει στην ψυχή της Ολυμπιάδος, διότι την συμπεριλαμβάνει «τοὶς ἀθλοῦσι καί ἀγωνιζόμενοις καί κακῶς πάσχουσι»474.

v. Ο ιερός Ιωάννης επιμένει πολύ στην επιστολή του στο να κατανοήσει η Ολυμπιάς ότι «ἐν αὐτῇ τῇ πράξει τήν τιμωρίαν ἡ ἁμαρτία συγκεκληρωμένην ἔχει», πριν από την τιμωρία της τελικής κρίσης. Για τον λόγο αυτό ερμηνεύει δυναμικά έναν ακόμη λόγο του Αποστόλου των Εθνών:

«Διά τοῦτο παρέδωκεν αὐτούς ὁ Θεός εἰς πάθη ἀτιμίας.Αἵ τε γάρ θήλειαι αὐτῶν μετήλλαξαν τήν φυσικήν χρῆσιν εἰς τήν παρά φύσιν, ὁμοίως δέ καί οἱ ἄρρενες ἀφέντες τήν φυσικήν χρῆσιν τῆς θηλείας ἐξεκαύθησαν ἐν τῇ ὀρέξει αὐτῶν εἰς ἀλλήλους, ἄρρενες ἐν ἄρρεσι τήν ἀσχημοσύνην κατεργαζόμενοι καί τήν ἀντιμισθίαν ἥν ἔδει τῆς πλάνης αὐτῶν ἐν ἑαυτοῖς ἀπολαμβάνοντες»475.

Η ερμηνευτική προσέγγιση αρχίζει με προσωπικό ερώτημα στον Παύλο, πώς είναι δυνατόν να μιλάει για αυτότιμωρία των αμαρτανόντων, όταν αυτοί ικανοποιούνται και ηδο- νίζονται και επιθυμούν την παράνομη αυτή μίξη.

Η απάντηση δεν προκύπτει «ἀπό τῆς ἡδονῆς τῶν νοσούν- των, ἀλλ’ ἀπό τῆς τῶν πραγμάτων ἐκφέρω φύσεως». Αυτό σημαίνει ότι κατά και μετά την επιτέλεση οποιουδήποτε αμαρτήματος πλήττεται από την πράξη η ψυχή του αμαρτάνοντος, καθ’ όσον καθίσταται χειρότερη και φαυλότερη. Η κακία επιδρά άσχημα στην ψυχή ως ασθένεια,

που  διαρκώς  επεκτείνεται  και  την  καθιστά  τελικώς «ἀνδραπώδη, ἀνελεύθερη, ἄλογη», πλήρως υποδουλωμένη στα πάθη476. Η υποταγή στα πάθη οδηγεί τον άνθρωπο σε ηθική από- κτήνωση. Ήδη οι προφητικές φωνές περιγράφουν και κάνουν γνωστή με  έντονες εικόνες τη  μεταβολή που  η  κακία προκαλεί στην ψυχή των ανθρώπων.

vi. «Κύνες  ἐνεοί  οὐ  δυνάμενοι  ὑλακτεῖν»477   ως άφωνους, λυσσασμένους σκύλους, χαρακτηρίζει ο προφήτης Ησαίας, τους ύπουλους ανθρώπους, που ενεδρεύουν κρυφά για να κάνουν κακό στους συνανθρώπους τους478.

vii. «Κορώνην»  (κουρούνα),  αποκαλεί  αυτούς  τους ανθρώπους ο προφήτης Ιερεμίας479.viii. «Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὤν, οὐ συνῆκε˙ παρασυνεβλήθη τοῖς  κτήνεσι  τοῖς  ἀνοήτοις  καί  ὡμοιώθη  αὐτοῖς480. Πρόκειται για τη συνοπτική και άκρως αποκαλυπτική ρήση του προφητάνακτος Δαβίδ.

ix. «Ὄφεις, γεννήματα ἐχιδνῶν»481˙ ο χαρακτηρισμός απόδόθηκε στούς Γραμματείς και Φαρισαίους για την «εν γένει» υποκριτική τους ζωή και την ύπουλη συμπεριφορά τους. Αξίζει  να  σημειώσουμε όμως  ότι  η  φράση  «ὄφεις, γεννήματα ἐχιδνῶν» περιλαμβάνεται στούς κατά των Γραμ- ματέων και Φαρισαίων λόγους του Κυρίου, στα περίφημα

«οὐαί»482.  Ο  άγιος  Ιωάννης  ο  Πρόδρομος,  στον  οποίο αποδίδει ο Χρυσόστομος τη φράση, βεβαίως τήρησε την ίδια στάση έναντι των θρησκευτικών ηγετών των Ιουδαίων. Στον ελεγκτικό  του  λόγο  υπάρχει  μεμονωμένη  η  έκφραση

«γεννήματα  ἐχιδνῶν»483.  Προφανώς  από  μνήμης  ο  άγιος πατέρας συνενώνει τις δύο αγιογραφικές παραπομπές κατά τη συγγραφή της επιστολής.

Η βράβευση των αγωνιστών της κατά Χριστόν αρετής υπάρχει όχι μόνον στη βασιλεία των ουρανών, αλλά και στην παρούσα ζωή, και εμφανίζεται συνήθως με το βίωμα της εσωτερικής χαράς. Διότι «καί ἐν τῇ ἀρετῇ καί πρό τῶν ἐπάθλων αὐτή ἑαυτῆς ἔπαθλον ἡ ἀρετή γίνεται»484.

x. Ο απόστολος Παῦλος ευρισκόμενος εν μέσῳ απερί- γραπτων παθημάτων βιώνει την χαρά στην ψυχή του˙ «Καί νῦν χαίρω ἐν τοῖς παθήμασί μου ὑπέρ ὑμῶν»485.

xi. Το ίδιο συναίσθημα βίωσαν και οι Απόστολοι, όταν δέχθηκαν ατιμωτική τιμωρία για χάρη του Χριστού από το Συνέδριο  στην  Ιερουσαλήμ˙  «Οἱ  μέν  οὖν  Ἀπόστολοι ἐπορεύοντο χαίροντες ἀπό προσώπου τοῦ Συνεδρίου, ὅτι ὑπέρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ κατηξιώθησαν ᾀτιμασθῆναι»486.

Ο άγιος Ιωάννης προφανώς βιώνει παρόμοια κατάσταση. Από το περίσσευμα της καρδίας του γράφει για τούτη την πτυχή «τοῦ ὑπέρ τῆς ἀληθείας τι παθεῖν». Η κοσμική ατίμωση καθίσταται ουσιαστικά «μεγίστη τιμή καί στέφανος, καί βραβεῖον, καί ἡδονῆς ὑπόθεσις ἀμαράντου»487.

xii. Η Ολυμπιάς έπεσε θύμα συκοφαντίας με την κατηγορία του εμπρησμού, και ο πνευματικός της πατέρας υπενθυμίζει ότι «οὐ γάρ μικρός ἆθλος, ἀλλά καί σφόδρα μέγας οὗτος ὁ τῆς συκοφαντίας ἐστί»488. Ο σοφός Σολομών περιγράφει τήν τραγική κατάσταση των συκοφαντουμένων˙

«εἶδον, φησί, τάς συκοφαντίας τάς γινομένας ὑπό τόν ἥλιον, καί ἰδού δάκρυον τῶν συκοφαντουμένων, καί οὐκ ἦν αὐτούς ὁ παρακαλῶν»489.

xiii. Ο Χρυσόστομος επικεντρώνει την προσοχή στον αναλογούντα σε τέτοιο αγώνα «μείζονα στέφανον». Για το λόγο αυτό ο ίδιος ο Χριστός παραγγέλλει να χαίρονται και να σκιρτούν από χαρά όσοι με την κατάλληλη υπομονή αγωνί- ζονται τέτοιον αγώνα˙ «μακάριοι ἐστέ ὅταν ὀνειδίσωσιν

ὑμᾶς καί διώξωσι καί εἴπωσι πᾶν πονηρόν ρῆμα καθ’ ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ. Χαίρετε καί ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθός ὑμῶν  πολύς ἐν  τοῖς οὐρανοῖς»490. Επομένως οι διώκτες γίνονται ακουσίως αίτιοι καρδιακής ηδονής, ουρανίου μισθού, αιώνιας ευφροσύνης. Ακόμη και όταν οι συκοφάντες δεν επιτυγχάνουν στα δολερά τους σχέδια, όπως απέτυχαν να καταδικάσουν την Ολυμπιάς στο δικαστήριο, η αντιμισθία, το έπαθλο, η χαρά παραμένουν και στην παρούσα ζώη, αλλά καί κυρίως στην αιώνια ζωή.

14. Επιστολή ΙΔ΄ (ΙΣΤ΄)

α. Γραμματολογικά

Η παλαιά αρίθμηση την κατατάσσει ως υπ’ αριθμ. ιστ΄ επιστολή. Εκδεδομένη ειςPG 52, 612-619 EPE 37, 530-533SC 13, 199-200

Η σύντομη παρούσα επιστολή, λόγῳ της μνείας της δικαστικής απαλλαγής της Ολυμπιάδος από τη κατηγορία του εμπρησμού, συνδέεται με την προηγούμενη νοηματικώς και για το λόγο αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως συνέχειά της σε δοθείσα ευκαιρία συγγραφής της από τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο.

Επομένως η Κουκουσός, ως τόπος συγγραφής, και το θέρος του  405, μπορούν να  θεωρηθούν ως  πιθανότερες εκδοχές.

β. Ιστορικές αναφορές σε γεγονότα

Ο Ιωάννης φαίνεται λεπτομερώς πληροφορημένος για τη δικαστική περιπέτεια της Ολυμπιάδος, και φαίνεται ακόμη ότι οι πληροφορίες προήλθαν από προσωπική ενημέρωση και από νέα επιστολή της διακόνισσας.

Η κατηγορία επέσυρε ποινή στερητική της ελευθερίας, όμως η αξιοπρεπής της αντιμετώπιση, ανέδειξε για μία ακόμη φορά την προσωπικότητά της και τις αρετές της, «τήν σύνεσιν, τήν μακροθυμίαν, τήν καρτερίαν, τήν ὑπομονήν». Όλα αυτά συνήργησαν στην ανάδειξη της αλήθειας και την τελική απαλλαγή της από τις κατηγορίες

γ. Σχολιασμός περιεχομένου

Ο ιερός Χρυσόστομος ανιχνεύει αρχικά τα σχέδια «τῆς ἀφάτου τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας»491, τά οποία βλέπει υλοποιούμενα στην περίπτωση της Ολυμπιάδος. Ο Κύριος επιτρέπει τους  αλλεπάλληλους πειρασμούς με  σκοπό  να λαμπρύνει περισσότερο τους στεφάνους της. Επεμβαίνει όμως

ώστε  «ταχίστην  αὐτῶν  (τῶν  πειρασμῶν)  ποιεῖσθαι  τήν ἀπαλλαγήν», για να μη βασανίζεται με την παράταση «τῶν ἐπαγομένων κακῶν». Την τακτική αυτή ο Θεός την χρησιμοποίησε  και  στη  διακυβέρνηση  της  ζωής  «τῶν ἀποστόλων καί  τῶν  προφητῶν», καθώς  απεργαζόταν «ἀπό χαλεποῦ τοῦ χειμῶνος λευκήν» τήν γαλήνην492.

Αναλογιζομένη όλα αυτά η αγία διακόνισσα οφείλει τα επερχόμενα δεινά να τα βλέπει ως ευτελή, και μάλιστα ως προξενούντα μελλοντικά βραβεία. Η υπενθύμιση των άσχημων καταστάσεων  που  βίωσε,  αντισταθμίζεται˙  «ἔπαθλον  ὁ οὐρανός ᾗ, καί τά ἀκήρατα ἀγαθά ἐκεῖνα τά μηδέ λόγῳ ἑρμηνευθῆναι δυνάμενα καί πέρας οὐκ ἔχοντα, ἀλλ’ ἀθάνατον παρέχοντα τήν ἐξ αὐτῶν ἀπόλαυσιν»493.

Ως προς την ασθενικότητα του σώματος της Ολυμπιάδος και την επιδείνωση της υγείας της εξ αιτίας των εχθρικών ταλαιπωριών, ο Χρυσόστομος υπενθυμίζει ότι η γενναιότητά της και η μετ’ ευχαριστίας υπομονή της απεργάζονται νέα μέγιστα έπαθλα, εφ’ όσον τα ήδη μνημονευθέντα υποδείγματα του Λαζάρου και του Ιώβ, αυτό απέδειξαν494.

Ο εξόριστος πατέρας αναλογιζόμενος τον αγώνα της πνευματικής του θυγατρός, τη συνέπεια, τη γενναιότητα, την ταμιευομένη «ἐν οὐρανοῖς» αντιμισθία της, καταλήγει «διά τοῦτο καί ἡμεῖς σέ μακαρίζοντες οὐ παυόμεθα»495.

15. Επιστολή ΙΕ΄ (IE΄)

α. Γραμματολογικά

Η παρούσα επιστολή διατηρεί την παλαιά αρίθμηση ως ιε΄ εκδεδομένη εις: PG 52, 619-620 EPE 37, 414-529 SC 13, 201-202

Η συντομία της επιστολής αιτιολογείται από τον ιερό Χρυσόστομο ως οφειλομένη στη μη αναγκαιότητα εκτενούς ανάλυσης θεμάτων, περί των οποίων ήδη επιτυχώς αγωνίζεται η Ολυμπιάς. Η προσωπική του αναφορά περί «χαλεπωτάτης ἀσθενείας», την οποία ήδη μεν ξεπέρασε, αλλά καί περί

«λειψάνων τῆς νόσου», τα οποία ακόμη τον ταλαιπωρούν, υποδηλώνει πιθανόν τη σωματική αδυναμία να συγγράψει εκτενή επιστολή. Αν και δεν υπάρχει εσωτερική ένδειξη περί της εποχής συγγραφής της, πλην της αναφοράς του αγίου πατρός περί παρελεύσεως ικανού χρόνου από την τελευταία αποστολή, «καί γάρ μακράν ἐσίγησα σιγήν»496, προσδιορίζουμε τον χρόνο συγγραφής στη χειμερινή περίοδο του 405/406. Και αυτό διότι η ευαίσθητη υγεία του Ιωάννου

επιδεινωνόταν με τη χειροτέρευση των καιρικών συνθηκών. Η μνεία «ἰατρῶν ἀρίστων» υπενθυμίζει την ανάλογη αναφορά  της  στ΄  επιστολής  και  πιστοποιεί  ως  τόπο συγγραφής την Κουκουσό.

β. Ιστορικές αναφορές σε τόπους και πρόσωπα

Περί των πλεονεκτημάτων που διέθετε η Κουκουσός, ήδη έχουμε αναφερθεί. Στην παρούσα συνάφεια επιτείνεται η σημασία της άριστης ιατρικής παρουσίας, όμως ταυτόχρονα υπογραμμίζεται «ἡ τῶν ἐπιτηδείων ἀπορία», η οποία δεν αφορά μόνον τα φάρμακα, αλλά και τα τρόφιμα. Οι σοβαρές αυτές  ελλείψεις  εγκυμονούσαν  τον  κίνδυνο  εμφανίσεως

«λιμοῦ καί λοιμοῦ»497. Την επιδείνωση της κατάστασης ενίσχυσαν «αἱ ληστρικαί ἔφοδοι» οργανωμένων συμμοριών, οι οποίες έφραζαν τους δρόμους και απέκλειαν τις πόλεις από τον αναγκαίο ανεφοδιασμό. Έτσι στη δυσβατότητα της περιοχής, στις άσχημες καιρικές συνθήκες προσθέτονταν καί τρίτος παράγοντας επικινδυνότητας και εμποδισμού της απρόσκοπτης επικοινωνίας και τροφοδοσίας των δυσπρόσιτων περιοχών της Μικράς Ασίας.

Μνημονεύεται για πρώτη και μοναδική φορά το όνομα του ταχυδρόμου Ανδρονίκου, ο οποίος κινδύνευσε, συλληφθείς από τους ληστές, και αφού του αφαίρεσαν ακόμη και τα ενδύματά του, «Οὕτω διεσώθη»498.

Με αφορμή αυτό το περιστατικό ο Ιωάννης εκφράζει την παράκληση «μηδένα λοιπόν ἀποστέλλειν ἐνταῦθα», διότι ενδεχόμενο φονικό θα  γινόταν αίτιο «ὀδύνης». Η  δι’ επιστολών επικοινωνία τους θα γίνεται εφεξής από πρόσωπα

, τα οποία «κατά χρείαν ἑτέραν» θα μετέβαιναν από την Κωνσταντινούπολη στην Κουκουσό˙ «ἰδικῶς μέντοι εἰς τοῦτο μηδείς ἐνταῦθα παραγινέσθω, μηδέ δι’ ἡμετέραν χρείαν, διά τό δέος ὅ προειρήκαμεν»499.

γ. Σχολιασμός περιεχομένου

Ο πνευματικός πόλεμος, τον οποίο με επιτυχία «ἐκ νεότητος » διεξάγει ἡ Ολυμπιάς αποτελεί το κεντρικό θεολογικό θέμα της επιστολής του Χρυσοστόμου. Στα κοσμικά πράγματα υπάρχουν αγώνες, πόλεμοι και αντίστοιχα τραύματα. Αναπόφευκτος και ο πνευματικός πόλεμος για τους πιστούς, γεγονός το οποίο γνωρίζει η αγία διακόνισσα από μακροχρόνια εμπειρία. Επομένως δεν έπρεπε να την αιφνιδιάζουν τα επερχόμενα δεινά, καθόσον ο πληττώμενος δαίμων επιχειρούσε διαρκώς νέες επιθέσεις, προκειμένου να την καταβάλει. Ο συνεπής πιστός, κατά τον Ιωάννη, δεν μπορεί να ελπίζει «ἡσύχιον τινα καί ἀπράγμονα

βίον»500. Εάν μάλιστα συμβαίνει το αντίθετο, εάν δηλαδή ο  αγωνιζόμενος χριστιανός δεν  αντιμετωπίζει εμπόδια, «τότε θαυμάσαι ἐχρῆν. Τῇ γάρ ἀρετῇ συγκεκλήρωται πόνος καί κίνδυνος»501.

Ο Θεός ανταμείβει τόσο τους πάσχοντες «ἐν δεινοῖς», όσο και τους κοινωνούς, τους συμπαραστάτες των πασχόντων, ώστε να καθίστανται «ζηλωτοί», ζηλευτοί ευλογημένοι του Κυρίου.

δ. Αγιογραφικές αναφορές.

Η μικρή επιστολή περιέχει δύο παύλειες αγιογραφικες αναφορές.

i. Η πρώτη αναφέρεται στο σκληρό πνευματικό πόλεμο που υφίστανται οι πιστοί, καθόσον «οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα, ἀλλά πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας»502. Ἑπομένως το στήσιμο τροπαίων σε τέτοιο αγώνα φανερώνει τη γενναιότητα του πιστού και συνάμα λυπεί «τόν ἄγριο ἐκεῖνον καί ἀλάστορα δαίμονα», ο οποῖος δεν ησυχάζει προκαλώντας

νέους πειρασμούς. ii. Στο γεγονός ότι ο Κύριος αναδεικνύει αξιόμισθους και τούς πάσχοντες και τους κοινωνούς των πασχόντων, αναφέρεται η δεύτερη του Παύλου ρήση˙ «Ἀναμιμνήσκεσθε δέ τάς πρότερον ἡμέρας, ἐν αἷς φωτισθέντες πολλήν ἄθλησιν ὑπεμείνατε  παθημάτων,  τοῦτο  μέν  ὀνειδισμοῖς  τε  καί θλίψεσι θεατριζόμενοι, τοῦτο δέ κοινωνοί τῶν οὕτως ἀναστρεφομένων γενηθέντες»503.

Αυτή τη διπλή διάσταση της επιβράβευσης αισθάνεται ο Ιωάννης ισχύουσα και στην περίπτωση των δοκιμασιών και παθημάτων τόσο της Ολυμπιάδος, όσο και των προσωπικών δικών του.

16. Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄)

α. Γραμματολογικά

Η επιστολή έκλεινε τη συλλογή στην παλαιά αρίθμηση ως η υπ’ αριθμ. ιζ΄ επιστολή. Η επιστολή είναι εκδεδομένη εις: PG 52, 620-621 EPE 37, 536-541SC 13, 203-205

Από το περιεχόμενό της σαφώς η επιστολή αποτελεί τη συνέχεια της προηγούμενης, καθώς αναφέρεται στην υπέρβαση των δοκιμασιών της Ολυμπιάδος και στην προσωπική του τελική απαλλαγή από τα υπολείμματα της «ἐνοχλούσης ἀρρωστίας». Πρέπει όμως να γράφτηκε σε αρκετή χρονική απόσταση από την προηγουμένη και πιθανότατα στα τέλη του

406 πριν ενσκήψει νέος χειμώνας, τον οποίο ο άγιος Χρυσόστομος με ανησυχία συσχετίζει με ενδεχόμενη επιδείνωση της ασθενείας του στομάχου του˙ «περί τῆς τοῦ σώματος ἡμῶν ὑγιείας … ρᾷον διακείμεθα νῦν˙ πλήν εἰ μή πάλιν ἐπελθών ὁ χειμών λυμήνηται ἡμῖν τοῦ στομάχου τήν ἀσθένειαν».504.
Ἡ μνεία της «ἐρημίας» υπενθυμίζει ως τόπο συγγραφής την Κουκουσό505.

β. Ιστορικές αναφορές σε γεγονότα.

Η Ολυμπιάς απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες, όμως ο Ιωάννης φοβόταν την επάνοδο των διωκτών της με νέες κατηγορίες, νέες απειλές, νέα δικαστήρια. Παρά τη βεβαιότητα νέων τροπαίων της πνευματικής θυγατέρας του, θεωρεί καθήκον του να την προετοιμάσει για τα ενδεχόμενα, όπως  «ζημία χρημάτων», «πατρίδος ἐκβολῇ καί  οἰκίας» θάνατος506. Τα ενδεχόμενα αυτά δεν ήταν απλές υποθέσεις. Γνώριζε καλώς ότι ήδη οι αδυσώπητοι εχθροί του είχαν

καταδικάσει αθώους ανθρώπους «ἐν δεσμωτηρίοις και ἁλύσεσι καί βασάνοις» ακόμη καί σέ μαρτυρικό θάνατο, μόνον επειδή υπερασπίζονταν την αλήθεια507.

γ. Ανάλυση περιεχομένου.

Η εμφάνιση «ἐπαλλήλων πειρασμῶν» είναι, κατά τον Χρυσόστομο,  εύλογο  και  αναμενόμενο  γεγονός  για  την ενάρετη πορεία της Ολυμπιάδος. Η αντιμετώπιση της συνεπαγόμενης θλίψης είναι καθαρά υπόθεση ψυχής. «Ταῖς χρυσαῖς ψυχαῖς», όπως της αγίας διακόνισσας, τελικώς η όλη κατάσταση αποβαίνει καρποφόρος, καθώς αυξάνει την ισχύ και την καθαρότητά τους. Παρά το γεγονός όμως αυτό, που προκαλεί τη χαρά του πνευματικού πατρός για τη γενναιότητα, τη νεανικότητα και τα αποκομιζόμενα πνευματικά οφέλη, εύχεται ο Ιωάννης «καί τούς ὄντας σβεσθῆναι πειρασμούς καί ἑτέρους δέ μή προσγενέσθαι»508. Εάν όμως επέλθουν, είναι βέβαιος ότι θα της προσδώσουν «μέγιστον πλοῦτον». Διότι διαθέτει το ισχυρότερο πνευματικό όπλο, την υπομονή. Στην αρετή της υπομονής γυμνάσθηκε σε όλη την προηγούμενη βιωτή της, με τέτοιο τρόπον ώστε στις παρούσες περιστάσεις να βρίσκεται πανέτοιμη «πλείονα παθεῖν» από όσα ετοιμάζουν οι εχθροί της509.Ο ιερός πατέρας επιμένει στη μακαριότητα και τρισμα- καριότητα των αξιουμένων να αγωνίζονται σε τέτοιου είδους αγώνες, καθόσον η βράβευσή τους είναι και βέβαιη στους ουρανούς, αλλά και παρούσα κατά τη διάρκεια των αθλήσεων˙

«Τοιαύτη γάρ τῶν παλαισμάτων ἡ φύσις τούτων, καί πρό τῶν βραβείων, καί ἐν αὐτοῖς τοῖς σκάμμασιν ἔχει καί τάς ἀμοιβάς καί τάς ἀντιδόσεις»510. Το αποκορύφωμα αυτής της εσωτερικής ευφροσύνης είναι η πλήρης υπέρβαση κάθε κοσμικής, υλικής και σαρκικής αναγκαιότητας. Ο άγιος Χρυσόστομος αισθάνεται ότι η Ολυμπιάς είναι έτοιμη νά πετάξει στον ουράνιο κόσμο.

δ. Αγιογραφικές αναφορές

i. «Ἡ θλῖψις ὑπομονήν κατεργάζεται, ἡ δέ ὑπομονή δοκιμήν»511.

Ο απόστολος Παύλος ομιλεί για τα θετικά επακόλουθα των επερχομένων θλίψεων, και το επιχείρημα στηρίζει την προσπάθεια του Χρυσοστόμου να τονίσει τη θετική σημασία των θλίψεων της Ολυμπιάδος.

Η θλίψη έρχεται και δυναμώνει στο έπακρο την υπομονή του πιστού. Η δύναμη της υπομονής στη θλίψη δοκιμάζει την ψυχή και η χρυσή ψυχή καθαρίζεται, «καθάπερ τό πῦρ δοκιμώτερον ποιεῖ τό χρυσίον»512.

ii. «Καί μή εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν»513.Ο Χρυσόστομος χαίρεται για τη γενναιότητα της Ολυμπιάδος στους πειρασμούς, χαίρεται για τα έπαθλα της υπομονής και της νίκης της, όμως προσεύχεται για την απομάκρυνση των πειρασμών της, υπακούοντας στην εντολή του Κυρίου, ο οποίος στην Κυριακή προσευχή «κελεύει εὔχεσθαι μή εἰσελθεῖν εἰς πειρασμόν»514.

iii. «Στενή ἡ πύλη καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός ἡ απάγουσα εἰς τήν ζωήν»515 Στην επί του Όρους ομιλία του ο Κύριος παρουσίασε τους δύο δρόμους, τους δύο τρόπους ζωής που έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν οι άνθρωποι.

Η πλατειά πύλη και ο ευρύχωρος δρόμος οδηγεί «εἰς τήν ἀπώλειαν», ενώ η στενή πύλη και ο στενόχωρος δρόμος καταλήγει  «εἰς  τήν  ζωήν».  Ο  Χριστός  αποκαλύπτει ταυτόχρονα ότι τον της απωλείας δρόμο ακολουθούν «πολλοί» σε αντίθεση με τους ολίγους τους «εὑρίσκοντας» τόν δρόμο της αιώνιας ζωής.

Για την Ολυμπιάς πιστοποιεί ο πνευματικός της πατέρας ότι «ἀεί» βάδιζε και βαδίζει «τήν στενήν καί τεθλιμμένην ὁδόν».  Γι’  αυτό  το  λόγο  είναι  εξασκημένη  και αντιμετωπίζει με επιτυχία κάθε δοκιμασία που εμφανίζεται στη ζωή της516.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

452 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 190.1a.

453 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 197.4b.

454 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 190.1a.

455 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 190.1a.

456 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 191.1b.

457 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 191.1b.

458 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 192.1c.

459 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 194.3a.

460 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 194.3a.

461 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 196.4a.

462 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 198.4d.

463 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 198.4d.

464 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 198.4d.

465 Γέν. 42, 21-22. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 192.2a.

466 Γέν. 37, 32-36

468 Ματθ. 26, 15. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 193.2c.

469 Ματθ. 27, 4. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 193.2c.

470 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 1932c-194.2c.

471 Β΄ Κορ. 12, 20-21. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 194.3a.

472 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 194.3a.

473 Φιλιπ. 2, 17. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 194.3a.

474 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 194.3a.

475 Ρωμ. 1, 26-27. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 195.3b.

476 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 195.3b.

477 Ησ. 56, 10.

478 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 195.3c.

479 Επιστ. Ιερ. 53. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 195.3c.

480 Ψαλμ. 48, 13. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 195.3c.

481 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 196.3c.

482 Ματθ. 23, 33.

483 Ματθ. 3,7.

484 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 196.4a.

485 Κολ. 1, 24.

486 Πραξ. 5, 41. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 196.4a.

487 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 196.4a.

488 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 197.4b.

489 Εκκλ. 4, 1. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 197.4b.

490 Ματθ. 5, 11-12. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΓ΄ (Ζ΄), SC 13, 197.4b.

491 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΔ΄ (ΙΣΤ΄), SC 13, 199.1a.

492 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΔ΄ (ΙΣΤ΄), SC 13, 199.1a.

493 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΔ΄ (ΙΣΤ΄), SC 13, 199.1b.

494 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΔ΄ (ΙΣΤ΄), SC 13, 200.1c.

495 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΔ΄ (ΙΣΤ΄), SC 13, 200.1d

496 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΕ΄ (ΙΕ΄), SC 13, 202.1d.

497 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΕ΄ (ΙΕ΄), SC 13, 202.1d.

498 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΕ΄ (ΙΕ΄), SC13, 202.1d.

499 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΕ΄ (ΙΕ΄), SC13, 202.1d.

500 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΕ΄ (ΙΕ΄), SC13, 201.1a.

502 Εφεσ. 6, 12.

503 Εβρ. 10, 32-33. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 201.1c-202.1c.

504 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 205.1e.

505 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 203.1b.

506 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 203.1b.

507 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 205.1e.

508 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 203.1a.

509 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 204.1c.

510 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 204.1d.

511 Ρωμ. 5, 34. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 203.1a.

512 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 203.1a.

513 Ματθ. 6, 13.

514 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 203.1a.

515 Ματθ. 7, 14.

516 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΣΤ΄ (ΙΖ΄), SC 13, 204.1c.

π. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΣΑΪΝΙΔΗ

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα Ιστορικά –Προσωπογραφικά - Ποιμαντικά

Μεταπτυχιακή Εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής

του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Τομέας Αγίας Γραφής και Πατερικής Γραμματείας

Σύμβουλος Καθηγητής πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Η ηλεκτρονική επεξεργασία  επιμέλεια και μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

 http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: