ΛΓʹ Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, οὐ ζηλοῖ, οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται

Ιωάννης Χρυσόστομος
Πρός Κορινθίους Α'
Τόμος 61

ΛΓʹ Ἡ  ἀγάπη   μακροθυμεῖ,  χρηστεύεται, οὐ  ζηλοῖ, οὐ  περπερεύεται,   οὐ φυσιοῦται.

 αʹ. Ἐπειδὴ γὰρ ἀπεφήνατο, ὅτι καὶ πίστεως καὶ γνώσεως καὶ προφητείας καὶ γλωσσῶν καὶ χαρισμά των καὶ ἰαμάτων καὶ βίου ἄκρου καὶ μαρτυρίου ταύ της ἀπούσης οὐδὲν  ὄφελος  μέγα, ἀναγκαίως  λοιπὸν  ὑπογράφει  τὸ κάλλος  αὐτῆς  τὸ ἀμήχανον, καθάπερ τισὶ χρώμασι τοῖς μέρεσι τῆς ἀρετῆς τὴν εἰκόνα αὐτῆς κατακοσμῶν, καὶ τὰ μέλη αὐτῆς συντιθεὶς μετὰ ἀκριβείας ἅπαντα. Ἀλλὰ μὴ παραδράμῃς, ἀγαπητὲ,  τὰ λεγόμενα,  ἀλλ' ἕκαστον αὐτῶν  μετὰ      πολλῆς ἐξέταζε  τῆς  ἐπιμελείας,  ἵνα  καὶ  τοῦ  πράγματος  εἰδῇς  τὸν  θησαυρὸν, καὶ  τοῦ ζωγράφου τὴν τέχνην. Σκόπει γοῦν πόθεν εὐθέως ἤρξατο, καὶ τί τέθεικε πρῶτον τὸ πάντων αἴτιον τῶν ἀγαθῶν. Τί δὲ τοῦτό ἐστι; Μακροθυμία· αὕτη τῆς φιλοσοφίας ἡ ῥίζα πάσης. ∆ιὸ καί τις σοφὸς ἔλεγε· Μακρόθυμος ἀνὴρ πολὺς ἐν φρονήσει, ὁ δὲ ὀλιγόψυχος  ἰσχυ ρῶς ἄφρων.


Καὶ πόλει δὲ παραβαλὼν καὶ αὐτῇ ἰσχυρᾷ, ἀσφαλεστέραν αὐτὴν ἔφησεν ἐκείνης εἶναι.  Καὶ γὰρ ὅπλον ἐστὶν ἄμαχον, καὶ πύργος τις ἀῤῥα γὴς, πάντα  διακρουομένη ῥᾳδίως τὰ λυπηρά. Καὶ καθάπερ εἰς ἄβυσσον σπινθὴρ ἐμπεσὼν ἐκείνην μὲν    οὐδὲν παρέβλαψεν, αὐτὸς δὲ ἐσβέσθη ῥᾳδίως· οὕτως  εἰς  μακρόθυμον  ψυχὴν   ὅπερ  ἂν  ἐμπέσῃ  τῶν   ἀδοκήτων,  τοῦτο  μὲν ἀφανίζεται   ῥᾳδίως,   ἐκείνην   δὲ   οὐ   ταράττει.   Καὶ  γὰρ   πάντων   στεῤῥότερον μακροθυμία· κἂν στρατόπεδα εἴπῃς, κἂν χρήματα, κἂν ἵππους, κἂν τείχη, κἂν ὅπλα, κἂν ὁτιοῦν, οὐδὲν ἴσον μακρο θυμίας ἐρεῖς. Ὁ μὲν γὰρ ἐκεῖνα περιβεβλημένος, ὑπὸ θυμοῦ κρατηθεὶς  πολλάκις,  καθάπερ μειράκιον  εὐτελὲς,  περιτρέπεται,  καὶ πάντα θορύβου πληροῖ καὶ ζάλης· οὗτος δὲ ὥσπερ ἐν λιμένι καθήμενος, βαθείας ἀπολαύει γαλήνης· κἂν ζημίᾳ περιβάλῃς, οὐκ ἐκίνησας τὴν πέτραν, κἂν ὕβριν ἐπαγάγῃς, οὐκ ἔσεισας τὸν πύργον, κἂν πληγὰς προστρίψῃς, οὐκ ἔπληξας τὸν ἀδάμαντα· καὶ γὰρ μακρόθυμος διὰ τοῦτο λέγεται, ἐπειδὴ μακράν τινα καὶ μεγάλην ἔχει ψυχήν· τὸ γὰρ μακρὸν, καὶ μέγα λέγεται. Ἀλλὰ τοῦτο τὸ καλὸν ἀπὸ τῆς ἀγάπης φύεται, καὶ τοῖς κεκτημένοις καὶ τοῖς ἀπολαύουσι πολλὴν παρέχον τὴν ὠφέλειαν. Μὴ γάρ μοι τοὺς ἀπεγνωσμένους εἴπῃς, οἳ ποιοῦντες κακῶς καὶ μὴ πάσχοντες κα κῶς, χείρους γίνονται. Ἐνταῦθα γὰρ οὐ παρὰ τὴν μακροθυμίαν τούτου, ἀλλὰ παρ' ἐκείνους τοὺς οὐκ εἰς δέον αὐτῇ χρωμένους τοῦτο συμβαίνει. Μὴ τοίνυν μοι τούτους εἴπῃς, ἀλλὰ τοὺς ἐπιεικεστέρους, οἳ μεγάλα ἐντεῦθεν κερδαίνουσιν. Ὅταν γὰρ κακῶς ποιήσαντες μὴ πάθωσι κακῶς, τὴν  πραΰτητα τοῦ παθόντος  θαυμάσαντες, μεγίστην  ἐντεῦθεν καρ ποῦνται φιλοσοφίας διδασκαλίαν. Αὐτὸς δὲ οὐδὲ μέχρι τούτου ἵσταται, ἀλλὰ καὶ τὰ ἄλλα αὐτῆς ἐπάγει κατ ορθώματα, λέγων· Χρηστεύεται. Ἐπειδὴ γάρ τι νές εἰσιν, οἳ τῇ μακροθυμίᾳ οὐκ εἰς τὴν οἰκείαν κέχρηνται φιλοσοφίαν, ἀλλ' εἰς τὴν ἄμυναν τῶν παρ οξυνάντων, διαῤῥηγνύντες ἑαυτοὺς, φησὶν ὅτι οὐδὲ τοῦτο ἔχει τὸ ἐλάττωμα. ∆ιὸ καὶ ἐπήγαγε, Χρη στεύεται. Οὐ γὰρ ἐπὶ τῷ τὴν φλόγα ἀνάψαι τῶν ὑπὸ   τῆς   ὀργῆς   ἐκκαιομένων   ἠθικώτερον   αὐτοῖς   κέχρην   ται,   ἀλλ'  ἐπὶ   τῷ καταπραῦναι καὶ κατασβέσαι· καὶ οὐ μόνον τῷ φέρειν γενναίως, ἀλλὰ καὶ τῷ θερα πεύειν καὶ παρακαλεῖν τὸ ἕλκος ἰῶνται καὶ τὸ τραῦ μα θεραπεύουσι τοῦ θυμοῦ· Οὐ ζηλοῖ·  Ἔστι γὰρ  καὶ  μακρόθυμόν  τινα  εἶναι  καὶ  βάσκανον,  καὶ  τούτῳ  ἐκεῖνο διαφθείρεται  τὸ  κατόρθωμα.  Ἀλλ'  αὕτη  καὶ  τοῦτο  διέφυγεν.  Οὐ περπερεύεται. Τουτέστιν, οὐ προπετεύεται· καὶ γὰρ συνετὸν ἐργάζεται τὸν ἀγαπῶντα καὶ βαρὺν καὶ βεβηκότα. Τῶν μὲν γὰρ αἰ σχρῶς φιλούντων ἴδιον τὸ ἐλάττωμα τοῦτο· ὁ δὲ ταύ την  εἰδὼς  τὴν  ἀγάπην,  τούτων  μάλιστα πάντων  ἀπ ήλλακται.  Ὅταν γὰρ θυμὸς ἔνδον μὴ ᾖ, καὶ προ πέτεια πᾶσα ἀνῄρηται καὶ ὕβρις. Καὶ γὰρ καθάπερ τις ἄριστος γεωργὸς ἔνδον ἐγκαθημένη τῇ ψυχῇ ἡ ἀγάπη, οὐκ ἀφίησιν οὐδὲν τούτων βλαστῆσαι τῶν  ἀκανθῶν.  Οὐ φυσιοῦται.  Καὶ γὰρ ὁρῶμεν  πολλοὺς  ἐπ' αὐτοῖς  τούτοις  τοῖς κατορθώμασι μέγα φρονοῦν  τας, οἷον ὅτι μή ἐστι βάσκανος μηδὲ πονηρὸς μηδὲ ὀλιγόψυχος μηδὲ προπετής. Οὐδὲ γὰρ πλούτῳ καὶ πενίᾳ παρυφέστηκε τὰ κακὰ ταῦτα μόνον, ἀλλὰ καὶ αὐτοῖς τοῖς φύσει καλοῖς. Ἀλλ' ἡ ἀγάπη μετὰ ἀκρι βείας ἐκκαθαίρει πάντα. Σκόπει δέ· Ὁ μακρόθυμος οὐ πάντως καὶ χρηστός· ἂν δὲ μὴ ᾖ χρηστὸς, πονη ρία τὸ πρᾶγμα γίνεται, καὶ κινδυνεύει εἰς μνησικα κίαν ἐμπεσεῖν. ∆ιὰ τοῦτο αὕτη τὸ φάρμακον δοῦσα, τὴν χρηστότητα λέγω, καθαρὰν διατηρεῖ τὴν ἀρε τήν. Πάλιν ὁ χρηστὸς πολλάκις εὔκολος γίνεται, ἀλλὰ καὶ τοῦτο αὕτη διορθοῦται· Ἡ ἀγάπη γὰρ, φησὶν,  οὐ  περπερεύεται,  οὐ  φυσιοῦται.  Ὁ  χρηστὸς  καὶ      μακρόθυμος ἀλαζονεύεται πολλάκις· ἀλλὰ καὶ ταύτην ἀναιρεῖ τὴν κακίαν.

 βʹ. Καὶ θέα πῶς αὐτὴν οὐκ ἀφ' ὧν ἔχει μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀφ' ὧν οὐκ ἔχει, κοσμεῖ. Καὶ γὰρ ἀρετὴν ἐπεισ άγει, καὶ κακίαν ἐκκόπτει, φησὶ, μᾶλλον δὲ οὐδὲ ἀφίησι φῦναι τὴν ἀρχήν. Οὐδὲ γὰρ εἶπε, Ζηλοῖ μὲν, περιγίνεται δὲ τοῦ φθόνου, οὐδ' ὅτι Ἀπονοεῖται μὲν, κολάζει δὲ τὸ πάθος, ἀλλ' ὅτι Οὐ ζηλοῖ, οὐ περπε ρεύεται, οὐ φυσιοῦται· ὃ δὴ μάλιστά ἐστι θαυμα στὸν, ὅτι καὶ χωρὶς πόνων κατορθοῖ τὰ ἀγαθὰ, καὶ χωρὶς πολέμου καὶ παρατάξεως τὸ τρόπαιον  ἵστησιν.   Οὐ γὰρ ἀφίησιν  ἱδρῶσαι τὸν ἔχοντα,  καὶ οὕτω τὸν στέφανον λαβεῖν,  ἀλλ' ἀπονητὶ  κομίζει τὸ βραβεῖον αὐτῷ. Ἔνθα γὰρ οὐκ ἔστιν ἀντίπαλον πάθος τῷ σώφρονι λογισμῷ, τίς ἂν γένοιτο  πόνος; Οὐκ ἀσχημονεῖ. Τί γὰρ λέγω, φησὶν, ὅτι οὐ φυσιοῦ ται, ὅπου γε τοσοῦτον ἀπέχει τοῦ πάθους, ὅτι καὶ τὰ ἔσχατα παθοῦσα διὰ τὸν ἀγαπώμενον,  οὐδὲ ἀσχημο σύνην τὸ πρᾶγμα νομίζει; Οὐκ εἶπε πάλιν, ὅτι ἀσχημονεῖ μὲν, φέρει δὲ τὴν αἰσχύνην γενναίως, ἀλλ' ὅτι οὐδὲ αἴσθησίν τινα  λαμβάνει  τῆς αἰσχύνης.   Εἰ γὰρ οἱ φιλοχρήματοι  πάντα  ὑπομένοντες  τὰ ἐπ ονείδιστα τῆς καπηλείας  ἕνεκεν  ἐκείνης, οὐ μόνον  οὐκ ἐγκαλύπτονται,  ἀλλὰ καὶ ἀγάλλονται,  πολλῷ  μᾶλλον  ὁ τὴν ἐπαινετὴν  ταύτην ἔχων  ἀγάπην, ὑπὲρ τῆς τῶν φιλουμένων  ἀσφαλείας οὐδὲν ὁτιοῦν παραιτήσεται, καὶ οὐ μόνον οὐ παραιτήσεται, ἀλλ'  οὐδὲ  πάσχων  αἰσχύνεται·  ἀλλ'  ἵνα  μὴ  ἀπὸ  τοῦ  πονηροῦ  πράγματος  τὸ παράδειγμα φέρωμεν, ἐξετάσωμεν ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ τοῦτο αὐτὸ, καὶ τότε ὀψόμεθα τοῦ λεχθέντος τὴν δύναμιν. Ὁ γὰρ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς καὶ ἐνεπτύετο καὶ ἐῤῥαπίζετο παρὰ ἀνδραπόδων  οἰκτρῶν· καὶ οὐ μόνον  οὐκ ἐνόμιζεν  ἀσχημονεῖν, ἀλλὰ καὶ ἠγάλλετο, καὶ δόξαν τὸ πρᾶγμα ἐκάλει· καὶ λῃστὴν καὶ ἀνδροφόνον  μεθ' ἑαυτοῦ πρὸ τῶν ἄλ λων εἰς τὸν παράδεισον εἰσάγων, καὶ πόρνῃ διαλεγό μενος, καὶ ταῦτα  τῶν  περιεστώτων  ἁπάντων  ἐγκα  λούντων,  οὐκ ἐνόμιζε  τὸ πρᾶγμα εἶναι αἰσχρὸν, ἀλλὰ καὶ φιλεῖν αὐτῇ τοὺς πόδας παρεῖχε τοὺς ἑαυτοῦ, καὶ βρέχειν τὸ σῶμα τοῖς δάκρυσι, καὶ ἀπομάσσειν ταῖς θριξί· καὶ ταῦτα ἐν μέσῳ θεάτρῳ τῶν ἐχθρῶν καὶ πολεμίων. Ἡ γὰρ ἀγάπη οὐκ ἀσχημονεῖ. ∆ιὰ τοῦτο καὶ πατέρες, κἂν ἁπάντων  ὦσι φιλοσοφώτεροι  καὶ ῥητορικώτεροι, οὐκ αἰσχύνονται  τοῖς παισὶ συμ ψελλίζοντες· καὶ οὐδεὶς ἐγκαλεῖ τῶν ὁρώντων,  ἀλλ' οὕτω καλὸν εἶναι τὸ πρᾶγμα δοκεῖ, ὡς καὶ εὐχῆς  ἄξιον  εἶναι.  Κἂν πονηροὶ  γένωνται   πάλιν,  οὗτοι  μένουσι  διορθοῦντες, ἐπιμελόμενοι, συστέλλοντες αὐτῶν τὰ ὀνείδη, καὶ οὐκ αἰσχύνονται. Ἡ γὰρ ἀγάπη οὐκ ἀσχημονεῖ, ἀλλὰ καθάπερ χρυσαῖς τισι πτέρυξι συγ καλύπτει πάντα τὰ ἁμαρτήματα τῶν ἀγαπωμένων.  Οὕτω καὶ τὸν ∆αυῒδ ὁ Ἰωνάθαν ἐφίλει, καὶ ἀκούων τοῦ   πατρὸς   λέγοντος,   Υἱὲ  κορασίων   αὐτομολούν   των   γυναικοτραφὲς,   οὐκ ᾐσχύνετο, καίτοι γε πολλῆς αἰσχρότητος τὰ ῥήματα γέμει. Ὃ γὰρ λέγει, τοῦτό ἐστιν· Υἱὲ  πορνιδίων   ἐπιμαινομένων   ἀνδράσιν,  ἐπιτρεχόντων   τοῖς  παριοῦσιν, ἐκνενευρισμένε καὶ μα λακὲ καὶ μηδὲν ἔχων ἀνδρὸς, ἀλλ' ἐπ' αἰσχύνῃ σου   καὶ τῆς τεκούσης σε μητρὸς ζῶν. Τί οὖν; ἤλγησεν ἐπὶ τούτοις καὶ ἐνεκαλύψατο, καὶ ἀπέστη τοῦ φιλου μένου; Τοὐναντίον μὲν οὖν ἅπαν, καὶ ἐκαλλωπίζετο τῷ φίλτρῳ· καίτοι γε ὁ μὲν βασιλεὺς ἦν τότε, καὶ βασιλέως υἱὸς ὁ Ἰωνάθαν,  ὁ δὲ φυγὰς  καὶ ἀλήτης  ὁ   ∆αυΐδ. Ἀλλ' οὐδὲ οὕτως  ᾐσχύνετο  αὐτοῦ τῇ φιλίᾳ·  ἡ γὰρ ἀγάπη οὐκ ἀσχημονεῖ. Καὶ γὰρ τὸ θαυμαστὸν αὐ τῆς τοῦτό ἐστιν, ὅτι τὸν ὑβριζόμενον οὐ μόνον οὐκ ἀφίησιν ἀλγεῖν οὐδὲ δάκνεσθαι, ἀλλὰ καὶ χαίρειν πα ρασκευάζει. ∆ιὰ δὴ τοῦτο καὶ ἐκεῖνος μετὰ ταῦτα ἅπαντα, ὥσπερ στέφανον  περικείμενος, οὕτως ἀπελθὼν περιεχύθη  τῷ ∆αυΐδ. Οὐ γὰρ οἶδε τί ποτέ ἐστιν αἰσχύνη  ἡ ἀγάπη· διὰ τοῦτο καὶ φιλοτιμεῖται,  ἐφ' οἷς ἕτερος ἐγκαλύπτεται. Αἰσχύνη γὰρ τὸ μὴ εἰδέναι φιλεῖν, οὐ τὸ φιλοῦντα  κινδυνεύειν  καὶ πάντα ὑπομένειν ὑπὲρ τῶν φιλουμένων.  Πάντα δὲ ὅταν εἴπω, μὴ νομίσῃς, καὶ τὰ ἐπιβλαβῆ λέγειν, οἷον εἴ τις λέγοι, νέῳ συμπράττειν εἰς ἐρωμένην, ἢ εἴ τις ἕτερόν τι ἐπιβλαβὲς ἀξιοῖ διανύειν. Ὁ γὰρ τοιοῦτος οὐ φιλεῖ· καὶ τοῦτο πρῴην ὑμῖν ἔδειξα ἀπὸ τῆς Αἰγυπτίας γυ ναικός. Καὶ γὰρ ἐκεῖνος μόνος ἐστὶν ὁ φιλῶν,  ὁ τὰ συμφέροντα ζητῶν  τῷ φιλουμένῳ·  ὡς εἴ τις τοῦτο μὴ θηρεύοι τὸ καλὸν, κἂν μυριάκις λέγῃ φιλεῖν,  ἐχθρῶν ἐστι πολεμιώτερος πάντων.  Οὕτω καὶ ἡ Ῥε βέκκα ποτὲ, ἐπειδὴ σφόδρα ἐξήρτητο τοῦ παιδὸς, καὶ κλοπὴν εἰργάζετο, καὶ οὐκ ᾐσχύνετο μὴ ἁλῷ, οὐδὲ ἐδεδοίκει· καὶ γὰρ καὶ κίνδυνος ἦν οὐχ ὁ τυχών· ἀλλὰ καὶ τοῦ παιδὸς ἀκριβολογουμένου πρὸς αὐτὴν, Ἐπ' ἐμὲ ἡ κατάρα σου, τέκνον, ἔλεγεν. 

γʹ. Εἶδες καὶ ἐν γυναικὶ ψυχὴν ἀποστολικήν; Καθάπερ γὰρ ὁ Παῦλος εἵλετο (ὡς ἂν εἰ μεγάλῳ  τις μικρὸν παραβάλοι) ὑπὲρ Ἰουδαίων  ἀνάθεμα γενέσθαι, οὕτω καὶ αὕτη, ἵνα  ὁ  παῖς  εὐλογηθῇ,  καὶ  καταραθῆναι  εἵλετο.  Καὶ τῶν  μὲν  ἀγαθῶν  ἐκείνῳ παρεχώρει·  οὐ γὰρ δὴ μετ' ἐκείνου  εὐλογεῖσθαι  ἔμελλε·  τὰ  δὲ κακὰ αὐτὴ  μόνη παρεσκευάζετο ὑπομένειν·  ἀλλ'  ὅμως  ἔχαιρε  καὶ  ἠπείγετο,  καὶ  ταῦτα  τοσούτου κινδύνου  προκειμένου,  καὶ τῇ μελλήσει  τῶν  πραγμάτων  ἐδυσ χέραινε.  Καὶ γὰρ ἐδεδοίκει  μὴ  προλαβὼν  ὁ  Ἡσαῦ  ματαίαν  αὐτῆς  ποιήσῃ  τὴν  σοφίαν.  ∆ιὸ  καὶ συντέμνει  τὰ ῥήματα, καὶ  ἐπείγει  τὸν  νεανίσκον,  καὶ  ἀφεῖσα ἀντειπεῖν  πρὸς τὰ εἰρημένα, λογισμὸν ἱκανὸν πεῖσαι αὐτὸν λέγει. Οὐδὲ γὰρ εἶπεν, Εἰκῆ ταῦτα λέγεις καὶ μάτην  δέδοικας, τοῦ πατρός σου γεγηρακότος  καὶ τὸ τρανὸν  τῆς  αἰσθήσεως ἀφῃρημένου, ἀλλὰ τί; Ἐπ' ἐμὲ ἡ κατάρα σου, τέκνον· μόνον σὺ μὴ διαφθείρῃς τὸ δρᾶμα, μηδὲ ἀπολέσῃς τὸ θήραμα, μηδὲ τὸν θησαυρὸν προδῷς. Αὐτὸς δὲ οὗτος ὁ Ἰακὼβ οὐχὶ ἐθή τευε παρὰ τῷ συγγενεῖ δὶς ἔτη ἑπτά; οὐχὶ μετὰ τῆς δουλείας καὶ γέλωτα  ὦφλεν  ὑπὲρ τῆς ἀπάτης ἐκείνης; Τί οὖν; ἆρα ᾔσθετο τοῦ γέλωτος;  ἆρα ἀσχη μονεῖν ἐνόμιζεν ὅτι ἐλεύθερος ὢν καὶ ἐξ ἐλευθέρων καὶ τραφεὶς εὐγενῶς, τὰ τῶν δούλων ὑπέμεινε παρὰ τοῖς προσήκουσιν; ὃ μάλιστα δάκνειν εἴωθεν, ὅταν παρὰ τοῖς γνωρίμοις τις τὰ ἐπονείδιστα πάσχῃ. Οὐ δαμῶς· τὸ δὲ αἴτιον ἡ ἀγάπη, ἣ καὶ τὸν χρόνον  πο λὺν  ὄντα  ὀλίγον  ἀπέφηνεν.  Ἦσαν γὰρ, φησὶ, ἐν ώπιον  αὐτοῦ ὡσεὶ ἡμέραι ὀλίγαι. Τοσοῦτον ἀπεῖχε τοῦ δάκνεσθαι καὶ ἐρυθριᾷν ἐπὶ τῇ δουλείᾳ ταύτῃ. Εἰκότως οὖν  ἔλεγεν  ὁ μακάριος Παῦλος, Ἡ ἀγάπη  οὐκ  ἀσχημονεῖ· οὐ  ζητεῖ  τὰ ἑαυτῆς, οὐ παροξύ νεται. Εἰπὼν γὰρ, ὅτι Οὐκ ἀσχημονεῖ, δείκνυσι καὶ τὸν τρόπον, δι' ὃν οὐκ ἀσχημονεῖ. Τίς δὲ ὁ τρό πος; Ὅτι οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς. Τὸν γὰρ ἀγαπώμενον  πάντα  εἶναι  νομίζει, καὶ τότε ἀσχημονεῖ, ὅταν μὴ δυνηθῇ  ἀπαλλάξαι ἐκεῖνον  ἀσχημονοῦντα·  ὡς  ἐὰν  ἐξῇ διὰ  τῆς  ἀσχημοσύνης  τῆς  ἑαυτοῦ  τὸν  ἀγα πώμενον ὠφελῆσαι, οὐδὲ ἀσχημοσύνην τὸ πρᾶγμα εἶναι νομίζει· ἐκεῖνος γὰρ αὐτός ἐστι λοιπόν. Τοῦτο γάρ ἐστι φιλία, μηκέτι εἶναι τὸν φιλοῦντα  καὶ τὸν φιλούμενον δύο διῃρημένους, ἀλλ' ἕνα τινὰ ἄνθρω πον· ὅπερ οὐδαμόθεν, ἀλλ' ἢ ἀπὸ τῆς ἀγάπης γίνε ται. Μὴ τοίνυν  ζήτει τὸ σὸν, ἵνα εὕρῃς τὸ σόν. Ὁ γὰρ ζητῶν τὸ ἑαυτοῦ, οὐχ εὑρίσκει τὸ ἑαυτοῦ. ∆ιὸ καὶ ὁ Παῦλος ἔλεγε, Μηδεὶς τὸ ἑαυτοῦ ζητείτω, ἀλλὰ τὸ τοῦ πλησίον ἕκαστος. Τὸ γὰρ οἰκεῖον συμφέρον ἐν τῷ τοῦ πλησίον συμφέροντι κεῖται, καὶ τὸ ἐκείνου ἐν τούτῳ. Ὥσπερ οὖν εἴ τις χρυσίον ἴδιον ἐν τῇ οἰκίᾳ τῇ τοῦ πλησίον κατωρυγμένον  εἰ παραι τοῖτο ἐλθὼν  ἐκεῖ ζητεῖν  καὶ ἀνορύττειν,  οὐδέποτε αὐτὸ ὄψεται· οὕτω  καὶ ἐνταῦθα  ὁ μὴ βουλόμενος  καὶ ἐν τῇ τοῦ πλησίον  ὠφελείᾳ  τὸ οἰκεῖον συμφέρον ζητεῖν, οὐκ ἐπιτεύξεται τῶν ὑπὲρ τούτου στεφάνων.  Καὶ γὰρ ὁ Θεὸς διὰ τοῦτο οὕτως αὐτὸ κατέθηκεν, ἵνα ὦμεν ἀλλήλοις συνδεδεμένοι. Καὶ ὥσπερ τις  παιδίον  ὑπνηλὸν   διεγείρων   τῷ  ἀδελφῷ   κατακολουθεῖν,   ὅταν  οἴκοθεν  μὴ βούλοιτο, τὸ ἐπιθυμητὸν αὐτῷ καὶ ἐπέρα στον ἐγχειρίζει τῷ ἀδελφῷ, ἵνα ἐπιθυμίᾳ τοῦ λαβεῖν καταδιώκῃ τὸν κατέχοντα, ὃ δὴ καὶ γίνεται· οὕτω καὶ ἐνταῦθα τὸ ἑκάστῳ συμφέρον τῷ πλησίον ἔδω κεν, ἵνα ἀλλήλων ἐντεῦθεν κατατρέχωμεν, καὶ μὴ ὦμεν διεσπασμένοι. Καὶ εἰ βούλει, τοῦτο καὶ ἐφ' ἡμῶν  ἰδὲ τῶν  λεγόντων·  τὸ γὰρ ἐμοὶ συμφέρον ἐν σοὶ κεῖται, καὶ τὸ σοὶ λυσιτελοῦν,  ἐν ἐμοί. Καὶ γὰρ σοὶ συμφέρει τὸ διδάσκεσθαι τὰ τῷ Θεῷ δοκοῦντα, ἀλλὰ τοῦτο ἐπιστεύθην ἐγὼ, ἵνα παρ'  ἐμοῦ σὺ αὐτὸ λάβῃς, καὶ διὰ τοῦτο ἀναγκασθῇς δραμεῖν ἐπ' ἐμέ· καὶ ἐμοὶ συμφέρει, τὸ σὲ βελτίω γενέσθαι· μισθὸν γὰρ τούτου λήψομαι πολύν· ἀλλὰ τοῦτο πάλιν  κεῖται ἐν σοὶ, καὶ διὰ τοῦτο ἀναγκάζομαί  σε καταδιώκειν,  ἵνα σὺ ᾖς βελτίων,  καὶ τὸ ἐμοὶ συμφέρον παρὰ σοῦ λαμβάνω. ∆ιὸ καὶ Παῦλος ἔλεγε, Τίς γὰρ μού ἐστιν ἡ ἐλπίς; ἢ οὐχὶ  καὶ  ὑμεῖς; καὶ  πάλιν,  Ἡ ἐλπίς  μου, καὶ  ἡ  χαρά  μου, καὶ  ὁ  στέφανος  τῆς καυχήσεώς μου. Ὥστε ἡ Παύλου χαρὰ οἱ μαθηταὶ  ἦσαν, καὶ τὴν  ἐκείνου  χαρὰν ἐκεῖνοι  εἶχον.  ∆ιὰ  τοῦτο  καὶ  ἐδάκρυεν,  εἴ  ποτε  εἶδεν  ἀπολλυμένους.  Πάλιν  τὸ ἐκείνων συμφέρον ἐν τῷ Παύλῳ ἦν· διὸ καὶ ἔλεγεν· Ὑπὲρ τῆς ἐλπίδος τοῦ Ἰσραὴλ τὴν ἄλυσιν ταύτην  περίκειμαι·  καὶ πάλιν,  Ταῦτα πάσχω διὰ τοὺς ἐκλεκτοὺς, ἵνα ζωῆς αἰωνίου τύχωσι. Τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν βιωτικῶν ἴδοι τις ἄν· Ἡ γὰρ γυνὴ, φησὶ, τοῦ ἰδίου σώματος οὐκ ἐξουσιάζει, οὐδὲ ὁ ἀνὴρ, ἀλλ' ἡ γυνὴ τοῦ ἀνδρὸς, καὶ ὁ ἀνὴρ τοῦ τῆς  γυναικός.  Οὕτω καὶ ἡμεῖς  ὅταν  τινὰς  συνδῆσαι θελήσωμεν,  τοῦτο  ποιῶμεν· οὐδένα ἑαυτοῦ κύριον ἀφίεμεν, ἀλλὰ μέσην ἄλυσιν ἐκτείνοντες, τοῦτον ὑπ' ἐκείνου καὶ ἐκεῖνον ὑπὸ τούτου κρατεῖσθαι παρα σκευάζομεν. Βούλει καὶ ἐπὶ τῶν ἀρχόντων τοῦτο ἰδεῖν; Ὁ δικάζων οὐχ ἑαυτῷ κάθηται κρίνων, ἀλλὰ τὸ τῶν πλησίον συμφέρον ζητῶν. Οἱ ἀρχόμενοι πά λιν τὸ τῷ ἄρχοντι συμφέρον ζητοῦσι διὰ τῆς θερα πείας, διὰ  τῆς  διακονίας,  διὰ  τῶν  ἄλλων   ἁπάντων.  Οἱ στρατιῶται  ὑπὲρ  ἡμῶν  ὅπλα τίθενται· δι' ἡμᾶς γὰρ κινδυνεύουσιν·  ἡμεῖς ὑπὲρ ἐκείνων  ταλαιπωρούμεθα· παρ' ἡμῶν γὰρ αὐτοῖς αἱ τροφαί. 

 δʹ. Εἰ δὲ λέγεις, ὅτι τὸ οἰκεῖον ζητῶν ἕκαστος τοῦτο ποιεῖ, τοῦτο καὶ ἐγὼ λέγω, ἀλλ' ὅτι διὰ τοῦ ἀλλοτρίου τὸ οἰκεῖον εὑρίσκεται. Ὅ τε γὰρ στρατιώτης, ἐὰν μὴ πολεμήσῃ ὑπὲρ τῶν τρεφόντων,  οὐκ ἔχει τὸν εἰς τοῦτο διακονούμενον· αὐτός τε οὗτος πάλιν, ἐὰν μὴ θρέψῃ τὸν στρατιώτην, οὐκ ἔχει τὸν ὑπερ ασπίζοντα. Εἶδες τὴν ἀγάπην πανταχοῦ διατεταμένην  καὶ πάντα οἰκονομοῦσαν; Ἀλλὰ μὴ ἀποκάμῃς, ἕως ἂν ὁλόκληρον τὴν χρυσῆν ταύτην  σειρὰν καταμάθῃς.   Εἰπὼν γὰρ, Οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, λέγει πάλιν  τὰ ἐκ τούτου τικτόμενα ἀγαθά. Τίνα δὲ ταῦτά ἐστιν; Οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ κακόν. Ὅρα πάλιν οὐ κρατοῦσαν τῆς κακίας μόνον, ἀλλ' οὐδὲ ἀφιεῖσαν αὐτὴν στῆναι τὴν ἀρχήν. Οὐ γὰρ εἶπε, Παροξύνεται μὲν, περιγίνεται  δὲ, ἀλλ' Οὐδὲ παροξύνεται· καὶ οὐκ εἶπεν, Οὐκ ἐργάζεται  τὸ  κακὸν,  ἀλλ'  Οὐδὲ λογί  ζεται.  Οὐδὲν γὰρ  πονηρὸν  οὐ  μόνον  οὐ κατασκευάζει, ἀλλ' οὐδὲ ὑποπτεύει κατὰ τοῦ φιλουμένου. Πῶς οὖν ἂν ἐργάσαιτο, ἢ πῶς ἂν παροξυνθείη ἡ μηδὲ ὑπό νοιαν πονηρὰν καταδέξασθαι ἀνεχομένη; ὅθεν ἡ πηγὴ τῆς στοργῆς. Οὐ χαίρει ἐπὶ τῇ ἀδικίᾳ. Τουτέστιν, οὐκ ἐφήδεται  τοῖς κακῶς πάσχουσιν· καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ, ὃ πολλῷ  μεῖζόν ἐστι, Συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ. Συνήδεται, φησὶ, τοῖς εὐδοκιμοῦσιν· ὃ λέγει Παῦλος· Χαίρειν μετὰ χαιρόντων, καὶ κλαίειν μετὰ κλαιόντων. Ἐντεῦθεν οὐ ζηλοῖ, ἐντεῦθεν οὐ φυσιοῦται· καὶ γὰρ οἰκεῖα τὰ ἀλλότρια νομίζει καλά· εἶδες πῶς κατὰ μικρὸν ἄγγελον ποιεῖ τὸν αὐτῆς τρό φιμον  ἡ ἀγάπη; Ὅταν γὰρ ἀόργητος ᾖ, καὶ βασκανίας καθαρὸς, καὶ παντὸς τυραννικοῦ πάθους ἐλεύ θερος, ἐννόησον ὅτι καὶ τῆς ἀνθρωπίνης  φύσεως ἀπ ηλλάγη λοιπὸν, καὶ πρὸς αὐτὴν τῶν ἀγγέλων τὴν ἀπάθειαν μεθωρμίσατο Ἀλλ' ὅμως οὐκ ἀρκεῖται τούτοις, ἀλλ' ἔχει τι καὶ πλεῖον τούτων εἰπεῖν· τὰ γὰρ ἰσχυρότερα ὕστερον τίθησι. ∆ιό φησι, Πάντα στέγει. Ἀπὸ τῆς μακροθυμίας, ἀπὸ τῆς χρηστότη τος, κἂν φορτικὰ ᾖ, κἂν ἐπαχθῆ, κἂν ὕβρεις, κἂν πληγαὶ, κἂν θάνατος, κἂν ὁτιοῦν. Καὶ τοῦτο πάλιν ἀπὸ τοῦ μακαρίου ∆αυῒδ συνιδεῖν δυνατόν. Τί γὰρ φορτικώτερον τοῦ υἱὸν  ἰδεῖν  ἐπανιστάμενον  καὶ τυ ραννίδος  ἐφιέμενον  καὶ αἵματος διψῶντα πατρῴου; Ἀλλὰ καὶ τοῦτο ἔστεγεν ὁ μακάριος ἐκεῖνος, καὶ οὐδὲ οὕτως  ἠνείχετο πικρὸν ῥῆμα ἐκβαλεῖν  κατὰ τοῦ πατραλοίου, ἀλλὰ καὶ τοῖς στρατηγοῖς πάντα  τὰ ἄλλα ἀφεὶς, ὑπὲρ τῆς ἐκείνου σωτηρίας ἐπέσκηπτεν· ἰσχυρὰ γὰρ ἦν ἡ τῆς ἀγάπης κρηπίς. ∆ιὸ καὶ πάντα στέγει· καὶ τὴν μὲν δύναμιν αὐτῆς ἐντεῦθεν αἰνίττε ται, τὴν δὲ  ἀγαθότητα  διὰ  τῶν  ἑξῆς· Πάντα γὰρ  ἐλπίζει,  φησὶ, πάντα  πιστεύει,  πάντα ὑπομένει. Τί ἐστι, Πάντα ἐλπίζει; Πάντα τὰ χρηστὰ, φησὶν, οὐκ ἀπογινώσκει  τοῦ ἀγαπωμένου,  ἀλλὰ  κἂν  φαῦλος  ᾖ,  παραμένει  διορθουμένη,  προνοοῦσα, ἐπιμελομένη. Πάντα πιστεύει. Οὐ γὰρ ἁπλῶς ἐλπίζει, φησὶν, ἀλλὰ καὶ πιστεύει ἐκ τοῦ σφόδρα φιλεῖν· κἂν μὴ ἐκβαίνῃ κατὰ τὴν ἐλπίδα τὰ χρηστὰ ταῦτα, ἀλλ' ἔτι φορτικώτερος  ἐκεῖνος ᾖ, καὶ ταῦτα φέρει. Πάντα γὰρ, φησὶν, ὑπομένει. Ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει. Εἶδες τὴν κορωνίδα πότε ἔθηκε, καὶ ὃ μά λιστά ἐστιν ἐξαίρετον τούτου τοῦ δώρου; Τί γάρ ἐστιν, Οὐκ ἐκπίπτει; Οὐ διακόπτεται,  οὐ διαλύεται  τῷ φέρειν· στέργει γὰρ πάντα. Ὁ γὰρ φιλῶν  οὐδέ ποτε μισῆσαι δύναται, κἂν ὁτιοῦν γένηται·  τοῦτο γὰρ αὐτῆς τὸ μέγιστον  ἀγαθόν.  Τοιοῦτος ἦν ὁ Παῦλος· διὸ καὶ ἔλεγεν,  Εἴ πως  παραζηλώσω  μου τὴν  σάρκα, καὶ  ἔμενεν  ἐλπίζων.  Καὶ Τιμοθέῳ παρῄνει λέγων· ∆οῦλον δὲ Κυρίου οὐ δεῖ μάχεσθαι, ἀλλ'     ἤπιον εἶναι πρὸς πάντας, ἐν πραΰτητι παιδεύ οντα τοὺς ἀντιδιατιθεμένους, μήποτε δῷ αὐτοῖς ὁ Θεὸς ἐπίγνωσιν ἀληθείας. Τί οὖν, φησὶν, ἂν ἐχθροὶ ὦσι καὶ Ἕλληνες, οὐ δεῖ μισεῖν; Μισεῖν μὲν, οὐκ ἐκείνους δὲ, ἀλλὰ τὸ δόγμα, οὐ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὴν πονηρὰν πρᾶξιν, τὴν διεφθαρμένην  γνώ μην. Ὁ μὲν γὰρ ἄνθρωπος ἔργον Θεοῦ, ἡ δὲ πλάνη ἔργον τοῦ διαβόλου. Μὴ τοίνυν  ἀναμίξῃς  τὰ τοῦ   Θεοῦ, καὶ τὰ τοῦ διαβόλου· ἐπεὶ καὶ Ἰουδαῖοι καὶ βλάσφημοι ἦσαν καὶ διῶκται  καὶ ὑβρισταὶ, καὶ μυ ρία τὸν Χριστὸν ἔλεγον κακά· Ἆρ' οὖν ἐμίσει αὐ τοὺς Παῦλος, ὁ μάλιστα πάντων τὸν Χριστὸν φιλῶν; Οὐδαμῶς, ἀλλὰ καὶ ἐφίλει, καὶ πάντα ὑπὲρ αὐτῶν ἔπραττε· καὶ νῦν μέν φησιν, Ἡ μὲν εὐδοκία καὶ ἡ δέησίς μου πρὸς τὸν Θεὸν ὑπὲρ αὐτῶν  ἐστιν εἰς σωτηρίαν· νῦν δὲ, Ηὐχόμην ἀνάθεμα εἶναι ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ ὑπὲρ αὐτῶν. Οὕτω καὶ ὁ Ἰεζεκιὴλ, ὁρῶν αὐτοὺς σφαζομένους ἔλεγεν Οἴμοι, Κύριε, ἐξαλείφεις σὺ τοὺς καταλοίπους τοῦ Ἰσ ραήλ; καὶ ὁ Μωϋσῆς, Εἰ μὲν ἀφῇς αὐτοῖς τὴν ἁμαρτίαν, ἄφες. Τί οὖν φησιν ὁ ∆αυΐδ; Τοὺς μι σοῦντάς σε, Κύριε, ἐμίσησα, καὶ ἐπὶ τοῖς ἐχθροῖς σου ἐξετηκόμην· τέλειον μῖσος ἐμίσουν αὐτούς.  Μάλιστα μὲν οὐ πάντα τὰ ἐν τοῖς Ψαλμοῖς ὑπὸ τοῦ  ∆αυῒδ εἰρημένα, ἐκ προσώπου τοῦ ∆αυῒδ εἴρηται· καὶ γὰρ αὐτὸς οὗτός φησι, Κατεσκήνωσα μετὰ τῶν σκηνωμάτων Κηδάρ· καὶ, Ἐπὶ τῶν ποταμῶν  Βαβυλῶνος ἐκεῖ ἐκαθίσαμεν, καὶ ἐκλαύσαμεν· οὔτε δὲ Βαβυλῶνα εἶδεν, οὔτε τὰ σκηνώματα Κηδάρ· ἄλλως δὲ, καὶ πλείονα   νῦν   ἀπαιτούμεθα   φιλοσοφίαν.      ∆ιὸ  καὶ   τῶν   μαθητῶν   ἀξιούντων κατενεχθῆναι  πῦρ, ὡς ἐπὶ Ἠλιοὺ, Οὐκ οἴδατε, φησὶν ὁ Χριστὸς, ποίου πνεύματός ἐστε. 

εʹ. Τότε μὲν γὰρ οὐχὶ τὴν ἀσέβειαν μόνον, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀσεβοῦντας αὐτοὺς μισεῖν ἐκελεύοντο, ἵνα μὴ ἡ φιλία ἀφορμὴ γένηται παρανομίας αὐτοῖς· διὰ τοῦτο καὶ τὰς συγγενείας διέκοψε, καὶ τὰς ἐπιμιξίας, καὶ πάντοθεν αὐτοὺς ἀπετείχιζε· νῦν δὲ ἐπειδὴ πρὸς μείζονα ἡμᾶς ἤγαγε φιλοσοφίαν, καὶ ὑψηλοτέρους τῆς βλάβης ἐκείνης ἐποίησε, καὶ προσίεσθαι καὶ παρακαλεῖν κε λεύει. Οὐ γὰρ ἡμῖν ἐξ ἐκείνων βλάβη, ἀλλ' ἐκεί νοις ἐξ ἡμῶν ὠφέλεια γίνεται. Τί οὖν φησιν; Οὐ δεῖ μισεῖν, ἀλλ' ἐλεεῖν. Ἂν γὰρ μισήσῃς, πῶς ἐπιστρέ ψεις ῥᾳδίως τὸν πλανώμενον;  πῶς εὔξῃ ὑπὲρ τοῦ ἀπίστου; Ὅτι γὰρ εὔχεσθαι δεῖ, ἄκουσον τί φησιν ὁ  Παῦλος· Παρακαλῶ οὖν πρῶτον πάντων   ποιεῖσθαι   δεήσεις,   προσευχὰς,   ἐντεύξεις,   εὐχαριστίας   ὑπὲρ   πάντων ἀνθρώπων. Ὅτι δὲ πάντες τότε οὐκ ἦσαν πιστοὶ, παντί που δῆλον. Καὶ πάλιν, Ὑπὲρ βασιλέων, καὶ τῶν ἐν ὑπεροχῇ ὄντων. Ὅτι δὲ οὗτοι ἀσεβεῖς ἦσαν καὶ παράνομοι, καὶ τοῦτο δῆλον  ὁμοίως. Εἶτα καὶ τὴν  αἰτίαν  λέγων  τῆς εὐχῆς, ἐπ άγει· Τοῦτο γὰρ καλὸν καὶ ἀποδεκτὸν ἐνώπιον τοῦ  Σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ, ὃς πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι, καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν.  ∆ιὰ τοῦτο κἂν Ἑλληνίδα γυναῖκα εὕρῃ συνοικοῦσαν πιστῷ, οὐ διαζεύγνυσι  τὸν  γάμον· καίτοι  γε  τί  οἰκειότερον ἀνδρὸς γυναικί; Ἔσονται γὰρ οἱ δύο εἰς σάρκα, φησὶ, μίαν· καὶ πολὺ τὸ φίλτρον ἐκεῖ καὶ θερμὸς ὁ πόθος. Εἰ δὲ μέλλοιμεν  ἀσεβεῖς μισεῖν καὶ παρανομοῦντας, προϊόντες καὶ ἁμαρτωλοὺς μισήσο μεν, καὶ οὕτως ὁδῷ προβαίνων καὶ τῶν ἀδελφῶν     ἀποῤῥαγήσῃ τῶν  πλειόνων,  μᾶλλον  δὲ πάντων·  οὐ γὰρ ἔστιν, οὐκ ἔστιν  οὐδεὶς ἁμαρτίας χωρίς. Εἰ γὰρ δεῖ τοὺς ἐχθροὺς τοῦ Θεοῦ μισεῖν, οὐχὶ ἀσεβεῖς δεῖ μισεῖν μόνον, ἀλλὰ καὶ ἁμαρτωλούς· καὶ οὕτως ἐσό μεθα θηρίων χείρους, πάντας ἀποστρεφόμενοι, καὶ ἀπονοίᾳ φυσώμενοι, καθάπερ ὁ Φαρισαῖος ἐκεῖνος. Ἀλλ' οὐχ ὁ Παῦλος οὕτως ἐκέλευσεν, ἀλλὰ πῶς; Νουθετεῖτε τοὺς ἀτάκτους, παραμυθεῖσθε τοὺς ὀλιγοψύχους, ἀντέχεσθε τῶν ἀσθενῶν, μακροθυ μεῖτε πρὸς πάντας. Τί οὖν φησιν, ὅταν  λέγῃ,  Εἴ  τις  οὐχ  ὑπακούει  τῷ  λόγῳ   ἡμῶν   διὰ  τῆς  ἐπιστολῆς,  τοῦτον σημειοῦσθε, καὶ  μὴ συναναμίγνυσθε  αὐ  τῷ; Μάλιστα μὲν  περὶ  ἀδελφῶν  τοῦτο εἴρηται, πλὴν  οὐδὲ τοῦτο ἁπλῶς,  ἀλλὰ  καὶ τοῦτο μετὰ ἡμερότητος.   Μὴ γὰρ δὴ περικόψῃς τὰ ἑξῆς, ἀλλὰ καὶ τὰ μετὰ ταῦτα προστίθει. Καὶ γὰρ εἰπὼν, Μὴ συναναμίγνυσθε, ἐπήγαγε, Καὶ μὴ ὡς ἐχθρὸν ἡγεῖσθε, ἀλλὰ νουθετεῖτε  ὡς ἀδελφόν.   Ὁρᾷς πῶς τὸ ἔργον μισεῖν τὸ φαῦλον, οὐχὶ τὸν ἄνθρωπον  ἐκέλευσε; Καὶ γὰρ ἔργον τοῦ διαβόλου  τὸ  διασπᾷν  ἡμᾶς  ἀπ'  ἀλλήλων,  καὶ  σφόδρα ἐσπούδακεν  ἀνελεῖν  τὴν ἀγάπην, ἵνα ἐκκόψῃ τῆς διορθώσεως τὴν ὁδὸν, καὶ κατάσχῃ ἐκεῖνον μὲν ἐν πλάνῃ, σὲ δὲ ἐν ἀπεχθείᾳ, εἶθ' οὕτως ἀποτειχίσῃ τῆς ἐκείνου σωτη ρίας τὴν ὁδόν. Ὅταν γὰρ καὶ  ὁ  ἰατρὸς  μισῇ τὸν  κά  μνοντα  καὶ  φεύγῃ,  καὶ  ὁ  κάμνων  τὸν  ἰατρὸν  ἀπο στρέφηται, πότε ἀναστήσεται ὁ νοσῶν, ὅταν μήτε ἐκεῖνος πρὸς αὐτὸν καλῇ, μήτε οὗτος πρὸς αὐτὸν ἀπίῃ; Τίνος δὲ ἕνεκεν, εἰπέ μοι, καὶ ἀποστρέφῃ καὶ φεύγεις αὐτόν; ὅτι ἀσεβής ἐστιν; Οὐκοῦν διὰ τοῦτο δεῖ προσίεσθαι καὶ θεραπεύειν, ἵνα ἀναστήσῃς νο σοῦντα. Εἰ δὲ ἀνίατα νοσεῖ, ἀλλὰ σὺ τὸ σαυτοῦ ποιεῖν ἐκελεύσθης· ἐπεὶ καὶ ὁ Ἰούδας ἀνίατα ἐνόσει, καὶ οὐ διέλιπεν ὁ Θεὸς αὐτὸν θεραπεύων. Μὴ τοίνυν μηδὲ σὺ ἀποκάμῃς. Κἂν γὰρ πολλὰ σπουδάσας μὴ ἀπαλλάξῃς τῆς ἀσεβείας αὐτὸν, ὅμως καὶ τοῦ ἀπαλλάξαν τος λήψῃ τὸν μισθὸν, καὶ παρασκευάσεις αὐτὸν θαυ μάζειν σου τὴν ἡμερότητα, καὶ οὕτως εἰς τὸν Θεὸν ἡ δόξα ἅπασα αὕτη διαβήσεται. Κἂν γὰρ θαύματα ποιῇς, κἂν νεκροὺς ἐγείρῃς, κἂν  ὁτιοῦν  ἐργάσῃ, οὐδέποτέ σε οὕτω  θαυμάσονται Ἕλληνες, ὡς ὅταν ἴδωσι πρᾶον καὶ ἥμερον καὶ γλυκὺν  παρεχόμενον  τρόπον. Οὐ μικρὸν δὲ καὶ τοῦτο κατόρθωμα· πολλοὶ γὰρ καὶ τέλεον ἀπαλλαγήσονται τοῦ κακοῦ. Οὐδὲν γὰρ οὕτως  ἐπισπάσασθαι δύναται,  ὡς ἀγάπη. Ἐπ' ἐκείνοις  μὲν γάρ σε καὶ ζηλοτυπήσουσι, τοῖς ση μείοις, λέγω, καὶ θαύμασιν, ἐπὶ τούτῳ δὲ καὶ θαυμά σονται καὶ φιλήσουσι· φιλοῦντες δὲ καὶ τῆς ἀληθείας ἐπιλήψονται ὁδῷ προβαίνοντες. Εἰ δὲ οὐκ εὐθέως γί νεται πιστὸς, μὴ θαύμαζε μηδὲ ἐπείγου μηδὲ ἅπαν τα ὁμοῦ ζήτει, ἀλλ' ἔασον αὐτὸν τέως ἐπαινεῖν, φι λεῖν, καὶ εἰς τοῦτο ὁδῷ προϊὼν ἥξει. Καὶ ἵνα μάθῃς σαφῶς ἡλίκον τοῦτό ἐστιν, ἄκουσον πῶς καὶ Παῦλος πρὸς δικαστὴν εἰσιὼν ἄπιστον ἀπελογεῖτο. Μακάριον γὰρ, φησὶν, ἥγημαι ἐμαυτὸν, μέλλων ἐπὶ σοῦ κρίνεσθαι. Ταῦτα δὲ ἔλεγεν, οὐ κολακεύων αὐτὸν, ἄπαγε, ἀλλὰ διὰ τῆς ἡμερότητος κερδᾶναι βουλόμε νος. Καὶ ἐκ μέρους ἐκέρδανε, καὶ τὸν  δικαστὴν εἷλεν  ὁ τέως κατάδικος εἶναι νομιζόμενος, καὶ τὴν νίκην αὐτὸς ὁ χειρωθεὶς ὁμολογεῖ λαμπρᾷ τῇ φωνῇ παρόν των ἁπάντων λέγων, Ἐν ὀλίγῳ με πείθεις Χρι στιανὸν γενέσθαι. 

ς ʹ. Τί οὖν ὁ Παῦλος; Ἐπὶ πλέον  ἁπλοῖ τὴν σαγήνην, καί φησιν· Εὐξαίμην ἂν ἔγωγε  μὴ μόνον σε, ἀλλὰ   καὶ τοὺς παρόντας ἅπαντας τοῦτο γενέσθαι ὅπερ ἐγὼ, ἄνευ τῶν δεσμῶν τούτων. Τί λέγεις, ὦ Παῦλε, Ἄνευ τῶν δεσμῶν; καὶ ποία σοι λοιπὸν παῤῥησία, εἰ ταῦτα αἰσχύνῃ καὶ φεύγεις, καὶ ταῦτα ἐπὶ δήμου τοσούτου; οὐ πανταχοῦ τῶν ἐπιστολῶν ἐπὶ τῷ πρά γματι τούτῳ καυχᾶσαι, καὶ δέσμιον σεαυτὸν καλεῖς, καὶ τὴν ἄλυσιν ταύτην  ἡμῖν  ἀντὶ  διαδήματος πανταχοῦ  περιφέρεις; τί τοίνυν  γέγονε νῦν, ὅτι ἀπεύχῃ τὰ δεσμά;  Οὐκ αὐτὸς ἀπεύχομαι, φησὶν, οὐδὲ αἰσχύνομαι, ἀλλ' ἐκεί νων τῇ ἀσθενείᾳ συγκαταβαίνω· οὔπω γὰρ χωροῦσιν δέξασθαι τὸ καύχημα τὸ ἐμόν. Ἔμαθον δὲ παρὰ τοῦ  ∆εσπότου μου μὴ ἐπιβάλλειν ἐπίβλημα ῥάκους ἀγνά φου ἐπὶ ἱματίῳ παλαιῷ· διὰ τοῦτο οὕτως εἶπον. Καὶ γὰρ διαβέβληνται τέως πρὸς τὸ δόγμα τὸ ἡμέτερον, καὶ πρὸς τὸν σταυρὸν ἀπεχθῶς ἔχουσιν. Ἂν τοίνυν καὶ τὰ δεσμὰ προσθῶ, μεῖζον τὸ μῖσος γίνεται. ∆ιὰ τοῦτο ἀνεῖλον  ταῦτα, ἵνα ἐκεῖνο εὐπαράδεκτον γένη ται. Καὶ γὰρ ἐπονείδιστον  αὐτοῖς εἶναι δοκεῖ τὸ δεδέ σθαι, ἐπεὶ μηδέπω τῆς παρ' ἡμῖν ἐγεύσαντο δόξης.  ∆εῖ τοίνυν συγκαταβαίνειν. Ὅταν γὰρ μάθωσι φιλοοφεῖν, τότε  εἴσονται  καὶ  τοῦ  σιδήρου τούτου  τὸ  κάλλος,  καὶ  τὴν  ἀπὸ  τῶν  δεσμῶν περιφάνειαν.  Ἄλλοις γοῦν διαλεγόμενος, καὶ χάριν τὸ πρᾶγμα καλεῖ λέ γων, ὅτι Ἐδόθη ἡμῖν ἀπὸ Θεοῦ οὐ μόνον τὸ εἰς αὐτὸν πιστεύειν, ἀλλὰ καὶ τὸ ὑπὲρ αὐτοῦ πά σχειν· τὸ δὲ τέως ἀγαπητὸν ἦν τὸ τὸν σταυρὸν τοὺς ἀκούοντας μὴ ἐπαισχυνθῆναι.∆ιὰ τοῦτο  ὁδῷ  πρό  εισιν.  Οὐδὲ γὰρ  εἰς  βασίλειά  τις  εἰσάγων  τινὰ,  πρὶν  ἢ  τὰ προπύλαια θεάσασθαι ἔξω ἑστῶτα, ἀναγκάζει κατοπτεύειν τὰ ἔνδον· οὕτω γὰρ οὐδὲ θαυμαστὰ φανεῖται, ἂν μή τις ἔνδον γενόμενος, ἅπαντα καταμά θοι. Οὕτω τοίνυν καὶ ἡμεῖς τοῖς Ἑλλήνων  παισὶ προσβάλωμεν, μετὰ συγκαταβάσεως, μετὰ ἀγάπης. Μεγάλη γὰρ αὕτη διδάσκαλος, καὶ ἱκανὴ καὶ πλάνης ἀπαγαγεῖν, καὶ τρόπον μεταῤῥυθμίσαι, καὶ  πρὸς  φιλοσοφίαν  χειραγωγῆσαι,  καὶ  ἀπὸ  λίθων  ἀνθρώπους ἐργάσασθαι. Καὶ εἰ βούλει μαθεῖν  αὐτῆς τὴν  δύναμιν,  ἄγε μοι ἄνδρα δειλὸν  καὶ ψοφοδεῆ καὶ τὰς σκιὰς τρέμοντα, καὶ ὀργίλον καὶ τραχὺν καὶ θη ρίον μᾶλλον ἢ ἄνθρωπον,  καὶ λάγνον  καὶ ἀσελγῆ, καὶ πᾶσαν ἔχοντα κακίαν, καὶ παράδος αὐτὸν ταῖς τῆς ἀγάπης χερσὶ, καὶ εἰς τὸ γυμνάσιον εἰσάγαγε τοῦτο, καὶ ὄψει ταχέως τὸν δειλὸν ἐκεῖνον καὶ ἄτολμον, ἀν δρεῖον καὶ μεγαλόψυχον γινόμενον καὶ πάντα τολ μῶντα ῥᾳδίως. Καὶ τὸ δὴ θαυμαστὸν, ὅτι οὐ τῆς φύσεως αὐτῷ μεταβληθείσης ταῦτα γίνεται, ἀλλ' ἐν αὐτῇ τῇ δειλῇ ψυχῇ τὴν ἑαυτῆς ἐνδείκνυσιν δύναμιν ἡ ἀγάπη· καὶ ταυτὸν  γίνεται,  οἷον ἂν εἴ τις μάχαι ραν μολιβδίνην,  οὐ σιδηρᾶν ποιήσας, ἀλλὰ μένουσαν  ἐπὶ  τῆς  τοῦ  μολίβδου  φύσεως,  τὰ  σιδήρου  ἐργάζεσθαι  παρασκευάσῃ. Σκόπει  δέ·  Ὁ  Ἰακὼβ  ἄπλαστος  ἦν,  οἰκῶν  οἰκίαν,  καὶ  πόνων  ἀμελέτητος  καὶ κινδύνων,   ἀνειμένον  τινὰ  βίον  ζῶν  καὶ  ἐλεύθερον,  καὶ  καθάπερ  παρθένος  ἐν θαλάμῳ,  οὕτω  καὶ  οὗτος  ἔνδον  καθήμε  νος  τὰ πλείονα  οἰκουρεῖν  ἠναγκάζετο, ἀγορᾶς   μὲν   καὶ   τῶν   ἐκ   τῆς   ἀγορᾶς   θορύβων   καὶ   πάντων   τῶν   τοιούτων ἀπηλλαγμένος,  διαπαντὸς  δὲ ἐν ἀδείᾳ καὶ ἡσυχίᾳ μένων. Τί οὖν; Ἐπειδὴ αὐτὸν ὁ πυρσὸς τῆς  ἀγάπης  ἀνῆψε,  τὸν  ἄπλαστον  τοῦτον  καὶ  οἰκοῦντα  οἰκίαν  ὅρα πῶς ἐποίησε καρτερικὸν καὶ φιλόπονον.  Καὶ ταῦτα μὴ παρ' ἐμοῦ, ἀλλὰ παρ' αὐτοῦ ἄκουε τοῦ πατριάρχου. Ἐγκαλῶν γὰρ τῷ κηδεστῇ, φησὶ, Ταῦτά μοι εἴκοσιν ἔτη ἐγώ εἰμι μετὰ σοῦ. Καὶ πῶς τὰ εἴκοσιν ἔτη ἐγένου; καὶ γὰρ καὶ τοῦτο προστίθει, Συγκαιόμενος τῷ  καύματι  τῆς  ἡμέρας, καὶ τῷ  παγετῷ  τῆς  νυκτὸς,  καὶ ἀφίστατο  ὁ ὕπνος  ἀπὸ  τῶν ὀφθαλμῶν  μου. Ταῦτα ὁ ἄπλαστος καὶ οἰκῶν οἰκίαν καὶ τὸν ἀνειμένον βίον ζῶν. Ὅτι δὲ καὶ δειλὸς ἦν, δῆλον ἐξ ὧν τὸν Ἡσαῦ προσδοκῶν ὄψεσθαι, ἐτε θνήκει τῷ δέει. Ἀλλ' ὅρα πῶς πάλιν  οὗτος ὁ δειλὸς λέοντος  θρασύτερος ὑπὸ τῆς ἀγάπης γέγονε. Καθάπερ γάρ τινα πρόβολον ἑαυτὸν πρὸ τῶν ἄλλων τάξας ἁπάντων, ἕτοιμος ἦν τὸν ἄγριον ἐκεῖνον καὶ φόνου πνέοντα, καθὼς ᾤετο, δέξασθαι πρῶτος, καὶ  ἐν  τῷ  οἰκείῳ  σώματι  ταῖς  γυναιξὶ  τὴν  ἀσφάλειαν  κατα  σκευάσαι· καὶ  ὃν ἐδεδοίκει καὶ ἔφριττε, πρῶτος ἰδεῖν ἐπὶ τῆς παρατάξεως ἐπεθύμει. Τοῦ γὰρ φόβου τού του δυνατώτερος  ἦν ὁ τῶν γυναικῶν  πόθος. Εἶδες πῶς δειλὸς ὢν, τολμητὴς γέγονεν ἀθρόον, οὐ τὴν ἕξιν μεταβαλὼν, ἀλλ' ὑπὸ τῆς ἀγάπης κρατυνθείς; Ὅτι γὰρ καὶ μετὰ ταῦτα  δειλὸς  ἦν  δῆλον  ἐξ ὧν  τόπους  ἐκ τόπων  ἀμείβει. Ἀλλὰ μηδεὶς νομιζέτω  κατηγο  ρίαν  εἶναι  τοῦ  δικαίου  τὰ εἰρημένα.  Οὐ γὰρ τὸ δειλὸν  εἶναι, ἔγκλημα· τοῦτο γὰρ φύσεως· ἀλλὰ τὸ διὰ δειλίαν  τι ποιεῖν τῶν μὴ προσηκόντων. Ἔστι γὰρ καὶ δειλὸν ὄντα τῇ φύσει, ἀνδρεῖον γενέσθαι ὑπὸ τῆς εὐλαβείας. Τί δὲ ὁ Μωυσῆς; οὐχὶ ἕνα Αἰγύπτιον φοβηθεὶς ἔφυγε, καὶ πρὸς τὴν ὑπερορίαν μετέστη; Ἀλλ' ὅμως ὁ φυγὰς οὗτος, καὶ ἑνὸς ἀνδρὸς ἀπειλὴν οὐκ ἐνεγκὼν,  ἐπειδὴ ἐγεύσατο τοῦ μέλιτος τῆς ἀγάπης, καλῶς καὶ μηδενὸς καταναγκάζοντος συν απολέσθαι τοῖς ἀγαπωμένοις ἠπείγετο. Εἰ μὲν γὰρ ἀφῇς αὐτοῖς τὴν ἁμαρτίαν, φησὶν, ἄφες· εἰ δὲ μὴ, κἀμὲ ἐξάλειψον ἐκ τῆς βίβλου σου ἧς ἔγρα ψας. Ὅτι δὲ καὶ τὸν θρασὺν ἐπιεικῆ, καὶ τὸν ἀσελ γῆ σώφρονα ποιεῖ τὸ φιλεῖν,  οὐδὲ παραδειγμάτων  ἡμῖν ἐνταῦθα χρεία λοιπόν· πᾶσι γὰρ τοῦτο δῆλον· κἂν θηρίου παντός τις ἀγριώτερος ᾖ, προβάτου παν τὸς ἡμερώτερος ἀπὸ τοῦ φιλεῖν γίνεται. Τί γὰρ τοῦ  Σαοὺλ ἀγριώτερον ἦν καὶ μανικώτερον· Ἀλλ' ἡνίκα τὸν ἐχθρὸν ἀπέλυσεν ἡ θυγάτηρ, οὐδὲ ῥῆμα πρὸς αὐ τὴν ἐξέβαλε πικρόν· καὶ ὁ τοὺς ἱερέας ἄρδην ἅπαν τας κατασφάξας διὰ τὸν ∆αυῒδ, τὴν θυγατέρα ὁρῶν ἐκ τῆς οἰκίας αὐτὸν ἀφεῖσαν, οὐδὲ μέχρι λόγου πρὸς αὐτὴν ἠγανάκτησε, καὶ ταῦτα ἀπάτης τοσαύτης ἐπ' αὐτὸν συντεθείσης· δυνατωτέρῳ  γὰρ χαλινῷ  τῷ τῆς ἀγάπης κατείχετο.  Ὥσπερ δὲ ἐπιεικεῖς, οὕτω καὶ σώφρονας οἶδεν αὕτη ποιεῖν· κἂν τὴν ἑαυτοῦ τις ἀγαπᾷ γυναῖκα οὕτως, ὡς ἀγαπᾷν δεῖ, κἂν μυριάκις ἀσελγὴς ᾖ, οὐκ ἀνέξεται  ἑτέραν ἰδεῖν  διὰ τὸν πρὸς ἐκείνην  πόθον. Κραταιὰ γὰρ, φησὶν, ὡς θάνατος ἡ ἀγάπη. Ὥστε οὐδαμόθεν ἄλλοθεν τὸ ἀσελγαίνειν γί νεται, ἢ ἐκ τοῦ μὴ φιλεῖν. Ἐπεὶ οὖν δημιουργὸς ἀρετῆς ἁπάσης ἡ ἀγάπη, μετὰ ἀκριβείας ἁπάσης ἐν ταῖς ἑαυτῶν καταφυτεύσωμεν αὐτὴν ψυχαῖς, ἵν' ἡμῖν πολλὰ κομίσῃ τὰ ἀγαθὰ, καὶ βρύοντα αὐτῆς διηνε κῶς τὸν καρπὸν ἔχωμεν,  τὸν ἀεὶ τεθηλότα  καὶ οὐδέ ποτε μαραινόμενον.  Οὕτω γὰρ καὶ τῶν  αἰωνίων  ἐπι  τευξόμεθα  ἀγαθῶν·  ὧν  γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυ χεῖν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ  τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰη σοῦ Χριστοῦ, μεθ' οὗ τῷ Πατρὶ, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύ ματι, δόξα, κράτος, τιμὴ, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.




Λ∆ʹ.Εἴτε δὲ προφητεῖαι καταργηθήσονται, εἴτε γλῶσσαι παύσονται, εἴτε γνῶσις καταργηθήσεται.

 αʹ. ∆είξας τῆς ἀγάπης τὴν ὑπεροχὴν ἐκ τοῦ καὶ τὰ χαρίσματα καὶ τὰ τοῦ βίου κατορθώματα αὐτῆς δεῖσθαι, ἐκ τοῦ τὰς ἀρετὰς αὐτῆς ἀριθμῆσαι πάσας, καὶ φιλοσοφίας ἀκριβοῦς ὑπόθεσιν ἀποφῆναι, ἐξ ἑτέ ρου πάλιν τρίτου κεφαλαίου δείκνυσιν αὐτῆς τὴν ἀξίαν. Καὶ ταῦτα ποιεῖ τούς τε ἠλαττῶσθαι δοκοῦν τας πεῖσαι θέλων,  ὅτι ἔξεστιν αὐτοῖς  τὸ κεφάλαιον  τῶν  σημείων  ἔχειν,  καὶ οὐδὲν  ἔλαττον ἕξουσι τῶν  ἐχόντων  τὰ χαρίσματα, εἰ ταύτην ἔχοιεν, ἀλλὰ καὶ πολλῷ  πλέον· καὶ τοὺς ἔχοντας τὰ μεγάλα χαρίσματα πάλιν  καὶ ἐντεῦθεν  ἐπαιρομένους, ταπεινῶσαι σπου δάζων, καὶ δεῖξαι μηδὲν ἔχοντας, ἐὰν μὴ ταύτην ἔχωσιν. Οὕτω γὰρ ἔμελλόν τε ἀλλήλους  ἀγαπᾷν, βασκανίας τε καὶ ἀπονοίας ἐντεῦθεν ἀναιρουμένης, ἀγαπῶντές τε πάλιν ποῤῥωτέρω ταῦτα ἐξώριζον τὰ πάθη· Ἡ γὰρ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ, οὐ φυσιοῦται. Ὥστε πανταχόθεν  τεῖχος  αὐτοῖς  ἀῤῥαγὲς  περιέβαλε,  καὶ  πολύπλοκον  ὁμόνοιαν ἀναιροῦσάν τε τὰ νο σήματα ἅπαντα, καὶ ἐντεῦθεν πάλιν ἰσχυροτέραν γι νομένην.
∆ιὰ τοῦτο καὶ μυρίους ἐκίνησε λογισμοὺς τοὺς δυναμένους αὐτῶν παραμυθήσασθαι τὴν ἀθυμίαν. Καὶ γὰρ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα δίδωσι, φησὶ, καὶ πρὸς τὸ συμφέρον δίδωσι,καὶ ὡς βούλεται διαιρεῖ, καὶ χαριζόμενον, οὐκ ὀφεῖλον διαιρεῖ. Κἂν μικρὸν λάβῃς,ὁμοίως εἰς τὸ σῶμα τελεῖς, καὶ πολλῆς καὶ οὕτως ἀπολαύεις τιμῆς· καὶ ὁ τὸ μεῖζον ἔχων, σοῦ τοῦ τὸ ἔλαττον ἔχοντος δεῖται· καὶ ὅτι τὸ μέγιστον χάρισμα καὶ ἡ καθ' ὑπερβολὴν ὁδός ἐστιν ἡ ἀγάπη.    Ταῦτα δὲ ἔλεγε, διπλῇ περισφίγγων αὐτοὺς ἀλλή λοις, τῷ τε μὴ νομίζειν ἠλαττῶσθαι ταύτης παρού σης, καὶ τῷ ἐπιδραμόντας αὐτῇ καὶ ἑλόντας, μηδὲν πάσχειν λοιπὸν ἀνθρώπινον,  καὶ ὡς τὴν ῥίζαν ἔχον τας τῶν χαρισμάτων, καὶ ὡς οὐκέτι δυναμένους, οὐδὲ εἰ μηδὲν εἶχον, φιλονεικεῖν.  Ὁ γὰρ ἁλοὺς ἅπαξ ὑπὸ τῆς ἀγάπης, φιλονεικίας  ἀπήλλακται. ∆ιὸ καὶ δεικνὺς αὐτοῖς, ὅσα ἐντεῦθεν  καρπώσονται  τὰ  ἀγαθὰ,  τοὺς  καρποὺς  αὐτῆς  ὑπέγραψε,  διὰ  τῶν ἐγκωμίων  αὐτῆς  τὰ  ἐκείνων  νοσήματα  καταστέλλων.  Καὶ γὰρ  τῶν  εἰρημένων ἕκαστον  φάρμακον  ἱκανὸν  ἦν  τοῖς  ἐκείνων  τραύμασιν  ἀρκέσαι. ∆ιὸ καὶ  ἔλεγε, Μακρο θυμεῖ,  πρὸς  τοὺς  ἀλλήλοις  φιλονεικοῦντας·   Χρηστεύεται,  πρὸς  τοὺς διεστῶτας καὶ ὑπούλους· Οὐ ζηλοῖ, πρὸς τοὺς βασκαίνοντας τοῖς ὑπερέχουσιν· Οὐ περπερεύεται, πρὸς τοὺς διασπασθέντας· Οὐ φυσιοῦται, πρὸς τοὺς καταλαζονευομένους  αὐτῶν· Οὐκ ἀσχημονεῖ, πρὸς τοὺς οὐκ ὀφείλοντας  συγ καταβαίνειν·  Οὐ ζητεῖ  τὸ  ἑαυτῆς,  πρὸς  τοὺς  ὑπερ  ορῶντας  τῶν  λοιπῶν·  Οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζε ται τὸ κακὸν, πρὸς τοὺς ὑβριζομένους· Οὐ χαίρει ἐπὶ τῇ ἀδικίᾳ, συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ, πρὸς τοὺς βασκαίνοντας πάλιν· Πάντα στέγει, πρὸς τοὺς  ἐπιβουλευομένους·   Πάντα  ἐλπίζει,  πρὸς  τοὺς  ἀπο  γινώσκοντας·   Πάντα ὑπομένει,  οὐδέποτε ἐκπίπτει,  πρὸς τοὺς εὐκόλως  διϊσταμένους.  Ἐπεὶ οὖν παντα χόθεν  αὐτὴν μεγάλην  ἔδειξε μεθ' ὑπερβολῆς ἁπάσης, πάλιν  ἐξ ἑτέρου κεφαλαίου μεγίστου τοῦτο ποιεῖ,    κατὰ σύγκρισιν ἑτέραν ἐπαίρων αὐτῆς τὸ ἀξίωμα, καὶ λέγων  οὕτως· Εἴτε δὲ προφητεῖαι  καταργη θήσονται, εἴτε γλῶσσαι παύσονται. Εἰ γὰρ ἀμ φότερα ταῦτα τῆς πίστεως ἕνεκεν εἰσενήνεκται, ταύτης πανταχοῦ διασπαρείσης, περιττὴ τούτων ἡ χρεία λοιπόν. Ἀλλ' οὐ τὸ ἀγαπᾷν ἀλλήλους παυθή σεται, ἀλλὰ  καὶ  ἐπιδώσει  μειζόνως,  καὶ  ἐνταῦθα  καὶ  κατὰ  τὸ  μέλλον,  καὶ  τότε μᾶλλον  ἢ  νῦν.  Ἐνταῦθα  μὲν  γὰρ  πολλὰ  τὰ  χαυνοῦντα  τὴν  ἀγάπην,  χρήματα, πράγματα, πάθη σωμάτων, νοσήματα ψυχῆς· ἐκεῖ δὲ οὐδὲν τούτων.  Ἀλλὰ τὸ μὲν προφητείας κατ αργεῖσθαι καὶ γλώσσας, θαυμαστὸν οὐδέν· τὸ δὲ γνῶσιν καταργεῖσθαι, τοῦτό ἐστι τὸ τὴν  ἀπορίαν  ποιοῦν· καὶ γὰρ καὶ τοῦτο προσέθηκεν εἰπὼν, Εἴτε γνῶσις καταργηθήσεται. Τί οὖν; ἐν ἀγνωσίᾳ μέλ λομεν ζῇν τότε; Ἄπαγε· καὶ γὰρ τότε μάλιστα ἐπιταθῆναι εἰκὸς τὴν γνῶσιν. ∆ιὸ καὶ ἔλεγε, Τότε ἐπιγνώσομαι, καθὼς  καὶ  ἐπεγνώσθην.  ∆ιά  τοι  τοῦτο,  ἵνα  μὴ  ὁμοίως  τῇ  προφητείᾳ  καὶ  ταῖς γλώσσαις καὶ ταύτην καταργεῖσθαι νομίσῃς. Εἰπὼν, εἴτε γνῶ σις καταργηθήσεται, οὐκ ἐσίγησεν, ἀλλ' ἐπήγαγε καὶ τὸν τρόπον τῆς καταργήσεως, ταχέως προσθεὶς τὸ, Ἐκ μέρους γινώσκομεν, καὶ ἐκ μέρους προ φητεύομεν. Ὅταν δὲ ἔλθῃ τὸ τέλειον, τότε τὸ ἐκ μέρους καταργηθήσεται. Οὐκ ἄρα ἡ γνῶσις καταρ γεῖται, ἀλλὰ τὸ μερικὴ εἶναι γνῶσις· οὐκέτι γὰρ τοσαῦτα εἰσόμεθα μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλῷ πλείονα. Ἵνα δὲ καὶ ἐπὶ ὑποδείγματος αὐτὸ ποιήσω φανερὸν, νῦν ἴσμεν ὅτι πανταχοῦ ἐστιν ὁ Θεὸς, ἀλλὰ πῶς, οὐκ ἴσμεν. Ὅτι ἐξ οὐκ ὄντων  τὰ ὄντα ἐποίησεν, ἴσ μεν· τὸν δὲ τρόπον ἀγνοοῦμεν· ὅτι ἐκ Παρθένου ἐτέχθη, πῶς δὲ, οὐκέτι. Τότε δὲ εἰσόμεθά τι πλέον καὶ σαφέστερον περὶ τούτων.  Εἶτα δείκνυσι καὶ τὸ μέσον ὅσον, καὶ ὅτι οὐ μικρὸν τὸ λειπόμενον, λέγων· Ὅτε ἤμην νήπιος, ὡς νήπιος ἐλάλουν, ὡς νή πιος ἐφρόνουν, ὡς νήπιος ἐλογιζόμην· ὅτε δὲ γέγονα ἀνὴρ, τὰ τοῦ νηπίου κατήργηκα. Καὶ δι' ἑτέρου δὲ παραδείγματος τὸ αὐτὸ πάλιν δηλοῖ λέγων· Βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι' ἐσόπτρου.


 βʹ. Εἶτα  ἐπειδὴ  τὸ  ἔσοπτρον  παρίστησι  τὸ  ὁρώμενον  ὁπωσδήποτε,  ἐπήγαγεν,  Ἐν αἰνίγματι,  μεθ' ὑπερβολῆς δεικνὺς  μερικωτάτην  τὴν παροῦσαν γνῶσιν.  Τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον· οὐχ ὡς πρόσ ωπον  ἔχοντος  τοῦ Θεοῦ, ἀλλ' ἵνα εἴπῃ σαφέστερον καὶ τρανότερον. Ὁρᾷς κατ' ἐπίδοσιν πάντα μανθάνοντας; Ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δὲ ἐπιγνώσομαι καθὼς καὶ ἐπεγνώσθην. Εἶδες πῶς διπλῇ τὸ φύσημα αὐτῶν κατέσπασεν; ὅτι καὶ μερικὴ ἡ γνῶσις, καὶ οὐδὲ ταύτην οἴκοθεν ἔχουσιν. Οὐ γὰρ ἐγὼ αὐτὸν ἔγνων, ἀλλ' αὐτός με ἐγνώρισε, φησίν. Ὥσπερ οὖν αὐτός με ἔγνω πρότερος νῦν, καὶ αὐτός μοι ἐπέδρα μεν, οὕτως ἐγὼ αὐτῷ ἐπιδραμοῦμαι τότε πολλῷ μειζόνως, ἢ νῦν. Καὶ γὰρ ὁ ἐν σκότῳ καθήμενος, ἕως μὲν ἂν μὴ βλέπῃ τὸν ἥλιον, οὐκ αὐτὸς  ἐπιτρέχει  τῷ  κάλλει  τῆς  ἀκτῖνος,  ἀλλ' ἐκείνη  δείκνυσιν  ἑαυτὴν,  ἐπειδὰν λάμψῃ·  ὅταν δὲ αὐτῆς δέξηται τὴν αὐγὴν, τότε καὶ αὐτὸς λοιπὸν  διώκει τὸ φῶς. Τοῦτο οὖν ἐστι τὸ, Καθὼς καὶ ἐπεγνώσθην· οὐχ ὅτι οὕτως αὐτὸν εἰσόμεθα, καθὼς αὐτὸς ἡμᾶς, ἀλλ' ὅτι ὥσπερ αὐτὸς ἡμῖν ἐπέδραμε νῦν, οὕτω καὶ ἡμεῖς ἀνθεξόμεθα αὐ  τοῦ  τότε,  καὶ  πολλὰ  τῶν  νῦν  ἀποῤῥήτων  εἰσόμεθα, καὶ  τῆς  μακαριωτάτης ἐκείνης ἀπολαύσομεν ὁμιλίας καὶ σοφίας. Εἰ γὰρ ὁ τοσαῦτα εἰδὼς Παῦλος νήπιος, ἐννόησον ἡλίκα ἐκεῖνα· εἰ ταῦτα ἔσοπτρον καὶ αἴ νιγμα, λογίζου μοι πάλιν ἐντεῦθεν τὸ πρόσωπον     ἡλίκον ἐστίν. Ἵνα δέ σοι μικρόν τι παρανοίξω τῆς διαφορᾶς ταύτης,  καὶ  ἀκτῖνά  τινα  ἀμυδρὰν  τοῦ  νοή  ματος  ἐναφῶ  σου τῇ  ψυχῇ  τούτου, ἀναμνήσθητί μοι τῶν ἐν τῷ νόμῳ νῦν, ἡνίκα ἡ χάρις ἔλαμψε. Καὶ γὰρ ἐκεῖνα πρὸ τῆς χάριτος μεγάλα τινὰ καὶ θαυμαστὰ ἐφαίνετο· ἀλλ' ὅμως ἄκουσον τί φησι περὶ αὐ τῶν  μετὰ τὴν χάριν ὁ Παῦλος, ὅτι Οὐ δεδόξασται τὸ δεδοξασμένον ἐν τούτῳ  τῷ μέρει, ἕνεκεν τῆς ὑπερβαλλούσης δόξης. Ἵνα δὲ καὶ σαφέστερον ὃ λέγω γένηται, ἐφ' ἑνός τινος τῶν τότε τελουμένων τὸν λόγον μεταχειρίσωμεν, καὶ τότε ὄψει τὸ μέσον ὅσον· καὶ, εἰ βούλει, τὸ Πάσχα εἰς μέσον ἀγάγωμεν ἐκεῖνο καὶ τοῦτο, καὶ τότε εἴσῃ τὴν  ὑπεροχήν.  Ἐπ ετέλουν  μὲν  γὰρ  καὶ  Ἰουδαῖοι,  ἐπετέλουν  δὲ  οὕτως,  ὡς  ἐν ἐσόπτρῳ καὶ  ἐν  αἰνίγματι· τὰ δὲ ἀπόῤῥητα ταῦτα  μυστήρια οὐδὲ εἰς  νοῦν  ποτε ἔλαβον, οὐδὲ ᾔδεσαν τίνα ἦν, ἃ ἐκεῖνα προανεφώνει· ἀλλὰ πρόβατον ἑώρων σφαττόμενον, καὶ αἷμα ἀλόγου, καὶ θύρας χριομένας τούτῳ· ὅτι δὲ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ σαρκωθεὶς  σφαγήσεται,  καὶ  τὴν  οἰκουμένην  ἐλευθερώσει  πᾶσαν, καὶ  δώσει  καὶ Ἕλλησι καὶ βαρβάροις τοῦ αἵματος ἀπογεύσασθαι τούτου, καὶ τὸν οὐρανὸν ἀνοίξει πᾶσι, καὶ τὰ ἐκεῖ προσθήσει τῷ τῶν ἀνθρώπων  γένει, καὶ τὴν αἱμα χθεῖσαν σάρκα λαβὼν ὑπὲρ τὸν οὐρανὸν, καὶ τὸν οὐ ρανὸν τοῦ οὐρανοῦ, καὶ πάσας ἁπλῶς τὰς ἄνω τῶν ἀγγέλων  καὶ ἀρχαγγέλων  καὶ τῶν ἄλλων  δυνάμεων στρατιὰς ἀναβιβάσει, καὶ ἐπ'  αὐτοῦ  τοῦ  θρόνου  τοῦ  βασιλικοῦ  ἐν  δεξιᾷ  τοῦ  Πατρὸς αὐτὴν  καθιεῖ  δόξῃ λάμπουσαν ἀῤῥήτῳ· ταῦτα δὴ οὔτε ἐκείνων τις, οὔτε τῶν ἄλλων οὐδεὶς ἀνθρώπων, οὔτε  προέγνω  οὔτε  εἰς  νοῦν  ἠδυνήθη  βαλέσθαι ποτέ.  Ἀλλὰ  τί  φασιν  οἱ  πάντα τολμηροί; Τὸ, Ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, περὶ οἰκονομιῶν εἰρῆσθαι· τὴν γὰρ περὶ τοῦ Θεοῦ γνῶσιν  ἀπηρτισμένην  αὐτὸν  ἔχειν.  Καὶ πῶς  νήπιον  ἑαυτὸν  καλεῖ; πῶς  δι' ἐσόπτρου βλέπει;  πῶς  ἐν  αἰνίγματι,  εἰ  τὸ  πᾶν  ἔχει  τῆς  γνώσεως;  τί  δὲ  ὥσπερ ἐξαίρετον ἀνατίθησιν  αὐτὸ τῷ Πνεύματι, καὶ οὐδεμιᾷ ἄλλῃ δυνάμει τῆς κτίσεως, λέγων· Τίς γὰρ οἶδε τὰ τοῦ ἀνθρώπου, εἰ μὴ τὸ πνεῦμα τοῦ ἀν θρώπου τὸ ἐν αὐτῷ; Οὕτω καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ οὐ δεὶς οἶδεν, εἰ μὴ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὁ Χρι στὸς πάλιν  ἑαυτοῦ  μόνου  τοῦτο  εἶναί  φησιν,  οὕτω  λέγων·  Οὐχ ὅτι  τὸν  Πατέρα τις ἑώρακεν, εἰ μὴ ὁ ὢν παρὰ τοῦ Θεοῦ, οὗτος ἑώρακε τὸν Πατέρα· ὅρασιν τὴν γνῶσιν λέγων  τὴν  σαφεστάτην  καὶ  ἀπηρτισμένην.  Πῶς δὲ ὁ τὴν  οὐσίαν  εἰδὼς,  τὰς  οἰ κονομίας ἀγνοήσει; ἐκείνη γὰρ μείζων ταύτης ἡ γνῶσις. Ἀγνοοῦμεν οὖν, φησὶ, τὸν Θεόν; Ἄπαγε· ἀλλ' ὅτι μὲν ἔστιν, ἴσμεν· τί ποτε δέ ἐστι τὴν οὐσίαν, οὐκέτι. Καὶ ἵνα γνῷς ὅτι οὐ περὶ τῶν οἰκονομιῶν  εἴ ρηκε τὸ, Ἄρτι γινώσκω  ἐκ μέρους, ἄκουσον τῶν ἑξῆς· ἐπήγαγεν οὖν· Τότε δὲ ἐπιγνώσομαι, καθὼς καὶ ἐπεγνώσθην. Οὐ δήπου δὲ ὑπὸ τῶν οἰκονομιῶν  ἐπεγνώσθη, ἀλλ' ὑπὸ τοῦ Θεοῦ. Μηδεὶς τοίνυν  μικρὰν, μηδὲ ἁπλῆν  νομιζέτω  εἶναι ταύτην  τὴν παρανομίαν, ἀλλὰ καὶ διπλῆν  καὶ τριπλῆν  καὶ πολλαπλασίονα. Οὐ γὰρ δὴ τοῦτο μόνον ἐστὶ τὸ ἄτοπον, ὅτι ταῦτα ἀλαζο νεύονται εἰδέναι, ἃ τοῦ Πνεύματός ἐστι μόνου, καὶ τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ἀλλ' ὅτι καὶ Παύλου οὐδὲ τὸ μερικὸν τοῦτο τῆς γνώσεως ἄνευ τῆς ἄνωθεν ἀποκαλύ ψεως δυνηθέντος  μαθεῖν, αὐτοὶ τὸ πᾶν ἐκ τῶν  οἰκείων  λογισμῶν  κατειληφέναι  φασίν. Οὐδὲ γὰρ ἔχου   σιν οὐδαμοῦ τὴν Γραφὴν περὶ τούτων ἡμῖν διειλεγμέ νην δεῖξαι. Ἀλλὰ γὰρ τὴν μανίαν αὐτῶν  ἀφέντες, τῶν ἑξῆς ἐχώμεθα περὶ τῆς ἀγάπης λόγων. Οὐδὲ γὰρ τούτοις ἠρκέσθη, ἀλλ' ἐπάγει πάλιν λέγων· Νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπὶς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη. 


γʹ. Ἡ μὲν γὰρ πίστις καὶ ἡ ἐλπὶς τῶν πιστευθέντων  καὶ τῶν ἐλπισθέντων  παραγενομένων  ἀγαθῶν, παύεται. Καὶ τοῦτο δηλῶν  ὁ Παῦλος ἔλεγεν· Ἐλπὶς γὰρ βλεπομένη, οὐκ ἔστιν ἐλπίς· ὃ γὰρ βλέπει  τις,  τί  καὶ  ἐλπίζει;  καὶ  πάλιν,  Ἔστι δὲ  πίστις  ἐλπιζομέ  νων  ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομέ νων. Ὥστε αὗται μὲν παύονται φανέντων  ἐκείνων· ἡ δὲ ἀγάπη τότε μάλιστα αἴρεται, καὶ γίνεται σφοδρο τέρα. Ἕτερον πάλιν ἐγκώμιον τῆς ἀγάπης· οὐδὲ γὰρ ἀρκεῖται τοῖς ἔμπροσθεν, ἀλλὰ καὶ ἄλλο φιλονεικεῖ  πάλιν εὑρεῖν. Σκόπει δέ· Εἶπεν αὐτὴν χάρισμα εἶναι μέγα καὶ ὁδὸν τούτων καθ' ὑπερβολήν· εἶπε χωρὶς αὐτῆς μηδὲν μέγα ὠφελεῖν τὰ χαρίσματα, ὑπέγρα ψεν αὐτῆς διὰ πολλῶν τὴν εἰκόνα· βούλεται πάλιν καὶ ἑτέρως αὐτὴν ἐπᾶραι, καὶ δεῖξαι μεγάλην οὖσαν ἐκ τοῦ διαμένειν·  διὸ καὶ ἔλεγε, Νυνὶ δὲ μένει  πίστις, ἐλπὶς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων  δὲ τούτων  ἡ ἀγάπη. Πῶς οὖν  μείζων  ἡ ἀγάπη; Τῷ ἐκεῖνα  διαβαίνειν.  Εἰ τοίνυν τοσαύτη ἡ ἰσχὺς τῆς ἀγάπης, εἰκότως ἐπάγει λέγων, ∆ιώκετε τὴν ἀγάπην. Καὶ γὰρ διώξεως χρεία καὶ δρόμου τινὸς σφοδροῦ ἐπ' αὐτήν· οὕτως ἡμῶν ἀπέπτη, καὶ τοσαῦτα τὰ ὑποσκελίζοντα τὸν ἐκεῖσε δρόμον. ∆ιὸ καὶ πολλῆς ἡμῖν δεῖ τῆς σφοδρότητος, ὥστε αὐτὴν  καταλαβεῖν.  Ὅπερ ἐνδεικνύμενος  ὁ Παῦλος οὐκ εἶπεν, Ἀκολουθεῖτε τῇ ἀγάπῃ, ἀλλὰ, ∆ιώκετε αὐτὴν, διεγείρων  ἡμᾶς καὶ ἀνάπτων  πρὸς τὴν  ἐκείνης  ἀντίληψιν.   Καὶ γὰρ  ὁ  Θεὸς ἐξαρχῆς  μυρία  ὑπὲρ  τοῦ  ταύτην  ἡμῖν ἐμφυτεῦσαι ἐμηχανήσατο· καὶ γὰρ μίαν ἅπασιν ἔδωκε κεφαλὴν, τὸν Ἀδάμ. ∆ιὰ τί γὰρ μὴ ἐκ γῆς γινόμεθα πάντες; διὰ τί μὴ τέλειοι, ὡς ἐκεῖνος; Ἵνα καὶ οἱ τόκοι καὶ αἱ παιδοτροφίαι,  καὶ τὸ ἐξ ἀλλήλων  φύεσθαι, συνδήσωσι πρὸς ἀλλήλους  ἡμᾶς. ∆ιὰ τοῦτο οὐδὲ τὴν γυναῖκα ἐποίησεν ἀπὸ γῆς. Ἐπειδὴ γὰρ οὐκ ἤρκει δυσωπῆσαι πρὸς ὁμόνοιαν ἡμᾶς ὁμοίως, τὸ τῆς αὐ τῆς οὐσίας εἶναι, εἰ μὴ καὶ τὸν αὐτὸν ἔχοιμεν πρό γονον, καὶ τοῦτο κατεσκεύασεν. Εἰ γὰρ νῦν τόποις διεστηκότες μόνοις, ἀλλοτρίους εἶναι  νομίζομεν  ἑαυ τοὺς ἀλλήλων·  εἰ δύο τὸ γένος  ἡμῶν  ἔσχεν ἀρχὰς, πολλῷ μᾶλλον  ἂν τοῦτο ἐγένετο. ∆ιὰ δὴ τοῦτο, ὥσπερ ἀπό τινος  μιᾶς κεφαλῆς,  τὸ πᾶν ἔδησε σῶμα τοῦ τῶν ἀνθρώπων  γένους. Καὶ ἐπειδήπερ ἐξαρχῆς δύο τινὲς ἐδόκουν εἶναι,  ὅρα πῶς  αὐτοὺς  συγκολλᾷ  πάλιν  καὶ εἰς ἓν  συνάγει  διὰ τοῦ γάμου· Ἀντὶ τούτου γὰρ καταλείψει,  φησὶν, ἄνθρωπος  τὸν πατέρα αὑτοῦ καὶ τὴν μητέρα, καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὑτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν. Καὶ οὐκ εἶπεν, Ἡ γυνὴ, ἀλλ' Ὁ ἄνθρωπος, ἐπειδὴ καὶ μείζων ἡ ἐπιθυμία ἐν ἐκείνῳ. Καὶ γὰρ καὶ μείζονα αὐτὴν διὰ τοῦτο ἐποίησεν, ἵνα τὸ ὑπερέχον κατακάμψῃ τῇ τυραννίδι τούτου τοῦ ἔρωτος, καὶ ὑποτάξῃ τῷ ἀσθενεστέρῳ. Ἐπειδὴ δὲ καὶ γάμον ἔδει εἰσαχθῆναι, τὸν ἐξ οὗ γέγονε, τοῦτον ἄνδρα ἐποίησε τῇ γυναικί. Πάντα γὰρ ἀγάπης τῷ  Θεῷ δεύ τερα. Εἰ γὰρ οὕτω  γενομένων  ὁ πρῶτος  εὐθέως  οὕτως  ἐμάνη, καὶ τοσαύτην μάχην ὁ διάβολος καὶ βασκανίαν ἐνέσπειρε, τί οὐκ ἂν εἰργάσατο, εἰ μὴ ἀπὸ μιᾶς ῥί ζης ἐβλάστησαν; Εἶτα ἵνα τὸ μὲν ὑποτάττηται, τὸ δὲ ἄρχῃ τὸ γὰρ ὁμότιμον οἶδε  πολλάκις  μάχην  εἰσάγειν·  οὐκ  ἀφῆκε  δημοκρατίαν  εἶναι,  ἀλλὰ βασιλείαν,  καὶ  καθάπερ  ἐν  στρατοπέδῳ,  ταύτην  ἄν  τις  ἴδοι  τὴν  διάταξιν  καθ' ἑκάστην οἰκίαν. Ἔστι γοῦν ἐν τάξει μὲν βασιλέως ὁ ἀνὴρ, ἐν τάξει δὲ ὑπάρχου ἡ γυνὴ καὶ στρατηγοῦ· καὶ οἱ παῖδες δὲ ἀρχὴν κεκλήρωνται  τρίτην· εἶτα μετὰ ταῦτα ἀρχὴ τετάρτη ἡ τῶν οἰκε τῶν· καὶ γὰρ καὶ οὗτοι κρατοῦσι τῶν ἐλαττόνων, καὶ εἷς τις πολλάκις  τοῖς πᾶσιν ἐφέστηκε, τὴν τοῦ δεσπό του τάξιν διατηρῶν,  πλὴν  ὡς οἰκέτης. Καὶ μετὰ ταύτης ἑτέρα πάλιν ἀρχὴ καὶ ἐν αὐτοῖς ἡ τῶν γυναι κῶν, ἡ τῶν παίδων, καὶ ἐν αὐτοῖς τοῖς παισὶ πάλιν ἑτέρα κατὰ τὴν ἡλικίαν καὶ κατὰ τὴν φύσιν· οὐδὲ γὰρ ἐν  τοῖς  παιδίοις  ὁμοίως  τὸ θῆλυ  κρατεῖ. Καὶ πανταχοῦ  δι' ὀλίγου  καὶ πυκνὰς ἐποίησε τὰς ἀρχὰς ὁ Θεὸς, ἵνα πάντα ἐν ὁμονοίᾳ μένῃ καὶ εὐταξίᾳ πολλῇ.
∆ιὰ τοῦτο καὶ πρὶν εἰς πλῆθος ἐξενεχθῆναι τὸ γένος, δύο μόνων ὄντων τῶν πρώτων,τῷ μὲν ἄρχειν, τῇ δὲ ἄρχεσθαι ἐκέλευσε. Καὶ ἵνα μὴ ὡς ἐλάττονος καταφρονῇ πάλιν καὶ ἀποσχίζηται, ὅρα πῶς αὐτὴν  ἐτίμησέ τε καὶ ἥνωσε καὶ πρὸ τῆς δημιουργίας. Ποιήσωμεν γὰρ αὐτῷ, φησὶ, βοηθόν· δεικνὺς ὅτι εἰς χρείαν αὐτοῦ γέγονε, καὶ ταύτῃ συνάγων αὐτὸν πρὸς τὴν δι' αὐτὸν γεγενημένην.  Καὶ γὰρ πρὸς ταῦτα οἰκειότερον διακείμεθα  τὰ  δι'  ἡμᾶς  πραχθέντα.  Ἵνα  δὲ  μὴ  ἐπαίρηται  πάλιν  ἐκείνη,  ὡς  εἰς βοήθειαν αὐτῷ δοθεῖσα, καὶ τὸν δεσμὸν ἀποῤῥήξῃ τοῦτον, ἀπὸ τῆς πλευρᾶς αὐτὴν ποιεῖ, δεικνὺς ὅτι μέρος τοῦ παντός ἐστιν αὕτη τοῦ σώματος. Ἵνα δὲ μηδὲ ὁ ἀνὴρ ἐν τεῦθεν ἐπαίρηται, οὐκέτι ἀφίησιν εἶναι μόνου, ὃ μό νου τὸ πρότερον ἐγένετο, ἀλλὰ τοὐναντίον ἐποίησε τούτῳ, τὴν παιδοποιίαν εἰσαγαγὼν, κἂν τούτῳ προ τιμήσας μὲν τὸν ἄνδρα, οὐ μὴν τὸ πᾶν ἀφεὶς εἶναι αὐτοῦ. 

δʹ. Εἶδες πόσους συνδέσμους ἀγάπης ὁ Θεὸς εἰργά σατο; Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἀπὸ τῆς φύσεως κατέθηκε τῇ ὁμονοίᾳ τὰ ἐνέχυρα. Καὶ γὰρ τὸ τῆς αὐτῆς οὐσίας εἶ ναι, εἰς τοῦτο ἄγει· πᾶν γὰρ ζῶον ἀγαπᾷ τὸ ὅμοιον αὐτῷ· καὶ τὸ ἐξ ἀνδρὸς τὴν γυναῖκα εἶναι, καὶ τὸ ἐξ ἀμφοτέρων πάλιν τοὺς παῖδας. Ὅθεν καὶ πολλοὶ φύονται διαθέσεως τρόποι. Τὸν μὲν γὰρ ὡς πατέρα ἀγαπῶμεν, τὸν δὲ ὡς πάππον· καὶ τὴν μὲν ὡς μη τέρα, τὴν δὲ ὡς τιθηνόν· καὶ τὸν μὲν ὡς υἱὸν καὶ ἔγγονον καὶ ἐξ ἐγγόνων πάλιν, τὴν δὲ ὡς θυγατέρα καὶ θυγατριδῆν· καὶ τὸν μὲν ὡς ἀδελφὸν, τὸν δὲ ὡς ἀδελφιδοῦν· καὶ τὴν μὲν ὡς ἀδελφὴν, τὴν δὲ ὡς ἀδελφιδῆν. Καὶ τί γὰρ δεῖ πάντα καταλέγειν  τὰ τῆς συγγενείας ὀνόματα; Ἐπενόησε δὲ καὶ ἑτέραν διαθέ σεως ὑπόθεσιν· ἀπαγορεύσας γὰρ τοὺς τῶν συγγενῶν γάμους, ἐπ' ἀλλοτρίους ἡμᾶς ἐξήγαγε, κἀκείνους πά λιν πρὸς ἡμᾶς εἵλκυσεν. Ἐπειδὴ γὰρ ἀπὸ τῆς φυ σικῆς ταύτης  συγγενείας  οὐκ  ἦν  ἐκείνους  ἡμῖν  συν  αφθῆναι,  ἀπὸ  τοῦ  γάμου  πάλιν συνῆψεν, ὁλοκλήρους οἰκίας διὰ τῆς μιᾶς νύμφης συνάγων, καὶ γένη γένεσιν ὅλα ἀναμιγνύς.  Μὴ γάμει  γὰρ, φησὶ, τὴν  ἀδελφὴν  τὴν  σὴν, μηδὲ τὴν  ἀδελφὴν  τοῦ πατρὸς,  μηδὲ  ἄλλην  κόρην  τὴν  τοιαύτην   συγγένειαν   πρὸς  σὲ  κεκτημένην,   ἣ διακωλύει τὸν γάμον, ὀνόματι θεὶς τῶν τοιούτων συγγενῶν τὰ εἴδη. Ἀρκεῖ σοι πρὸς τὴν  ἐκείνων  διάθεσιν  τὸ λῦσαι τὰς αὐτὰς  ὠδῖνας,  τὸ ἑτέρως  σοι προσήκειν τὰς ἄλλας. Τί στενοχωρεῖς τῆς ἀγάπης τὸ πλάτος; τί περιττῶς ὑπόθεσιν ἀνα λίσκεις εἰς αὐτὴν  φιλίας,  δι'  ἧς  δύνασαι  καὶ  ἑτέραν  πορίσασθαι φιλίας  ἀφορμὴν,  ἔξωθεν γυναῖκα ἀγαγὼν,    καὶ δι' ἐκείνης συγγενῶν ὁρμαθὸν, καὶ μητέρα, καὶ πατέρα, καὶ ἀδελφοὺς, καὶ τοὺς τούτων ἐπιτηδείους;  Εἶδες πόσοις τρόποις ἡμᾶς συνέδησεν; Ἀλλ' ὅμως οὐδὲ ταῦτα αὐτῷ ἤρκεσεν, ἀλλὰ καὶ ἀλλήλων χρῄζειν παρεσκεύασεν, ἵνα καὶ οὕτως ἡμᾶς συναγάγῃ, ἐπειδὴ μάλιστα τὰς φιλίας αἱ χρεῖαι ποιοῦσι. ∆ιὰ δὴ τοῦτο οὐδὲ πάντα  ἀφῆκε  πανταχοῦ  γίνεσθαι,  ἵνα  κἀν  τεῦθεν  ἀλλήλοις  ἀναμίγνυσθαι ἀναγκάσῃ. Καταστή σας δὲ ἡμᾶς ἐν χρείᾳ ἀλλήλων,  εὔκολον πάλιν τὴν ἐπιμιξίαν ἐποίησεν·  ἐπεὶ  εἰ  μὴ  τοῦτο  ἦν,  εἰς  ἑτέραν  ἀηδίαν  τὸ  πρᾶγμα  περιΐστατο  καὶ δυσχέρειαν. Εἰ γὰρ ἰατροῦ δεόμενον ἢ τέκτονος ἢ ἑτέρου δημιουρ γοῦ, μακρὰν ἔδει στέλλεσθαι ἀποδημίαν, τὸ πᾶν ἀπολώλει. ∆ιὰ δὴ τοῦτο καὶ πόλεις κατεσκεύασε, καὶ πάντας   ὁμοῦ  συνήγαγεν.   Ἵνα  δὴ  καὶ  τοῖς  πόῤῥωθεν  ῥᾳδίως  ἐπιχωριάζωμεν, θάλατταν  εἰς  μέσον ἥπλωσε, καὶ ἀνέμων  ταχύτητα  ἔδωκε,  ῥᾳδίας ἐντεῦθεν  τὰς ἀποδημίας ποιῶν. Παρὰ δὲ τὴν ἀρχὴν καὶ ἐν ἑνὶ πάντας συνήγαγε χωρίῳ, καὶ οὐ πρότερον διέσπειρεν, ἕως εἰς κακὸν ἐχρήσαντο τῇ ὁμονοίᾳ οἱ πρῶτοι λαβόντες τὸ δῶρον· ἀλλὰ πάντοθεν ἡμᾶς συνήγαγε, καὶ ἀπὸ φύσεως καὶ ἀπὸ συγγενείας καὶ ἀπὸ γλώτ της καὶ ἀπὸ τόπου. Καὶ ὥσπερ οὐκ ἐβούλετο ἐκπε σεῖν ἡμᾶς τοῦ παραδείσου (εἰ γὰρ ἐβούλετο, οὐδ' ἂν ἐκεῖ κατέθετο ὃν ἐποίησεν ἄνθρωπον τὴν ἀρχὴν), ἀλλ' ὁ παρακούσας αἴτιος· οὕτως οὐδὲ ἀλλογλώσσους εἶναι ἠθέλησεν· ἐπεὶ κἂν ἐξ ἀρχῆς τοῦτο ἐποίησε· νῦν δὲ πᾶσα ἡ γῆ χεῖλος ἓν ἦν, καὶ φωνὴ μία πᾶσι. ∆ιὰ δὴ τοῦτο οὐδὲ ἡνίκα τὴν γῆν ἀφανισθῆναι ἔδει, οὐδὲ τότε ἡμᾶς ἐξ ἄλλης ἐποίησεν ὕλης, οὐδὲ μετ έθηκε τὸν δίκαιον, ἀλλ' ἀφεὶς αὐτὸν ἐν μέσῳ τῷ κλυ δωνίῳ, ὥσπερ τινὰ σπινθῆρα τῆς οἰκουμένης, ἀνῆψε πάλιν ἡμῶν τὸ γένος ἐκεῖθεν ἀπὸ τοῦ μακαρίου Νῶε. Καὶ ἐξ ἀρχῆς μὲν  μίαν  ἐποίησεν ἀρχὴν, τὸν  ἄνδρα ἐπιστήσας τῇ γυναικί·  ἐπειδὴ  δὲ εἰς πολλὴν   ἐξώκει  λεν  ἀταξίαν  τὸ  γένος  ἡμῶν,  καὶ  ἑτέρας  κατέστησε,  τὰς  τῶν δεσποτῶν,  τὰς  τῶν  ἀρχόντων·  καὶ  τοῦτο  δὲ  δι'  ἀγάπην.  Ἐπειδὴ  γὰρ  ἡ  κακία διαλυτικὸν καὶ ἀν αιρετικὸν ἡμῶν τοῦ γένους, ὥσπερ τινὰς ἰατροὺς ἐν μέσαις ταῖς πόλεσιν ἐκάθισε τοὺς δικάζοντας, ἵν' ὥσ περ τινὰ λοιμὸν τῆς ἀγάπης τὴν κακίαν ἀπελαύνον τες, πάντας εἰς ἓν συναγάγωσιν. Ἵνα δὲ μὴ μόνον ἐν ταῖς πόλεσιν, ἀλλὰ καὶ ἐν ἑκάστῃ οἰκίᾳ πολλὴ ἡ ὁμόνοια ᾖ, τὸν μὲν ἄνδρα τῇ ἀρχῇ καὶ τῇ ὑπεροχῇ τιμήσας, τὴν δὲ γυναῖκα τῇ ἐπιθυμίᾳ καθοπλίσας, καὶ τὸ τῆς παιδοποιίας δὲ δῶρον εἰς μέσον ἀμφοτέ  ροις καταθεὶς,  καὶ ἕτερα μετὰ τούτων  συναγωγὰ  τῆς  ἀγάπης κατεσκεύασεν. Οὔτε γὰρ πάντα ἐπέτρεψε τῷ ἀνδρὶ, οὔτε πάντα τῇ γυναικὶ, ἀλλὰ καὶ ταῦτα διεῖλεν ἑκάστῳ, τῇ μὲν τὴν οἰκίαν, τῷ δὲ τὴν ἀγο ρὰν ἐγχειρίσας, καὶ τῷ μὲν τὸ τρέφειν,  γεωργεῖ  γάρ· τῇ δὲ τὸ περιβάλλειν,  ἱστὸς γὰρ καὶ ἠλακάτη  τῆς  γυ ναικός·  αὐτὸς  γὰρ  ἔδωκε  τῇ  γυναικὶ   ὑφάσματος  σο  φίαν.  Ἀλλ'  ἀπόλοιτο  ἡ φιλαργυρία,  οὐκ  ἀφιεῖσα  ταύτην  φαίνεσθαι  τὴν  διάκρισιν.  Ἡ γὰρ  βλακεία  τῶν πολλῶν   καὶ  τοὺς  ἄνδρας  εἰς  τοὺς  ἱστοὺς  ἐπεισήγαγε,  καὶ  κερκίδας  αὐτοῖς ἐνεχείρισε  καὶ  κρόκην  καὶ  στήμονας. Ἀλλ' ὅμως  καὶ  οὕτω  διαλάμπει  τῆς  θείας οἰκονομίας ἡ πρόνοια. Καὶ γὰρ καὶ τῆς γυναικὸς ἐν ἄλλοις ἀναγκαιοτέροις σφόδρα δεόμεθα,  καὶ  τῶν  ἐλαττόνων   ἐν  τοῖς  συνέχουσι  τὸν  βίον  ἡμῶν  χρῄζομεν·  καὶ τοσαύτη τῆς χρείας ἐστὶν ἡ ἀνάγκη, ὅτι κἂν πάντων ἀνθρώπων πλουσιώτερος ᾖ τις, οὐδὲ  οὕτω       ταύτης  ἀπήλλακται   τῆς  συναφείας,  καὶ  τοῦ  δεῖσθαι  τοῦ καταδεεστέρου. Οὐ γὰρ δὴ τῶν πλουσίων οἱ πέ νητες δέονται μόνον, ἀλλὰ καὶ οἱ πλούσιοι τῶν πενή των, καὶ οὗτοι μᾶλλον ἐκείνων, ἢ ἐκεῖνοι τούτων. 


 εʹ. Καὶ ἵνα τοῦτο σαφέστερον ἴδῃς, ποιήσωμεν, εἰ δο κεῖ, δύο πόλεις, τὴν μὲν πλουσίων μόνον, τὴν δὲ πε νήτων· καὶ μήτε ἐν τῇ τῶν πλουτούντων  ἔστω τις πένης, μήτε ἐν τῇ τῶν πενήτων ἔστω τις πλούσιος ἀνὴρ, ἀλλ' ἐκκαθάρωμεν ἀκριβῶς ἑκατέρας, καὶ ἴδωμεν ποία μᾶλλον ἀρκέσαι ἑαυτῇ δυνήσεται. Ἐὰν γὰρ εὕρωμεν τὴν τῶν πενήτων δυναμένην,  εὔδηλον  ὅτι  οἱ πλούσιοι  τούτων  μᾶλλον  δεήσονται.  Οὐκοῦν ἐν  μὲν ἐκείνῃ τῇ τῶν  εὐπόρων  οὐδεὶς ἔσται δημιουργὸς, οὐκ οἰκοδόμος, οὐ τέκτων,  οὐχ ὑποδηματοῤῥάφος, οὐκ ἀρτοποιὸς, οὐ γεωργὸς, οὐ χαλκοτύπος, οὐ σχοινο στρόφος, οὐκ ἄλλο τῶν τοιούτων οὐδέν. Τίς γὰρ ἂν ἕλοιτο τῶν πλουτούντων  ταῦτα μετιέναι ποτὲ,  ὅπου  γε  καὶ  αὐτοὶ  οἱ  ταῦτα  μεταχειρίζοντες,  ὅταν  εὐπορή  σωσιν,  οὐκ ἀνέχονται τῆς ἀπὸ τῶν ἔργων τούτων τα λαιπωρίας; Πῶς οὖν ἡμῖν ἡ πόλις στήσεται αὕτη;    ∆όντες,  φησὶν,  ἀργύριον  οἱ  πλουτοῦντες,  ταῦτα  ὠνή  σονται  παρὰ  τῶν πενήτων.  Οὐκοῦν οὐκ ἀρκέσουσιν ἑαυ τοῖς, εἴ γε ἐκείνων  δέονται. Πῶς δὲ οἰκίας οἰκοδομή σονται; ἢ καὶ τοῦτο ὠνήσονται; ἀλλ' οὐκ ἂν ἔχοι τοῦτο φύσις. Οὐκοῦν ἀνάγκη τοὺς τεχνίτας ἐκεῖ κα λεῖν, καὶ διαφθείρειν τὸν νόμον, ὃν ἐθήκαμεν ἐξ ἀρ χῆς τὴν πόλιν οἰκίζοντες· μέμνησθε γὰρ, ὅτε ἐλέγο μεν, μηδεὶς ἔστω πένης ἔνδον. Ἀλλ' ἰδοὺ ἡ χρεία, καὶ μὴ βουλομένων ἡμῶν, ἐκάλεσεν αὐτοὺς καὶ εἰσήγαγεν. Ὅθεν δῆλον, ὡς ἀδύνατον χωρὶς πενή των συστῆναι πόλιν. Εἰ γὰρ μένοι ἡ πόλις μηδένα παραδεχομένη τούτων,  οὐκέτι ἔσται πόλις, ἀλλ' ἀπολεῖται. Οὐκοῦν οὐκ ἀρκέσει ἑαυτῇ, εἰ μὴ καθάπερ τινὰς σωτῆρας τοὺς πένητας παρ' ἑαυτῇ συναγάγοι. Ἴδωμεν δὲ καὶ  τὴν   τῶν   πενήτων   πόλιν,   εἰ  καὶ  αὕτη  ὁμοίως   ἐνδεῶς   διακείσεται  τῶν πλουτούντων  ἐστερη μένη. Καὶ πρότερον διακαθάρωμεν τῷ λόγῳ τὸν πλοῦτον, καὶ δείξωμεν  αὐτὸν σαφῶς. Τί ποτ'  οὖν ἐστι πλοῦτος; Χρυσὸς καὶ ἄργυρος, καὶ λίθοι τίμιοι, καὶ ἱμάτια σηρικὰ καὶ ἁλουργὰ καὶ διάχρυσα. Ἐπεὶ οὖν ἐφάνη τί ποτέ ἐστιν ὁ πλοῦτος,  ἀπελάσωμεν  αὐ τὸν  τῆς τῶν  πενήτων  πόλεως,  εἰ μέλλοιμεν  καθαρῶς πόλιν πενήτων  ποιεῖν, καὶ μηδὲ ὄναρ ἐκεῖ φαινέσθω χρυσίον, μηδὲ ἱμάτια τοιαῦτα· εἰ δὲ βούλει, μηδὲ ἄρ γυρος, μηδὲ τὰ ἐξ ἀργύρου σκεύη. Τί οὖν; παρὰ τοῦτο ἐνδεῶς ζήσεται τὰ τῆς πόλεως ταύτης, εἰπέ μοι; Οὐδέν. Ἄν τε γὰρ οἰκοδομεῖν δέῃ, οὐ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου δεῖ καὶ μαργαριτῶν, ἀλλὰ τέχνης  καὶ χειρῶν, χειρῶν  δὲ οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ τετυλωμένων,  καὶ δακτύλων ἀπεσκληκότων, καὶ ἰσχύος πολλῆς, καὶ ξύ λων καὶ λίθων· ἄν τε ὑφαίνειν  πάλιν ἱμάτιον, οὐ χρυ σοῦ πάλιν ἡμῖν δὲ καὶ ἀργύρου, ἀλλὰ χειρῶν πάλιν καὶ τέχνης καὶ γυναικῶν  ἐργαζομένων. Τί δὲ, ἐὰν γεωργεῖν δέῃ καὶ  σκάπτειν  τὴν  γῆν; πλουτούντων  ἢ πενομένων  χρεία; Παντί που  δῆλον,  ὅτι πενήτων. Καὶ σίδηρον δὲ ὅταν δέῃ χαλκεύειν, καὶ ἄλλο τι τῶν τοιούτων ποιεῖν, τοῦ δήμου τούτου μάλιστα ἡμῖν δεῖ. Ποῦ οὖν δεησόμεθα τῶν πλουτούντων  λοιπόν· πλὴν εἰ μὴ καθελεῖν δέον τὴν πόλιν ταύτην; Εἰ γὰρ ἐπεισελθόντων  ἐκείνων εἰς τὴν τοῦ χρυσίου καὶ τὴν τῶν μαργαριτῶν ἐμπέσοιεν ἐπιθυμίαν, οὗτοι οἱ φιλόσοφοι (φιλοσόφους  γὰρ  ἐγὼ  καλῶ  τοὺς  οὐδὲν  περιττὸν  ἐπιζητοῦντας),  ἀργίᾳ  δόντες ἑαυτοὺς καὶ τρυφῇ, πάντα ἀπολοῦσι λοιπόν. Καὶ εἰ μὴ χρήσιμος ὁ πλοῦτος, φησὶ, τίνος    ἕνεκεν δέδοται παρὰ τοῦ Θεοῦ; Καὶ πόθεν δῆλον, ὅτι  παρὰ τοῦ Θεοῦ τὸ πλουτεῖν; Ἡ Γραφή φησιν, Ἐμὸν τὸ ἀργύριον, καὶ ἐμὸν τὸ χρυσίον, καὶ ᾧ ἐὰν βού λομαι, δώσω αὐτό. Ἐνταῦθα εἰ μὴ πρᾶγμα ἐποίουν αἰσχρὸν, καὶ ἐγέλασα νῦν  πλατὺν  γέλωτα,  τῶν  ταῦτα λεγόντων  καταγελῶν,  ὅτι καθάπερ παιδία μικρὰ τραπέζης ἀπολαύοντα  βασιλικῆς, μετ' ἐκείνης τῆς τροφῆς καὶ τὸ προστυχὸν ἅπαν ἐπεμβάλλουσι  τῷ στόματι· οὕτω  καὶ οὗτοι μετὰ τῶν  θείων  Γραφῶν καὶ τὰ παρ' ἑαυτῶν  συνεισάγουσι. Τὸ μὲν γὰρ, Ἐμὸν τὸ ἀργύριον, καὶ ἐμὸν τὸ χρυσίον, οἶδα εἰρημένον τῷ προφήτῃ· τὸ δὲ, Ὧ ἐὰν θέλω, δώσω αὐτὸ, οὐκέτι προσκείμενον, ἀλλὰ παρὰ τῶν συρφετῶν τούτων ἐπ εισενηνεγμένον. Καὶ ἐκεῖνο δὲ τίνος ἕνεκεν εἴρηται ἐρῶ. Ὁ γὰρ προφήτης Ἀγγαῖος ἐπειδὴ συνεχῶς ἐπηγγέλλετο  τοῖς Ἰουδαίοις μετὰ τὴν ἐπάνοδον τὴν ἐκ  Βαβυλῶνος τὸν ναὸν δείξειν ἐπὶ τοῦ σχήματος τοῦ προτέρου, καὶ ἠπίστουν τῷ λεγομένῳ τινὲς καὶ σχε δὸν ἀδύνατον εἶναι ἐνόμιζον, εἰ μετὰ τὴν τέφραν καὶ τὴν κόνιν τοιοῦτος πάλιν φανεῖται ὁ οἶκος· ἐκεῖνος ἐκλύων αὐτῶν τὴν ἀπιστίαν, ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ ταῦτα λέγει, ὡς ἂν εἰ ἔλεγε· Τί δεδοίκατε; τί δὲ ἀπιστεῖτε; Ἐμὸν τὸ ἀργύριον, καὶ ἐμὸν τὸ χρυ σίον, καὶ οὐ δέομαι, παρ' ἑτέρων δανεισάμενος, οὕτω καλλωπίσαι τὸν οἶκον. Καὶ ὅτι τοῦτό ἐστιν, ἐπ ήγαγε, Καὶ ἔσται ἡ δόξα τοῦ οἴκου τούτου ἡ ἐσχάτη ὑπὲρ τὴν πρώτην. Μὴ τοίνυν ἀραχνῶν ὑφάσματα ἐπεισάγωμεν  τῷ πέπλῳ  τῷ βασιλικῷ.   Εἰ γὰρ, ἐν ἁλουργίδι  εἴ τις ἁλοίη κρόκην παράσημον   ἐμπλέκων,   τὴν   ἐσχάτην   δώσει   δίκην,   πολλῷ   μᾶλλον   ἐπὶ   τῶν πνευματικῶν·  οὐδὲ γὰρ τὸ τυχὸν  ἐντεῦθεν  ἁμάρτημα γίνεται.  Καὶ τί λέγω  παρὰ προσθήκην καὶ ἀφαίρεσιν; παρὰ στιγμὴν μόνην, καὶ παρὰ ὑπόκρι σιν μόνην ἀναγνώσεως πολλὰ πολλάκις ἄτοπα ἐτέχθη νοήματα.    ʹ. Πόθεν οὖν οἱ πλουτοῦντες; φησί· καὶ γὰρ εἴρηται, Πλοῦτος καὶ πενία παρὰ Κυρίου. Ἐρώμεθα οὖν τοὺς ταῦτα ἡμῖν ἀνθυποφέροντας,  Ἆρα πᾶς πλοῦτος καὶ πᾶσα πενία παρὰ Κυρίου; Καὶ τίς ἂν τοῦτο εἴποι; Καὶ γὰρ ὁρῶμεν, καὶ ἐξ ἁρπαγῆς καὶ ἀπὸ τῆς περὶ τάφους κακουργίας καὶ ἀπὸ γοητείας καὶ ἐξ ἑτέρων τοιούτων προφάσεων πολὺν πολλοῖς συναγό μενον πλοῦτον, καὶ τοὺς ἔχοντας οὐδὲ ζῇν ἀξίους ὄντας. Τί οὖν, εἰπέ μοι, τοῦτον παρὰ τοῦ Θεοῦ τὸν πλοῦτον εἶναί φαμεν; Ἄπαγε· ἀλλὰ πόθεν; Ἐξ ἁμαρτίας. Καὶ γὰρ ἡ πόρνη τὸ σῶμα ἐνυβρίσασα πλουτεῖ, καὶ εὔμορφος νέος πολλάκις τὴν ὥραν ἀποδόμενος μετ' ἀσχημοσύνης κέκτηται  χρυσίον, καὶ ὁ τυμβωρύχος  τοὺς  τάφους  ἀναῤῥήξας συνήγαγε πλοῦ τον ἄδικον, καὶ ὁ λῃστὴς τοὺς τοίχους διορύξας.  Οὐκοῦν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ ἅπας ὁ πλοῦτος; Τί οὖν, φησὶν, ἐροῦμεν πρὸς τὴν ῥῆσιν ταύτην; Μάθε πρῶτον καὶ πενίαν οὐκ ἀπὸ Θεοῦ γινομένην, καὶ τότε καὶ ἐπὶ τὴν ῥῆσιν αὐτὴν βαδιούμεθα. Ὅταν γάρ τις ἄσωτος ὢν νέος, ἢ εἰς πόρνας ἀναλώσῃ τὸν πλοῦτον, ἢ εἰς γόητας, ἢ εἰς ἑτέρας τινὰς τοιαύτας ἐπιθυμίας, καὶ γένηται πένης, οὐκ εὔδηλον, ὅτι οὐκ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ γέγονε  τοῦτο, ἀλλ' ἀπὸ τῆς  οἰκείας  ἀσωτίας; Πάλιν εἴ τις  ὑπὸ ἀργίας γένοιτο  πένης,  εἴ  τις  ὑπὸ  ἀνοίας  εἰς  πτωχείαν        κατενεχθείη,   εἴ  τις ἐπικινδύνοις  καὶ παρανόμοις ἐπιχειρῶν  πράγμασιν, οὐκ εὔδηλον πάντως, ὅτι οὐδὲ τούτων  τις  καὶ  τῶν  τοιούτων  εἰς  τὴν  πτωχείαν   αὐτὴν  ἀπὸ  Θεοῦ κατηνέχθη; Ψεύδεται οὖν  ἡ Γραφή; Μὴ γένοιτο,  ἀλλ' ἀνοηταίνουσιν  οἱ  μὴ μετὰ  τῆς  προσ ηκούσης   ἀκριβείας   ἐξετάζοντες   τὰ   γεγραμμένα   ἅπαντα.   Εἰ  γὰρ   καὶ   τοῦτο ὡμολόγηται, ὅτι ἀψευδὴς ἡ Γραφὴ, καὶ τοῦτο ἀπεδείχθη, ὅτι οὐ πᾶς πλοῦτος παρὰ Θεοῦ, τῆς τῶν  ἀπερισκέπτως ἀναγινωσκόντων ἀσθενείας ἡ ἀπορία. Καὶ ἔδει μὲν ἡμᾶς ἀφεῖναι,  ἐν τούτῳ ἀπαλλάξαντας  τὴν Γραφὴν τῶν ἐγκλημάτων,  ἵνα ταύτην ἡμῖν δίκην δῶτε τῆς περὶ τὰς Γραφὰς ῥᾳθυμίας· ἀλλ' ἐπειδὴ φείδομαι σφόδρα ὑμῶν, καὶ οὐ δύναμαι ἐπιπλέον θορυβουμένους ἰδεῖν καὶ διατα ραττομένους, φέρε καὶ τὴν λύσιν  ἐπαγάγωμεν,  πρότερον τὸν  εἰρηκότα  εἰπόντες,  καὶ πότε εἴρηται, καὶ πρὸς τίνας. Οὐδὲ γὰρ ὁμοίως ἅπασιν ὁ Θεὸς δια λέγεται, ὥσπερ οὐδὲ ἡμεῖς παιδίοις καὶ ἀνδράσιν ὁμοίως κεχρήμεθα. Πότε οὖν εἴρηται, καὶ ὑπὸ τίνος, καὶ πρὸς τίνας; Ὑπὸ τοῦ Σολομῶντος ἐπὶ τῆς Πα λαιᾶς πρὸς τοὺς Ἰουδαίους τοὺς οὐδὲν ἕτερον εἰδότας ἢ τὰ  αἰσθητὰ, καὶ  ἀπὸ τούτων  τοῦ  Θεοῦ δοκιμάζον  τας  τὴν  ἰσχύν.  Οὗτοι γὰρ οἱ λέγοντές  εἰσι· Μὴ καὶ ἄρτον δύναται  δοῦναι; καὶ, Τί σημεῖον δεικνύεις  ἡμῖν; Οἱ πατέρες ἡμῶν ἔφαγον  τὸ μάννα ἐν τῇ ἐρήμῳ. Ὧν ὁ θεὸς ἡ κοιλία. Ἐπεὶ οὖν ἀπὸ τούτων  αὐτὸν  ἐδοκίμαζον,  λέγει  πρὸς  αὐτοὺς,  δυνατὸν  καὶ  τοῦτο  τῷ  Θεῷ, καὶ πλουσίους ποιῆσαι καὶ πένητας· οὐχ ὅτι πάντως αὐτὸς ποιεῖ, ἀλλ' ὅτι δύναται, ὅταν θέλῃ· ὥσπερ ὅταν λέγῃ, Ὁ ἀπειλῶν  τῇ θαλάσσῃ, καὶ ξηραίνων  αὐτὴν, καὶ πάντας τοὺς ποταμοὺς ἐξερημῶν· καίτοι τοῦτο οὐδέποτε γέγονε. Πῶς οὖν αὐτὸ ὁ προφήτης φησίν; Οὐχ ὡς γινόμενον  ἀεὶ, ἀλλ' ὡς δυνατὸν  αὐτῷ ποιῆσαι. Ποίαν οὖν πενίαν δίδωσι, καὶ ποῖον πλοῦτον; Ἀναμνήσθητι τοῦ πατριάρχου, καὶ εἴσῃ τὸν παρὰ τοῦ Θεοῦ διδόμενον  πλοῦτον.  Καὶ γὰρ τὸν Ἀβραὰμ αὐτὸς πλούσιον ἐποίησε, καὶ μετ' ἐκεῖνον τὸν Ἰὼβ, καθὼς καὶ αὐτός φησιν· Εἰ τὰ μὲν ἀγαθὰ ἐδεξάμεθα παρὰ Κυρίου, τὰ δὲ κακὰ οὐχ ὑποίσομεν; Καὶ ὁ τοῦ Ἰακὼβ πλοῦτος ἐκεῖθεν τὴν ἀρχὴν εἶχεν. Ἔστι δὲ καὶ πενία  παρ' αὐτοῦ ἡ ἐπαι νετὴ,  οἵαν  προεξένει τότε τῷ  πλουσίῳ  ἐκείνῳ, λέγων· Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, πώλησόν σου τὰ ὑπάρ χοντα, καὶ δὸς πτωχοῖς, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι· καὶ τοῖς μαθηταῖς πάλιν νομοθετῶν καὶ λέγων, Μὴ κτήσασθε χρυσὸν, μηδὲ ἄργυρον, μηδὲ δύο χι τῶνας.  Μὴ τοίνυν  λέγε, ὅτι πάντα  πλοῦτον αὐτὸς δίδωσι· καὶ γὰρ ἐδείχθη  καὶ ἀπὸ φόνων  καὶ ἀπὸ ἁρπαγῆς καὶ ἀπὸ μυρίων ἑτέρων προφάσεων συλλεγόμενος οὗτος. Ἀλλὰ πάλιν εἰς τὸ πρότερον ἡμῖν ὁ λόγος περιΐσταται ζήτημα. Εἰ γὰρ μηδὲν ἡμῖν χρή σιμοι οἱ πλουτοῦντες, διὰ τί γεγένηνται; τί οὖν ἂν εἴποιμεν; Ὅτι οὗτοι οὐ χρήσιμοι, οἱ ἑαυτοὺς οὕτω ποιοῦντες πλουσίους, ὡς οἵ γε παρὰ τοῦ Θεοῦ γενό μενοι, καὶ σφόδρα χρήσιμοι. Καὶ τοῦτο ἀπ' αὐτῶν τῶν παρ' ἐκείνων γινομένων  μάνθανε. Καὶ γὰρ ὁ Ἀβραὰμ τοῖς ξένοις καὶ τοῖς δεομένοις ἅπασι τὸν πλοῦτον ἐκέκτητο. Ὁ γὰρ τριῶν παραγενομένων, ὡς ἐνόμιζεν, ἀνθρώπων, μόσχον  θύσας, καὶ  τρία  μέτρα      σεμιδάλεως  φυράσας, καὶ πρὸς τῇ  θύρᾳ καθήμενος ἐν καιρῷ μεσημβρίας, ἐννόησον μεθ' ὅσης δαψιλείας καὶ προθυμίας τὰ αὑτοῦ  πᾶσιν  ἀνήλισκε,  μετὰ  τῶν  χρημάτων  καὶ  τὴν  τοῦ  σώματος παρεχόμενος ὑπηρε σίαν, καὶ ταῦτα ἐν γήρᾳ τοσούτῳ, καὶ λιμὴν τῶν ξένων καὶ τῶν ἐν χρείαις καθεστηκότων ὢν, καὶ οὐ δὲν ἴδιον κεκτημένος, οὐδὲ αὐτὸν τὸν υἱόν· καὶ γὰρ τοῦ Θεοῦ κελεύσαντος, καὶ τοῦτον ἐπέδωκε· μετὰ δὲ τοῦ υἱοῦ καὶ ἑαυτὸν ἐπέδωκε καὶ τὴν  οἰκίαν  ἅπασαν,  ἡνίκα  τὸν  ἀδελφιδοῦν   ἐξαρπάσαι  ἔσπευδε.  Καὶ ταῦτα  οὐ χρημάτων  ἕνεκεν  ἐποίει, ἀλλὰ  φιλανθρωπίας  μό νης.  Ὅτε γοῦν  τῶν  λαφύρων αὐτὸν  ἐποίουν  κύριον οἱ δι' αὐτοῦ σωθέντες, μέχρι σπαρτίου καὶ σφαιρω τῆρος ἅπαντα διεκρούσατο.


ζʹ. Τοιοῦτος καὶ ὁ μακάριος ἦν Ἰώβ. Καὶ γὰρ Ἡ θύρα μου, φησὶ, παντὶ ἐλθόντι  ἠνέῳκτο. Ἐγὼ ἤμην ὀφθαλμὸς τυφλῶν,  ποῦς δὲ χωλῶν·  ἐγὼ ἤμην πατὴρ ἀδυνάτων· ἔξω δὲ οὐκ ηὐλίζετο ξένος· ἀδύνατοι δὲ, ἤν ποτε χρείαν εἶχον, οὐκ ἀπέτυχον, οὐδὲ εἴασα ἐξελθεῖν ἀδύνατον τὴν θύραν μου κόλπῳ κενῷ.  Καὶ πολλῷ πλείονα  δὲ τούτων, ἵνα μὴ πάντα κατα λέγωμεν  νῦν, διετέλει  πράττων, εἰς τοὺς δεομένους  ἅπαντα  τὸν  πλοῦτον  καταναλίσκων.  Βούλει καὶ  τοὺς  οὐ  παρὰ Θεοῦ γινομένους πλουσίους ἰδεῖν, ἵνα μάθῃς πῶς κέχρηνται τῷ πλούτῳ; Ὅρα τὸν ἐπὶ τοῦ Λα ζάρου, τὸν οὐδὲ τῶν ψιχίων μεταδιδόντα· ὅρα τὸν Ἀχαὰβ τὸν καὶ τὸν ἀμπελῶνα ἁρπάζοντα· ὅρα τὸν    Γιεζῆ, ὅρα τοὺς  τοιούτους  ἅπαντας.  Οἱ μὲν  γὰρ δικαίως κεκτημένοι, ἅτε παρὰ τοῦ Θεοῦ λαβόντες, εἰς     τὰ τοῦ Θεοῦ προστάγματα ἀναλίσκουσιν· οἱ δὲ ἐν τῷ κτᾶσθαι προσκρούσαντες τῷ Θεῷ, καὶ ἐν τῷ δαπανᾷν τὸ αὐτὸ ποιοῦσιν, εἰς πόρνας  καὶ παρασίτους ἀναλί  σκοντες, ἢ κατορύττοντες  καὶ ἀποκλείοντες, εἰς πτωχὸν δὲ οὐδὲν δαπανῶντες.  Καὶ τίνος ἕνεκεν, φη σὶν, ὁ Θεὸς ἀφίησι  πλουτεῖν  τοὺς  τοιούτους;  Ὅτι μακρόθυμός  ἐστιν,  ὅτι  βούλεται  ἡμᾶς  εἰς μετάνοιαν ἀγαγεῖν, ὅτι γέενναν ἡτοίμασεν, ὅτι ἔστησεν ἡμέραν ἐν ᾗ μέλλει κρίνειν τὴν οἰκουμένην. Εἰ δὲ εὐθέως τοὺς πλουτοῦντας κακῶς ἐκόλαζεν, οὐκ ἂν ὁ Ζακχαῖος ἔσχε προθεσμίαν μετανοίας, ὥστε καὶ τετραπλασίονα ἀποδοῦναι, ἅπερ ἥρπασε, καὶ τὰ ἡμίση προσθεῖναι τῶν  ἑαυτοῦ· οὐκ ἂν ὁ Ματθαῖος μεταβαλέσθαι καὶ γενέσθαι ἀπόστολος,  προαναρπαγεὶς  τοῦ  προσήκον  τος  καιροῦ·  οὐκ  ἂν  ἕτεροι  πολλοὶ τοιοῦτοι. ∆ιὰ ταῦτα ἀνέχεται  εἰς μετάνοιαν  καλῶν  ἅπαντας. Εἰ δὲ μὴ βούλοιντο, ἀλλὰ  τοῖς  αὐτοῖς  ἐπιμένοιεν,  ἀκούσονται  τοῦ  Παύλου  λέγοντος,  ὅτι  Κατὰ τὴν σκληρότητα  αὐτῶν  καὶ  ἀμετανόητον  καρδίαν  θησαυρίζουσιν  ἑαυτοῖς  ὀργὴν  ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἀποκαλύψεως καὶ δικαιοκρισίας τοῦ Θεοῦ· ἥντινα  ὀργὴν ἵνα φύ γωμεν, πλουτῶμεν τὸν τοῦ οὐρανοῦ πλοῦτον, καὶ τὴν ἐπαινετὴν διώκωμεν πενίαν. Οὕτω γὰρ καὶ τῶν  μελ λόντων  ἐπιτευξόμεθα  ἀγαθῶν·  ὧν  γένοιτο  πάντας  ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν,  χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ  τοῦ Κυ ρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεθ' οὗ τῷ Πατρὶ ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμὴ, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.


Πρώτη εισαγωγή  και δημοσίευση κειμένων  στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
Η  επεξεργασία, επιμέλεια  μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο
© ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: