6. Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ

 

Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας βρίσκεται κτισμένη στη νοτιοανατολική πλευρά της χερσονήσου στην τοποθεσία Μελανά, περιοχή όπου διασώζονται σπαράγματα μνημείων που μας πάνε πίσω σε προχριστιανικά χρόνια.

Η Λαύρα κατέχει την πρώτη θέση στην ιστορία και ιεραρχία των μονών του Άθω, και ιδρυτής της είναι η σεβασμιώτερη μορφή μεταξύ των Αγιορειτών, ο άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης. Είναι το πρόσωπο που εισάγει στον μέχρι τότε σπηλαιώδη και ερημιτικό μοναχισμό τον κατεξοχήν μετέπειτα τρόπο μοναχικής ζωής, τον κοινοβιακό.

Με άδεια του αυτοκράτορα Ρωμανού του Β΄ ο Αθανάσιος ξεκινά τα έργα. Σύντομα, αυτοκράτορας ανακηρύσσεται ο φίλος του αγίου Νικηφόρος Φωκάς, ο οποίος και του συμπαραστέκεται πολύτροπα. Αρχικά ανεγείρεται το Καθολικό και πολύ σύντομα πολλοί, αλλόγλωσσοι και αλλόφυλοι, επιφανείς και άσημοι, έρχονται να μονάσουν υπό την καθοδήγηση του αγίου. Την πολιτική υποστήριξης του Φωκά προς τον Αθανάσιο συνεχίζουν και οι διάδοχοί του Τσιμισκής και Βασίλειο Β΄ ο Βουλγαροκτόνος, παρά τις αντιδράσεις και κατηγορίες που κάποιοι έσπευσαν να κομίσουν κατά του αγίου Αθανασίου.

Μετά τον θάνατο του αγίου την επιτροπία της Λαύρας αναλαμβάνουν κατʹ εντολή του ο ιδρυτής της Μονής των Ιβήρων άγιος Ιωάννης και ο πατρίκιος Νικηφόρος ο Ουρανός. Η μονή βρίσκεται από καιρό σε περίοδο ακμής και σταδιακά αποκτά πολλά αφιερώματα: εκτός από το σολέμνιο (ετήσια επιχορήγηση χρυσών νομισμάτων) που καθιερώθηκε από τον Φωκά και τον Τσιμισκή, ο Βασίλειος ο Β΄ προσέφερε στη μονή ένα νησί (κοντά στη  Σκιάθο). Σταδιακά, κτήματα της Λαύρας γίνονται η μονή Γομάτου, Μονοξυλίτου,Αμαλφινών, Κάλυκα, το Ξηρόκαστρον, ο όρμος Πλατύς. Τις κτήσεις αυτές επικυρώνουν με αυτοκρατορικά χρυσόβουλλα ο Ανδρόνικος ο Β΄ και ο δεσπότης Δημήτριος Παλαιολόγος (1429).

Ο κράλης των σέρβων Στέφανος Δουσάν, όπως και άλλοι μεταγενέστεροι σλαύοι ηγεμόνες, φέρεται με γενναιοδωρία προς τη Λαύρα. Η μονή μέχρι και τον 14ο αιώνα παρέμεινε κοινόβιο, αλλά οι πειρατικές επιδρομές συνέβαλαν στην αποδιοργάνωσή της, ενώ σοβαρά πλήγματα επέφεραν διάφοροι σεισμοί που έτυχε να επισυμβούν στη Λαύρα, όπως αυτός του 1585. Στη σταδιακή παρακμή της μονής συνέτεινε το βάρος της φορολογίας των μοναστηριών στα χρόνια της τουρκοκρατίας που σχεδόν συνολικά το σήκωσαν η Λαύρα μαζί με τις μονές Βατοπαιδίου και Ιβήρων.

Η μετάβαση κατά τον 14ον αιώνα στην ιδιορρυθμία οδήγησε τη μονή στη χρήση ενός ιδιαίτερου τυπικού, όμοιο με αυτό των Λαυρών της Παλαιστίνης. Το 1574 με την επέμβαση του πατριάρχη Αλεξανδρείας Σιλβέστρου, η μονή επιστρέφει στο κοινοβιακό σύστημα για να ξαναπέσει στην ιδιορρυθμία το 1670.

Ο ναός αν και αρχικά ήταν αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου με την κοίμηση του αγίου Αθανασίου τιμάται έκτοτε και πανηγυρίζει στη μνήμη του. Η αρχική του κατασκευή ανάγεται στο 963 όμως στην οικοδομική του ιστορία έχει περάσει αρκετές φάσεις, όπως και η πλειονότητα των αθωνικών Καθολικών. Οι αγιογραφίες του Καθολικού ανήκουν στον Θεοφάνη τον Κρήτα και της τράπεζας πιθανώς σε κάποιο μαθητή του. Έξω από το Καθολικό βρίσκεται η φιάλη του αγιασμού που είναι η μεγαλύτερη του Αγίου Όρους. Η μονή διαθέτει 17 παρεκκλήσια και 19 εξωκκλήσια.

Από τους πολλούς και ανεκτίμητους θυσαυρούς της μονής είναι η εικόνα της Παναγίας της Κουκουζέλισσας, πατριαρχικοί και αυτοκρατορικοί σάκοι, και άγια λείψανα. Η βιβλιοθήκη της Λαύρας έχει περίπου 2,116 χειρόγραφα, 20,000 έντυπα βιβλία και περίπου 100 ξενόγλωσσα χειρόγραφα. Σʹ αυτήν ανήκουν οι τρεις γνωστές σκήτες του Τιμίου

Προδρόμου, της Αγίας Άννης και των Καυσοκαλυβίων, τα καλυβικά αθροίσματα της Μικράς Αγίας Άννης, τα Κατουνάκια, τα Καρούλια, η Κερασιά, κ.α., τα ονομαστά Κελλιά Μυλοπόταμος, Άγιος Νείλος, και τα ασκηταριά των αγίων Πέτρου, Αθανασίου και Νείλου. Στη μονή επίσης ανήκουν τα ιστορικά Κελλιά της Προβάτας και των Καρυών. Το 1963 η Λαύρα και μαζί μʹ αυτήν όλο το Άγιον Όρος γιόρτασε την Χιλιετηρίδα της. Το 1980 η Μεγίστη Λαύρα επέστρεψε στο κοινοβιακό σύστημα. Σήμερα αριθμεί περί τους 50 μοναστηριακούς αδελφούς και τους 300 εξαρτηματικούς.

Ι. Μ. ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ

Η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου αντικρύζει τη θάλασσα της βορειοανατολικής όψης του Άθω από ένα παραθαλάσσιο ύψωμα. Η μονή ιδρύθηκε περί το 972‐985 πιθανώς από τρεις πλούσιους άρχοντες, τους Αθανάσιο, Νικόλαο και Αντώνιο, οι οποίοι ήρθαν και μόνασαν στο Άγιον Όρος στα χρόνια του αγίου Αθανασίου που ίδρυσε τη Μεγίστη Λαύρα. Στο Β΄ Τυπικό (1045) κατακτά τη δεύτερη θέση την οποία συνεχίζει να κατέχει και σήμερα.

Τον 12ο και 13ο αιώνα εκεί μόνασαν οι εθναρχικές μορφές του σερβικού λαού άγιοι Σάββας και Συμεών. Ο κράλης της Σερβίας Στέφανος Δουσάν κατά τον 14ο αιώνα ανάμεσα στις πολλές δωρεές που πρόσφερε στη μονή ήταν και ο συνοικισμός Άγιος Μάμανας, ενώ και τον επόμενο αιώνα άλλοι Σέρβοι ηγεμόνες συνέχισαν την θεοφιλή τακτική των αφιερώσεων και δωρεών στο μοναστήρι.

Στην ένδοξη πορεία της μονής δεν έλειψαν και οι δύσκολες στιγμές, όπως οι επιδρομές και

λεηλασίες Φράγκων πειρατών, Καταλανών (1307) και αργότερα οθωμανικών φύλων. Όμως αυτού του είδους οι κακοτυχίες δεν ανέστειλαν την αύξηση και προκοπή της μονής. Απεναντίας, κατά καιρούς υπό την κατοχή της περιήλθαν οι μονές Χαλκέως, Βεροιώτου, Ιεροπάτορος, Καλέτζη, Αγίου Δημητρίου, Ξύστρου, Τριπολίτου, και Τροχαλά. Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες επίσης δεν υστέρησαν σε γενναιοδωρία, ενώ δυτικοί ηγεμόνες στους μεταβυζαντινούς χρόνους ενδιαφέρθηκαν για την ακεραιότητα της μονής.

Στα τέλη του 15ου αιώνα το Βατοπέδι έθρεψε στους κόλπους του τον φωτιστή των Ρώσων άγιο Μάξιμο τον Γραικό. Το 1749 στη μονή ιδρύθηκε η γνωστή Αθωνιάδα Σχολή, που σε εποχές δίσεκτες για το Γένος προσέφερε γνώση και μόρφωση πνευματική.

Το ωραίο Καθολικό της μονής τιμάται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και χτίστηκε το 10ο αιώνα. Οι παλαιότερές του αγιογραφίες, που έχουν ωστόσο επιζωγραφηθεί κατά το 18ο και

19ο αιώνα, ανάγονται στον 14ο αιώνα. Η μονή διαθέτει 12 εξωκκλήσια και 21 παρεκκλήσια εκ των οποίων τα 5 είναι ενσωματωμένα στο Καθολικό. Το κωδωνοστάσιο της μονής ανεγέρθηκε περί το 1427 και είναι το παλαιότερο σωζόμενο. Η μονή πέρασε συχνές και ολιγόχρονες μεταβολές από το κοινοβιακό στο ιδιόρρυθμο σύστημα και αντίστροφα ήδη από τα τέλη του 14ου αιώνα. Το 1989 επανήλθε στο κοινοβιακό σύστημα.

Από τα κειμήλια της μονής ιδιαίτερα γνωστό είναι η τιμία Ζώνη της Παναγίας, που φυλάσσεται εκεί από τον 14ο αιώνα. Πολύτιμο ανάθημα είναι και ο «Ίασπις», ένα ποτήρι, δώρο μάλλον του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, που έχει την ιδιότητα να μετατρέπει το νερό σε γαλάκτωμα ιαματικό για το δάγκωμα φιδιού, καθώς επίσης και πολλά περίτεχνα άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη. Αλλά και μια σειρά από θαυματουργές εικόνες της Θεοτόκου όπως της Ελαιοβρύτισσας, της Κτητόρισσας, της Εσφαγμένης και της Παραμυθίας στολίζουν εξαίρετα το μοναστήρι. Η βιβλιοθήκη της Βατοπαιδίου έχει 1536 χειρόγραφα, 25 ειλητάρια, ένα μεγάλο αριθμό εγγράφων και έντυπα που ξεπερνούν τις 25,000.

Εξαρτήματα της μονής είναι 24 Κελλιά και οι ιστορικές σκήτες του Αγίου Δημητρίου και

του Αγίου Ανδρέα (Σεράι), παρά τις Καρυές. Οι μοναχοί της μονής ανέρχονται στους 50 και αρκετοί κατάγονται από την Κύπρο.

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: